Heimskringla - 22.08.1945, Qupperneq 6

6. SÍÐA
WINNIPEG, 22. ÁGÚST 1945
HEIMSKRINGLA
Á
SKEMTIFÖR
Þessi- heimasætni á sama blettinum, er
atriði við England og Englendinga, sem eg gat
alls ekki skilið, þótt líf mitt lægi við. Mér
finst — auðvitað beld eg því ekki fram, að eg
hafi rétt fyrir mér — að maður gæti alveg eins
vel verið dauður, og það að þekkja ekki meira
af guðs grænni jörðinni en tuttugu mílna lang-
an blett. Mér finst það beri vott um ófyrirgef-
anlegt áhugaleysi fyrir öðrum mönnum — að
það sé nokkurskonar moldvörpu tilvera, sem
hvorki sé til uppbyggingar né prýðis. En hins-
vegar, ef allir menn færu að ferðast, hvað yrði
þá um auðlegð Englands. Það er margt, sem
mælir á móti minni hlið málsins, er eg hrædd-
ur um.
Við höfðum líklega ekið einar tvær mílur,
þegar mér datt í hug að spyrja minn háaldraða
ekil um stað þann, sem við vorum að aka til. Ef
til vill hefir þessi öldungur, hugsaði eg með
sjálfum mér þekt hann föður minn. Eg ætla að
reyna við hann. Eg beið þangað til við höfðum
ekið fram hjá heyvagni, sem við mættum, þang-
að til eg kom með spurninguna. Mér til undrun-
ar hafði hann ekki fyr heyrt nafnið, en hann
komst allur í uppnám.
“Hatteras! Eruð þér Hattedas? Já, minn
ungi vinur. Hvern mundi hafa grunað það? —
Já, já! auðvitað þekki eg nafnið mjög vel. Allir
þekkja það hér um slóðir. Eg man fyrst eftir
gamla baróninum og Lady Margrétu. Því næst
Jasper barón og syni hans, ihöfuðsmanninum,
sem var drepjnn í upphlaupi erlendis — og Mr.
James-----”
“James, það var nafn föður míns. James
Dymoke Hatteras.”
“Þér eruð þá sonur Jamesar. Hvað segið
þér? Jú, jú! Hann var sá, sem reifst við gamla
baróninn og fór til framandi landa. Hverjum
hefði nú dottið annað eins í hug. Ja, hérna!
Sir William verður sjálfsagt glaður þegar hann
sér yður, það er eg viss um.”
“Sir William! Hver er Sir William?”
“Hann er sá eini, sem eftir er. Hann býr
nú á óðalssetrinu. Það hefir margt raunalegt
komið fyrir þá fjölskyldu þessi síðustu árin.”
Nú breyttist útsýnið. Við vorum nú komn-
ir yfir sléttuna og ókum upp á háls nokkurn, og
ókum svo niður eftir honum aftur í gegnum
skóg, sem mér virtist fremur h'kjast trjágöng-
um en þjóðvegi. Há og tíguleg álmtré gnæfðu
á báðar hliðar, og snertust hinar löngu greinar
þeirra yfir höfði manns. Framundan okkur
sást glitra í á í gegn um skógarþyknið. Á bökk-
um hennar sáust smá hús á víð og dreif. Það
var þorpið, sem við ætluðum að ná til. Hinn
grái turn gömlu kirkjunnar, virtist halda vörð
yfir öllum býlunum.
Það var eimhverskonar friðsælu og þung-
lyndisblær yfir þessari 'bygð, sem eigi verður
með orðum lýst. En ef til vill fanst mér þetta
vera svona vegna þess hugarástands, sem eg var
í. Þetta var í fyrsta skiftið síðan eg kom til
Englands, að mér fanst landið fagurt. Mér
fanst eg gæti dvalið þarna lengi og dáðst að
fegurð þess. Þarna var svo rólegt og friðsælt.
