Heimskringla - 07.12.1949, Side 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 7. DES. 1949
Heimakringla
(StofnuO 1SB9)
Semur út á hverjum miðvikudegí.
EÍÉfendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verö blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
hitstjóri STEFAN EINARSSON
Utan&skrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 7. DES. 1949
Háskólastóll í íslenzku
Það hefir vakið mikla athygli hvað Svíar hafa látið sér ant um
að afla sér fróðleiks um ísland og íslendinga síðari árin.
Þeir hafa öllum erlendum þjóðum betur sótt íslenzku nám-
skeiðin sem háskóli íslands hefir efnt til tvö undanfarin sumur.
Þeir hafa og haft skiftikennara við háskólann og hafa yfirleitt
látið sér ant um að kynnast yngri og eldri mentun og menningu
íslenzkrar þjóðar.
Eitt sem vott ber um þetta, er að þeir eru nú að ráðgera að
koma upp kenslustól í íslenzkri tungu og fræðum við háskóla sinn
í Uppsölum.
Á þetta má þó ekki líta sem svo, a$ íslenzku hafi ekki fyr verið
gaumur gefinn í Svíþjóð. Hún er kend þar við marga æðri og lægri
skóla. Þar eru ennfremur til íslendingafélög, stofnuð af Svíum og
íslendingum. Eru sum þeirra svo voldug, að þar er eingöngu töluð
íslenzka á fundum. Mikið af háskólakennurum og skðlasveinum,
tala íslenzku fyrirhafnarlítið.
Það eru fornbókmentir íslendinga, sem mest og bezt hafa seitt
hugi erlerfdra manna, að íslenzkum fráeðum. En Svíar gera eigi
minna úr nútíðar bókmentum vorum og lifnaðarháttum, sem auð-
vitað eru svipaðri þeirra, en annara óskyldari þjóða. Láta þeir á
sér heyra, að hver stofnun þeirra, er því fær komið við, ætti að
kynna æsku sinni bókmentir og athafnalíf íselndinga alt saman.
Þeir eiga margt í sjóði fornrar menningar, er meiri gaumur er
nú gefin en áður í hinu frjálsa þjóðlífi þeirra.
Vegna þessa hafa nú Svíar færst í fang að leggja mikið fé fram
til kennarastóls í íslenzkum fræðum við þennan áminsta háskóla
sinn í Uppsölum.
Þetta segjum vér að sé að kunna að meta íslenzkar bókmentir
að verðleikum. Þetta munu fleiri háskólar gera, er þeir hafa auga á
það komið, að íslenzk eða norræn menning hafi engu síður í sér
fólgið menningarlegt gildi fyrir hinar vestlægu þjóðir Evrópu og
Norður Ameríku, en gríska og latína, nema fremur sé.
FRÓÐLEG OG SKEMTI-
LEG SJÓMANNARIT
Eftir próf. Richard Beck

FRÓÐLEGUR SAMAN-
BURÐUR
í skýrslum er gerðar hafa verið
í Bandaríkjunum (af United
States News and World Report),
er samanburður gerður á, hvað
verkamenn ýmsra landa þurfa
langan tíma til að vinna fyrir
lífsnauðsynjum sínum og sem
eru hin eiginlegu verkalaun. Er
eftir meðaltali farið, en ekki
verði neins sérstaks hlutar, sem
af ýmsum ástæðum getur verið
dýrari í einu land en öðru. Tafl-
an hér á eftir, sýnir vinnutíma
sem í öðrum löndum þarf til þess,
að kaupa það sama fyrir og fæst
fyrir einnar stundar vinnu í
Bandaríkjunum.
Klst. Mín.
í Ástralíu 0 53
Bandaríkjunum 1 0
Canada ... 1 7
Noregi ... . 1 7
Danmörku 1 15
Svíþjóð ... 1 18
Bretlandi . 1 22
Finnlandi . 1 47
Frakklandi 1 58
Israel 1 58
fslandi . .. . 2 13
Chile 2 47
Hungary .. 2 51
Þýzkalandi (bizone). 3 8
ítalíu 3 34
Austurríki 3 51
Rússlandi . 5 33
Af þessu er auðséð, að meira
af matvælum er hægt að kaupa í
Ástralíu fyrir klukkutíma vinnu,
en hvar annar staðar sem er. Töl-
ui^iar fyrir Bandaríkin og Can-
ada, eru sama sem jafnar. En það
sem eftirtektaverðast er við
skýrslu þessa, er að í Rússlandi
þarf verkamaðurinn að vinna
fimm sinnum lengur fyrir sama
skamti matvæla og í Bandaríkj-
unum fæst með einni klukku-
stundar vinnu.
