Heimskringla - 01.12.1948, Side 1

Always ask for the—
HOME-MADE
“POTflTO LOflF

CANADA BREAD CO. LTD.
Winnipeq Phone 37 144
Frank Hannibal, Mgi
■###»»*#*####**#***»*****#»»*»###* i
Always ask for the—
HOME-MADE
“POTflTO LOflF”
CANADA BREAD CO. LTD.
Winnipeq Phone 37 144
Frank Hannibal, Mgr.
LXIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 1. DES. 1948
NÚMER9.
Fyrirhugað 20 milj. dollara orkuver
Manitoba-fylki hefir ákveðið að
koma upp orkuveri á Winnipeg-
ánni við Pine Falls.
Kostnaðurinn er áætlaður um
20 miljón dollara.
Er gert ráð fyrir að byrja und-
ir eins á verkinu og að því verði
lokið 1952.
Meðan mest er um að vera, er
áætlað að 500—600 starfsmanna
þurfi við.
Þegar verið er fullgert, er á-
ætluð orka þess 114,000 hestöfl.
Tvær einingar (units), er ætlast
til að verði farnar að starfa 1951;
orka hverrar verður um 38,000
hestöfl.
í þetta er nú þegar ráðist til
þess að ráða bætur að einhverju
leyti á orkuskorti þeim, sem bú-
ist er við 1954.
★
Eins og vikið hefir verið að
áður, er fylkið staðráðið í því, að
taka í sínar hendur orkufram-
leiðsluna alla, þegar samningi
hefir verið náð um það við orku-
ver þessa bæjar (City Hydro) og
Winnipeg Electric félagið. En
af þeim samningi hefir ekki enn
orðið. Á fundi sem bærinn og
fylkið áttu nýlega og þar sem
bærinn lagði fram sína skilmála
varð ekki að neinni samvinnu
komist. Bærinn var reiðubúinn
til samvinnu í starfinu, en
þeim grundvelli, að hann héldi
eignarétti sínum á Hydrokerfinu
Ennfremur vildi bærinn að fylk-
ið ábyrgðist að bærinn og bæjar-
búar biði ekkert tap við þetta
— Fylkið gat ekki smaþykt
þetta atriði, því hugmynd þess
er, að starfrækja alla orku hér
með tíð og tíma. Það álítur sig
knúð til þessa, til að tryggja
fylkinu orkulindir sínar eða
rokuforða í framtíðinni.
Orkuverið fyrirhugaða við
Pine Falls, er stærra en hvort
orkuvera bæjrains við Point du
Bois og Slave Falls. En það er
minna en ver Winnipeg Electric
félagsins.
Marshall á sjúkrahúsi
í frétt frá Washington e
hermt, að George C. MarShall sé
á Walter Rood spítala, en hvort
að þar er um annað meira að
ræða en vanalega skoðun, er ekki
ivtað. í sambandi við þetta er
auðvitað spurt um hvort að hann
muni þurfa að hætta starfi í við-
reisnarmálum Evrópu. Um það
er heldur ekkert víst. Marshall
er 68 ára n. k. 31. desember — og
honum hefir ef til vill um skeið
hvílt meira starf, en nokkurs ann-
ars Bandaríkjamanns.
Nýtt friðarfélag í myndun
í Winnipeg var s. 1. föstudag
kosin 22 manna bráðabirgða-
nefnd til þess að vinna að stofn-
un nýs friðarfélags, sem gert er
ráð fyrir, að komið yrði á lagg-
irnar í febrúar eða marzmánuði
á komandi ári.
Þessir voru kosnir í bráða-
birgðanefndina:
Mrs. Elizabeth Green, Mrs.
Marion Wieman, H. Cook, F.
C. King. Stephen Sawula, John
Marshall, J. G. Clausers, Mrs.
W. Wishart, E. Treple, Dr. H.
Greenberg, W. Danyalecko, þ.m.,
Mr. A. B. Victor, Miss F. Rice,
P. J. Bjarnason, Mrs. A. Lee,
Mrs. H. Hanson, Mrs. P. Bera-
skin, sr. Halldór E. Johnson,
M. Tesler, Mrs. R. Tesler, T.
Cullen.
