Heimskringla - 21.03.1951, Blaðsíða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 21. MARZ, 1951
Ííeimskrinpla
(StotnuO 1SS6)
Kemui út á hyerjum miðvikudegl.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaOsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift tll ritstjórans: /
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Autborized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 21. MARZ, 1951
Tímarit Þjóðræknisfélagsins
Tímarit Þjóðræknisfélagsins er á þessu ári með nokkuð öðrum
hætti en áður. Ritstjórinn, Gísli Jónsson, hefir beint verkefninu
að því að minnast 75 ára landnámsins og andlegs starfs íslendinga
l>hér og niðja þeirra að all-miklu leyti. Það er nú að vísu mikið
undir því komið, að þeir, sem um þetta fjalla, séu lífi frumherja
vorra hér kunnugir. En hvað sem um það má segja, er hitt víst, að
það ber flestum saman um að greinarnar sem að þessu lúta, séu allar
óvanalega skemtilegar, auk þess sem þær innihalda undrin öll af
gagnlegum, sögulegum fróðleik. Tímaritið hefir ekki oft verið
með öllu hýrara bragði, en það nú er.
Kvæði og grein Þ. Þ. Þ. um landnámið er hvorttveggja ágætt,
kvæðið kröftugt og aðdragandi landnámsins ágætlega sagður í svo
stuttu máli. Er þetta ein höfuðprýði ritsins, þó margt megi gott um
fleira eða flest í því segja. Þá koma greinar þeirra doktoranna,1
Stefáns Einarssonar og Becks um vestur-íslehzka rithöfundá og
skáld, sem mikinn og handhægan fróðleik flytja, en sem tvimælum
orkar hvort á eins sögulegum grundvelli hvila og æskilegt vaeri.
Það er ekki vandalaust í svo stuttu máli, að tæma það efm. En
það er þó ekki það, hvað greinarnar eru stuttar, sem út á ma setja,
eins mikið og hitt, á hverju höfundamir reisa þetta skálda og nt-
höfunda “Hall of Fame” sitt. T. d. að taka, er hæpið að byggja
bókmenta áhrifin á þeim höfundum einum, sem gefið hafa ut bækur,
að minsta kosti hér vestra, vegna þess, að andlegt lif her hefir
glegst komið farm í starfi tveggja stofnana, kirknanna og blaðanna
íslenzku. En í áminstum greinum koma ekki svo mikið sem nofn
beirra manna til mála sem rithöunda, er blöðin hafa skrifað árum
saman, né prestanna. Ritstjórar Lögbergs og Heimskrmglu, fyr og
síðar, sem eiga frá 5 til 25 eða jafnvel 35 ár sér að baki við ntstjorn
þeirra, eru ekki nefndir í rithöfundatali dr. Stefáns Emarssonar,
heldur en þeir hefðu aldrei verið til. Eggert Jóhannsson, O. T.
Johnson, Sigfús Halldórs frá Höfnum við Heimskringlu og nálega
allir ritstjórar Lögbergs, komast ekki að í rithöfundatalinu, ekki
jafnvel sá síðasti, sem óþarft virðist að gleyma, þar sem hann hefir
Um síðast liðna þrjá eða á fjórða áratug við ritstörf eða ritstjórn
Lögbergs verið riðinn. Hann kemst í skáldatalið að vísu, en eftir
hann liggja eigi síður áhrifamiklar greinar, en ljóð, á hans löngu
starfstíð við Lögberg. Eins er með prestana, sem í rit og blöð eru,
og hafa verið, siískrifandi. Og þegar þess er nú ennfremur gætt, að
hið andlega Mf íslendinga hér vestra, er langmest blöðunum og
kirkjunum viðkomandi og að saga vor hér verður ekki skráð án
starfs þessara stofnana sé getið, sem ekki einungis geyma þá sögu að
því er blöðin snertir, heldur mega heita að hafa skapað hana, í fé-
lagslegum skilningi að minsta kosti; það minnir á skopmynd miklu
fremur en bókmentasögu, að skilja starfsmenn þessara stofnana
eftir, því að sjálfsögðu leiðir af slíku, að álíta að þeir hafi ekki hið
minsta haft með andlegt starf íslendinga hér að sýsla, eða haft
nokkur áhrif á það. Þessi dilkadráttur hjá þessum tveimur menn-
ingarfrömuðum vorum, er ein hin furðulegasta bókmentalý«ing,
sem vér höfum séð. Við þetta mætti svo einnig bæta því, að sumir
þerira, sem bækur hafa gefið út hér vestra, eru menn, sem blöðin
hafa ekki séð sér fært að birta allan þvætting eftir og hafa orðið að
gefa pésa sína í bundnu eða óbundnu máli sjálfir út. Það á að vísu
ekki við um alla, enda væri það sérstagt ef bókmentafrömuðirnir
hefðu gert slíkt að undirstöðuatriði, að þessu skrifi sínu.