Þegar skýrsla þessi er lengra
athuguð, kemur í ljós, að Rúss-
inn þarf 254 mínútur til þess að
vinna fyrir einu pundi af kjöti,
sem í Bandaríkjum fæst með 29
mínútna vinnu. Fyrir eins punds
brauði þarf Rússinn að vinna 25
mínútur, en verkamaður Banda-
ríkanna 6 mínútur. Pund af
hveiti kostar rússneska verka-
manninn 52 mínútna vinnu, en
hinn bandaríska 4 mínútur.
Það er nú ef til vill ekki rétt
að kenna kommúnisma um þetta.
Rússland var fyrir byltinguna
langt á eftir vestlægum löndum
í listinni að framleiða. En atrið-
ið sem kommúnistar í Norður-
Ameríku ekki geta séð, er það, að
framleiðsla Rússlands, er enn svo
langt á eftir því sem í Banda-
ríkjunum er, að þar er ekki um
neinn samanburð að ræða. Land-
ið er eitt allsleysis fangabúr
þar sem kjör verkamannsins eru
svipuð og hjá þjóðum, sem lengst
eru á eftir í menningarlegu tilliti.
Á ársfundi Fróns, sem hald-
in var s. 1. mánudag, var fyrver-
andi stjórnarnefnd endurkosinn
að einum manni undanteknum,
sem ekki gat tekið kosningu.
Gunnari Erlendssyni. í stað hans
var kosinn fjármálaritari Jón
Jónsson, 735 Hom St. Var Jón
einnig ráðinn bókavörður við
bókasafnið í J. B. skóla. Hagur
Fróns er sæmilegur. Var yfir
árið hægt að kaupa og binda
bækur fyrir um 250 dali. Á fund-
inum flutti Mrs. L. Jóhannesson
erindi um íslandsferð sína 1948,
höfðu menn mikla skemtun af
að hugleiða breytingar og fram-
farirnar, sem hún mintist á. Þá
sýndi Arinbjörn Bardal nokkr-
ar myndir af landslagi og fólki
úr Mývatnssveit.
* * *
Lindal Hallgrímsson og fjöl-
skylda hans héðan úr bæ er ný-
lega flutt til Vancouver.
Þeir munu vera miklu fleiri
en sjómennirnir íslenzku, sem
eru þakklátir Farmanna- og
Fiskimannasambandi íslands
fyrir að hefjast handa um útgáfu
Sjómannabókarinnar “Bára blá
en af henni eru nú komnir tveir
árgangar (1947 og 1948). Gils
Guðmundsson rithöfundur hefir
valið efni bókarinnar og búið
það til prentunar, og munu
‘flestir mæla, að erfitt hefði ver-
ið að finna hæfari mann til þess
hlutverks, jafn kunnugur og
hann er sögu íslenzks sjávarút-
^vegs, ritstjóri tímarits íslenzkra
farmanna- og fiskimanna, eins
óg nánar mun vikið að, og hand-
genginn þjóðlegum fróðleik. í
því sambandi má minna á það,
•að hann hefir bæði gefið út mik-
‘il rit um íslenzkan sjávarútveg
og merkileg þjóðsagnasöfn. —
Sjálfur er hann auk þess prýði-
lega skáldmæltur og smekkmað-
ur á skáldskap.
“Bára blá” er, eins og þegar
hefir verið gefið í skyn, safnrit
eða sýnisbók, og gerir ritstjór-
■inn eftirfarandi grein fyrir til-
gangi hennar í formála sínum:
“Á hinum síðustu og mestu
blómatímum íslenzkrar bókaút-
gáfu hafa sýnisbækur komizt
mjög í tízku. Getur verið, að
sumum þyki nóg komið um sinn
•af slíkum enducprentunum, sem
safnrit þessi eru, og skortir þó
mjög á, að við eigum antologíur
til jafns við aðrar þjóðir. Getur
því naumast heitið, að borið sé í
‘bakkafullan lækinn, þótt út komi
slík bók sem þessi, um sjómenn
og sæfarir.