SÆMD VERÐLAUNUM
Miss Dorothy Mae Jonasson
Þessi ungi stúlka, sem er frá-
bærlega listræn og leggur stund
á fiðluleik hefir nýlega hlotið
við hljómlistadeild Manitoba-há-
skólans námsverðlaun Jón Sig-
urdsonar félagsins I.O.D.E. Hún
er dóttir þeirra Mr. og Mrs. S.
O. Jónasson sem búsett eru á
Arlington Street hér í borginni.
Fundurinn sem nefndin var
kosin á, var haldinn í Empire
hótelinu undir forustu Mr.
Marshall. Dr. J. G. Endicott, en
hann er félagi slíks félags og hér
um ræðir í Toronto, og hingað
kom til að greiða fyrir fyrir-
lestrarfundi Dr. Hewlett John-
son, prófastsins af Kantaraborg,
flutti erindi á fundinum um til-
gang þessa nýja félags og annara
sem gert er ráð fyrir að hrinda af
stað í Vestur-Canada, eins og í
Vancouver, Edmonton, Regina
og Saskatoon.
Samkvæmt ummælum dr.
Endicotts, er tilgangur félagsins
að halda friðarmálunum vakandi
og þar sem svo gæti farið, að
menn frá Canada verði skyldaðir
til hernaðarstarfs í Kína á móti
uppreistar-hernum þar, væri
vissulega þörf á að ráða bætur á
þeim axarsköftum, sem hér ættu
sér stað í utanríkismálum.
Hann mintist á komu prófasts-
ins af Kantaraborg hingað og
var hinn ánægðasti hvernig
ferð hans hefði tekist hér. Inn-
tektirnar á fundi hans hefðu
numið $600.00 fram yfir kostnað
sem notað yrði að helmingi til
fundarstarfs hér, en helmingur-
inn legðist í sjóð aðal-fundar-
félags Canada. Fundarsóknina
her kvað dr. Endicott, sem ann-
arsstaðar, sönnun fyrir því, að
friðarmálum hér væri unnað. f
Austur-Canada sem annarstaðar,
einkum í Quebec-fylki kvað hann
ekki hefði leyfi fengið til fyrir-
lestrahalda, enda væri Quebec
lögregluvalds-fylki og þar væri
að fara af stað byrjunin til að
kollvarpa lýðræði þessa lands.
Hann kvaðst sannfærður um,
að Canada stafa ekki hætta frá
neinu landi og herútbúnaður
væri óþarfur.
Endurprentað í “Úrvali”
Úrval heitir tímarit, gefið út á
íslandi. Það birtir fræðandi
greinar úr erlendum ritum og ís-
lenzkum, styttar að vísu oftast og
“samanþjappaðar”. í innihaldi
ritsins er því oft feitt á stykkinu.
Heimskringlu var nýlega sent
eintak af því, númer 5 af sjöunda
árgangi, en þau eru alls 6 á ári.
Upp í það hefti er tekin grein
sem birtist í Hkr., eftir Sigur-
björgu Stefánsson kennara á
Gimli. Greinin hét Mammons-
menning og var erindi flutt á
þingi Frjálstrúaðra sambands-
kvenna á s. 1. sumri á Hnausum.
Er greinin öll prentuð og hin
viðeigandi viðurkenningu
undi hennar.
höf
Calgary Stampeders vinna
Fótbolta-flokkur þessi, Calg-
ary Stampeders, eru að leik lokn
um í Toronto s. 1. mánudag fót
boltakappar Canada. Þeir sem á
móti þeim léku var flokkur frá
Ottawa, er áður voru fremstir.
Er Calgary mjög upp með sér af
sigri síns flokks og hefir ákveð-
ið að halda daginn sem leikflokk-
urinn kemur heim, helgan, svo að
allir geti verið með, er flokkur
er boðinn velkominn heim, en
hann er væntanlegur til baka í
dag.
Aukakosnnigar í B. C.
Aukakosningar fóru fram í
tveimur kjördæmum í B. C. til
fylkisþings s.l. mánudag.
f öðru kjördæminu S. Okanag-
an vann flokksmaður Samvinnu-
stjórnarinnar. Hann heitir Rob
ert Browne-Clayton og hlaut
4918 atkvæði. Sá er tapaði var
Bruce Woodsworth, hann hlaut
4,220 atkvæði. Hann var C.C.F.-
sinni, sonur J. S. Woodsworth
heitins stofnanda CCF flokksins.
f hinu kjördæminu, Rossland-
Trail, vann C.C.F.-sinni. Hann
heitr Quinn og hlaut 4748 atkv.,
en gangsækjandi hans Turnbull
hlaut 4471 atkv.
