Heimskringla - 04.05.1949, Page 3

WINNIPEG, 4. MAf 1949
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
FRÆNDI ENGLAKON-
UNGS OG RÚÐUJARLA
Kendi höfðingjaísonum í
Borgarfirði á elleftu öld
Fyrir nokkru er kominn heim
til íslands íslendingur, sem
dvalið hefir erlendis nær óslitið
síðan 1882, eða í 67 ár. Hann er
rúmlega 86 ára að aldri og hefir
dvalið í Danmörku við háskóla-
nám og ritstörf, í Englandi í
rúmlega hálfa öld, sem fyrirles-
ari og kennari við Lundúnarhá-
skóla og fræðimaður í British
Museum. Auk þess hefir hann
stundað kenslustörf í Berlín,
dvalið hálftannað ár á eynni
Mauritius í Indlandshafi, ferðast
til Noregs, Svíþjóðar, Spánar,
Frakklands, ítalíu, Höfðaborgar
í Suður Afríku og flutt fyrir-
lestra í Marokkó.
Þessi víðförli fræðimaður, er
dr. Jón Stefánsson.
Kafaldiö og skyrið hafa
góð áhrif
Þegar eg hitti dr. Jón að máli
í gær, á herbergi hans, að Hótel
Borg, sagðist hann vera feginn
að vera kominn heim. — Það er
tvent, sem hefir sérstaklega góð
áhrií á heilsu mína hér heima,
segir hann. Það er í fyrsta lagi
kafaldið, það er svo hressandi
að finna það strjúkast um vang-
ann. í öðru lagi er skyrið okkar
svo holt, að eg finn mun á heilsu
minni eftir að eg fór að borða
það. Eg borða það þrisvar á dag.
Viltu ekki segja mér eitthvað
frá störfum þínum og hinni
löngu dvöl þinni erlendis, spyr
eg dr. Jón.
Jú, það er vel komið, annars er
Kirkjan sér um, að hverjum og
einum sé fengið sérstakt verk-
efni í hendur. Hún hefir hönd í
bagga með lífi fólksins og starfi,
allt frá blautu barnsbeini. Á veg-
um hennar starfar aragrúi félaga
— fyrir börn, unglinga, full-
orðna menn og konur. Enginn
mormóni þarf nokkru sinni að
kvarta um u5juleysi, því að þeg-
ar vinnudagur hans er á enda,
bíður hans ákveðið starf fyrir
kirkjuna — sem hann telur ekk-
ert sjálfsagðara en inna af hönd-
um með glöðu geði.
70 prósent af íbúum Utah eru
mormónar, og þeir eru í meiri-
hluta jafnt í sveitunum, sem í
hinum stærri borgum. Völd mor-
mónakirkjunnar eru þó í raun-
inni miklu víðtækari en þessi
tala gefur til kynna. Það eru fá-
ir milljónamæringar meðal mor-
móna — en kirkjan þeirra er ó-
hemju auðug. í höfuðborginni
einni á hún t. d. mörg stór verzl-
unarfyrirtæki, tvö stærstu gisti-
húsin, stærsta dagblaðið, stærstu
útvarpsstöðina, banka sparisjóði
mikið af fasteignum o. m. fl.
Æðsti maður kirkjunnar er
forsetinn, sem velur sér tvo ráð-
gjafa-. Næstir honum ganga Post-
ularnir Tólf, sem einnig hafa
ráðgjafa sér við hlið. Innan
kirkjunnar eru alls 1200 sóknir,
sem aftur skipast í 200 stærri
deildir. Presturinn er yfir hverri
sókn, sem á sína kirkju með sam-
byggðum samkomusal. — Þeir
eru auðvitað ekki fáir, sem að-
eins tilheyra kirkjunni að nafn-
inu til, en þeir eru þó furðu
margir, sem taka virkan þátt í
störfum hennar. Er það t. d. ekki
næsta ótrúlegt, að 100 fjölmenn-
ar guðsþjónustur skuli haldnar
á hverjum sunnudegi í borg, sem
hefir innan við 200 þúsund íbúa?