Þegar við komum niður af hálsinum og
höfðum ekið í kring um horn eitt, sá eg fyrir
framan mig ramgerða steinbrú. Hinu megin
við hana stóð forneskjulegt gistihús og hékk
spjald mikið yfir dyrum þess, en andspænis
gistihúsinu stóð hrörlegt smáhýsi milli tveggja
hárra járnhliða. Þau voru átta fet eða meira á
hæð, en beggja megin stóðu háar steinsúlur, en
ofan á þeim sátu úthöggnar myndir af einhverj-
um fornaldar ófreskjum, er héldu skjöldum í
klóm sínum, og horfðu niður á þann, sem fram
hjá gekk. Voru myndir þessar fagrar mjög,
þótt feiknlegar væru. Hinu megin við hliðið
lágu trjágönjgin í bugðum og hurfu í skóginn.
Án þess að spyrja mig leyfis, ók gamli mað-
urinn með mig heim í hlað á gistihúsinu, og
þegar hann hafði fleygt taumunum í vinnu-
mann einn, sem þar stóð, fór hann niður af
vagninum, og fór eg að dæmi hans. Því næst
spurði eg að hvað staður sá héti, sem var á bak
við hin miklu járnhlið. Gamli maðurinn horfði
á mig, en mundi svo eftir því, að eg var ókunn-
ugur og svaraði:
“Það er Hatteras höllin, sem eg sagði yður
frá. Þarna býr Sir Willaim.”
“Svo þetta er þá staðurinn, þar sem faðir
minn fæddist og ólst upp á?”
Hann kinkaði kolli, og þegar hann gerði
það, veitti eg því eftirtekt, að vinnumaðurinn
hætti að vinna og starði á mig alveg forviða.
“Nú, fyrst þessu er svona varið,” sagði eg og
tók göngustafinn minn út úr vagninum, “þá
ætla eg að rannsaka þetta nánar. Þér gerið nú
svo vel, vinur minn, að hvíla yður hérna, og fara
ekkert í burtu þangað til eg kem aftur.”

Hann hreyfði engum mótmælum, og eg fór
yfir að hliðunum. Þau voru læst, en lítið hlið
hjá hinu illa hirta dyravarðarhúsi, stóð opið, og
gekk eg í gegn um það inn á akveginn. Þetta
var indæll dagur. Sólskinið seitlaði gegn um
laufþakið niður á veginn og dansaði eftir hon-
um. Á hægri hönd voru þéttir veiðiskógar, en
til vinstri sást fiskivatn, hinu megin við hinar
breiðu engjar. Eg hlaut að hafa gengið mílu í
gegn um skóginn er eg kom auga á bygginguna.
Á hvað var eg að horfa? Er eg kom út úr
skóginum, sá eg framundan mér hinn fegursta
trjágarð, sem hugsast gat. Hópur hinda var þar
á beit og voru þær gæfar mjög. Undir tré einu
var skógarvörðurinn að borða hádegisverðinn
sinn. Eg horfði hvorki á hindurnar né skóg-
arvörðinn, heldur á höllina, sem gnæfði yfir
grasið, sem bylgjaðist framundan mér.
Þetta var fögur bygging úr gráum steini,
næstum því ferhyrnd, en skreytt mjög með súl-
um og útskotum. Akbrautin lá upp að höílinni
í breiðum boga, á grasflötinni fyrir framan
gnæfðu tignarleg tré. Oft hafði eg heyrt talað
um hin skrautlegu heimili Englands, en þetta
var í fyrsta skiftið, sem eg leit eitt þeirra með
eigin augum. Og auk þess snerti það hugsun
mína, að þetta var heimili forfeðra minna, og
hafði verið það öldum saman. Eg gat ekkert
annað en staðið og starað á ihöll þessa, steini
lostinn af undrun.
Faðir minn hafði ætíð verið fáorður maður,
og þótt hann segði mér stundum sögur af æsku-
brekum sínum, og um það, hversu strangur
faðir hans hefði verið, og hefði sent hann í
skóla vegna þess að heimiliskennarinn kom
| engu tauti við hann, þá höfðum við aldrei hald-
ið, að hann hefði verið svona hátt settur í æsk-
unni — eða að hann væri af ætt, sem gat búið í
slíkri byggingu og þessi var.
