Heimskringla - 29.03.1950, Síða 3

WINNIPEG, 29. MARZ 1950
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
'þá byrjar helvítis hringhendan
strax
að hrönglast í kjaftinum á mér.'
^*€tta er sjálfsagt ekkert he-
gómamál fyrir ungu skáldin,
sem verða að fylgjast með tíman-
um, en það getur iljað gömlu
körlunum um hjartaræturnar að
sjá, að hringhendan skuli enn
þvaelast svo fyrir ungviðinu.
Eitt skáldanna, Lúðvík R.
Stefánsson Kemp, fæddur í Fá-
skrúðsfirði, uppalinn á hagyrð-
ittgs heimili í Breiðdal, og
sveitaskáld Skagfirðinga, er
fyrst og fremst rímnaskáld og
lausavísna. Hann leikur sér að
rímnaháttunum, yrkir hring-
hendur, ný hendu hringhendu,
steflhendu mishringhendu, kol-
beinslag, hringhendu aloddhenda
°g er ólíkt, að hér komi öll kurfl
ftl grafar þótt ekki hafi hann
komið fleiru í ‘Bragskælinga-
riímu’ bókarinnar. Fleirum Breið
dælingum eru tiltækar ferskeytl-
Ur og hringhendur, eins og t.d.
þeim Þorvaldsstaðahjónum Jóni
Björgólfssyni og Guðnýju Jóns-
dóttur er hafa þær til heimabrúks
þótt ekki séu þeir að jafnaði
jafn-,útfarnir í listinni og Lúð-
Kemp.
En ef stokkið er úr Breiðdal
•torður í Vopnafjörð, þá hittast
Þar aftur skáld, sem heldur en
ekki eru útsmogin í dýrum hátt-
um. Skal þar fyrst frægan telja,
elzta skáld bókarinnar, GSsla
^igurð Helgason, bónda á
Hrappsstöðum í Vopnafirði.
Helgi var fæddur á Geirólfsstöð-
um í Skriðdal, sonar-son Hall-
gríms skálds í Stóra-Sandfelli.
Gísli yrkir eigi aðeins hring-
^endur og sléttubönd af fer-
skeytlutagi, en hann hefur auk
þess sýnilega sökkt sér niður í
list hinna fornu háttalykla, og
haft úr þeim, fyrir utan drótt-
kvaeðan hátt, dýra háttu eins og:
Hæða tíðinn gleður móður
hrjáða.
gagnið magnast, hagnað fagna
bragnar, — o. s. frv.
Qg hinar iðurmæltu drögur í
^ðabréfinu til Sigrúnar á Hall-
°rmsstað:
^árt mér fellur það af þér,
þer hefir gleymst að skrifa mér,
^ér sem ekki fæ þinn fund,
fundir vina gleðja lund.
Hund........o. s. frv.
Hinn iðurmælti leikur kemur
fVrst fyrir í dunihendum vísum
Hgils Skalla-Grímssonar, hér á
v°ru landi:
^tgeira læt ek ýrar
yring um vör skýra,
en drögur hefur Snorri í Hátta-
tali og ólafur Hvítaskáld í Mál-
skrúðsfræði sinni, en algeng
Verða þessi rímbrögð tæplega
fyrr en á 15. — 16. öld. Svo hér
er um gamalt góss að ræða.
Af sonum Gísla heldur Helgi
^úndi á Hrappsstöðum enn við
ferskeytlu föður síns hhinum ó-
úýrari formum, en Benedikt
H'íslason (frá Hofteigi) leggur
kana fyrir óðal og yrkir undir
Qðrum nýjum háttum, þar á með-
al ferskeytlu Heines, Jónasar
°g Þórbergs:
Hakktu um Giljaheiði,
^ar gefur margt að sjá.
ar sefur brúður á beði,
°§ brennivíns-kútur hjá.