Við hörmuðum það öll þrjú,
að geta ekki dvalið lengur en
raun varð á, hjá þessu indæla og
einlæga fólki, með sín sérstæðu
trúarbrögð. Mormónarnir minna
einna helzt á stóra fjölskyldu,
þar sem ríkir óvenju gott sam-
komulag og allir una glaðir við
sitt. Vonandi er, að engir ó1
knyttaormar verði til þess að
spilla þeim Ijeimilisfriði.
—Víðsjá
eg um þessar mundir að skrifa
endurminningar mínar. Er aðal-
lega komin hingað heim til að
vinna að þeim.
Hvenær fórstu fyrst utan?
Að loknu námi í Latínuskólan-
um, það var árið 1882. Fór þá til
Hafnar og hóf nám við háskól-
ann þar. Lauk eg þar síðan prófi
í sögu enskrar tungu og enskum
bókmentum. Síðar tók eg dokt-
orsgráðu í enskum bókmentum.
Var þá ráðgert að eg yrði eftir-
maður prófessors þess, sem kendi
þá námsgrein. Vildi hann ein-
dregið að eg yrði ráðinn til þess
starfa. En það leist Dönum ekki
á og var Otto Jespersen skipaður
prófessor. Hann var hljóðfræð-
ingur, en hljóðfræði var þá ný
vísindagrein og var Dönum e.t .v.
ekki láandi þó þeir tækju Jesp-
ersen heldur. Eg átti kost á að
halda áfram við háskólann í
enskum bókmentum, en eg kærði
mig ekki um það.
Hálfa öld á British Museum
Hvað tókstu þér fyrir hendur?
Eg flutti mig til London, það
var árið 1894. Þar hef eg lengst-
um verið búsettur síðan. Vann
þar til að byrja með að ýmiskon-
ar fræðiiðkunum og ritaði grein-
ar í blöð og tímarit. Stundaði
British Museum strax og eg kom
til borgarinnar og hefi unnið þar
síðan eða í rúmlega hálfa öld.
Varð þar nokkurs konar ráðu-
nautur um norrænar bókmentir.
Eg sakna BritiSh Museum. Þetta
mikla safn hefir verið annað
heimili mitt. Eg kyntist þar
líka flestum fslendingum, sem
þangað hafa leitað á þessu tíma-
bili.
Um aldamótin var eg ráðinn
rektor í íslenzku og norrænum
fræðum við Lundúnaháskóla. —
Starfaði eg við Kings College.
Stundaði eg kenslu þar fram til
1914, en þá féll öll kensla niður
vegna heimsstyrjaldarinnar. Að
stríðinu loknu hófst hún á ný og
vann eg áfram við Kings College
þangað til eg lét af embætti sak-
ir aldurs, 65 ára gamall. En þá
var mér veittur styrkur frá
Rayol Literary Fund. Var það
fyrir atbeina forstöðumanns
British Museum. Úr þessum
sjóði má aðeins veita enskum rit
höfundum styrki. Mun eg vera
eini útlendingurinn, sem hefir
hlotið hann. Bernard Shaw var
í úthlutunarnefndinni, sem
styrknum úthlutaði. Við vorum
góðkunningjar og mun hann á-
samt forstöðumanni British
Council hafa ráðið miklu um að
mér var sýndur þessi heiður.
Eg naut styrksins þar til eg
varð áttræður en þá fékk eg styrk
frá íslenzka ríkinu og hefi haldið
honum síðan.
Stunduðu margir nám í ís
lenzku við King College?
Það voru altaf nokkrir.
Fékk malaríu á Mauritius
En þú ferðaðist mikið á þess-
um árum?
Já, eg ferðaðist til ýmsra
landa. Hafði raunar komið víða
áður en eg flutti til Englands.
Þú heilsaðir upp á járnkansl
arann einu sinni.
