Heimskringla - 13.09.1950, Page 1

QUALITY-FRESHNESS
Sutter-Nut
BREAD
At Your Neighborhood Grocer’s
LXIV. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 13. SEPT. 1950
NÚMER 50.
FRETTAYFIRLIT 0G UMSAGNIR
Minnisvarði afhjúpaður
Próf. Skúli Johnson kom vest-
an frá Alberta s.l. fpstudag, en
erindi hans vestur var að flytja
aðalræðuna við afhjúpun minn-
isvarða St. G. Stephánssonar, er
fór fram 4. september. Eins og
frá hefir verið skýrt áður, er
minnismerki þetta reist skáld-
kóngi Vestur-íslendinga af Sögu
félagsdeild Canada (Historic
Sites and Monnuments Board of
Canada) í samvinnu við nefnd
frá Albertafylki, er staði velur
fyrir þjóðgarða í fylkinu. Garð-
ur sá, sem hér um ræðir, er
skamt fyrir norðan þorpið Mark-
erville. Á fögrum stað í þessum
garði var minnisvarði St. G. reist
ur, umlO fet á hæð. Er eirplata á
hann sett með nafni skáldsins
og hver hann var. Á henni er
einnig .nafn sögufélagsins, er
varðan reisti.
Það sem fram fór við afhjúpun
varðans þennan dag, var það sem
hér segir:
Sungið: O Canada
Ávarp forseta: Mr. D. Morgaberg
Þá var lýst yfir nafni garðsins
af I. H. Holloway, M. Sc. for-
manni garðsnefndar fylkisins.
Próf. M. H. Long, M.A., FR.S.
C. frá Edmonton afhendir minn-
isvarðan fyrir hönd Sögufélags-
ins.
Merkið afhjúpað af Mr. Jacob
K. Stephánsson syni skáldsins.
Þá hélt Ófeigur Sigurðon ræðu
og las upp kvæði eftir skáldið.
Aðalræðuna flutti þá próf.
Skúli Johnson, kennari við Mani-
toba háskóla. Mun sú ræða verða
birt síðar.
Ó Guð vors lands var og sung-
ið af íslenzkum söngflokki og
God Save the King
Þetta er nú í stuttu máli, það
sem fram fór. Fjöldi manns var
viðstatt athöfnina.
Heimskringla gat ekki náð í
myndir af varðanum, sem marg-
ar voru þarna teknar fyrir þetta
tölublað, en vonar að birta þær
síðar.
Engu canadisku skáldi hefir
áður verið sýndur þessi sómi, sem
Sögulfélagið hefir gert með að
xeisa Stepháni þetta minnismerki
og fylkið með því, að veita stað-
inn fyrir það og nefna garðinn
nafni Stefáns. Aðrar söguhétur
hafa svipað þessu verið heiðrað-
ar, en ekkert skáld fyrri.
Skatthækkunin
Nýja skatthækkunin, sem
Ottawaþingið samþykti s.l. viku,
er í þessu fólgin:
Tekjuskattur einstkra óbreytt-
Ur.
En á iðnaðarstofnunum er
hann hækkaður um 5% og gild-
ir frá 1. september 1950.
Áfengisskattur hækkar úr $1L
í $12. á galloni af*sterku víni.
Skattur á malti til ölgerðar
hækkar í 5 cent pundið.
Nýr 30% skattur lagður á gos-
drykki, brjóssyskur, tyggi-
gúmmi — í gildi nú þegar.
Innanlandsskattur (Excise)
hækkar frá 10 — 15% á bílum,
tires og tubes.
Innanlandsskattur á margskon
ar óþarfa eða hálf óþarfa vörum
10 - 15%.
15% skattur á rafnmagns hús-
áhöldum.
15% skattur á mótór reiðhjól-
um.
15% skattur á skotfæri, ann-
~a en til hernaðar notkunar.
15% skattur á golf-kefli, golf-
netti, fiskistengur etc.
8% söluskatturinn annars ó-
breyttur.
Tekjur áætlaðar af nýju skött-
unum nema $58,900,000 á þessu
fjárhagsári, sem lýkur 31. marz
1951, eða um $189,500,000 á heilu
ári.
Tekjur Sambandsstjórnar
verða þá $2,669,000,000 og út-
gjöld $2,654,000,000. Tekjuaf-
gangur um $15,000,000.