Þetta er fyrsta auka-kosningin
sem samvinnustjórnin tapar síð-
an hún kom til valda 1945.
ÚR ÖLLUM ÁTTUM
Þoka var svo mikil í London
um síðustu helgi, að strætisvagm
ar viltust.
★
í dag er von á Madame Chiang
Kai-Shek til San Francisco. Er
haldið að hún sé að finna stjórn-
ina í Washington að máli við-
víkjandi óförum stjórnarhersins
í Kína. Það var gizkað á að hún
færi fram á að yfirhershöfðingi
væri fenginn frá Bandaríkjunum
yfir stjórnarherinn — og jafnvel
MacArthur hershöfðingi nefnd-
ur í því sambandi. Hverjar við-
tökur frúin fær er óvíst. Hitt
dylst varla, að Bandaríkin eru
ekki um of ánægð með stjórn
Kína og ef til vill fleiri landa,
sem hjálpar leita hjá þeim.
Rússar vöruðu þing Samein
uðu þjóðanna við því í gær, að
félagið ætti sér enga lífsvon, ef
neitunar atkvæðið væri afnumið.
Vishinsky skammaði vestlægu
þjóðirnar fyrir, að láta sér detta
í hug, að takmarka vald fimm
stóru þjóðanna.
Málið um neitunar atkvæðið
er nú til umræðu á þinginu og
allur fjöldi þjóðanna þar lítur
svo á, sem það ætti að nema úr
lögum. Bandaríkjamenn, Bretar,
Frakkar og Kína, eru að minsta
kosti með endurskoðun á lögun-
um og einhverri takmörkun á
neitunarvaldi stórþjóðanna.
— Eg var rétt áðan að lesa um
vél, sem vinnur tíu manna verk.
Hún hefur hér um bil mannleg-
an heila.
— Ó, ekki ef hún nennir að
vinna svona mikið.
Sveinn Guðmundsson Borgfjörð
að Lundar, Man., fæddur 3. des.
1858 að Hrærekslæk í Hróars-
tungu, N. Múlasýslu. Sonur heið-
urshjónanna Guðmundar Ás-
grímssonar og Ingibjargar
Sveinsdóttur.
heppin að geta fengið til íbúðar
bjálkakofa og þar voru þau fyrstu
tvö árin. Nágrannar þeirra voru
alt íslendnigar, flestir nýlega
komnir að heiman. Þetta fólk
lét sér ant um að hjálpa þeim,
sem að voru að koma að heiman,
og greiða götu þeirra eftir megni.
Alt þetta góða fólk var fátækt af
peningum, en ríkt af góðvilja og
von og trú um þetri framtíð.
Sveinn og kona hans voru sam-
hent um alt. Þau unnu af öllum
kröftum. Heimili þeirra var víð-
kunnugt fyrir gestrisni. Þau
hjálpuðu þeim sem að þau vissu
að voru þess þurfandi eftir bestu
getu og komu upp mjög mynd-
arlegu heimili á heimilisréttar-
landinu. Þau fluttu inn í Lund-
ar þorpið 1920 og bygðu þar
myndarlegt heimili og þar á
Sveinn heima hjá sínum ágæta
vini, Jóhanni Gíslasyni, sem að
reynist honum eins og bezti son-
Sveinn hefir haft afburða
Tuttugu og fimm höfunda bók
MEÐ 180 MYNDUM
Eins og menn muna var haldin
íjölmenn hátíð að Lundar í Mani-
toba árði sem leið (1947) til
minningar um það að þá voru lið-
in sextíu ár frá því er hinar svo-
nefndu Álftavatns- og Grunna-
vatnsbygðir hófust.
Nú þessa dagana er að koma út
í Winnipeg bók til minningar
un bygðirnar og hátíðina.
Hér skal engin tilraun til þess
gerð að ritdæma þessa bók, enda
væri það ómögulegt þar sem eg
hefi ekki séð hana fyr en í dag.
En sökum þess hve stutt er orðið
til jóla vildi eg benda á það að
mörgum mundi þykja bókin góð
jólagjöf. Er hún sérstaklega vel
til þess fallin sökum þess að hér
um bil helmingur hennar er a kring Mig langar til að birta hér
hvoru málinu fyrir sig: íslenzku
og ensku.