Já, eg fókk samtal við Bis-
mark. Honum var annars lítið
gefið um blaðamenn og tók alls
ekki á móti þeim, en hann lang
aði til að sjá íslending. Þess
vegna veitti hann mér áheyrn
Birti eg samtalið síðan í mörg-
um blöðum og fékk samtals rúm
1100 sterlingspund fyrir það.
Fórstu ekki til Mauritius?
Jú, eg dvaldi þar eystra í eitt
og hálft ár. Eg hafði kvænst
franskri konu, Adrienne de Gha-
zal, og dvöldum við þennan tíma
á þessari fögru eyju í Indlands-
hafi. En svo fékk eg malaríu og
flutti aftur til Evrópu. Á leiðinni
heim til Englands ferðaðist eg
um Suður-Afríku og kom til
Höfðaborgar. Eg dvaldi einnig
hálft ár í Marokkó og flutti fyr
irlestra í Tangier.
Frændi Englakonunga og
Rúðujarla kennir íslenzkum
höfðingjasonum
Eru ritverk þín öll á ensku?
Já, eg hefi ritað 9 bækur á
enska tungu. Eru þær aðallega
sögulegs efnis um ísland
Norðurlönd.
Gerir þú ráð fyrir að láta ein-
hver ný ritverk frá þér fara á
næstunni?
Já, eg hefi m. a. í smíðum rit-
gerð um Englending einn, sem
Sambandið við
*
Vestur-Islendinga
(Hugsað til Jakobínu Johnson)
Þrjátíu þúsund íslendingar
°S eru taldir vera búsettir í Vest-
í urheimi. Marga ógleymanlega
ræktarsemi hefir þetta fólk sýnt
landi sínu. Marga andansmenn
höfum við átt og eigum enn í
þessum hópi Vestur-íslendinga.
Stephan G. Stephansson segir
kom hingað til lands árið 1030! frá minningu við burtför sína af
og gerðist kennari að Bæ í Borg- landinu í kvæði, sem hann nefn-
arfirði. Var hann jafnvígur á ir ‘Heimkoman”, er hann fer að
enska tungu og norræna. Þessi kveðja frændkonu sína — kvæð-
Englendingur var frændi Engla-, ið er að nokkru samtal þeirra á
konunga og Rúðujarla í móður- kveðjustundipni:
ætt. Kom hann hingað frá Nor-1
egi og setti upp skála í Borgar- Stúrlynd kvaddi ei ferðaflokkinn
firði fyrir íslenzka höfðingja- freyja hússins, þel var gott:
syni. Kendi hann þar “stafrof” “Erfiðast verður, yngsti hnokk-
make this
year’s visitors
weicohie
og önnur fræði. Starfaði skóli
sessi í 20 ár. Englendingur þessi
hét á íslenzka tungu" Hróðólfur
og minnist Ari á hann í íslend-
inga bók sinni. Hann flutti af fs-
landi árið 1050 og settist þá að
íntt,
að eiga þig, frændi úr landi
stokkinn,”
sagði hún, “er eg sit við rokkinn,
þyngist hann við, að þú vékst
brott
við hirð Englandskonungs-----------og hann lofar henni að koma
frænda síns og var gerður þar heim aftur. —
að ábóta. Hann andaðist árið 1052, “Þegar eg kem svo þér sé ifengur,
: það skal verða stærri drengur,
Persar og Indverjar éta skyr frænka en sá sem frá þér gengur
Af því að eg minntist á ís- annars hverf eg aldrei heim.”
lenzka skyrið áðan má eg til með
Mörgum var erfitt að skilja
við ættmenni sín og sjá á bak
að segja þér dálitla sögu.
