Heimskringla - 27.06.1945, Side 2

2. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 27. JÚNÍ 1945
MINNI CANADA
Flutt að Hnausum 16. júní 1945
af W. J. Lindal dómara
Einn af leiðandi rithöfundumn
Canada, Bruce Hutchison, skrif-
aði fyrir nokkrum árum síðan
bók, sem hann kallaði “The Un-
known Country, Canada and Her
People”. Hann ritaði þessa
merkilegu bók vegna þess að
honum fanst almenningur hér
vita afar lítið, ált of lírtið um
þetta land, sem föðurland sitt.
Mér finst umkvartanir Hut-
chisons séu á miklum rökum
bygðar og eigi við um alla þjóð-
flökka þessa lands engu síður Is-
lendinga en aðra.
Við þekkjum ekki þetta land
vort og þjóðina sem ihér býr, að
minsta kosti ekki nærri því nógu
vel. Okkur er að mestu ókunn-
ugt um hvað skeður í fjarlægum
fylkjum landsins, við látum okk-
ur litlu skifta hin þjóðlegu
vandamál vor, við hugsum sama
sem ekkert um framtíð þessarar
þjóðar, afstöðu hennar og áhrif
meðal annara þjóða. .
Við íslendingar erum ekki
neitt sérstaklega ásökunarverðir
í þessu tilliti, því hið sama má
segja um aðra í þessu landi, um
Frakka, sem búið hafa í Quöbec-
fylki í meir en þrjár aldir, og
engu síður Canada menn af ensk-
um ættum. Umkvartanir Huitchi-
sons ná til allra.
•
Það er margt sem þessu veld-1
ur og þessvegna er það alls ekki
óeðlilegt.
Canada er stórt land, sem nær
yfir allan norður heLminginn af
Norður Ameríku. 1 samanburði
við flest önnur lönd, er Canada
mjög strjálbygt. Það má varla
heita að mannabygðir nái yfir
meir en suðurröndina af þessu
víðáttumikla landi, og er hún
sumstaðar ekki meira en hundr-
að mílur á breidd, en um þrjú
þúsund mílur á lengd.
I Canada eru tvö tungumál
lagalega viðurkend: enska og
franska. Þessir tveir aðal þjóð-
flokkar sem landið byggja —
Frakkar og Bretar — eru svo
gagn-ólíkir, latnesk tunga og
rómversk-kaþólsk trúarbrögð
hins vegar. En þrátt fyrir þenn-
an mismun, hafa þessir þjóð-
flokkar aukið og þroskað menn-
ingu sína í þessu landi. Þessi
þjóðernislega afstoð hefir, eins
og eðlliegt er, valdið óeiningu,
sem nú er að verða eitt mesta
vandamál þjóðarinnar að ráða
farsællega til lykta.
En svo er það og margt annað,
sem veldur því að sundrung
fremur en eining virðist vera
einkenni þjóðarinnar, og vera
þvi valdandi að fólk þekkir ekki
nema umhverfið í kringum sig,
en ekki þjóðina og landið í heild
sinni.
Ef dæma skyldi eftir lifnaðar
og hugsunarháttum, og framþró-
unar stefnu í hinum ýmsu hlut-
um landsins, þá verður maður
þess var, að það eru fimm lönd
eða jtafnvel þjóðir, sem eru inn-
an landamæra Canada.
Fyrst eru strandafylkin þrjú;
þar er fólkið að mestu atf brezk-
um stofni. Framleiðsla er þar í
fremur smáum stíl en samt þó
W. J. Lindal dómari
nökkur verzlun og viðskifti við
úitlönd. Þar næst er Quebec,
franskt og káþólskt. Hinum
frönsku innbyggjum Quebec-’
fylkis finst það sín fyrsta og
helgasta skylda að vernda málið
'og trúna, og viðhalda venjum
! sínum og siðum og keppa um að
sín mennig skipi öndvegi til
jafns við hina brezku, ekki ein-
ungis í Quebec, heldur og um
alla Canada.