Loks yrkir sonur Benedikts
Gíslasonar, Bjarni (f. 1922) alls
6kki undir neinum ferskeytlum,
hvítur sefur
gimbill auðnu í grænum lund.
1 Hér er hlaupið yfir hinn fræga
mann Gunnar Gunnarsson, sem
líka er af Hallgríms ætt Sand-
fells-skálds, og ólst upp í Vopna-
firði. Hann er nokkuð eldri enj
þeir Gíslasynir, fæddur 1889
eins og Lúðvík R. S. Kemp, þeir
Benedikt 1894 og Helgi 1897.
Ekki má láta undan ganga að
minnast á hin vopnfirðzku
skáldin, þau frá Teigi í Vopna-
firði.
Er þá fyrst að telja móður
húsfreyjunnar á Teigi, Rann-
veigu Sigfússdóttur frá Skjögra-
stöðum í Skógum (f. 1869).
Þessi Rannveig er alsystir
Margrétar skáldkonu á Hrafn-
kelsstöðum í Fljótsdal, (f. 1873).
Þær voru dætur Sigfúsar Sig-
fússonar frá Langhúsum í Fljóts
dal og konu hans Guðfinnu
Egilsdóttur frá Hvannstóði í
Borgarfirði eystra.
Rannveigu átti Þorsteinn
Eiríksson bóndi að Skjögra-
stöðum. Þeirra dóttir var Guð-
finna Þorsteinsdóttir, húsfreyja
að Teigi (f. 1891!, er gefið hef-
ur út ljóðabókina Hélublóm
(Rv.ík. 1937) undir dulnefninu
Erla. En hún, móðir hennar,
móðursystir og bróðir Guð-
mundur Þorsteinsson eiga merki-
legan og skemmtilegan þátt í
þessari bók.
Guðfinna (Erla) er gift Vald-
emar Jóhannessyni frá Syðrivík
í Vopnafirði, hálfbróður Einars
E. Sæmundssonar skálds og
skógarvarðar. Móðir þeirra Ein-
ars og Valdemars var Guðrún
Jónsdóttir frá surtsstöðum í
Jökulsábhlíð. En sonur þeirra
Guðfinnu og Valdemars er Þor-
steinn Valdimarsson, cand. theol.
og á hann líka kvæði og þau eigi
ómerk í þessari bók.
Þær systurnar, gömlu konurn-
ar, Rannveig og Margrét, yrkja
bæði ljóð og ferskeytlur, en ekki
mjög dýrt. Aftur á móti yrkir
Guðfinna-Erla eins dýrt eins og
sveitungi hennar (frændi?) Gísli
Helgason. Er engu líkara en að
þau hafi kveðist á með ferskeytl-
um, hringhendum, gagaraljóðum
(Páll Ól.: Rángá varð mér
iþykkju-þung), sléttuböndum,
fyrir utan dróttkvætt og aðra
Iháttu yngri, dýra og ódýra;
kvæði Erlu “Svanir” er af ungraj
toga spunnið. Guðmundur bróðir
en
reynir sig á lengri ljóðlínum
stasrri kvæðum, þar á meðal
eitlu. sem er ný-móðins að smííði,
^innir á ljóðagerð Steins
St
e»nars:
fnn í hjarta ormur grefur,
‘Úinn vefur
úrlögþræði ósén mund.
H^eðist hljótt um huga refur
Erlu yrkir ekki dýrt á við syst- j
ur sína; auk þess á hann kvæði
um véldæluna sína, nýtt að efni.j
En ef augum er rennt yfirí
skáldskap hins unga guðfræð-
ings, Valdimars, þá kemur í ljós,
að hann er nýtízkasta skáldið t
í bókinni. Kvæði hans um ölduna
og dranginn er völundar-smíðj
algerlega ósnortið af hring-^
ihendu-list móðurinnar, enn j
hnitmiðað í byggingu, svo þar erj
engu ofaukið né áfátt. Sver hann
sig þannig í ætt hinna nýjustu
skálda eins og Steins Steinars
eða Snorra Hjartarsonar, og er,
sennilega mikils af honum aðj
vænta. En þessi nytizku-kvæði j
minna stundum nokkuð á þulur ^
vegna þess hve ljóðlínurnar eru
stuttar. En það skilur þulurnar(
og hin nýju kvæði að þulurnar
eru léttar, hoppa á ríminu eins
og lækur af heiðarbrún niður
Ihlíðar, en hin nýju kvæði eru;
njörvuð saman eins og víravirki
stálbrúnna og skýskafaranna.