Þegar hinn ágæti málfræðing- , . ... ,
ur og íslandsvinur Kristján Rask tlf framandl lands aízt
var hér á slandi þótti honum að furða’, þar Sem StePhan G‘ á
skyrið, sem hér var búið til sér- 1 hlUt; Sarsankalana Sat kveðju-
staklega gott. Nokkru síðar "tUUdm ekkl °rðlð‘ En StePhan
sendu Danir hann til Indlands og G‘ helt heit sitt við frændk°nn
Persíu til þess að safna þar forn- "ma’ k°m St*rri drenSUr heim en
gripum og handritum. Eitt sinn haim f°r’ Þ° 1 °ðrUm skllningi
þegar hann var staddur upp í
fjallahéruðum í Persíu var bor-;
inn fyrir hann réttur, sem var
mjög svipaður íslenzku skyri og
var rjómi borinn með honum.
Varð Rask glaður við og spurði,!
, væri en ætlað var í fyrstu. 1930
gaf Menningarsjóður út bók, sem
nefndist “Vestan um haf”. Það
er samsafn af ljóðum, leikritum,
sögum og ritgerðum eftir íslend-
inga í Vesturheimh Þetta er stór
að hann væri kallaður sgirr. —
Taldi Rask auðsætt að það væri
sama orðið og íslenzka orðið
skyr. Líklegt væri að orðið hefði
myndast með hjarðþjónum fyrir
þúsundum ára og lifað áfram nær
óbreytt með þessum ólíku kyn-
flokkum.
Við Russell Square
Nú er komið nóg, segir dr.
Jón þegar hér er komið samtali
Vingjarnlegt bros . . . vinsamleg orð . . . alúð-
legt handtak—þetta kostar yður ekkert. En
það hefir mikið að segja við ferðafólkið og er
yður til hagsmuna. Já, þeir peningar sem
ferðafólkið eyðir hér, er ágóði vor allra.
NÚ ÞEGAR, þessa Tourist Service Educa-
tional Week, skuluð þér ákveða að verða boð-
berar vináttu á þessu sumri—og veita ferða-
fólkinu þannig lagaða vinsemd að það óski að
koma aftur.
Verið vingjarnleg, samvinnugóð, kurteis. —
Munið, að ferðafólks málefni Manitoba, er
eináig YÐAR málefni.
THE TRAVEL AND PUBLICITY BUREAU
Dept. of Mines and Natural Resources
101 Legislative Building - Winnipeg, Man.
dagskrá sinni, sem eru í VVestan
um haf ?”
Ragnheiður E. Möller
—Tíminn 19. marz
“ATOMNÓTIN’
hvað matur þessi væri kallaður bók um 800 blaðsíður. Með þess-
á máli Persa. Var honum þá sagt an bok komU marSir heim aftur
til ættlandsins, þo að þeir héldu
áfram að starfa í nýja landinu. 1
formála segja þeir E. H. Kvaran
og G. Finnbogason m. a.:, “að
bókin sýni allvel, hve merkileg-
an þátt íslendingar vestan hafs
hafa lagt til íslenzkra bók-
mennta” — skyldi nokkurt þjóð-
arbrot ií Ameríku hafa lagt jafn
mikið í búið heima í gamla ætt-
landinu og Vestur-íslendingar
gerðu, samtímis því, sem þeir
. i voru góðir þegnar hins nýja
okkar og við það verður að sitja. . , T., -
^ J i lands. Johann P. Palsson segir
En þegsr eg hef. kvatt þennan um s, ha„ G ..Þa6 voru ekk;
aldna fraeSaþul ferðalang og lj66abækur hans né sk41dfrag6.
heimsborgara rifjast upp fyrir
sem hann bar fyrir brjósti, held-
mer fyrstu kynni okkar ut í . , . „
T _ ; ur stefnur þær og straumar, sem
London fynr tæpum fjorum ar- , , . *. .. ... .,, ,
, . . , * hann helgaði vit sitt, snilld og
um. Vxð hittumst einhverstaðar i ,, „
■ tv w T — , ! manndom.
niður við British Museum, þar,
sem hann þekkti hvern krók og ^n ’hvernig er nú hægt að
kima eins vel og hólana og laut- halda við og efla sambandið milli
irnar í túninu á Grund í Grund- íslendinga heima og íslendinga
arfirði, þar sem hann er fæddur| * vesturheimi.
og uppalinn. Þá sagði hann méri “Hefir ei nema hálfar leiðir,
ótal sögur úr lífi sínu austur á hugurinn borið frændi neinn.”