Fyrir allmörgum árum gaf dr.
'Guðmundur Finnbogason út
“Hafrænu”. Það var góð sýnis-
bók íslenzkra ljóða um sjó og
siglingar. Hún er löngu uppseld.
Sýnishorn óbundins máls u m
sama efni hefir aldrei verið ték-
ið saman fyrr en nú.
Þess er eigi að dyljast, að
efnisval í slíkt rit sem þetta ork-
ar löngum nokkurs tvímælis.
Smekkur manna er misjafn og
kröfurnar til lesefnis því mis-
jafnar.
Þessi bók á ekki að vera bók-
menntalegt úrval. Henni er það
hlutverk ætlað að vera allfjöl-
breytt sýnishorn þess, sem ort
hefir verið og ritað á íslenzka
tungu um sjóinn, sjómenn og
sæfarir. Hún á að geyma margt
hið bezta, sem skáldin hafa kveð-
ið um þau efni, en jafnframt
flytur hún frásagnir sjómann-
anna sjálfra og ánnara, sem lýst
hafa lífi þeirra og störfum.”
Hér er því að miklu leyti um
algeríega nýtt safnrit að ræða í
íslenzkum bókmenntum. Og þó
að einum sýnist þetta og öðrum
hitt um efnisval í sllkt rit, eins
og ritstjórinn bendir réttlega á,
þá fæ eg ekki betur séð, en
mjög vel hafi tekist um val les-
málsins, bæði hvað snertir nið-
urskipun þess og fjölbreytni.
Um röðun efnisins hefir safn-
andi tekið þá leiðina, sem heppi- lendinga, sjávarútvegi og sjó-
leg veður að teljast: Látið skáld-1 mannaHfi fyrr og nú. Mörg er
skapinn og frásagnirnar skiftast (þar sogð hjartnæm harmsaga,
á, en jafnframt gætt nokkurs þegar mannsmátturinn laut í
samræmis um efni. Árangurinn iægra haldi fyrir ofurefli Ægis,
af þeirri tilhögun er sa, að fjöl- en eigi eru hér færri sigursög-
breytni efnisins nýtur sín til urnar, sem lýsa því eftirminni-
fulls Og gerir það lesturinn að lega> hvernig hreystin, snarræð-
sama skapi skemmtilegri. J jð Qg karlmennskan gengu sigr-
“Bára blá” er mikið rit að andi af hólmi.
vöxtum, því að bindin tvö, sem J>ó að ‘Bára blá’ sé um annað
út eru komin, eru samtals yfir^fram ætluð sjómönnum, og nái
500 bls. í stóru broti, og gefur ^ ágætlega þeim tilgangi sínum, þá
iþað góða hugmynd um, hve efn-; mun öllum þeim, sem fróðleik
ismikið ritið er, enda er þar að unna og góðum bókmenntum,
finna víðtækt úrval úr því, sem reynast hún skemmtilegur lest-
ritað hefir verið á ísílenzku um >jr og lærdómsríkur.
sjóinn, sjómenn og sæfarir frá j En Fannanna- og Fiskimanna-
því 1 fornöld og fram á vora daga j ^amband fslands hefir gert meira
í bundnu máli og óbundnu. Hér -»n gefa út ofannefnt safnrit
eru kaflar úr fornsögunum um( handa sjómönnum; bað hefir um
það efni, þjóðsögur, kvæði og Ku ára skeið staðið að útgáfu
vísur, útdrættir úr skáldsögum, ‘Siómannablaðsins Víkingur”,
smásögur, blaða- og tímarita-
greinar og endurminningar. En
engum, sem þekkir til staðhátta
íslenzku þjóðarinnar og sögu
hennar, kemur það á óvart, þó
að skáldum hennar og rithöf-
undum, að fornu og nýju, hafi
orðið tíðrætt um sjóinn, sjómenn
og sæfarir, og leitað til fanga á
þau mið eftir yrkis- eða sagna-
efnum. Þessi bók ber því einnig
vitni, hve fengsælir þeir hafa
orðið á þeim miðum, því að bæði
eru í safni þessu ýms snjöllustu
kvæðin, sem ort hafa verið á ís-
lenzka tungu, og jafnfram snild-
arlegar frásagnir í óstuðluðu
máli, skáldsagnakaflar, smá-
sagnakaflar, smásögur, sagna-
þættir og ritgerðir.