Bókin er 175 blaðsíður á stærð
í gríðarstóru broti, stíllinn góður
og pappír ágætur. Hún flytur
allar ræður og kvæði sem flutt
voru á hátíðinni og öll skeyti,
jem þangað bárust. Þá flytur
hún sögur bygðanna í köflum,
ritaða af hinum og öðrum, flest-
um heimamönnum, sem lifðu
sjálfir part af þeirri sögu. Páll
Reykdal, sem skrifar eftirmála
að bókinni, tekur það fram að
aðrar bygðir ættu að fá ritaðar
jafn nákvæmlega sínar sögur áð-
ur en þær týnist og gleymist. Er
það rétt athugað og ætti að vekja
menn til framkvæma í þeim bygð-
um, sem það hefir enn ekki verið
gert.
Séra Halldór Johnson, sem
skrifar formála bókarinnar segir
meðal annars að bygðar sögur
megi skrifa ýmist innan frá “eða
utanfrá”. Fyrri aðferðin sé sú
að þeir skrifi eða segi frá sem
sjálfir voru lifandi þátttakendur
í sköpun sögunnar, hin aðferðin
fyrsta í ritinu; teljum vér það þegar þátttakendurnir voru sjálf-
ir horfnir af sviðinu og fara yrði
eftir minni og sögnum.
Álftavatns- og Grunnavatns-
bygðir eru fremur hrjóstrugar
og erfið héruð; en með frábær-
um dugnaði hafa landnemarnir
þar og afkomendur þeirra barist
þar góðri baráttu og sigursælli.
Þess má geta að fylkisstjórnin
sendi fulltrúa á hátíðina í fyrra,
og var það mentamálaráðherra J.
C. Dryden. Átti það einkar vel við
að fela það manni í þeirri stöðu
því Lundar-bygðirnar hafa í
mentalegu tilliti skarað fram úr
í samkepninni. Má t. d. geta þess
að átta læknar allir íslenzkir
hafa á tiltölulega stuttum tíma
útskrifast frá Lundar og þar í
orðrétt umsögn eins menta-
mannsins þaðan um þetta efni;
það er í skeyti til hátíðarinnar:
“It is not so many years ago —
less than 20 years in any case,
that those two settlements had
about as many of their former
young people graduated from the
University of Manitoba as the
rest of the Icelandic settlements
in Manitoba put together”. Það
var Björn Stefánsson lögfræð-
ingur, sem þetta sagði — og
hann er enginn öfga maður.
Alls eru það 25 manns, sem
skrifað hafa þessa bók og flytur
hún hátt á annað hundrað mynd-
ir. Það vekur upp margar end-
urminningar sem sváfu, að fletta
bókinni og horfa á gömlu and-
litin, sem mörg eru komin undir
græna torfu.
Bókin er til sölu hjá Páli
Reykdal, 979 Ingersoll St., Win-
nipeg, Bjömssons Book Store,
702 Sargent Ave., Winnipeg og
útgáfunefndinni á Lundar. Verð-
ið er $2.00.
Sig. Júl. Jóhannesson
Hann er einn af 13 systkinum,
7 þeirra komust til fullorðins ára.
Einn bróðir Sveins er á lífi, Páll
Guðmundsson að Lundar, og ein
systir á íslandi, Sólveig Guð-
mundsdóttir, ekkja Vilhjálms
Stefánssonar.
Sveinn fluttist til Canada frá
Hvoli í Borgarfirði eystra árið
1894, með konu sinni Þorbjörgu
Guðmundsdóttur ættaðri af
Vopnafirði og fjórum börnum
ungum. Þau fóru strax út í
Álftavatns-nýlendu.
Þar var þá búsettur Guðmund-
ur bróðir hans og kom hann með
öðrum manni til Winnipeg að
sækja fjölskylduna og var keyrt
á uxum. Það var í júlí mánuði og
voru vegir vondir og afar miklar
flugur. Ferðin tók þráj daga en
börnin öll veik af mislingum.
Sveinn og Þorbjörg voru svo
ur.
starfskrafta, hann hefir gengið í
vinnu sem ungur væri, þar til
fyrir ári síðan, og jafnvel í sum-
ar hefir hann unnið af og til í
verksmiðju.
