Heimskringla - 04.07.1945, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 4. JÚLÍ 1945
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA
efni landnámskonanna geysi
mikið. Þær urðu að sjá um
hreingerning heimilisins inni og
úti. Skapa heimilisbrag, annast
ungbörn, taka á móti gestum,
annst öll útiverk fyrst framan a::
á sumrum á meðan að menn
þeirra leituðu sér atvinnu úr
frá heimilum sínum, og hefja
með vakandi viðleitni, þessi fá
tæklegu frumbýlinga heimili,
upp í öndvegissetur héraða
sinna.
Slikt var æfistarf Svövu
Björnsdóttir. Hún var kona sem
gekk ótrauð á (hólm við hvaða
erfiðleika sem að hendi báru. Á
henni var aldrei kotungsbragur,
né heldur neinu því sem í kring-
um hana var. Hún var sjálf
fyllilega meðal kona á hæð, þétt-
vaxin, laus við yfirlæti, fríð sýn
um, dálítið seintekin; sumir
sögðu þóttafull sem ekki þektu
lífsskoðanir hennar og viðhorf,
né heldur hina órofa trygð sem í
brjósti hennar bjó.
(Þegar eg var til heimilis
hjá iþeimhjónum, Svövu og Birni
á Markland, var frumlbýlishúsið
horfið, eða öllu heldur var þá
búið að breyta því, úr hrörlegu
hreysi í höfuðból, sem á sér bar
merki ánægju og alsnægta. í>á
var dagsverki frú Svövu þannig
skift: Á morgnana reis hún með
deginum og gekk til mjalta, sem
vanalegast tóku frá IV2 klukku-
stund til 2. Reiddi morgunverð. moinn
leit eftir alifuglum og öðru úti
við, 'bjó börn sín á skóla sem var
1 þriggja mílna fjarlægð frá
heimilinu, annaðist Ihúsvar'k sín,
og er þeim var lokið var komið
fram að miðjum degi og mál að
efna til miðdagsverðar.
Eftir miðdags störfin voru á
sumrum, að hlúa að blómareitn-
um, sem hún ræktaði og unni,
annast matjurtagarða, taka á
móti félagssystkrum sínum og
ræða velferðarmál bygðarinnar.
sem hún tók mikin og ákveðin
þátt í, eða að sækja s'líka fundi á
Önnur heimili. Taka á móit börn-
um sínum er þau komu iheim frá
skódanum á kveldin. Reiða
kvsldverð, annast mjaltirnar á
ný, koma börnum sínum í svefn
°g lesa með þeim kveldbænir.
Ræsta aftur áhöld og umboð,
kveikja ljós og lesa eftir að kyrð
var komin á í húsi hennar, í blöð-
Um eða góðum bókum, sem þau
hjón áttu góðan forða af, í hálfa
eða heila klukkustund.
Svava Ingibjörg var fædd 6.
des. 1859, að Fjalli í Kelduhvsrfi
í Norður-Múlasýslu á Islandi.
Foreldrar hennar voru þau hjón.
Björn Kristjánsson Skagfjörð og
Kristrún Sveinungadóttir Jóns-
sonar frá Keldunesi í Keldu-
hverfi í sömu sýslu. Svava var
fjögra ára gömul, þegar foreldr-
ar hennar brugðu búi og skildu.
Fór hún þá með móður sinni til
Eyjafjarðar þar sem móðir
hennar var í vinnumensku á
ýmsurn stöðum þar til árið 1876,
að hún og þær báðar fluttu til
Vicsturheims og settust að í Win-
nipeg og var Svava þá 17 ára.