Sem dæmi nefndra kvæða má
telja hið stórbrotna og hreim-
mi'kla kvæði ‘Stjáni blái’ eftir
Örn Arnarson, jafn svipmikið
ágætiskvæði Jakobs Thoraren-
sens “f hákarlalegum”, eða hin
snjöllu kvæði Stephans G.
Stephanssonar. Þær eru ekki
stirðkveðnar eða hversdagslegar
þessar hringhendur úr kvæði
hans “Rammi-slagur” sem allt er
ort undir þeim bragarhætti:
“Gólf er liðugt, löng og stór
leikjar-svið hjá unni.
Spriklar, iðar allur sjór,
yztu mið að grunni.
Utan-sendar öldur sér
áfram henda og flýta,
vilja að lendi í lófa mér
löður-hendin hvíta.
Byljir kátir kveðast á,
hvín á sátri og hjöllum.
Báru4iUátrar hlakka frá
hamra-látrum öllum.”
Og sannleikurinn er sá, að
samhliða bæði hinum stórbrotnu
sævarkvæðum og ljóðrænari
kvæðum um það efni, sæma fer-
skeytlurnar sér ágætlega, svo
sem þessi meistaralega morgun-
lýsing Guðmundar Friðjónsson-
ar :
“Glóbrún dags, er gull og raf
geymir í kistli vænum,
rautt og blátt og rósótt traf
rekur upp úr sænum.”
Jafngott bókmentabragð er að
mörgum köflunum úr lengri rit-
um t. d. úr bókum Theódórs
Friðrikssonar, ferðasögum
Sveinbjarnar Egilssonar og ævi-
sögum Guðm. G. Hagalín, “Sögu
Eldeyjar-Hjalta” og “Virkum
dögum”, að fáar einar séu nefnd-
ar. Jafnsnjallar eru sumar smá-
sögurnar, svo sem “Steinbítur-
inn” eftir Jón Trausta og —
“Steinninn” eftir Guðm. G. Hag-
alín.
Og sjómennirnir sjálfir, þó
ekki hafi sérstaklega tamið sér
ritstörf, sýna það hér nógsam-
lega, að þeir kunna ágæt/lega að
segja frá, þegar þeir taka sér
penna í hönd, og er vitanlega
sérstakur fengur að frásögnum
þeirra.
Rúm leyfir eigi að rekja nán-
ar efni þessa fjölþætta safns, en
í fáum orðum sagt bregður það
upp alhliða mynd af sæförum ís
og var þeirra tímamóta í sögu
iblaðsins minnst með stóru og
efnismiklu afmælisblaði í sumar
— júní-ágúst. Fyrsti ritstjóri
blaðsins var Bárður Jakobsson,
en síðan 1945 hefir Gils Guð-
mundsson annast ritstjórnina.
Nýtur blaðið mikilla og verð-
skuldaðra vinsælda, enda hefir
það bæði háldið vel á málum ís-
lenzkia sjómanna og flutt les-
endum sínum fróðlegt og fjöl-
breytt lesmál; hafa fyrst og
fremst sjómennirnir sjálfir, og
einnig ýmsir rithöfundar þjóð-
arinnar, lagt þar hönd að verki,
og þá ekki síst ritstjórinn sjálf-
ur. Meðal annars hafa jólahefti
blaðsins verið sérstaklega vel úr
garði gerð um efni og búning, í
rauninni stærðar bækur á síðari
árum.
Nota eg tækifærið til þess að
óska ritstóranum, samstarfs-
mönnum hans í ritnefndinni, og
íslenzkri sjómannastétt í heild
sinni, til hamingju með tíu ára
afmæli þessa málgagns síns, og
ritinu sjálfu sem lengstra líf-
daga, enda stendur það nú traust
um fótum og hefir unnið sér
sæmdarsess meðal íslenzkra
tímarita.
Og þar sem eg er farinn að
skrifa um íslenzk sjómannarit,
væri það bæði vanræksla og van-
þakklæti að minnast eigi á bæk-
ur Sjómannaútgáfunnar, enda
eiga þar ýmsir hinir sömu menn
hlut að máli, svo sem Gils rithöf-
undur Guðmundsson.