Fréttirnar frá Koreu
Fréttirnar frá Koreu eru að
öllum líkindum lakari en yfir-
leitt er ætlað.
,Þegar litið er á landabréfið, er
það ekki nema einn þriðji af S.-
Koreu sem er í höndum Sam.-
þjóðanna. Hinu hefir kommún-
ista-herinn náð.
Það er mikil yfirferð þess hers,
að vera kpminn alla leið norðan
frá 38 br. gr. og suður að hafi,
lítið eitt vestar en um miðju
skagans og hafa alt það land á
valdi sínu. Að austanverðu og í
miðju landi setja kommúnistar
nú um Taegu og Kyongju að
austan, sem er langt fyrir sunnan
Pohang hafnborgina, sem komm-
únistar tóku nýlega. Úr þremur
áttum er því sótt að Taegu og
hafa kommúnistar nú í norð-
austri náð borg sem Yongchon
heitir og var á þeirra slóðum
bezta vígið í þeirri átt.
Með því virðist hættan stórum
aukast við Taegu. En með falli
hennar er vafamál, hvort ekki sé
komið að lokum stríðsins og ó-
förum Sameinuðu þjóðanna. Her
Sameinuðu þjóðanna gerir vel,
ef hann stenzt sókn kommúnista
suður á bóginn nokkurs staðar
úr því.
Það er að vísu sagt, að her S.
xjóðanna sé nálega orðin eins
öflugur að mönnum og her kom-
múnista og betur að hergögn-
um. En af útbúnaðinum veitir
ekki. Sameinaði herinn segist
hafa lamað herúthaldið í Norð-
ur-Koreu og kommúnistar fái nú
ekki eflt her sinn á vígvöllunum.
Þetta getur alt satt verið. En
sókn kommúnista og sigrar frá
upphafi virðast hafa gefið ber
þeirra máttinn til þess. Sókn
þeirra suður þaðan sem þeir nú
eru, virðist jafnvel geta orðið
lokasigur stríðísins, ef til sér-
stakra ráða er ekki gripið af
sunnan mönnum.
Það er undarlegt með vest-
lægu stórherþjóðirnar Banda-
ríkin og Bretland, að það er
eins og að þær verði ávalt að
tapa í byrjun stríða. Ætli að það
eigi eftir að sannast á í Koreu?
Hangs og hálfvelgjuskapur Sam-
einuðu þjóðanna margra á að
gera nokkuð fyrir Suður-Koreu,
eins og Indland, sem alveg stend-
ur á sama um hvort sú litla þjóð
er sundurmoluð að hætti lep-
þjóðar austur-Evrópu, er ekki ó-
líklegt að leitt geti til að Sam-
einuðu þjóðirnar tapi þarna. En
að halda að með því sé öllu lokið
fremur en í Dunkirk eða við
Gull Harbour, væri mesta
heimska.
Smuts látinn
Suður Afríku herforinginn og
stjórnmálamaðurinn mikli, Jan
Christian Smuts, lézt s.l. mánu-
dag, 80 ára gamail.
Smuts var mjög víðkunnur
maður fyrir stjórnmálastarf sitt.
Hann var lengi stjórnari hins
nýja lýðríkis í Suður-Afríku. Á
það honum meira en nokkrum
einum manni veg sinn að þakka.
Þó hann berðist á móti Bretum í
fyrstu, varð hann mjög hrifin af
stjórnarfari þeirra og hefir skrif-
að mikla bók um lýðræðisstefn-
una, er túlkar mjög vel frelsis-
hugsjónir hins vestlæga heims.
Smut átti sinn þátt í stofnun
þjóðabandalagsins og margar
stoðir félags hinna Sameinuðu
þjóða, voru sagðar af honum
smíðaðar á San Francisco fund-
inum.
HÚSFREYJAN í GARÐI
Kvæði gerð a£ Ármanni Björnssyni,
flutt á Islendingadegi
Blaine- og Vancouver-búa 30. júlí 1950.
"Hæ hæ og hó hó!
Húsfreyjan veit ei hvað eg heiti”
Hún, sem frjáls, til framtíðar
fjölskyldunni klæði skar.
Gerði frægann garðinn þar
greindi sögufræði.
Spann og óf í aldarfar
örlög-slungna þræði.
“Hæ hæ og hó hó!
Húsfreyjan veit ei hvað eg heiti”
Hefir nú, á heimamann
hulinn spunnið toga þann.
Fyrir hana eg vefinn vann,
veði trygði borgun.