En ekki þætti mér ólíkt, að
ihringhendur heimilisins hafi
einhverntíma bögglast fyrir j
brjósti Valdemars, eins og þær
“hröngluðust lí kjafti” skáld-j
bróður hans úr Skeggjastaða-
hreppi norðan Vopnafjarðar, en
hann er líka að því er mér virð- j
ist einn af hinum efnilegri yngri
skáldum í bókinni.
Hin nýtízku ljóð Valdemars
sýna, að stefnur og straumar^
tímanna brjóta enn á skerjum og
boðum Austurlands. Ef augum
er rennt yfir ljóðasafnið frá því
sjónarmiði, sést að það er ekki
í fyrsta sinni.
Frá árunum 1890 — 1900 má
greina tvo þætti í ljóðunum, —
annan ljóðrænan, hinn afli og
starfshuga þrunginn. Báða þessa
þætti má greina í stórkvæðum
þeirra Helga Valtýssonar —
(“Óður moldarinnar”) og Sig-
urðar Arngrímssonar (“Austur-j
land”). Framfarahugurinn frá
fyrir-stríðsárunum er og sterk-
ur í kvæði Ríkarðar Jónssonar
“Austurland” (1912):
Aðeins þjóðin vildi vakna
vinna o‘g sýna hver hún er.
Ei vér þurfum Ameríku
yrkjum, plægjum land og mar!
tísland gefur gull við slíku . . .
Aftur á móti er hinn ljóðræni
tónn einvaldari í kvæðum Sveins
Sigurðssonar: hann yrkir líka
sonnettur (eins og Smári), en
sonnetturnar hafa síðan á dög-
um Jónasar Hallgrímssonar búið
yfir miklum ljóðtöfrum (kvæði
1913 — 1919).
Kvísl af þessu ljóðræna flóði
voru grátljóðin, sem voru hæst-
móðins meðal hinna ungu skálda
um 1920. Hér er Sigurjón bóndi
Jónsson í Snæhvammi fulltrúi
þeirra eins og kvæðin “Brot úr
Niflungaljóðum” og “Sólar-
leysi” bera vott um.
Þótt kynlegt megi virðast bera
þessi austfirsku lgóð lítt eða
ekki merki hins róttæka boð-
skapar hinna Rauðu Penna frá
áratuginum 1930 — 40, og það
þótt leiðtoginn Kristinn E.
Andrésson væri Austfirðingur
frá Eskifirði. Þó er ekki svo að
skilja að ekki hittist sliíkur á-
deilutónn, einkum hjá hinum
yngri skáldum, og er það að von-
um. Þannig segir Þorsteinn
Valdemarsson um þetta líf:
Sumum finnst til þess sárt
að hugsa
sumum gaman —
að einhvertíma verði enda skipti
á öllu saman.
Hér hefur nú hitt og annað
verið til týnt um Aldrei gleym-
ist Austurland, og er þó sáður
en svo að bókin hafi verið athug-
uð frá öllum köntum.
Til dæmis gæti það verið fróð-
legt að athuga hvernig skáldin
skiftust á sveitirnar, eða hví
nokkrar sveitar hafa orðið út-
undan, eíns og Mjóifjörður,
Norðfjörður og Berufjörður.