Árið 1883, 9. nóvember, giftist
Svava Birni Sæmundssyni Liif-
úal, bráðmyndarlegum og efni-
iegum manni ættuðum úr
Strandarsýslu á Islandi og
f'juggu þau um 7 ára skeið í Win-
en fluttu árið 1890 til
Álftavatnsbygðar í Manitoba og
ari síðar til Grunnavatns ný-
iendunnar, þar sem þau bjuggu
rausnarbúi við góðan orðstír í
^heira en 30 ár.
t*eim hjónum Svövu og Birni
Urðu 7 barna auðið. Þrjú þeirra
eru nú dáin, þau Lúter Melank-
f°n og Leifur Columbus, báðir á
ftillu þroskaskeiði, og Valdís
^uðrún, 9 ára gömúl. Þau sem
a lífi eru, Karl Franklin, kaup-
^eður , Langruth, Man.; Georg
iðlnir, heima á Islandi; Laufey
alveg eins og þegar við vorum að
læra að dansa í Iðnó hjá henni
Imbu Brands í gamla daga . . .
svei mér þá, þú ihefir ekki breyst
nokkurn hlut”. Eg er hálfpart-
Þau Syava og Björn brugðu
búi í Grunnavatns nýlendu árið
1922 og fluttu til Winnipeg. —
Dvöldu fyrst í St. James, len síðar
hjá dóttur sinni, Laufeyju, að
277 Toronto St., hér í borginni,! inn í öngum mínum, því eg get
þar sem Björn lézt 8. marz 1944,: ekki með nokkru móti þekt hana
en Svava 19. júní 1945. Hér eriaftur, þessa gömlu kunningja-
þá æfisaga þessarar merku konu1 konu; þetta er fönguleg kona um
á enda. Eg hefi orðið að fara j fimtugt og það hjálpar mér ekk-
fljótt yfir sögu sérstaklega að ert að eg renni huganum fjöru-
því, er æskuár hennar og ætt tíu ár aftur í tímann til dansskól-
snertir. Veit ekki nógu mikið ans í Iðnó, þar sem við dönsuð-
um ætt hennar til þess að geta um vals og minuet . . . en ekki
tengt hana við höfðingja eða, get eg heldur þekt sjálfa mig það
heldri menn, en eg veit að hún langt aftur í tímann; og 'hér
var í ætt við Island, og að hún1 stend eg í ráðaneysi. Við töl-
bar kórónu íslenzkrar eiginkonu
og móður til æfiloka.
J. J. Bíldfell
ÞANKABROT
Eftir Rannveigu Schmidt
Klukkan er þrjú á Fjólugöt-
unni hábjarta sumarnóttina. —
Stúlka og tveir piltar standa fyr-
ir utan hús eitt og viðræðurnar
eru nokkuð ákafar. . . “Eg hefi
mína rómantík og hún á sinn
rétt”, hrópar annar pilturinn
með miklum hita . . . og svo tek-
ur hann í handlegginn á stúlk-
unni og þau strunsa niður í bæ. um
Þau bera sig bara vel, iþótt fæt-
urnir séu kanske ívið óstyrkir, en
aumingin, sem var að malda í
stendur eftir á götunni
og 'hengir höfði . . . en svo staul-
ast hann þá á stað í hina áttina
og reynir að halda beint strik.
umst við um stund og smátt og
smátt kannast eg við konuna.
•
“Þú ert alveg eins ogþú varst”
— eg nota þetta sjálf —• en það
er eiginlega ósköp vitlaust og er
sjaldan satt. Hver kærir sig ann-
ars um að vera “alveg eins” og
fyrir fjörutíu árum eða jafnvel
tuttugu og fimm árum síðan? —
Árin sýna og eiga að sýna sín
merki . . . það er náttúrlegt, að
þau setji ihrukkur á andlitið —
en hver hrukka á sína sögu, og
sjaldséður er sá maður og sú
kona, sem á fimtugsaldri aðeins
sýnir hláturihrukkurnar kring
augun, en þær eru bara
prýði, finst mér . . . og hvers-
vegna líka æðrast yfir nokkrum
hrukkum — elsku, góði, bezti -
það er alt í lagi.
Kvava, búsett í Winnipeg og
^jörtur Björn, búsettur í Rib
ake, Wisc., U.S.A. Auk þessara
barna eru á lífi 9 barna-
2°rn þeirra Svövu og Björns, og
öarna barna böm.