Kröfu mína — kaupmálann
kunngeri — á morgun.
“Hæ hæ og hó hó!
Húsfreyjan veit ei hvað eg heiti”
Hún mundi ekki hafna mér,
hefði ’ún vitað hver eg er
falið verkið, fyrir sér
forráð séð um borgun.
Því er það, að fer sem fer
fyrir henni — á morgun.
“Hæ hæ og hó hó!
Húsfreyjan veit ei hvað eg heiti”
Þá skal freyjan fyrirhitt,
fyrir verkið aldrei kvitt.
Viti hún ei heiti mitt,
—höfuðlausnar- borgun —
verður hún — með hyski sitt
í hjáleigu — á morgun.
“Hæ hæ og hó hó!” ............
*
Vaknaðu kona! Vit að þér
vandamálið leysa ber.
Vita, hver með verk 'þitt fer,
voðina slær — og borgun
heimtar sír.a, þung af þér
þrælsgjöldin — á morgun.
Nú er af, sem áður var,
er að ráði Guðmundar
veitir þjóðin vildar-svar
vargsins flærð. Á þingi
laut hún áður óskift þar
Einari þveræingi. —
HARPAN
— Vögguvísur mömmu —
Hörpu mér gaf móðir
mín og sagði: “Hún er
geipa mörg og geðhreif,
geym þú hennar vel.
Mér gaf hana mamma
mín, en henni amma.
Þúsund ára ættar-
erfðir, þér eg fel.
Hún er sú hin sama
sem að Egill stillti;
stolt í hættu, í harmi
hrelda værir sál.
Hljómkviðuna hefir
hafið í æðra veldi,
hrynjandin í hreimum
hennar — stuðlamál.
Vögguljóðin, líka
lands-vors-guði hafa
bæn og hótun hrunið
hennar strengum frá.
Staðið hár á höfði
herrans, tár í augum.
Séra Jón Auðuns dómkirkjuprestur
Biskupinn yfir íslandi, hr. Sigurgeir
Sigurðsson, dr. theol. sextugur
Við þeirri ósk Morgunblaðsins
að skrifa nokkur afmælisorð um
herra biskupinn sextugan vil eg
fúslega verða. Svo oft hafa leiðir
okkar legið saman, frá því er eg
gekk til ■ hans sem fermingar-
drengur, þegar hann var nýorð-
inn prestur á fsafirði, og fram til
þessa dags.
En það er vandhæfni á að
skrifa um mann, sem enn stend-
ur í hita starfsdagsins, en virð-
ist eiga miklúm starfskröftum
að fagna og er einráðinn í að
leiða mikið dagsverk til lykta.
En svo er um herra biskupinn.
Eg veit heldur ekki, hvort hon
um er mjög að skapi, að á lofti
sé heldið þessum áfanga ævi
hans. Mér hefur aldrei fundist
hann kæra sig um slíkt.
Hann kom prestur til fsafjarð-
ar sama árið og hann lauk em-
bættisprófi frá háskólanum, og
hafði þar prestsþjónustu á hendi
um 22 ára skeið, og var prófastur
i Norður-ísafjarðarsýslu í tólf
ár, uns prestar landsins kjöru
hann til biskuptignar.
Á undan honum var prestur á
ísafirði séra Magnús Jónsson,
síðar prófessor, alkunnur hæfi-
leikamaður og einn glæsilegasti
kennimaður þjóðarinnar á þeirri
tíð. Eftir slíkan mann var ung-
um kandídat ekki vanda laust
að kóma. En innan skamms átti
séra Sigurgeir frábærum vin-
sældum að fagna meðal sóknar-
barna sinna. Prúðmennska hans
gat verið öllum til fyrirmyndar.
Hin hátíðlega altarisþjónusta og
ljósar, hjartnæmar prédikanir
gerðu mönnum ljúft að sækja til
hans guðsþjónustur. Af alúð
sinni og samúð með mönnum
varð hann sálusorgari, sem menn
elskuðu. í félagsmálum þar
vestra vann hann stórmikið starf,
og þótt það gæti eðlilega ekki
orðið árekstrarlaust með öllu,
hygg eg að ævinlega hafi furðu
fljótt tekist fullar sættir aftur
með honum og þeim, sem öðru-
vísi höfðu litið á máláin en hann.
Þessvegna söknuðu menn hans
mjög, er hann hvarf frá ísafirði.
