Heimskringla - 29.09.1948, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. SEPT. 1948
$|citnsfering;l h
(StofnuO 188«)
Kemui út á hverjum mifivikudegi.
Eigendur: THE VIKING fRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð biaSsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winmipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawá
WINNIPEG, 29. SEPT. 1948
Athugasemdir við skrif um biöðin
Út af breytingunni sem neyðst var til að gera á vikublöðunum
íslenzku, hafa nokkrar greinar birst, sem bera með sér mikinn ó-
kunnugleik á málinu. Skulu sumar þeirra athugaðar.
í síðustu Hkr., var því haldið fram 1 einu af þeim skrifum, að
þörf íslenzkra blaða væri horfin hér í landi. Hér er átt við, að blöð
þessa lands flytji fslendingum allan þann fróðleik, sem þeim sé
nokkurs þörf á. En má maður spyrja, hvar sá fróðleikur sé í ensku
blöðunum, um íslendinga hér eða heiman frá íslandi, sem íslenzku
vikublöðin hafa að jafnaði flutt? Vér höfum ekki orðið varir við
hamp Og ef fslendingar hér hefðu orðið að fræðslu enskra blaða
einna að búa, vissu þeir nauðalítið hér hverjir um aðra og um ísland
minna en ekki neitt.
Það er auðvitað hægt að segja, eins og margir gera, að okkur
komi það ekkert við hvort að við séum íslendingar eða að við séum
heiman af íslandi upprunnir. En tekur ekki tilfinningin skjótt í
taumana, að minsta kosti hjá þeim, sem fullorðnir komu að heiman,
um hvað hug og hjarta þeirra býr næst? Eiga þessir menn að mold-
ausa æskuminningar sínar, sem eru eitt af því kærasta, sem þeir og
maðurinn yfirleitt á til, vegna þess að forlög þeirra urðu þau, að
flytja til framandi lands?
íslenzkan og lestur íslenzkra blaða mun hér enn lengi finna
bergmál í brjóstum íslendinga. Og þeim yrði það eitt hið mesta
harmsefni, ef bráð glötun..biði hvorttveggja.
Framfarir og velgengni íslands síðari árin eru og þess eðlis, að
það væri mót allri von, að jafnvel aðrar þjóðir léti sig ekki menn-
ingu þess, stjórnarfarslega, andlega og efnalega, skifta. Hver fyrir-
mynd smáþjóðir geta verið hinum stóru, kom óvart í ljós 1930, er
ísland tók titilinn af Bretum, með að vera móðir þingræðisins í
heiminum!
Að segja slíkt ekki snerta þjóðrækna íslendinga hér, getur ekki
við mikið haft að styðjast.
f öðru skrifi um málið, er að því vikið, að Þjóðræknisfélagið
taki að sér útgáfu vikublaðanna íslenzku og núverandi útgefendum
jafnvel ámælt fyrir, að leita sér ekki upplýsinga um vilja almenn-
ings, áður en berytingin var gerð á blöðunum. Svarið við fyrra
atriðinu ímynda eg mér að yrði af útgefenda hálfu: Gerið svo vel!
Að ætlast til að Þjóðræknisfélagið geti alt gert, vitum vér þó ekki
hvort rétt er hugsað. Það gæti um leið komið til greina, að það
tæki þá kirkjumál fslendinga einnig að sér, því ekki eru íslenzku
blaðasneipurnar enn fallnar lengra frá íslenzkunni en þær. Þjóð-
ræknisfélagið hefir talsvert á sinni könnu og þar á meðal útgáfu
Sögu íslendinga í Vesturheimi, sem ekki virðist ganga mikið betur
með rekstur á en blaðanna. En með síðara atriðið, að leita sér frétta
um skoðanir almennings, hefði að öllum líkindum seint fengist
eining um. Það hefðu snúist um það eilífar kappræður, sem óvíst
er um hvenær lokið hefði, og hvort nokkuð ákveðið til að byggja
á hefðu leitt í ljós, vegna þess, að allir áskrifendur blaðanna hefðu
seint tekið þátt í þeim.