“Það er alt í lagi”, klingir við
alstaðar í Reykjavíkinni, því
fólkið hefir heyrt amerísku her-
mennina segja “all right” síð-
ustu árin . . . “Það er alt í lagi”,
segir stúlkan, sem er að þvo stig-
ann, þegar manni verður á að
stíga : blautar tröppurnar hjá
henni. Hún brosir góðlátlega og
svo minnist hún á, að moldrykið
sé nú ekki eins slæmt og það var
í gær. Hún Iheitir Steinunn og er
altaf í góðu skapi, þótt hún þurf i
að þrifa til í ótal íbúðum á hverj-
um degi og sé venjúlega dauð-
þreytt þegar dagsverkinu er lok-
ið. Hún er reiðubúin að hjálpa
íbúum hússins á alla lund og
aldrei mætir maður öðru en ein-
skærri góðvildinni hjá henni. . .
En hvernig í dauðanum fórum
við annars að komast af í gamla
daga, þegar enginn kunni að
segja “Það er alt í lagi”?
•
“Elsku, góði, bszti, geturðu
ekki útvegað mér bíl?” spyr ein
kunningjakonan okkar, þegar
hún ihringir á bifreiðastöðina, og
við, sem vön erum að nota á-
kveðna ameríska tóninn, þegar
við æskjum einihvers, Ihlustum
agndofa á þetta og spyrjum svo:
“Þekkirðu manninn á ibifreiða-
stöðinni?” — “Æ nei”, svaraði
hún Ihlægjandi, “en ef eg bið
hann svona, þá heldur hann að eg
sé einhver vinkona hans og læt-
ur mig hafa bílskrattann.”
Þannig lærir maður sitt aí
hverju nýtt og kanske sumt snið-
ugt í gamla bænum sínum. . .
PÓLSKA ÁSTANDIÐ
“Eg heiti nú Gunnar”, sagði
samferðamaður minn í flugvél-
inni norður; “eg er sjötíu og
fjögra ára gamall, 14 barna faðir
og þeir segja, að eg sé lýgnasti
maður á Islandi”. Karlinn er
hinn brattasti, fínn og snyrtileg-
ur — og mjög ræðinn. “Þekkið
þér tökki ihann Einar Pál bróður
minn í Winnipeg — hann er rit-
stjóri Lögbergs?” — “Ekki nema
að hann birti einu sinni níðvísur
um mig í blaðinu,” svara eg, en
þá ihlær sá gamli og þykir
skringilegt. Annars var ihann að
kenna okkur, ihvernig við ætt-
um að varast sjó- og löftveiki:
“Bara þylja Faðirvorið sjö sinn-
um afturábak og áfram,” sagði
hann.
“Komdu nú sæl og blessuð og
velkomin heim,” segir konan;
“eg þekti þig undireins; þú ert var vandasamt viðfangsefni. Þá
(Birting þessarar greinar hefir
dnegist og er höf. beðinn forláts
á því.)
Um fátt er nú meira rætt en
framtíð Póllands en gallinn er sá
að mikið af þessum umræðum
rugla menn fremur en réttfæra.
Brjóstgæði manna, með sérstak-
lega óhappasælli þjóð, gera líka
sitt til að'leiða hugina frá öllu
röksýni, og blinda mörgum sjón-
ir á þeirri staðreynd, að Pólverj-
ar hafa verið sér sjálfum verstir.
Voltaire heimspekiingur fer þess-
um orðum um þá. “Pólverjar
varast það eins og heitan eldinn
að framkvæma hið nauðsynleg-
asta á réttum tíma.”
Saga þeirra hefir verið harm-
saga endalausra tilbreytinga. —
Pólland hefir verið voldugt
heimsveldi og eitthvert mesta
menningarríki heimsins um
skeið, enda bsr því sízt að neita
að með þjóðinni búa miklir hæfi-
leikar. En á velgengnis árunum
voru þeir harðdrægir auðs- og
valdránsmenn, sem ábökuðu sér
óvináttu grann-þjóðanna en
harðstjórn þeirra blys að upp-
reisnum innan lands. Þar kom
líka að vald þeirra þraut, er þeim
tæmdist orkan til viðnáms eftir
aldalangar styrjaldir. Djörfustu
og drenglyndustu kapparnir
förguðu fjörfi á fjölmörgum víg-
völlum -en göfugustu ættirnar
liðu undir lok. Svo kom að
þrjár voldugar þjóðir: Rússar,
Prússar og Austurríkismenn
skiftu landinu milli sín og þjök-
uðu þjóðina á marga vegu, svo
heiminum óx í augum sú áþján
og yfirtroðsla er þeir urðu að
sæta. En þótt hart væri að þeim
sótt, brást þá samt aldrei mót-
þróan, né kjarkurinn til að end-
uriheimta fargað frelsi. Andinn
lifði æ hinn sami og braust hvað
eftir annað út í mannskæðum og
heiftþrungnum uppreisnum. —
Þetta ávann þeim aðdáun, enda
þótt til þessara uppreisna væri
tíðum stofnað fr,emur af kappi
Pólverja sem frjálshugsaðar
en forsjá, könnuðust allir við
ihetjur, sem hvorki seldu mann-
rétt sinn fyrirgjald eða létu húð-
strokur harðstjóranna mann-
dóminn úr sér kúga.