Eg tók að kvíða fyrir, að fara heim að höll-
| inni og segja þeim hver eg væri, enda hafði eg
j engin skilríki til að sanna sögu mína. En hins-
vegar vildi eg eigi fara þaðan án þess að hitta
fólkið að máli, og sjá svo eftir því alla æfi, að
mig hefði brostið hugrekki til að líta á heimili
} forfeðra minna. Þegar eg var kominn svona
langt að til að sjá það. Eg herti því upp hugann
( og gekk gegn um trjágarðinn og upp að húsinu.
j Er eg nálgaðist varð eg þess var, að alt bar vott
j um vanrækslu þá, sem komið hafði í ljós niður
i hjá dyravarðarhúsinu. Akvegurinn var þakinn
j illgresi og enginn vagn virtist hafa farið þar um
í langa hríð. Hlerar voru fyrir mörgum glugg-
unum, og þar sem þeir voru ekki, sáust brotnar
rúður á mörgum stöðum. Þegar eg hafði gengið
upp hið mikla steinrið, tók eg í klukkustreng-
inn, og beið svo og hlustaði á klukkuhljóðið
bergmála í hinum miklu göngum, og hugsaði
um hvað nú mundi koma fyrir.
Brátt heyrði eg að komið var til dyra. Lykli
var snúið í hurðarskránni, og hurðin opnaðist.
Gamall maður, sem hlaut að vera kominn yfir
sjötugt, búinn svörtum fötum, en sem nú voru
orðin græn af elli, stóð í dyrunum. Hann spurði
með hásu hvísli hvað eg vildi. Eg spurði hvort
Sir William væri heima. Hann sagðist skyldi
vita um það, og lét mig standa þar, sem eg var
kominn, og gat eg því íihugað hið undarlega
umhverfi. Eitthvað fimm mínútum síðar kom
hann aftur og gaf mér bendingu um að fylgja
sér.
Hin mikla forstofa var í samræmi við hið
ytra útlit byggingarinnar. Hún var bæði há og
rúmgóð. Gólfið var úr eik, sem var næstum
svört af elli. Veggirnir voru prýddir fagurlega
útskornum þiljum, og hér og þar stóðu brynjur
og herklæði. En hið fegursta af öllu var stig-
inn. Hann var nógu stór og sterkur til að upp
eftir honum hefði getað ekið vagn með fjórum
hestum fyrir. Hinar miklu súlur og stigariðið
var skrautlega útskorið. Stiginn náði hálfa
leið upp, þá klofnaði hann í tvo stiga, er lágu
til hægri og vinstri.
Á veggnum yfir stigapallinum var skínandi
fagur gluggi úr lituðu gleri, í hann miðjan var
greypt merki það, sem sást yfir hliðinu. Dá-
samlegri forstofu en þessa gat enginn hugsað
sér, eða langað til að eiga, en hér sást einnig
vottur sömu vanrækslunnar og úti fyrir. Er
eg hafði séð alt þetta, kom leiðsögumaður minn
að hurð einni. Er hann hafði opnað hana, benti
hann mér að ganga inn. Þar hitti eg fyrir há-
vaxnin mann, aldurhniginn og hörkulegan mjög
á svip. '
Hann var eins og þjónninn, klæddur dökk-
um fötum. Eini munurinn var hvítt hálsbindi,
er hann hafði, en þjónninn ekki, og fanst mér
að honum svipa til prests vegna hálsbúnaðar
þessa. Hann var langleitur og magur í andliti.
Efri vör og hakan var rökuð, en á vöngunum
var snjóhvítt, snöggklipt skegg, sem náði frá
rakaðri hökunni upp á móts við hin hvössu
hauksaugu hans. Hann gat vel verið 75 ára
gamall, en var samt miklu hrörlegri, en sá aldur
hefði bent til. í lágum og tilbreytingarlausum
rómi bauð hann mig velkominn og benti mér að
setjast, en sjálfur stóð hann.