Aðrir sem til þessa máls hafa lagt skerf, minnast á, að blöðin
mundu með fyrirkomulagi sem þeir hugsa sér, ekki hafa tapað kaup-
endum. En sannleikurinn er sá, að kaupendum þeirra fækkar ekki
eins mikið og þessir menn virðast halda. Það sem efnahag blaða
háir, er hækkandi verð á öllum hlutum og vinnulaunum. Almenn-
ingur verður I dýrtíð þeirri, sem nú ríkir, að fara margs á mis, sem
honum er alt annað en kært að gera. Hvað lengi sú verðbólga helzt,
er ekki að reiða sig á og það skyldi enginn gera. Með það fyrir aug-
um var til þessa ráðs gripið, að reyna að draga á annan hátt úr útgáfu
kostnaði blaðanna en því, að hækka verð þeirra. Það þætti góð
stjórn nú á tímum, sem meira tillit tæki til gjaldþols almennings í
stað þess að spenna upp skatta f jöllunum hærra.
Fyrst eftir breytinguna bar talsvert á aðfinslum út af henni.
En þegar menn áttuðu sig betur á málinu, fór að draga úr því og
þeir virðast nú fleiri, sem álíta að breytingin hafi verið hin bezta í
bráðina, úr því sem komið var.
Það getur verið, að stoðin sé ekki mikil að þessu, en lítið er
betra en ekki neitt.
ÞVÍ MINNI, ÞVÍ BETRI
Dr. A. H. Jewitt, hinn nýji
skólastjóri Bishop’s háskóla,
sagði við fregnrita er á tal við
hann komu, að hann væri þeirrar
skoðunar, að fullkomin persónu-
leg kynning milli kennara og
nemenda, væri það, sem veitti
haldbezta mentun. Hann kvað
alt of mikinn brest á þessu í
hinum stærri skólum. Skólinn
sem hann veitti forstöðu hefir
216 nemendur og 20 kennara. —
Þeim kvaðst hann öllum ætla að
kynnast persónulega. Þetta at-
riði áleit hann hafa þúsund sinn-
um meiri áhrif, en hraðframleið-
sla skólabóka og jafnvel fyrir-
lestrahöld. Með því fyndist sér
oft nemendunum gefnir steinar
fyrir brauð.
Dr. Jewitt álítur, að persónu-
legt samband milli nemenda og
kennara skorti tilfinnanlega í
hópkenslu - aðferðum nútímans.
Því minni sem skólarnir eru, því
betri uppeldis og mentastofnanir
munu þeir oft reynast.
ATHYGLISVERT MÁL
Á kosningafundi fslendinga-
dagsnefndar nýlega í Winnipeg,
vakti J. J. Bildfell athygli á
þeirri ringulreið, sem ætti sér
stað með þjóðhátíðarhaldið hér
vestra. Kvað hann erfitt fyrir
hérlenda eða ókunna menn, að
átta sig á því, hvenær þjóðhátíð-
ardagur íslands væri. íslendinga-
dagar væru hér haldnir sjö á ári
og sinn daginn hver, en engan
þeirra bæri þó upp á hinn eina og
sanna þjóðhátíðardag á íslandi.
Þessum minningardögum mörg-
um fylgdi auglýsingasöfnun frá
viðskiftamönnum, sem væru svo
hissa á því, sem von væri til, er í
þriðja og fjórða skifti væri til
þeirra leitað eftir auglýsinga-að-
stoð, að þeir ættu ekki orð yfir
það. Spurning þeirra er vana-
lega sú, hvað margir þjóðhátíðar-
dagar íslands væru? Kvað J. J.
Bíldfell þetta orðið það hneyksli,
sem lengur mætti ekki viðgang-
ast. Áleit hann sönnum tilgangi
þjóðhátíðardagsins hér misboðið
með þessu athæfi og samborgar-
ar vorir hér gætu ekki á allar
þessar minningar hátíðir vorar
litið öðru vísi, en sem gabb til
allsherjar centa-öflunar og væri
helgi dagsins eins illa með því
komin og hægt væri að hugsa sér.