Hygg eg, að það sé hiklaust til-
viljun. í Berufirði bjuggu, þeg-
ar eg þekkti til tveir skáldbræð-
ur, Guðmundur og Hallur Guð-
mundsynir. Átti hinn fyrrnefndi
margt barna og væri þeim illa
úr ætt skotið, ef eitthvert þeirra
yrkti ekki.
Ef litið er á uppruna skáld-
anna, virðast flest vera úr
Vopnafirði (9) þar næst úr Loð-
mundarfirði (7) og Breiðdal (7).
Má vera að kunnugleiki Helga í
Loðmundarfirði valdi því hve
tiltölulega margir eru þaðan úr
jafnMtilli sveit, því Helgi er
sjálfur Loðmfirðingur. Hinsveg-
ar hefði eg ekki vitað að svo
mörg skáld væri í Breiðdal þótt
eg væri þar kunnugur.
Ef litið er á fjölda skáldanna,
sem enn búa og yrkja heima í
sveitum, þá eru þau flest 5 á
Jökuldal, í Hróarstungu, á
Vopnafirði og í Breiðdal.
Ennþá fróðlegri en sveitfest-
in eru ættartengslin. Hefur nóg
verið skrifað hér að framan til
að benda á það: um vopnfirzku
skáldin af ætt Hallgríms í Sóra-
Sandfelli — og um skáldætt
Guðfinnu í Teigi. Margt merki-
legt mundi koma í ljós ef um
það væri fjallað af kunnugum
manni og fróðum, eins og Ben-
edikt Gíslasyni, en eg á ekki inn-
angengt í ættartölubækur sr.
Einars Jónassonar á Hofi.
Af skáldum vestan hafs hef
eg minnst á Einar Pál, en ekki
Gísla Jónsson bróður hans, sem
á hér fallegt kvæði, “Fardagar”.
Eigi heldur hef eg minnst á
Hjálmar Gáslason, bróður Þor-
steins Gíslasonar skálds. Austan
hafsin eru systkinin í Heiðar-
seli, Arnheiður og Einar H.
Guðjónsson; systkinin þrjú á
Ásgeirsstöðum, en Jón Guð-
mundsson kvað vera föðurbróðir
þeirra. Þá er Knútur Þorsteins-
son, systursonur Helga Valtýs-
sonar. .
Mér nærtækari og kunnugri
eru skáldin í Breiðdal. Þau
systkinin þuríður og Haraldur
Biem voru börn Ólafs Bríem í
Eyjum, en Haraldur Briem fað-
ir hans var albróðir Valdemars
skálds og vígslubiskups. Hygg
eg að þeir feðgar Haraldur og
Ólafur hafi báðir verið káld-
mæltir.
Jón Björgólfsson, bóndi á
Þorvaldsstöðum, er albróðir Sig-
urðar Björgólfssonar, kennara á
Siglufirði, er skrifað hefur leik-
rit fyrir börn. Systir þeirra var
Björg, móðir Páls Jóhannesson-
ar bónda í Stöð, en faðir hans,
Jóhannes frá Skjögrastöðum (1)
var líka prýðilega hagmæltur og
orðheppinn. Sigurjón bóndi í
Snæhvammi er skyldur þessum
mönnum að frændsemi.
Þær Guðný Jónasardóttir og
Sigríður Þórðardóttir eru óg
skyldar, báðar í ætt við Ben-
edikt gamla Þórarinsson, hinn
mikla bókamann.
Loks má minna á hina alkunnu
frændsemi þeirra Þórunnar Rík-
arðsdóttur, Ríkarðs Jónssonar
og Richards Beck.