Sveinn er ungur í anda og höfð-
ingi heim að sækja, sjálfstæður
en er mjög yfirlætislaus.
Hann hefir enn svo góða sjón
að hann les blöðin og fylgist vel
með því sem gerist. Hann sagði
við mig nýlega að þegar hann
liti til baka, þá fyndist sér að
lífið hafi verið sér einn langur
sólskinsdagur, þó stundum hafi
skygt á.
Þrjú af börnum hans eru á lífi:
Ásmundur, búsettur á Lundar;
Kristján í Thicket Portage, Man.,
og Ingibjörg (Emma), Mrs. H.
von Renesse, Árborg, Man. —
Anna, Mrs. J. A. Bjornson, Lund-
ar, dáin, og fóstursonur hans,
Guðmundur Nordal, býr á Lund-
ar. Barnabörnin eru 10 og bama
barna börn 11.
Vinir og vandamenn Sveins
óska honum hjartanlega til bless-
unar á afmælinu hans, og þakka
honum vel unnið starf.
Vinur
Aldarafmælis Möðruvalla-
kirkju minnzt
Á ^unnudaginn var aldar-
afmælis Mðruvallakirkju í Eyja-
firði minnst með hátíðaguðs-
þjónustu, og fjölmenntu héraðs-
búar til kirkjunnar þann dag.
Séra Friðrik Rafnar, vígslu-
biskup, prédikaði, séra Pétur
Sigurgeirsson flutti bæn, en séra
Benjamín Kristjánsson flutti er-
indi og rakti sögu kirkjunnar á
Möðruvöllum. Séra Sigurður
Stefánsson sóknarprestur að
Möðruvöllum þjónaði fyrir alt-
ari. —Alþbl. 28. október
* * *
\
Aldarafmælis dómkirkjunnar
í Reykjavík minnzt
Dómkirkjan í Reykjavík verð-
ur hundrað ára gömul á fimmtu-
daginn kemur, 28. október, en
þann dag árið 1848 var hún vígð.
Á sama stað hafði þá áður staðið
kirkja um rúmlega hálfrar aldar
skeið.
Aldarafmælis kirkjunnar minn
ast dómkirkjuprestarnir í pred-
ikunum sínum í dag, síðasta
sunnudaginn í öldinni, séra Jón
Auðuns kl. 11 árdegis, en séra
Bjarni Jónsson kl. 5 síðdegis. —
En á fimmtudaginn mun séra
Bajrni flytja erindi í útvarpið í
tilefni afmælisins.
—Alþbl. 24. október.
* * *
Hefir drepið 150 minka
Undanfarið hefir borið mjög
mikið á villiminkum suður með
sjó og víðar.
Maður að nafni Karl Karlsson,
sem stundað hefir villiminka-
veiðar s. 1. mánuði hefur skýrt
blaðinu frá því, að hann hafi
drepið í allt um 150 binka. f s. 1.
viku drap hann fjögur kvendýr,
sem voru komin að gotum. —
Reyndist vera í þeim 33 fóstur.
Sýnir þetta gleggzt hve ör við-
koma minkanna er.
Karl Karlsson veiðir minkana
aðallega í gildrur, en auk þess
hefir hann drepið allmarga með
haglabyssu. Segir hann, að á
svæðinu frá Hafnarfirði og alla
leið austur í Ölvus séu þúsundir
af minkum og fari þeim stöðugt
fjölgandi. —Vísir
* * *
Rætt um endurreisn biskups-
stóls að Hólum
Hinn árlegi Hóladagur var
haldinn að Hólum í Hjaltadal um
síðustu helgi, og jafnframt var
þar prestastefna Hólastiptis.
Prestastefnuna sóttu 14 prest-
ar. Á prestastefnunni var meðal
annars rætt um endurreisn bisk-
upsstóls að Hólum, en því máli
hefur nokkrum sinnum áður ver-
ið hreyft.
Fjáröflun til minnisvarða um
Jón biskup Arason hefir gengið
vel, og eru nú í sjóði til minnis-
varðans um 80 þúsund krónur.
Ráðgert er að minnisvarðinn
verði reistur 10 metra framan
við kirkjudymar á Hólum og
mun hann verða 20 metra hár.
Stefnt er að því að minnisvarð-
inn verði afhjúpaður á 400 ártíð
Jóns Arasonar, en það er 1950.
—Alþbl.