Málið fékk daufar undirtektir
á fundinum og má það undarlegt
heita. Bresturinn getur engum
manni dulist ;það að hér er hvorki
hreyft hendi eða fæti á sjálfan
þjóðhátíðardag íslands til minn-
ingar um hann, er alveg nóg til
þess að olla sannþjóðræknum
mönnum taugakvilla. Það getur
vel verið erfitt, að kippa þessu í
lag, en við því er ekki nema ein
lækning; hún er sú, að hvar sem
íslendingadagur er haldinn, sé
hann 17. júní. Það er talsvert í
því sem J. J. B. hélt fram, að
tyllidagar aðra daga ársins geti
trauðla skoðast þjóðhátíðir, held-
ur miklu fremur útiskemtirall
eins og verzlunarmanna og Góð-
templara, í stað þjóðhátíðardags.
Því er ekki að neita, að venju
er oft erfitt að brjóta á bak aftur.
Og þegar um fyrirtæki er að
ræða, sem hepnast hafa vel eins
og íslendingadagur Winnipeg-
búa hefir gert síðari árin, er það
margt, sem athuga þarf. En hins
verður einnig að gæta, að venjan
útrými ekki hinni upprunalegu
hugsjón fyrirtækja. En það hef-
ir sannast á alt of mörgum þeirra.
FRÉTTIR FRÁ ÍSLANDI
íslandi úthlutaðar 4 milj. dollara
Það var tilkynnt í Washington
fyrir helgina, að íslandi hafi ver-
ið úthlutaðar fjórar milljónir
dollara frá viðreisnarstofnun —
Bandaríkjanna til notkunar á
síðasta ársfjórðungi þessa árs.
—Vísir 20 sept.
★ ★ *
Nýr bókavörður við
Cornell háskóla
Kristján Karlsson bókmennta-
fræðingur hefur verið ráðinn
bókavörður við íslenzka bóka-
safnið í Cornell háskóla í New
York fylki. Hann leggur af stað
vestur um haf þann 20 þessa mán-
aðar og tekur við af Halldóri
Hermannssyni próf., sem nú er
um það bil að láta af störfum við
þetta merka safn.
Kristján er Húsvíkingur og út-
skrifaðist úr Menntaskólanum á
Akureyri 1942. Að loknu námi
þar, fór hann til Bandaríkjanna
og stundaði nám í Berkley í Cali-
forníu í tæp þrjú ár og síðan á
hátt á annað ár í Columbia í New
York. í Berkley las Kristján
enskar bókmenntir og í Columbia
samanburðarbókmenntir.
Frá því Kristján kom til ís-
lands, hefur hann verið bók-
menntalegur ráðunautur útgáf-
unnar Norðri á Akureyri.
Bókasafnið við Cornell há-
skóla er stærsta íslenzka bóka-
safnið í Bandaríkjunum, með
um 22,000 bindi. Meginstarf
STÖKUR
Ráðlegging
Þó að fram á feigðarslóð
fákur tímans hendist.
Kveddu dirfsku í banablóð
brautin meðan endist.
Konu ást
Konu ást ef annast mann
er í gluggalíki.
Glöggt má sjá í gegnum hann
guð í himnaríki.
Nútíðar æska
Undrast ekki æsku slark,
út um heiminn víða.
Á henni er eyrna mark
okkar tveggja stríða.
Aldna kynslóð auðs í kví,
athöfn gættu’ að þinni.
Þú ert heildar orsök í
æsku bölvuninni.
Ilt útlit
Búast dauða og djöfla við
demokrata völdin.
Klýfur lönd og kristin sið
kommúnista öldin.
Dýrtíðin
Demokratinn dáðakljent
dollarsvirði jetur.
Fylli sína fyrir sent
fengið ekki getur.
/. S. frá Kaldbak
Stúkan Skuld hefur tombólu
og dans 25. október, 1948. Allir
velkomnir.
Kristjáns við safnið verður að sjá
um útvegun íslenzkra bóka, bóka
| vörsluna og útgáfu árlegs rits um
íslenk fræði.