Ontario-fylki er öflugast allra
fylkja landsins; þar er víðast
hvar mjög brezkur hugsunar-
háttur. Þar er mikil iðnaðar
framleiðsla, sem treystir aðal-
lega á innlendan markað, og
veldur það stundum þröngsýni í
hugsunarhætti og viðskiftum út
á við. Svo koma sléttufylkin,
þar sem fólk hefir safnast saman
úr öllum áttum. Þar er afar
mikil framileiðsla af matvöru og
'trjávið, og öðru sem er fraimleitt
úr jarðvegi landsiná. Meginþorri
þessara afurða verður að seljast
erlendis. Það, og svo hitt að
svo margir þjóðflokkar ihafa lent
hér saman, hefir valdið því að
'hugsunarháttur fólks í sléttu-
fyilkjunum hefir orðið meir al-
'þjóðarlegur en annarstaðar.
Svo er Britislh Columbia, út af
fyrir sig vestanvert Klettafjall-
anna. Hugir manna þar stefna
fremur í burtu en til hinna fylkj-
anna — meir og meir yfir Kyrra-
hafið til Austurlanda.
Þess ber einnig að gæta að
Oanada er í vesturálfunni, við
hliðina á voldugri og áhrifamik-
illi þjóð, Bandaríkjunum, en
samtímis er Canada eitt af ríkj-
unum í brezka sambandinu, sem
hefir fótfestu í öllum meginlönd-
um heimsins.
Alt þetta, bæði utan og innan
ríkis, veldur því, að skoðanir,
hugarstefnur og óskir einstakl-
inga og þjóðflokka, eru ólíkar,
stundum alveg gagnstæðar og
rekast hver á aðra. Manni dylst
ekki að sundrung og ímugustur á
sér stað, og sumstaðar á háu
stigi.
Það er þessvegna svo afar á-
ríðandi að allir, sem vilja vera
nýtir og góðir borgarar þessa
lands og leggja eitthvað það
fram, sem gæti 'hjálpað til að
skapa einingu, láti sér ant um
að kynnast sögu Canada sem
allra bezt. Þekkingin þarf að ná
yfir alt landið, alla þjóðina.
Sem flestir ættu að gera sér
far um að komast til skilnings á
því, hvað það er sem stendur að
To Conserve Materials
and Manpower
A recent Government order has greatly curtail-
ed the supply of cartons.
Will you please return all used cartons as soon as
possible. A little care in opening new deliveries will
make possible the re-use of cartons which can be
returned with empty bottles.
Your co-operation is necessary to conserve these
materials and labour.
DREWRYS
LIMITED
baki skoðana mismuninum og
hver að eru vandasömustu mál-
in. Þá, en ekki fyr á einstakling-
urinn búðar-forða sem hann get-
ur treyst á, ef hann æskir að
leggja eitthvað fram til þjóðar
þrifa og velferðar; og þá, en ekki
fyr, geta menn hætt að kvarta
um að þetta land sé íbúum sín-
um óþekt.
En þrátt -fyrir miklar vega-
lengdir, og annað sem eg hsfi
bent á, sem hefir valdið van-
þekkingu og misskilningi, og um
leið gerir það óhjákvæmilegt að
skoðanir verði skiftar, þá samt
þarf sá skoðana munur ekki
nauðsynlega að verða að þjóðar-
meini. Eining um velferð þjóð-
arinnar getur átt sér stað þar
sem er margbreytni í viðhorfi.
Ef vel er á haldið, þá getur skoð-
ana munur orðið að víðsýnis- og
orkumeðali. Þröngsýni þrifst
ekki þar sem þjóðlífið er marg-
þætt. En einmitt þar sem alt
virðist vera gagnólíkt — sagan á
bak við þjóðarbrotin, núverandi
aðstæður og framtíðarhorfur —
þar ætti að geta skapast um-
burðarlyndi, samhygð og velvild.
En það er þetta þrent, umfram
alt annað, sem er svo nauðsyn-
legt ef hinir bez/tu einstaklings
og þjóðar kostir eiga að geta
þróast hér.
Maður þarf ekki að líta nema
snöggvast yfir sögu Canada þessi
síðustu sex ár, til að sjá hve áfar
miklu má koma til leiðar með
samtökum í hug og verki, þótt
ágreiningur sé undirniðri á ýms-
um s/viðum .
íbúatala Canada er eitthvað
innan tólf miljóna. í október
mánuði 1944, voru að meðtöldum
hermönnum, en undanskildum
konum á heimilum, yfir fimm
miljónir manna starfandi við’
nauðsynlegar atvinnugreinar.
Framleiðsla í búnaðar afurð-
um árið sem leið, nam tveimur
og hálfri biljón dollara, fiski-
veiðar námu yfir biljón punda.