Af vestfirskum prestum hafði
hann miklar og verðskuldaðar
vinsældir, enda veitti hann for-
ystu félagsmálum þeirra, og allir
áttu þeir erindi við hann. Frjáls-
mannlegt viðmót og hispurslaust
frjálslyndi í skoðunum féll stétt-
arbræðrum hans vel þar vesrta,
enda kjöru þeir hann til prófasts
í fyrsta sinn að hann kom vestur.
Hann var ágætur æskulýðs-
fræðari, og stóð kristilegur
æskulýðsfélagsskapur með mikl-
um blóma undir forystu hans, er
hann fluttist frá ísafirði.
Þegar að því kom að dr. Jón
Helgason legði niður biskups-
dóm, var prestunum ljóst, að
mikill vandi var að velja honum
eftirmann, því að í hafróti
breyttra tíma var að verða æ ön-
ugra að stýra skipi kirkjunnar.
En fyrir þessum vanda trúðu
þeir prófastinum á ísafirði og
var séra Sigurgeir vígður bisk-
upsvígslu Jónsmessu, 24. júní
1939.
Um biskupsdóm hans kann að
vera of fljótt að dæma enn, þar
sem vér vonum, að þar njóti hans
enn lengi við, en á þessum tíma-
mótum blessa fjölmargir þann
ellefu ára biskupferil sem er að
baki.
Er vér lítum til þess, sem ligg-
ur næst, dylst ekki, að ólíkir
menn voru þeir um margt, herra
Jón og herra Sigurgeir, annar
rithöfundurinn og fræðimaður-
inn, hinn athafnamaðurinn og af-
kastamaðurinn í praktísku starfi.
Og engum er gert rangt til af á-
gætum fyrri biskupum þótt full-
yrt sé, að engum þeirra hafi bet-
ur tekist en honum að vinna að
Þegar blaðið fer í press-
una, eru engar fréttir
komnar af Páli lækni
Kolka. Skipið sem hann er
með, er ekki enn komið
til New York.
sem hefur mótað allt starf hans í
bikupssessi, og þessari hugsjón
er hann fús að þjóna svo lengi,
sem Guð gefur honum krafta til.
Á yfirreiðum sínum um landið
sem hann hefur rækt að bestu
biskupa hætti, hefur þessi skoð-
un hans á sambandi kirkjunnar
og þjóðarinnar styrkst, enda hef-
ur hann áunnið sér miklar vin-
sældir úti um landið.
“Eg er ekki viss um að í
nokkru öðru heimili í Reykjavík
sé gestkvæmara en í biskupssetr-
inu að Gimli, en þar stendur við
hlið húsbóndans biskupsfrúin
Guðrún Pétursdóttir. Heimilið
hefur hún ekki aðeins gert dýr-
mætt eiginmanni og börnum, —
velferðarmálum prestanna. Föð-|hel<hlr hefur hún nú um ellefu
urleg umhyggja fyrir hagsbótum j ura skeið rekið heimili, þar sem
þeirra hefur lýst sér fagurlega í i flestir ef ekki allir íslenzkir
þrotlausu starfi og með dugnaði Prestar hafa notið frábærrar al-
sínum og þeim hyggindum aðjuðar °S rausnar, — og heimili
kunna að grípa tækifærin, þegar Þar sem öllum hefur verið vistin
þau gáfust, hefur honum tekist
að vinna stórmikið fyrir prest-
ana, sem hann var settur yfir.
Enda hefur sumum þótt nóg um
jafn ljúf, hinum tignustu gest-
um, innlendum og erlendum, og
fátæku umkomulitlu alþýðu-
fólki. Þar hefur hjarta húsfreyj-
þá umhyggju, sem hann ber fyr- unnar dregið hið ólíkasta fólk
ir prestsheimilunum og prests-
setrunum, sem hann þráir að
verði að kristnum menningar-
miðstöðvum íhverri bygð.
En þetta er herra biskupinurn
ekki annað en hin ytri umgerð
um það andlega líf, sem hann
saman að breiddu rausnarborði.
Á prestskaparárunum vestur á
fsafirði þjónaði séra Sigurgeir
um skeið Bolungarvík, auk
heimakirkjunnar. Er þar.gað út
eftir hinn erfiðasti vegur, hættu
samur og torfær. Þangað fór
þráir að kirkja íslands veki með Presturinn þrásinnis fótgang
þjóðinni. Menn eru vitanlega
ekki allir á sama máli og hann
um það, hvernig kirkjan í land-
inu eigi að starfa. Á biskupa-
fundum erlendis, bæði á Norður-
löndum og í Bretlandi, hefur ein
örð, drengileg og hispurslaus
framkoma hans vakið athygli.