Gunnar Gunnarsson og kona
hans gefa ríkinu Skriðuklaustur
Gunnar skáld Gunnarsson að
Skriðuklaustri og frú Franziska
kona hans, hafa gefið íslenzka
ríkinu eignarjörð sína Skriðu-
klaustur í Fljótsdal, ásamt hús-
munum, í því skyni að þar verði
framvegis haldið uppi menning-
arstarfsemi. — Þau hjónin eru
um það bil að flytja frá Skriðu-
klaustri og flytja fyrst í stað
hingað til Reykjavíkur, en óráð-
ið er hvar þau setjast að. —
f fréttatilkynningu frá mennta
málaráðuneytinu, sem birt var í
gær, segir að ráðuneytið hafi
þakkað hina höfðinglegu gjöf og
veitt eigninni viðtöku, og enn-
fremur, að síðar verði tekin á-
kvörðun um til hverskonar
menningarstarfsemi verði hag-
nýttur.
Þessi gjöf er hin höfðingleg-
asta. Jörðin Skriðuklaustur er
ekki einungis einhver besta bú-
jörðin í Fljótsdal, heldur er hún
einstaklega vel hýst. Gunnai*
skáld lét reisa þar íbúðarhús mik-
ið á árunum 1939 og 1940, en
hann keypti jörðina 1938. Er
nærri einsdæmi, að slík húsa-
kynni séu til í sveit á íslandi. —
Var lítið til sparað við bygging-
una og er allt hið rausnarlegasta
við hana.
Morgunblaðið átti stutt viðtal
í síma við Gunnar Gunnarsson
skáld að Skriðuklaustri.
Hann kvað allt óráðið ennþá til
hvers Skriðuklaustur yrði best
notað í menningarlegum til-
gangi. Kvaðst hann myndi ræða
um það við ráðuneytið er hann
kæmi suður, en erfitt hefði verið
að ganga frá þeim málum yfir
svo langa leið.
Gunnar sagði, að þau hjónin
hefðu viljað tryggja, að Skriðu-
klaustur kæmi að sem bestum
notum fyrir þjóðina í framtið-
inni og þau hefðu talið að það
yrði best tryggt með því að rík-
ið eignaðist jörðina og húsin sem
á henni standa.
Er Gunnar Gunarsson var að
því spurður hvar hann og kona
hans hefðu í hyggju að setjast
að, svaraði hann að það væri enn
óráðið. Kona hans ætti við van-
heilsu að stríða og þeim væri
ekki mögulegt að dvelja þarna
eystra lengur.
Þetta Nýja Ger
Verkar Eins Fljótt Og Ferskt Ger
Heldur Ferskleika Eins Og Þurt Ger
Þarf engrar
kælingar með
Nú getið þér fengið fljóthefandi ger án þess að vera hrædd um
skemdir. Hið nýja Fleischmann’s Royal Fast Rising Dry Yeast
heldur sér viku eftir viku án kælingar. Hafið ávalt mánaðar-
forða á búrhillunni.
Notið það nákvæmlega eins og ferskt ger. Einn pakki af þessu
nýja, þurra geri jafngildir einni köku af fersku geri í öllum
forskriftum. Tekur tafarlaust til, er fljóthefandi. Afleiðingar
þess eru lostæt brauð og ágætir brauðsnúðar, á afar stuttum
tíma. Biðjið nú þegar matvörusala yðar um hið nýja Fleisch-
mann’s Royal Fast Rising Dry Yeast.
l^pakki jafÐgiídir 1 köku^af Fresh Yeast
Fyrst í stað kæmu þau til
Reykjavíkur, hvað, sem svo síðar
yrði. —Mbl. 22. sept.
SMÁYEGIS
í dagblöðum Canada eru svo
iðulega birtar afsakanir fyrir
fimm centa verðinu á þeim, að
það mætti ætla að þau áliti sig
ekki einu sinni þess virði.
*
Dr. Brock Chisholm segir að
stærð fjölskylda offylli heiminn
brátt af fólki. Hér um slóðir eru
prédikanir um þetta einskis verð-
ar. En það gæti verið að þær
bæru einhvern árangur í Kína.