“Þjónninn minn segir mér að þér heitið
Hatteras?”
“Já, það heiti eg. Faðir minn var James
Dymoke Hatteras.”
Hann horfði á mig mjög illúðlega eins og í
mínútu, en í svip hans sást ekki minsti vottur
undrunar. Hann lagði ihendurnar saman þann-
ig að fingurgómarnir á báðum höndum komu
saman — var það vani, sem eg tók eftir að hann
hafði, þegar hann íhugaði eitthvað. Svo sagði
hann hátíðlega:
“James var yngri bróðir minn. Hann hag-
aði sér mjög illa ’hér í Englandi, og var svo send-
ur til útlanda. Hann lifði heldur en ekki fínu
lífi í Ástralíu í stuttan tíma. Síðar heyrði eg
ekkert frá honum. Það getur vel verið að þér
séuð sonur hans, hinsvegar getur öel verið, að
þér séuð það ekki. Eg hefi engar sannanir fyrir
því.”
“Þér hafið sögusögn mína,” sagði eg dálítið
særður yfir orðum hans og sneiðinni, sem þau
fólu í sér, “en ef þér óskið eftir frekari sönnun-
um, þá hefi eg með mér latneska bók með nafn-
inu hans föður mins, og auk þess eiginhandar
vottorð hans á henni, áð ihann hafi gefið mér
hana.”
“Er það útgáfa af Catullusi?”
“Einmitt, það er Catullus.”
“Þá verð eg að biðja yður að fá mér hana
við fyrsta tækifæri. Eg á bókina. Eg borgaði
fyrir hana 18 pence, kl. 11 fyrir hádegi, 3. júlí,
1833, hjá John Burus, bóksala í Fleet stræti í
London. Bróðir minn tók hana af mér hér um
bil viku síðar, og síðan hefi eg ekki ihaft efni á
að kaupa mér aðra.”
“Þér kannist þá við að bók þessi sé sönnun
þess að faðir minn sé sá, sem eg segi að hann
se:
“Eg kannast ekki við neitt. Hvað viljið
þér mér svo sem? Til hvers komuð þér annars?
Þér getið séð það sjálfur, að eg er alt of fátækur
til að geta hjálpað yður neitt, og eg hefi fyrir
löngu síðan mist allan áhuga fyrir opinberum
I málum.”
“Ekki óska eg eftir hjálp yðar hvað fé né
meðmæli snertir. Eg er Ástralíu maður og er
efnalega sjálfstæður.”
“Ah! Það varpar nýju ljósi yfir þetta mál.
Þér segist koma frá Ástralíu. Og hvaða atvinnu-
veg hafið þér þar?”
“Eg hefi grafið eftir gulli, veitt perlur og
verzlað.”
Hann gekk nær mér og er hann gerði það,
sá eg að andlit hans fékk frábærlega slunginn
svip, en hann hugðist víst með þessu yfirbragði
að vekja hjá mér aðdáun. Hann talaði ákaft og
nuddaði saman fingurgómunum við hverja
setningu.
“Gullgreftrunarmaður, jæja! Perluveiðari,
já, já! Og þér hafið verið heppinn í þessum
fyrirtækjum?”
“Mjög heppinn!” svaraði eg, því nú var eg :
búinn að átta mig á hvernig bezt væri að tala j
við þennan gamla náunga. “Mér er óhætt að |
segja, að gæfi eg tíu þúsund punda ávísun á ]
Englandsbanka, þá yrði ihún útborguð.”
“Tíu þúsund pund! Sjáið bara til! Tíu
þúsund pund!” Hann reikaði fram og aftur um
gólfið á þessu óhreina heribergi, og skotraði til
mín augunum í sífellu, eins og hann væri að
ganga úr skugga um hvort eg væri að segja
satt.
“En lítið nú á, föðurbróðir minn,” sagði
eg ákveðinn í að binda enda á þessar samræður
án þess að verja í þetta lengri tíma, “þetta eru
ekki mjög alúðlegar viðtökur við hann bróður-
són yðar, sem kemur nú heim til föðurhús-
anna.”