Að lokum gæti verið fróðlegt
að athuga aldursröð skáldanna
og hef eg því raðað þeim hér eft-
ir áratugum:
Koma 4 skáld á áratug. 1860-70
16 skáld á áratug. 1870-60
10 skáld á áratug. 1880-90
14 skáld á áratug. 1890-’00
15 skáld á áratug. 1900-10
7 skáld á áratug. 1910-20
6 skáld á áratug. 1920-30
1 skáld á áratug. 1930 —
Sjálfsagt er ekkert leggjandi
upp úr hinni lágu tölu skálda
eftir 1910, þar eru eflaust mörg
kurfl ókomin til grafar. Hitt
gæti vakið til umhugsunar,
hversvegna svo mörg skáld eru
fædd á áratugunum 1870 — 80
en tiltölulega fá 1880 — 90. Á
það má benda, að kynslóðin 1870
— 80 er kynslóð Helga sjálfs.
og hann líklegri til að ná til
hennar fremur en til hinna s(íð-
ari kynslóða, að sínu leyti eins
og honum kunna að hafa verið
hægari heimatökin í Loðmundar-
firði og því hafi hann tiltölu-
lega fleiri þaðan en annars stað-
ar frá .
Framh.
Þetta Nýja Ger
Verkar Eins Fljótt Og Ferskt Ger
Heldur Ferskleika Eins Og Þurt Ger
Þarf engrar
kælingar með
Nú getið þér fengið fljóthefandi ger án þess að vera hrædd um
skemdir. Hið nýja Fleischmann’s Royal Fast Rising Dry Yeast
heldur sér viku eftir viku án kælingar. Hafið ávalt mánaðar-
forða á búrhillunni.
Notið það nákvæmlega eins og ferskt ger. Einn pakki af þessu
nyja, þurra geri jafngildir einni köku af fersku geri í öllum
forskriftum. Tekur tafarlaust til, er fljóthefandi. Afleiðingar
þess eru lostæt brauð og ágætir brauðsnúðar, á afar stuttum
tíma. Biðjið nú þegar matvörusala yðar um hið nýja Fleisch-
mann’s Royal Fast Rising Dry Yeast.
1 pakki jafngildir 1 köku af Fresh Yeast!
SKEMTIFERÐ TIL
ÍSLANDS
Eftirfarandi ávarp sendi Hr. S.
Danivalsson frá Ferðaskrifstofu
Ríkisins til birtingar í
Heimskringlu og Lögbergi
“Heim á íslandi er mikill á*
hugi fyrir ferðalögum til Ame< j
ríku, sérstaklega til íslenzku
byggðanna vestanhafs. Vegna
hinnar miklu vegalengdar, svo
og gjaldeyrisörðugleika, eru slík
ferðalög ekki framkvæmanleg.j
nema með því móti að minnst 40
manna hópur taki þátt í ferðinnit
frá hvorum stað, íslandi og Can-
ada.
Samkvæmt ósk séra Halldórs
heitins Jónssonar hefur Ferða— (
skrifstofa ríkisins í Reykjavík
tekið að sér að gera tilraun með
eina slíka freð í byrjun júlímán-
aðar næsta sumar. Ráðgert er að
fá 40 farþega Skymaster-flugvél
hjá Loftleiðum til fluttninganna.
Ef nægileg þátttaaka fengist
beggja megin hafs, er ráðgert að
40 manna hópur fari frá Íslandi
til Winnipeg og að jafn stór
hópur fari þaðan til íslands.
Dvalartími hvers ferðamanna-
hóps er áætlaður 2 mánuðir. Ráð-
gert er að efna til ferðalaga til
merkustu sögustaða á íslandi
fyrir þá sem heimsóttir yrðu,
eru þessir: Þingvellir, Laugar-
vatn, Gullfoss, Geysir, Fljóts-
hlíð, Sögustaðir Njálu, Eyja-
fjöll, Reykholt í Borgarfirði,
Æskustöðvar Stefáns G. Stefáns-
sonar í Skagafirði, Hólar í hjalta
dal, Siglufjörður, Akureyri,
Mývatnssveit, Dettifoss, Ás-
byrgi, Húsavík s. s. frv.
Þeir, sem kynnu að vilja taka
Iþátt í fyrrgreindu ferðalagi til
fslands, geta snúið sér til hr.
Hjálms F. Danielsonar, 869 Gar-
field St. Winnipeg, Man.”