1 iðnaðar framleiðslu er Canada
fjórða mesta iðnaðarlandið, næst
Bretum, Rússum og Bandaríkj-
unum; hlutfallslega borið sam-
an við fólksfjöldann er Canada á
því sviði langt á undan öllum
öðrum þjóðum.
Þátttaka Canada í stríðinu er
mjög glæsileg. Nærri miljón
manns hafa gengið í herinn, yfir
fjörutíu þúsundir fallnir í val-
inn og helmingi fleiri særst meir
og minna. Canada hefir framleitt
yfir tíu biljónir dollara virði af
hergögnum og vélum fyrir þetta
stríð. Þjóðin hefir einnig lagt
fram yfir fjögra biljóna dollara
virði af vörum, samkvæmt
“Lend-Lease” láns-fyrirkomulag
inu, og er það hlutfallslega meira
en framlag nokkurrar annarar
þjóðar.
Áhrif Canada í alþjóðamálum,
eru engu síður glæsileg; þau eru
svo mikil og hraðfara að undrun
sætir, það er nú þegjandi sam-
þykt allra, að næst stórveldun-
um fimm, stendur Canada langt
framar öllum hinum, og er á
ýmsum sviðum áhrif'ameiri er.
Kínar eða Frakkar.
Þátttaka Canada í málum
bandaþjóðanna fer sívaxandi. —
Formaður UNRRA samtakanna
er Canada maður. Á þinginu í
Ohicago, sem fjallaði um loftfar-
ir, voru erindsrekar Canada með-
al þeirra fremstu og áhrifamestu,
enda er það þegar viðurkent að
eftir stríðið verður Canada í leið
á flestum megin flugleiðum
heimsins.
Þrátt fyrir það þó skiftar séu
skoðanir um margt í landi voru,
gátu þessar miklu framkvæmdir
og þessi hraða framför átt sér
stað. Það skal játað að stríðið
hcfir sameinað þjóðina, en ekki
nema að sumu leyti. En svo hef-
ir það ýft upp gömul sár. Saga
Canada frá því í byrjun, árið
1867, sýnir og sannar að hægt
sé að miðla málum á friðsamleg-
an hátt og það þó tilfinningamál
séu, og svo viðkvæm að þau
hefðu getað brotist út í ófrið, ef
ekki hefði verið gætt lægni og
sanngimi, hluftekningu og þol-
inmæði.
Mér finst oft eins og Canada
sé alheimurinn í smærri stíl. Hér
er alt sem getur valdið sundrung,
óeirðum og stríði. Að því leyti
er afstaða Canada öðruvísi en
nokkurrar annarar þjóðar í
heimi.
1 Suður-Afríku eru tvö viður-
kend tungumál, en þar er engin
sundrung út af trúmálum. í
Svisslandi eru þrjú viðtekin
tungumál, en landið er svo lítið
að sameining á sér stað, að meira
eða minna leyti, á öllum öðrum
sviðum. . t
Það er einmitt þessi breyti-
lega afstaða þjóðar vorrar, sem
krefst gætni og varfærni í öll-
um opinberum málum.
Ef vel er farið að, þá er hægt
að byggja hér svo sameinað, en
um leið víðsýnt þjóðfélag, að
Canada geti orðið fyrirmynd
annara þjóða, og þá einnig al-
þjóða sam^andsins.
En til þess að það geti orðið,
þurfum við fyrst og fremsf að
þekkja landið og skilja þjóðina,
kynna okkur vandamálin sem
fyrir liggja, tildrögin til þess er
veldur sundrung, og hins sem
miðar til friðar og einingar. Við
verðum að læra að vera þolin-
móðir og úmburðarlyndir, setja
okkur í spor hinna, fremur en
heimta það sem okkur sjálfum
geðjiast bezt.
Við eigum að efla og þroska
þjóðrækniskend vora til Canada
og canadisku þjóðarinnair. Sú
þjóðrækni er heilbrigð, og kem-
ur ekki í bága við endurminn
ingarnar um eyjuna kæru út í
Atlantshafi og þarf ekki heldur
að útiloka verðmætum erfðum
Við sem erum Canada borgarar,
eigum að vera stolt af Canada og
canadisku þjóðinni og fPam-
kvæmdum hennar. Okkur á að
þykja vænt um landið,. Þær
einu hömlur sem við eigum að
leggja á tilfinningar vorar í
þeim efnum eiu þær, að þjóð-
ræknin verði ekki að þjóðar
drarnbi. Oft hefir það komið
fyrir í sögu mannkynsins að
þjóðardrambið hefir gert meir
ilt en gott, og stundum leitt til
styrjaldar.