“Þér megið ekki óska eftir miklu minn
ungi vinur. Þér sjáið sjálfur kringumstæðurn-
ar, sem eg er í. Þessi höll er að mestu leyti lok-
uð og er að falli komin. Neyðin ein bíður mín,
allir svíkja mig. Þeir stela frá mér, leynt og
ljóst, og ekki veit eg hvert eg á að snúa mér til
að leita mér hjálpar. En eg vil ekki láta fara
þannig með mig. Þeir geta kallað mig hvað sem
þeir vilja, en blóð verður ekki kreist úr stein-
unum, eða hvað? Er það hægt?”
Eg tók nú að skilja hvernig ihonum var j
farið. Sá það eins vel og auðið var að sjá það.
Eg á við, að eg sá nú hversvegna þessi eign var
svona vanrækt og hún var, og hina einkennilegu j
framkomu hans. Eg stóð á fætur.
“Frændi — því þér eruð áreiðanlega
frændi minn, hvað svo sem þér segið — eg verð
nú að fara. Mér finst það sárt að sjá hina bágu
kringumstæður yðar, og eftir að heyra það, sem
þér hafið sagt mér, þá get eg ekki af mér fengið !
að ómaka yður lengur. Eg ætla nú að fara og
skoða gömlu kirkjuna og tala svolítið við prest-
inn, og svo fer eg leiðar minnar og skal aldrei J
ónáða yður framar.”
“Nú varð hann skyndilega næstum því á- j
kafur að halda í mig svo að eg færi ekki.
“Nei, nei! Þér megið ekki fara svona strax.
Það væri ekki gestrisnislegt af mér að láta því- I
líkt koma fyrir. Auk þess megið þér ekki hafa j
tal af prestinum. Það er nú auma persónan — |
harður maður og umtalsillur. Þessi prestur
talar hræðilega illa um mig. En eg skal samt
jafna sakirnar við hann, þótt síðar verði. Talið
ekki við hann, ungi maður, gerið það ekki vegna
sóma ættarinnar. Nú skuluð þér setjast að
hérna og snæða með mér hádegisverð. Þér
verðið auðvitað að gera yður að góðu það lítið,
sem hér er að bjóða — eg er alt of fátækur til
að gefa neinar kræsingar; en á meðan skal eg
sýna yður húsið og eignina.”
Þetta var það, sem eg óskaði, þótt mig
langaði ekkert til að snæða með honum.
Með titrandi hendi tók hann gamlan ihatt
ofan af snaga og lét hann á sig, og gekk til dyr-
anna. Þegar við vorum farnir út um þær, læsti
hann þeim vandlega og stakk lyklinum í vasa
sinn. Svo gekk hann á undan upp hinn fallega
eikarstiga, sem eg hafði dáðst svo mjög að þegar
eg kom inn. Þegar við komum upp á stigapall-
inn, sem var mjög stór, sá eg að á veggjunum
héngu ejtthvað 100 myndir af ættfeðrunum.
Myndirnar voru allar huldar ryki margra ára.
Þá komum við að dyrum einum og lauk hann
þeim upp. Dauf ljósglæta streymdi inn um
rifurnar á hleranum og sá eg því að herbergið
var næstum húsgagnalaust. I miðju herberg-
inu stóð stórt rúm með himni yfir, í kringum
arninn voru þiljurnar útskornar. Eg spurði
hann hverskonar herbergi þetta væri.
“Þetta er herbergið, sem allir í okkar ætt
hafa fæðst í,” sagði hann. “Hérna sá hann
faðir yðar í fyrsta skiftið ljós þessa heims.”
Eg horfði nú á herbergið með nýjum
áhuga. Það virtist örðugt að hugsa sér að þetta
væri staðurinn þar sem hann faðir minn hafði
fæðst, maðurinn, sem eg mundi eftir frá alt öðr-
um stað og alt öðrum lífskjörum. Leiðsögu-
maður minn tók víst eftir svip mínum, og fanst
að hann yrði að segja eitthvað.