Bréfritarinn segir, meðal ann-
ars: “Síðan vér sendum yður
bréf vort hafa þeir atburðir gerzt
hér heima, að gengi íslenzku
krónunnar hefir verið breytt all
verulega til lækkunnar. Einn
Canada dollar er nú kr. 14.79,
var áður kr. 8.51. vonandi er að
ráðstöfun þessi geri fólki auð-j
veldara að ferðast til íslands en
áður, þótt einihverjar hækkanir
hljóti samt að verða á lífsnauð-J
synjum hér”.
Vitanlega er ekki mögulegt,1
stendur, að áætla um afleiðingar
verðsveifla, en eins <Jg nú áhorf-
ist má aðeins gefa bráðabirgðar-
áættlun um kostnað í sambandi
við hópferð frá Winnipeg til
íslands eftir þeim upplýsingum
sem hafa verið gefnar.
Far frá Winnipeg til Reykja-
vík, báðar leiðir, 14 daga bíl ferð
til þeirra staða sem nefndir eru
að ofan, fæði og næturgreiði —
(14 daga) $500.00.
Uppihald fyrir þá sem ekki
hefðu aðstöðu til að dvelja hjá
vinum eða vandamönnum 70 kr.
á dag eða $5.00 Æskilegt væri að
þeir sem vildu sinna þessu gæfu
til kinna hvert þeir vilja heldur
fara í einsmánaðar ferð eða
tveggja mánaða ferð. Ennfremur
ihvert þeir vilja vera með í hóp-
ferð um landið eins og tekið er
fram að ofan. Þar sem tíminn er
naumur er nauðsynlegt að fólk
láti heyra frá sér sem fyrst.
Hjálmar F. Danielsson
Læknirinn: Eg sé á auganu í
yður, að þér þjáist af magakvefi,
blóðleysi og skyrbjúgi, og svo
grunar mig, að annað nýrað sé
laust í yður.
Sjúklingurinn: Viljið þér ekki
reyna að kíkja í hitt augað, þér
glápið nefnilega í gleraugað á
mér.
LYKKJUFÖLLIN
Eg man þá enn, þá dýrðardaga
kæra,
og dugmóð þann, er glaðri svall
í önd,
er ömmu hjá eg ungur skyldi
læra
mér upp að fitja vettlinga á
hönd.
Eg settist við, með sveittar brár
og vanga,
því sækjast námið skyldi vel og
fljótt.
Og marga sat eg kvöldstund
kyrra og langa
og kepptist við, og stundum fram
á nótt.
En áhuga þó aldrei brysti
'hreinan
var einhvers vant á námshæfn-
ina þó.
Með vettlingana gekk svo seigt
og seinan,
og síðast amma botninn á þá sló.
Því þó eg stundum sýndist vel
á vegi,
og vaskan léti handök ganga öll:
því aftur sprett var upp á næsta
degi,
þar úðu svo hin stóru lykkjuföll.
Já, þannig fór mín fyrsta
lærdóms saga,
mín frægð þar smátt sem annars
staðar skín.
Og ef til vill eg alla lífs um daga
verð upp að rekja lykkjuföllin
mín.
..........Knútur Þorsteinsson
frá Úlfsstöðum
—Samtíðin
Prófessor í efnafræði var að
sýna nemendum sínum áhrif
ýmissa sýrutegunda. Hann tók
silfurpening upp úr vasa sínum
og sagði:
— Nú læt eg þennan pening
ihér í þessa sýru. Haldið þið að
hann muni leysast upp?”
— Nei, sagði ein nemandinn.
— Nei? endurtók próf., Þér
viljið þá máke gcra svo vel að
útskýra fyrir okkur hvernig þér
vitið það, að hann muni ekki leys
ast upp?
Það er auðvelt. Þér munduð
ekki hafa látið þennan pening í
sýruna ef þér hefðuð verið
hræddur um það að hann leyst-
ist upp.