Sjómannaútgáfan hefir það
þarfa hlutverk með höndum að
gefa út skáldsögur úr sjómanna-
lífi, sjóferðasögur aog aðrar úr-
valsbækur af því tagi. Hún hef-
ir einnig sett sér það markmið,
að gefa út rit ,sem væru bæði
skemmtileg og hafa nokkurt
bókmenntalegt gildi.
Hún fór ágætlega úr hlaði
með fyrstu bók sinni, en það var
prýðileg íslenzk þýðing eftir
Andrés Kristjánsson af hinni
frægu skáldsögu Josephs Con-
rad, “Hvirfilvindur” —Typhoon.
Var þar sannarlega ekki ráðist
á garðinn þar sem hann er lægst-
ur, og ber val þessarar heims-
frægu skáldsögu ágætt vitni
bæði bókmenntasmekk þeirra,
sem að útgáfunni standa, og
bókmenntaþroska íslenzkra sjó-
manna. Nýkomin er einnig út á
vegum Sjómannaútgáfunar þýð-
ing á annari snilldarskáldsögu
Conrads “Blámaður um borð”
The Niigger of the Narcissus,
eftir Böðvar frá Hnífsdall, og
hefir þýðingin fengið ágæta
dóma í íslenzkum blöðum, en
eigi enn komið greinarihöfundi
fyrir sjónir.
Sjómannaútgáfan hefir einnig
gefið út í íslenzkri þýðingu eft-
ir Sigurð Einarsson tvær af
kunnustu skáldsögum Alexand-
ers L. Kielland, öndvegisskálds-
ins norska, að ótöldum mörgum
öðrum góðum sögum. Og þó þær
séu ekki allar jafnþungar á
metum bókmenntagildis, þá mun
óhætt mega segja, að útgáfan
hafi haldið vel í horfinu um bóka-
val og á þakkir skilið fyrir þá
viðleitni sína
Sagan af Gcsti Oddlcifssyni
Landnámsmanni í Haga í Nýja fslandi
Skrifuð af Kr. Ásg, Benediktssyni
Framh.
8. Kapítuli
Reiðskjótinn. Prangara ferðin
kollvarpast, kviknað er í fjós-
inu, og kötturinn drepinn
Næst þegar Inwright fór til
Winnipeg færði Gesti reiðskjót-
ann og fallegan, nýjan hnakk.
Hesturinn var rauður á lit, með
hvíta stjörnu í enni, og hvíta
leista á afturfótum. Var ungur
og snarpur, rennilegur og þókn-
anlegur að öllu leyti. Gesti þótti
vænt um hestinn, fór vel með
hann. Kendi honum hlaup og
ýmsa hnikki. En lítið glæddist
námið eftir að Stjarni kom. En
Gestur skemti sér mæta vel á
klárnum.
Einu sinni labbar Gestur út í
hesthús. Tekur hann Stjarna og
mansker hánáið. Skellir af hon-
um ennistoppinn og rakar stert-
inn. Kallar síðan á fóstra sinn og
sýnir honum Stjarna. — Segir:
Svona raka drengirnir á íslandi
reiðhestana sína. Pat labbar út
og segir: “Upp á öllum skollan-
um tekur þú, Jamie minn”. Minn-
ist aldrei framar á íslenzkar
hestaklippingar. Einu sinni stilti
Gestur svo til, að hann kom á
þeysiferð heim að húsinu þá var
fóstri hans úti. Hleypir fram
hjá húsinu ofan á árbakkann, og
ofan bakkann og ætlaði hestin-
um að stökkva á fleygiferð út í
ána og synda yfir. En hesturinn
sparn við fram fótum í fjörumáli,
og kastaðist Gestur langt fram í
ána. Pat bað alla heilaga vætti
að hjálpa sér, kallar á menn, sem
úti stóðu, og hleypur fram á
INSURANCE AT . . .
REDUCED RATFS
•
Fire ond Automobile
•
STRONG INDEPENDENT
COMPANIES
•
j McFadyen
| Company Limited §
| 362 Main St. Winnipeg §
Diol 93 444
=
I I
AniimfliaiiUHiiiiiiniiiiiiiiiiiiuniiiniiiiKiiiuuiiiuiaumuniiKe
1