“Já, James,” sagði hann raunalega. “Þu
varst altaf stöðvunarlaus æringi. Eg man vel
eftir þér” (hann strauk hendinni yfir augun, eg
hélt að hann væri að þurka af sér tár. En það
sem Ihann sagði svo, kom mér á aðra skoðun).
“Eg man, að einum eða tveimur dögum áður en
þú fórst, slóst þú mig svo að blóðið streymdi úr
nefinu á mér, og sama daginn og þú fórst lán-
aðir þú hjá mér hálfan dal og borgaðir hann
aldrei aftur.”
Ósjálfrátt stakk eg hendinni niður í vasann
og dró upp hálfan dal, og fékk honum hann, án
þess að segja neitt. Hann tók peninginn, leit a
hann blíðlega og stakk honum svo í vasann, tók
hann upp aftur, hugsaði sig um stundarkorn, og
fékk mér hann svo aftur, þótt honum væri það
auðsæilega þvert um geð.
“Nei, nei, ungi vinur minn, hafið þér pen-
ingana yðar! Þér getið sent mér útgáfuna af
Catullusi.” Svo tautaði hann án þess að vita
það sjá'lfur: “Það var góð útgáfa og eg efast
ekki um að hún seldist hvenær sem væri fyrir
fimm skildinga.”
Við reikuðum úr einu herberginu í annað.
Þau voru öll eins. Hlerar fyrir gluggunum, og
full af ryki. En samt var þetta dýrðleg bygg-
ing, þrátt fyrir alt. Og ilt var til þess að vita, að
hún skyldi vera að hrynja vegna þess að eig-
andinn var svona aumkvunarlega mikill nirfill-
Á ferðalagi okkar komst eg að því, að hann hafði
bara tvo þjóna, gamla manninn, sem hafði kom-
ið til dyranna og konuna, sem matreiddi fyrir
hann, auk þess komst eg að því, að hann hafði
ekki borgað þeim kaup árum saman, en þau
voru hjá honum vegna þess, að þau voru of
fátæk og of stórlát til að leita hér hælis annars-
staðar.
Er við höfðum gengið í gegn um bygging-
una, fórum við út um hliðardyr og gengum
yfir að peningshúsunum. Þarna var niðurníðsl-
an, ef unt var, ennþá auðsæilegri. Hin stóra
klukka í turninum á aðalbyggingunni hafði
stansað þegar hana vantaði fimtán mínútur i
tíu, fyrir mörgum árum síðan, og kóngulá hafði
ofið vef sinn á milli vísanna.
Á milli steinanna, sem við gengum á, greri
grasið óhndrað, þykkur mosi greri í kringum
brunninn. Hurðirnar héngu á hálfbrotnum
hjörum, og rotturnar þutu út úr tómum básun-
um, þegar við nálguðustum þá. Svo stór voru
þessi fjós að þar mátti hýsa 30 hesta, og virtist
mér nægilegt rúm fyrir fimtán vagna í vagn-
byrginu. Dauðaþögnin, sem þarna ríkti var
aðeins rofin af krúnki hrafnanna, sem sátu í
hinum háu trjám, eða af rottunum, sem þutu
um, og svo af hinni rámu rödd frænda míns, er
hann ræddi um og benti mér á niðurníðsluna,
sem alstaðar ríkti þarna.
En nú var kominn tími til að snæða, og
snerum vð nú íheim. Við borðuðum í sama
herberginu og eg hafði fyrir einum tíma síðan
kynst frænda mínum. Maturinn var fáeinir
lambakjötsbitar, og heimabakað brauð með
osti. Þetta var nógu kröftugur matur, en tæp-
lega gat maður búist við að eigandi annarar
eins hallar hefði eigi betri rétti á borðum. Með
matnum drukkum við vatn, en eg gat séð a
húsráðanda, að hann yfirvegaði það með sjálf-
um sér, hvort hann ætti að sóa meira en hann
hefði gert.