Þar hefur hann reynst virðuleg-
ur fulltrúi íslenzku kirkjunnar
andi um vetur sem sumar og söng
messuna fyrir þakklátum söfn-
uði eftir margra klukkustunda
göngu um urðir, svellbungur og
ófærur. Menn dáðust þar vestra
að þeirri þjónustu, þeim lifandi
áhuga, þeirri sívakandi samvisku
semi. Eftir nokkrar vikur fer
biskupinn þangað vestur til að
vígja nýjan bílveg um þessa leið,
Eins og eining íslenzku kirkj- °S hann víSir *>á um leið stóran
unnar inn á við er honum brenn-!steinkross’. sem verið er að reisa
andi áhugamál, svo er hann lif-
Tvennar geðhrifs-grímur
guðinn runnið á.
Hrærður, sem við Hjálmar*
—hugumstóra — sagði:
‘Heyrð er bæn þín, hingað
hafin fslands fjöll.
Máttugt — guðamálið
meðan þjóðin talar.
Þarf hún ekki að óttast
óheyrð — bænaköll —.
(* Hjálmar frá Bólu)
andi áhugamaður um kirkjulega
eining um heim allan. En hann
er sannfærður um, að vér íslend-
ingar getum ekki farið að öllu
eftir því, hverja stefnu kirkjur
annarra landa kunna að taka um
starfsaðferðir sínar og háttu,
heldur verði íslenzk kirkja að
mótast eftir einkennum íslenzkr-
ar þjóðarsálar og íslenzks skap-
ferlis, að öðrum kosti geti hún
ekki staðið djúpum rótum með
iþjóðinni. Þessvegna mótast við-
horf hans mjög af því, að með
fullri gagnrýni eigum vér að
taka stefnum þeim, sem mótast
kunna í öðrum löndum, t.d. í
systurkirkjunum á hinum Norð-
urlöndunum. Að svo miklu leyti
sem þjóðarsál vor sé ólík því sem
er með frændþjóðum vorum,
verði kirkjan hér að bera annan
svip. Á íslandi verði að vera ís-
lenzk kirkja, þessvegna sé það
engan veginn víst, að það, sem
hæfi öðrum þjóðum í trúarefn-
um, hæfi oss.
Og herra biskupinn er sann-
færður um að á íslandi verði
kirkjan að vera frjálslynd kirkja,
að öðrum kosti geti hún ekki
staðið föstum fótum í íslenzkri
þjóðarsál. Guðfræðilega mótun
sína fékk hann hjá kennurum
sínum á háskólaárunum, þeim
prófessorunum Haraldi Níels-
syni og Jóni Helgasyni og Sig-
urði P. Síívertsen. Þar hlaut
biskupshugsjón hans þá eldskírn j hælið.
* á ófærunni gömlu, sem hann hef-
ur oft farið sjálfur til að flytja
fagnaðarerindið.
Eg þykist vita, að þetta verk
verði herra biskupinum sérstak-
lega ljúft, að þeirri beiðni gamla
sóknarfólksins sé honum kært að
sinna. Biskupshugsjón hans er
sú, að reisa kross í hverri sókn
og hverri byggð, merki Krists
um ísland allt.
Allt starf hans er borið uppi
af lifandi sannfæring um, að und-
ir því merki muni þjóð vor sigra
alla erfiðleika og hættur:
IN HOC SIGNO VINCES
Guð blessi þann biskupsdóm
og gefi íslenzkri kristni sigur
krossins.
Jón Auðuns
ÚR ÖLLUM ÁTTUM
Tekjur í vinnulaunum í Banda
ríkjunum nema á ári $219,300,-
000,000.
Kaiser-Frazer bílafélagið
hækkaði kaup vinnufólks síns
yfirleitt 7. september um 12 cnt.
á klukkutíman. og 17 cents til
sérfræðinga. Um 16,000 manns
varð hækkunar aðnjótandi.
í fréttum að heiman: Fyrir
skömmu barst sjúkrahælinu S.I.
B.S. gjöf að upphæð 1000 kr. frá
John Antóníusson, Wakefield,
Sask. Hann hefir áður styrkt