Nú er stríðinu í Evrópu lokið,
en samt er langt frá því að var-
anlegur friður sé trygður. Mað-
ur þarf ekki annað en lesa um
ágreininginn um Pólland, til-
raunir Mars'hall Tito að austan
og Frakka að vestan, að reyna til
að ná sér sneið úr ítalíu, og svo
blóðsúthellingarnar í Sýrlandi
og Lebanon, til þess að sjó hvað
erfitt það er stundum að útkljá
mál, án þess að grípa til sverðs-
ins, eða hóta að brúka máttinn
sem felst bað við það. Þessvegna
er það afar þýðingarmikið ef
canadisku þjóðinni hepnast að
ráða fram úr vandamálum sín-
um á friðsamlegan hátt, og án
þess að skapa heift og hatur, því
þá verður fyrirmynd hér að finn-
ast sem stjórnspekirigar annara
landa geta tekið sér til eftirdæm-
is og hliðsjónar, bæði í innan-
lands og alþjóða málum.
Það er einmitt vegna þess að
þessi þjóð samanstendur af svo
mörgum og ólíkum stofnum og
er svo margþætt, að möguleikinn
til víðtækra og eftirbreytnis-
verðra samtaka er svo mikill.
Þess vegna hvílir sérstök ábyrgð
og skylda á okkur öllum, og
rödd þeirrar skyldukröfu vilj-
um vér ekki daufheyrast við.
Við erum að tefla um meir en
framtíð Canada. Við skulum öll
leggja fram það bezfa er við höf-
um til brunns að bera, til efling-
ar og velfarnaðar þessu landi og
þessari þjóð.
1 því trausti og í þeirri von
segi eg: Lengi lifi Canada.
Sjúklingur (á rólegu deild-
inni); Okkur líkar betur við þig
en gamla lækninn.
Læknirinn: Er það? Hvernig
víkur því við?
Sjúklingurinn: Okkur finst þú
líkjast okkur meira en hinn.
ÚTVARPSRÆÐA !
Thor Thors sendiherra,
17. júní 1945
Góðir íslendingar:
Hinn fyrsti 17. júní rennur nú
heill yfir vort íslenzka lýðveldi.
Eitt ár — aðeins eitt ár er liðið
frá því að lýðveldi Islands var
endurreist á Þingvöllum. Eitt ár
er ekki langur tími í lífi manns
— en það er sandkorn í tímaglasi
heillar þjóðar. Samt sem áður
hefir þetta eina ár verið svo við-
burðaríkt og örlagaþrungið í
sögu íslands og sögu gjörvalls
mannkynsins, að atburðir þes^
munu ráða kjörum og örlögum
mannanna í áratugi jafnvel öld-
um saman.
Hugsum okkur hversu stór-
kostlegur þáttur veraldarsög-
unnar fór fram frá 12. apríl síð-
astliðinn til 7. maí. 12. apríl
verður ætíð skoðaður sem einn
af hinum miklu sorgardögum
veraldarsögunnar, er lézt hinn
mikli leiðtogi og mannvinur,
Franklin Roosevelt, forseti þessa
mikla lands og öndvegis forystu-
maður alheimsins. • Við fráfall
hans misti Island einnig einlæg-
an vin, róttsýnan og skilnings-
góðan á sjálfstæði og rétt Islend-
inga. Hann gerði okkur fært að
stofna lýðvéldið 17. júní, 1944
með því árið 1942, að benda okk-
ur leiðina til farsællar lausnar
þess máls. Hann varð fyrstur til
að ákveða að senda sinn eigin
fulltrúa til hátíðahaldanna á
Þingvöllum. Önnur vinsamleg
lönd komu á eftir. Þess minn-
umst við með þakklæti. —
Nokkrum dögum eftir fráfall
þeissa foringja kom sigurinn
mikli — stig af stigi. Harðstjór-
arnir féllu. Þeir hugðu að leggja
undir sig 'heiminn — Island líka
— gleymum e'kki því — færðu
ægilegasta blóðbað sögunnar
yfir mannkynið — en féllu ekki
sem hetjur heldur sem glæpa-
menn, ýmist fyrir vopnum landa
sinna eða sjálfs síns höndum.