★
Hús sem einstöku homkomnir
hermenn smíða sér sjálfir, kváðu
kosta 35^ teningsfetið, en sam-
kvæmt ákvæði verkafélaga kosta
þau 50^ fetið að minsta kosti. Nú
eru þessir menn í verkasamtök-
um sín á milli. Þeir hljóta því
annaðhvort að setja sér minna
kaup sjálfum, en verkafélögin á-
kveða, eða vinna harðara, en þau
gera ráð fyrir.
RADDIR ALMENNINGS
Það er engin furða þó íslenzku
blöðin eigi í fjárhags vandræðum
núorðið, þar er gömlu kaupend-
unum fækkar daglega en ungu
bbrgararnir lesa lítið, eða valla
annað en ensku. Þó munu sveita-
menn sumstaðar lesa dálítið ís-
lenzku en hreint ekki svo að
hlíti.
Nú eru 2 neyðar kostir fyrir
hendi og er annar sá, að hækka
verðið á blöðunum um helming,
en hinn að minka þau um helm-
ing, hvortveggja þannan kost
hefi eg rætt við menn, bæði á
Gimli og Lundar er eg er nýbú-
inn að heimsækja, og ályktun
flestra er sú, að best og vinsæl-
ast sé að minka blöðin um helm-
ing, með sama verði og nú er á
þeim.
Til þessa liggja þau rök, að
það er mest gamla fólkið, og
margt af því á ellistyrk sem held-
ur fastast í blöðin, en getur ekki
aukið útgjöld sín, eins og nú er
alt í geipiverði, og mundu hætta
að kaupa þau, nema 3— 4 í félagi.
Nú eru til þó nokkrir menn,
sem kaupa bæði blöðin bara til
að styrkja þau, en lesa þau lítið
eða ekki. Þessir mundu hætta að
kaupa íslenzku blöðin, svo hvor-
tveggJa þetta mundi fækka kaup
endum þeirra stórkostlega svo
þau féllu strax.
Hin kosturinn er sá að minka
þau um helming, og hann líkar
flestum dável, því við fáum sjáld
an meira en 3 blaðsíður af frétt-
um, og 1 af auglýsingum, og meg-
um þakka fyrir sögurugl, og
romsur utanað, mega gjarna
missa sig.
Sá þriðji kosturinn, er að sam-
eina bæði blöðin í eitt, (því
sömu fréttirnar koma í báðum
blöðunum) gefa þau út í sömu
stærð og hvort fyrir sig sem nú,
og hækka ekki verðið meira en
um einn dollar. Þá gætu blöðin
máske lifað ein 20 — 25 ár enn,
en þá verða mærri allir menn,
fæddir á íslandi, sem hér eiga
beima sofnaðir, lengur dettur
mér ekki í hug að íslenzk frétta-
blöð þrifni í Ameríku.
Eigi má gleyma því, að Sam-
einingin” er ekki alveg dauð enn,
og “Brautin” bráðlifandi, Alm-
anakið í andarslitrun og þjóð-
ræknis Tímaritið í kápunni. Svo
það er ekki lítið prentað á ís-
lenzku hér enþá.
Nú af því oss er mjög ant um
að blöðin haldi áfram að koma út,
viljum við óska að þau séu mink-
uð um helming, svo þau geti
skemt oss enn nokkur ár, en ekki
eyðilögð með því að hækka þau
gífurlega í verði.
Sigurður Balvinson
Gimli
Silver Tea
Jón Sigurdson félagið heldur
kaffi sölu í T. Eaton Assembly
Hall, laugardaginn 2. okt., kl.
2.30 e. h. Þetta er hin árlega sala
félagsins, og allir vinir þess eru
beðnir að muna eftir stað og
tíma. Nánar auglýst í næsta
blaði.
* * *
Guðsþjónusta, ferming, altar-
isganga í Lútersku kirkjunni í
Langruth, kl. 2 e. h., sunnudag-
inn 3. október.
R. Marteinsson
* * *
Þeir, sem myndir ætla að hafa
í bókinni sem verið er að gefa út
um Lundardemantshátíðina, eru
beðnir að bregðast við og senda
myndirnar nú þegar. Þetta má
ekki dragast. Nefndin
RORGTD HETMSKRTNOLTT—
því wlevmd er goldin sktild