Loks kom til mála að launa
þeim þessa manndáð með fullu
frelsi, við friðargerðina í Ver-
salles árið 1919. Öllum kom
saman um að Pólland skyldi end-
urreist, sem sjálfstætt ríki er.
hvar landamærin skyldu dregin
var mjög upp á baugi sú sjálf-
stæðis stefna Wilsons forseta, að
ætterni, tunga og þjóðmenning
skyldi ríkjum ráða, þannig að
þeir sem eiga .sameiginlegt þjóð-
erni ættu í einu ríki að búa og
haga málum sínum að eigin vild.
Með tilliti til þessa var það upp-
ástunga Curzons lávarðar, þá-
verandi utanríkismálaráðherra í
Bretlandi og Wilsons forseta að
merkjalínan yrði dregin þvínæst
því sem hún nú er milli Rúss-
lands og Póllands. Þegar til kom
vildu Pólverar ekki þetta þýðast
og hrifsuðu með hervaldi, frá
hinum lömuðu og aðþrengdu
Rússum, stór svæði, sem aðal-
lega voru bygð Hvítu-Rússum og
Úkrönum. Taldist svo til að eigi
færri en átta miljónir Úkrana og
um þrjár miljónir Hvítu-Rússa;
eða sem svarar 85% af íbúum
þeirra héraða er liggja austan
Curzons línunnar, væru lagðir
undir Pólverja.
Vitaskuld undu tbúarnir þessu
hið versta en Pólverjar reyndu
að kúga þá til hlýðni með hinum
grimmilegustu ofsóknum. Það
var reynt að þvinga þá til að af-
rækja tungumál sín. Þótt tala
þessara þjóða væri samtals um
11 miljónir, (en alls voru íbúar
landsins taldir liðlega 30 milj.
árið 1934) voru aðeins 26 mið-
skólar af 670 undir þjóðunum
tilheyrandi. Um mentunar á-
standið yfirleitt sýna skýrslur að
tæpur helmingur fólksins getur
talist lesandi og skrifandi í aust-
urhéruðunum. Ekki eru efna-
hags skýrslurnar glæsilegri. 1
Úkraníu héruðunum áttu pólskir
stórbændur 88% af öllum jarð-
eignum en 60% í hvít-rússnesku
héruðunum. Til dæmis áttu 1000
stórbændur % landsins í hórað-
inu Polesje en 70,000 hvít-rúss-
neskra smábænda 1/16; hitt að
mestu eign kaþólSku kirkjunn-
ar. 1 ný-útkominni bók eftir
canadiska fréttaritarann, Ray-
mond Davies segir hann örbirgð-
ina hafa verið svo átakanleg í
sumum pörtum Austur-Póllands,
fyrir stríðið, að fjöldi bænda
hafi ekki haft efni á að kaupa
sér eldspítur eða matarsalt.
Árið 1930 leysti Joseph Pil-
sudski upp þjóðþingið og stofn-
aði einræði pólskra stóreigna
manna með aðstoð hersins, og
síðan var landinu stjórnað af
pólskum fasista flokki. Hræði-
legar Gyðinga ofsóknir brutust
út árið 1920 og mun kanske ein-
hvern reka minni til þess er
Georg Brandes upphóf sína reiði-
þrungnu raust gegn þeim ódæm-
um. Síðan setti einræðis stjórn-
in Gyðingum lög, sem að ýmsu
lejdi svipar nokkuð -til samkyns
löggjafar er nazistarnir sömdu í
Þýzkalandi. Með þessum lögum
voru Gyðingar útilokaðir frá öll-
um betur laúnuðum stöðum í
þjóðfélaginu, ein einangraðir.