Sagan endurtók sig, segja mátti
enn á ný. Sjá hve illan enda —
ódygð og svikin fá. — Og loks
kom að algerri uppgjöf þýzka
hersins. Herir Bandamanna
fengu fuillnæging sinna djörf-
ustu óska, frækni þeirra fékk sín
sigurlaun og miljóna þeirra, sem
látið höfðu líf sín til að ná þess-
um sigri, var að fullu hefnt. Sig-
urinn var unnin og sól sigursins
rann upp yfir frelsuðum þjáðum
löndum Evrópu og fögnuð fólks-
ins gat ’hvorki tár né gleði túlkað.
Einnig á íslandi var fögnuður
þjóðarinnar gífurlegur — í þrjá
daga braust óstöðvandi gleði
fólksins út heima. Enn ein sönn-
un þess, að ísland er ekki lengur
einangrað. Örlög heimsins eru
örlög íslands. Island er aðeins
lítill depill á hnettinum, sem
snýst og heldur áfram að snúast
eins og áðrir hlutar þess sama
Thor Thors sendiherra
hnattar. Fyrir Island þýddd sig-
urinn fyrst og fremst það, að
hafið var frjálst og hættulaust.
Hermenn Islands, sjómennirnir,
gátu nú farið ferða sinna í friði.
Island þurfti ekki að fórna fleiri
lífum í þágu sigursins.
Þessir miklu atburðir voru
auðvitað merkustu atburðir í
sögu íslands á fyrsta ári lýðvéld-
isins — eins og þair voru merk-
ustu atburðirnir í sögu alheims-
ins.
En einnig heima á íslandi hef-
ir mragt merkilegt gerst. Og við
hljótum ljúflega að viðurkenna
það Islendingar, að árið hefiv
verið okkur gott og farsælt. Vel-
megun og framfárir hafa verið
hlutskifti þjóðar vorrar á þessrx
fyrsta ári. Islendingum hefir
vegnað vel og liðið vel. Þjóðin
vill nú fram og sækir fram. —
Menn tala um nýsköpun at-
vinnuveganna — um framfarir
er tryggi afkomu og atvinnu
fólksins nú að styrjöldinni lok-
inni. Við viðurkennum með
þakklæti, að vinir okkar Banda-
rrkin og Bretar hafa búið vel að
okkur fjárhagslega.
Á sviði stjórnmálanna er það
merkast, að stofnað vm fyrsta
lýðræðisstjórn lýðveldisins. Al-
þingi hóf samstarf. Það samstarf
mætti enn eflast — því að lausn
stórra vandamála blaSir við. Það
lofar fögru um samheldni þjóð-
arinnar, að forseti Islands, hr.
Sveinn Björnsson, varð einrórna
endurkosinn til næstu fjögurra
ára.
Þegar við nú í dag hugsum
heim, þá gerum við það von-
glöð. Við treystum þjóð vorri og
trúum á land vort. Þessvegna
lítum við björtum augum á fram-
tíð lýðveldisins.
tslendingar erlendis vstreyma
nú 'heim hvaðanæfa, er gatan
heim er greið á ný. Einnig þið
munuð halda heim. Island bið-
ur ýkkur og þarfnast ykkar. —-
Guðblessi Island. Hittumst heil.
Framvegis verður Heims-
kringla fáanleg í lausasölu, hjá
hr. bóksala Lárus Blöndal, Skóla
vörðustíg 2, Reykjavík, Island.
TUNDURLAGNING í ÓVINA LANDHELGI
Þessi mynd er tekin um borð á sprengjulagningar skip-
inu “Apollo”, er verið var að leggja tundurdufl innan land-
helgislínu óvinanna. Til að koma þsssu hættulega verki í
framkvæmd verða þeir, er að því vinna, að komast mjög nærri
ströndum óvinanna, og stundum alveg undir nefið á strand-
varnabyssum þeirra; auk þess sem leið þessara skipa liggur
um tundurlögð svæði er óvinir hafa lagt sér til varnar. Á
myndinni eru sýndir kapteinn J. A. Grindle, C.B., R.N., og
einn sjómaður uppi á skipsbrúnni, er þer eru á leið inn fyrir
landhelgislínu óvinanna.