Mauritius, sunnan úr Morokkó, Nánara samband mundi verða
þar sem fegurð Atlasf jallanna’ okkur og þeim menníngarlegur
hreif hug hans og loftslagið var ávinningur. Ríkisútvarpið birti
eins og í Paradís. Þrátt fyrir rúm’ j e;na tíð samtöl við ýmsa íslend-
80 ár, sem hvíldu á herðum þessa inga { Vesturheimi, og var það
sérkennilega fræðimanns bar vej séð. Ríkisútvarpið hefir með
mál hans og fas svip hins síleit- góðum árangri flutt fréttir ^f ís-
andi óróa, sem einkenir lífsferil lendingum á Norðuriöndum og
hans. Leit hans og ferðalag um nokkuð almennar fréttir, — gæti
víðlendi sögunnar mun halda á- þag ekki tekið upp í líku sniði
fram þó hann verði hundrað ára. fréttaþætti frá íslendingum í
S. Bj. Vesturheimi? Eins og sagt var í
—Mbl. 22. janúar , byrjun eru hvergi í heiminum
-------------— i jafn margir menn af íslenzku
Frægur söngkennari átti að bergi brotnir og í Vesturheimi,
dæma um hæfni tveggja söng- þegar frá er talið ísland. Fjölda
manna. Þegar þeir höfðu sung-
ið fyrir hann snéri hann sér að " r- u „
... y , . T. frændur. Eg hugsa einnig
oðrum þeirra og sagði: Þer er-
uð sá aumasti söngmaður, sem
margir fslendingar eiga þar
að
slíkir fréttaþættir yrðu sérlega
eg hef nokkurn tíma hlustað á.” V®1 séðir af útvarpshlustendum.
“Bravó,” hrópaði hinn söng- Við eigum nóg af afbragðsmönn-
maðurinn, “þá takið þér mig um vestan hafs, sem mundu geta
fram yfir hann,” | og vilja taka slíkt að sér.
‘Síður en svo, anzaði söng-j ekki einhver útvarps-
kennarinn með fyrirlitningu - ráðsmaðurinn taka Upp þessa til-
lögu mína? Væri ekki sömuleið-
_ is athugandi fyrir útvarpsráð.
Fregnir hafa borist út um það,
að fiskimenn á Skaga á Jótlandi,
séu farnir að nota nýtt veiðar-
færi til síldveiða — dragnót —
sem hægt sé að stilla svo djúpt
eða grunt í sjónum sem hentugt
þykir og að þeir hafi góðar vonir
með að þetta veiðarfæri muni
gerbreyta síldveiðum í framtíð-
inni.
Á Skaga, þar sem uppfinning-
armaðurinn Robert Larsen neta-
gerðarmaður á heima, er áhuginn
svo mikill hjá fiskimönnum að
útvega sér þessar nýju nætur, að
þeir hjálpa sjálfir til að vinna
við tilbúning nótanna, eftir fyr-
irsögn hans, og hefir hann hing-
að til með miklum vinnukrafti
hvergi nærri haft undan að af-
greiða pantanir, sem streyma inn
daglega, þar sem allir fiskimenn
í þorpinu ætla að nota þetta veið-
arfæri.
Áður en fiskimenn á Skaga
reyndu þetta veiðarfæri, voru
það aðeins sænskir fiskimenn,
sem veiddu síld um þetta leyti
árs. En þar sem hægt er að veiða
síldina með þessari nót, hvar sem
hún er í sjónum, breytir það mik-
ið aðstöðu danskra fiskimanna
til veiðanna og jafn framt lengir
veiðitímann, þar sem menn ekki
þurfa að bíða eftir því, að síldin
leiti til botns eins og áður hefir
verið venja.