Varð það til þess að HitlerS liðum
veitti hægra að eyðileggja þá
þegar íþeir hernumdu landið.
Ekki var framkoma Pólverja
betri er til utanríkismálanna
kom. Þeir hófu stríð gegn Rúss-
um árið 1922 og hugðust að
hremma Kiev-borg og næstum
alla Úkraníu en urðu hraktir og
gátu aðeins borgið sjálfstæði
sínu með aðstoð Frakka. Árið
1920 réðust pólskar hersvetiir
undir Zeligowski hershöfðingja
inn í smáríkið Lithuaníu og her-
tóku höfuðborð þess, Vilno, og
héldu henni jafnan síðan, þar til
Rússar skiluðu ihenni aftur eftir
að þeir höfðu tekið Austurfylkin
í sínar hendur árið 1939. Þegar
Tékkóslóvakía lá hjálparvana
undir herstjórnarhæli Hitlers
hrifsuðu Pólverar állitlega land-
spildu fráhenni með ráns-hendi.
Þegar rætt var um hugsanlegt
samband Brsta, Frakka og Rússa
til að stemma stigu fyrir frekari
landráni af Hitlers hendi varð
engu tauti við Pólverja komið og
þeir þverneituðu að lieyfa rúss-
neskum hersveitum yfirferð um
piólska grund, ef til ófriðar dragi.
Varð þetta, eitt meðal annars,
I til þess að ekkert varð úr þess-
j um samtökum, -því auðvitað gátu
Rússar ekki sótt að Þjóðverjum
nema í gegn um Póiland. Pól-
verjar létu til dygurmannlega
og þóttust albúnir að mæta
hverju, sem að ihöndum bæri.
Samt fór nú svo að Hitler ger-
sigraði þá á 23 dögum. Aðeins
alþýðan í Varsjá sýndi frækilega
vörn, en höfðingjarnir og þar
með stjórnin var þá flúin úr
landi. Nokkuð af ráðherrunum
flúði til London og þar var út-
legðarstjórnin sett á stofn. Bret-
ar viðurkendu hana sem löglega
stjórn landsins alveg eins og
þeir viðurkendu útlagastjórnina
frá Noregi, og útlagastjórnina
grísku í Alexandiíru, (hún var
arftaki Metaxas einrœðiSherra í
Aþenu, sem Bildfell minn kallar
nú reyndar þingbundna stjórn
þótt hún væri það alls -ekki). —
Ekki skal lá Bretum fyrir að við-
urkenna þessar stjórnir, þetta
voru Ibandamenn 'þeirra, iþótt
auðvitað væri það ekki til að
verja lýðræðið í heiminum held-
ur til að bjarga sjálfum sér. Þótt
Bretum væri þarna nauðugur
einn kostur, ihiljóp heldur en ekki
snurða á snærið. Þessar einræð-
is stjórnir, eða Isifar Iþeirra, fóru
alls ekki með völd í umboði
fólksins eða þjóðanna heldur fyr-
ir ofbeldisfult valdarán. Hvernig
gat það komið heim og saman, að
berjast fyrir frelsi og réttindum
fólksins um allan heim en samí
sem áður að styðja þær í valda-
sessi.
Það er nú af Rússum að segja,
að þegar þeir sjá, að Þjóðverjar
muni taka alt Pólland og þar á
meðal Vestur-Hvíta-Rússland og
Hhagborg U
FUEL CO. H
Dial 21 331
(C.F.L. a. 001
No. 11) 331
Vestur-Úkraníu, bregða þeir við
og senda her sinn inn í þessi
fylki svo þau verði ekki Hitler
að bráð. Nazistar voru þá ekki
Frh. á 7. bls.
Fyrsti veiðimaður: Merktir
þú staðinn, þar sem við veiddum
sem mest?
Annar veiðimaður: Já eg skar
kross á bátssíðuna.
Fyrsti veiðimaður: En hvað
það -var heimskulegt. Hvemig
fer nú ef við fáum einhvern ann-
an bát næst?
| INSURANCE AT . . .
REDUCED RATES
Fire and Automobile
| STRONG INDEPENDENT
COMPANIES
McFadyen
Company Limited |
362 Main St. Winnipeg |
5
Dial 93 444
iiiiiiiiiniic3iiiiiiiiiinc3iiuiiiiiiiic:iiiuiiniiic^
INNKOLLUNARMENN HEIMSKRINGLU
A tSLANDI
Reykjavík-------------Björn Guðmundsson, Reynimel 52
t CANADA
Antler, Sask........................K. J. Abrahamso-n
Árnes, Man.......................JSumarliði J. Kárdal
Árborg, Man...........................G. O. Einarsson
Baldur, Man.........................Sigtr. Sigvaldason
Beckville, Man.......................Björn Þórðarson
Belmont, Man..............................G. J. Oleson
Brown, Man..__.....................Thorst. J. Gíslason
Cypress River, Man..................Guðm. Sveinsson
Dafoe, Sask—.....................•----O. O. Magnússon
Ebor, Man.........................._K. J. Abrahamson
Elfros, Sask................_„_Mrs. J. H. Goodmundson
Eriksdale, Man........................Ólafur Hallsson
Fishing Lake, Sask....................Jlósm. Árnason
Foam Lake, Sask........................Rósm. Árnason
Gimli, Man..............................K. Kjernested
Geysir, Man..r....................—_.Tím. Böðvarsson
Glenboro, Man............................G. J. Oleson
Hayland, Man.........................Sig. B. Helgason
Hecla, Man.........................Jóhann K. Johnson
Hnausa, Man............................Gestur S. Vídal
Innisfail, Alta....................Ófeigur Sigurðsson
Kandahar, Sask......................—O. O. Magnússon
Keewatin, Ont........................Bjarni Sveinssor.
Langruth, Man.........................Böðvar Jónsson
Leslie, Sask—.......................Th. Guðmundsson
Lundar, Man............................ D. J. Líndal
Markerville, Alta..................ófeigur Sigurðsson
Mozart, Sask._______________________ Thor Ásgeirsson
Narrows, Man......................................S. Sigfússon
Oak Point, Man.......................Mrs. L. S. Taylor
Oakview, Man—........................ S. Sigfússon
Otto, Man...........................Hjörtur Josephson
Piney, Man............................ -S. V. Eyford
Red Deer, Alta......................Ófeigur Sigurðsson
Riverton, Man........................Einar A. Johnson
Reykjavík, Man..................... Ingim. Ólafsson
Selkirk, Man_______________________Mrs. J. E. Erickson
Silver Bay, Man........................Hallur Hallson
Sinolair, Man.......................K. J. Abrahamson
Steep Rock, Man______________-..........-Fred Snædal
Stony Hill, Man---------------------Hjörtur Josephson
Tantallon, Sask.............-..-.....Á.rni S. Árnason
Thornhill, Man.....................Thorst. J. Gíslason
Víðir, Man.......................... Aug. Einarsson
Vanoouver, B. C.....................Mrs. Anna Harvey
Wapah, Man............. ............„...Ingim. Ólafsson
Winnipegosis, Man...........................S. Oliver
Wynyard, Sask.........................O. O. Magnússon
1 BANDARIKJUNUM
Bantry, N. Dak-------------------------E. J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash................_Mrs. John W. Johnson
Blaine, Wash.....................Magnús Thordarson
Grafton, N. Dak.....................
Ivanhoe, Minn.....................Miss C. V. Dalmann
Milton, N. Dak...........................jg. Goodman
Minneota, Minn.....................Miss C. V. Dalmann
Mountain, N. Dak-------------------------C. Indriðason
National City, Calif.....John S. Laxdal, 736 E. 24th St.
Point Roberts, Wash.....................Ásta Norman
Seattle, 7 Wash------J. J. Middal, 6522 Dibble Ave., N.W.
Upham, N. Dak--------------------------e. J. Breiðfjörð
The Viking Press Ltd.
Winnipeg Manitoba