Að tilbúningi þessarar flot-
nótar, “Atomtrasslen”, sem fiski-
menn á Skaga kalla þetta veiðar-
færi, befir uppfinningamaðurinn
u.nnið í 13 ár. Tveir kútterar
fiska saman með einni nót. Stál-
vírar halda henni upp grunt eða
djúpt í sjónum eftir því, sem
síldin er og er auðvelt að stilla
hana hvar sem er í sjónum. Nót-
in er 16x16 m breið og pokinn 60
m langur. Sumir kútterarnir hafa
bergmálsdýptina og hefir hann
reynst vel.
Þeir kútterar, sem þegar hafa
notað nótina hafa fengið allt að
800 kassa í veiðiferð og hafa haft
um 1500 krónur til skifta milli
bátanna, þegar þeir sem reynt
hafa með öðrum veiðarfærum
hafa ekkert fengið.
Fiskimennirnir eru þeirrar
skoðunar, að með því að nota
þessa nót, gefist þeim tækifæri
nwuaiDiinniinuaniiiiiiiiiinmiimmTaniiiHnmnmnmixw
INSURANCE AT . . .
REDUCED RATES
Fire and Automobile
•
STRONG INDEPENDENT |
COMPANIES
■
3
=
McFadyen |
Company Limited |
362 Main St. Winnipeg |
Dial 93 444
Aumulliauiiiiiiiiuaiiiiimiiiiuiiiiuiiiinuiiuiiiiimuiiuiuiiiucw
5
til að byrja síldarveiðar á miðum
djúpt í Skagaflóa og Norður-
sjónum fyr en áður hefir verið
gert og að önnur veiðarfæri séu
alls ekki samkepnisfær og jafn
framt að síldveiðar í Danmörku
eigi mikla framtíð fyrir sér með
notkun þessa veiðarfæris.
Fiskimenn hvarvetna í Dan-
mörku hafa snúið sér til nóta-
gerðamanns Robert Larsens og
sent honum pantanir og einn af
stærstu útgerðarmönnum á Jót-
landi hefir þegar ákveðið að reka
veiðar með þessari síldarnót við
strendur Noregs og íslands.
Uppfinningamaðurinn hefir
trygt sér einkaleyfi til tilbún-
ings nótarinnar í Danmörku og
erlendis, og ein meðal
netagerðarverksmiðja í Svíþjóð,
Juul Albrechtsen og Co. í Gauta-
borg, hefir sótt um einkaumboð
fyrir Svíþjóð og standa nú samn-
ingar yfir um það milli upp-
finningamannsins og Albrecht-
sens.
f gær kom sú frétt í blöðum
hér frá Skaga, að útflutningur á
síld til Þýzkalands sé nú í bezta
gengi, eftir að byrjað sé að nota
þetta nýja veiðarfæri “Atom-
trasslen” á miðunum, norður og
vestur af Skaga og afli sé mjög
góður. Daglega fara sjö járn-
brautarvagnar og margir flutn-
ingabílar til Þýzkalands, segir
fregnin. Síðan samningur var
gerður fyrir stuttu síðan, um
sölu á síld til Þýzkalands, hafa
verið fluttar þangað 1500 smá-
lestir af síld frá Skaga.
—Mbl.
þér komið nú bara ekki upp
neinu hljóði.”
BORGIÐ HEIMSKRINGLU— að kynna eitthvað af þeim sög-
því gleymd er goldin sknld um eftir Vestur-íslendinga í
Kaupið Heimskringlu
Lesið Heimskringlu
Borgið Heimskringh'
Utanáskrift mín er:
H. FRIÐLEIFSSON,
1025 E. lOth Ave., Yancouver, B. C.
Nýjar bækur til sölu:
Fyrsta bygging í alheimi.........$2.50
Friðarboginn er fagur............ 2.50
Eilífðarblómin Ást og Kærleiki....2.00