Greinar þessar eru mikið til þýddar úr bókum höfundanna
sjálfra á ensku um íslenzka rithöfunda og skáld frá 1800 til 1940.
Þar kemur fyrir í bók dr. Becks skifting á skáldum í lærð skáld og
ólærð eða óskólagengin. Ef sú mælisnúra er til nokkurs, ætti að
vera óþarft að skrifa um vestur-íslenzk skáld, því þau eru flest
óskólagengin. Stephan G. var það og heil runa annara, eða að
tveimur eða þremur skáldum undanskildum. Þó ljótt kunni að
þykja, hefði eg betur kunnað við að sjá hér ekki neina aðgreining
höfðingjanna að Vesturheimi ólöstuðum.
Það má vissulega, þrátt fyrir þessa áminstu galla, margt gott
um þessar bókmentagreinar og bækur doktoranna segja. Þær eru
fróðlegar á marga vegu og skemtilegar. En sem bókmentasaga,
virðist grundvöllurinn ekki sem traustastur og að byggja á honum,
er farið harla fjarri því, að túlka rétt bókmentalegt eða andlegt
starf Vestur-íslendinga, hvað sem öðru líður. Að greinar þessar
eru upprunalega skrifaðar á ensku, og enskumælandi mönnum til
fróðleiks um andlegt líf íslendinga, getur afsakað mikið, en eigi að
síður:
unum og gerði mikið úr henni,
taldi hana jafnvel eitt af því er
aðgreindi þá frá öðrum þjóðum.
Jafnvel þó listgáfan sé því ekki
nema í smáum stíl eða sé ekki á
þá vísu, sem neitt mikils er metin,
er hún ekki þýðingarlaus. Ef
hægt er að benda á, að handlægni
íslendinga sé meiri en annara
þjóða, sýnir það, að listin á ekki
fremur heima hjá stórþjóðunum
en hinum smærri og að það er
ekki auður og glys, heldur maður-
inn, sem er gullið þrátt fyrir alt.
Og það er því betra, sem hér inn-
fædd kona verður til þess að
vekja athygli á þessií í fari þjóð-
arbrotsins íslenzka hér í landi.
Ritið er með talsvert gleggri
þjóðlegri blæ í þetta sinn, en oft
áður og haldi það svo áfram, ætti
það ekki að spilla vinsældum
þess.
sylvania- fylkinu. Þau kyntustjþað í sölurnar allt sem það átti Ljós verða bygð inn í neðri hlið-
FISKÁT EYKST
Varðar mest til allra orða
að undirstaðan rétt sé fundin.
Nokkur vesturMslenzk tónskáld heitir grein eftir Gísla Jónsson
ritstjóra. Er þar um góða grein að ræða og vel skrifaða. Þeir eru
fáir hér, sem um tónment íslendinga geta skrifað á íslenzku
af góðri greind og þekkingu aðrir en höfundur. Gefur það ritgerð
þessari meira gildi; hún er sérstæð og frumleg að þessu leyti.
Og svipað er að segja um grein Hólmfríðar Danielsson : Nokkr-
ir vestur-íslenzkir listamenn. Er það fróðleg grein og svo skemti-
lega skrifuð, að sá sem á henni ibyrjar, hættir ekki fyr en lokið er við
lesturinn. Það eru nú sumir sem nefndir eru, ef til vill ekki mikilli
listgáfu gæddir og verk þeirra mætti eins vel kalla föndur. En er Pearl elzt. Hún er gift amer-
Stengnmur sæli Matthiasson benti á lagvirkni fslendinga í hönd-1 ískum lækni í Pittsburgh í Penn-
Vegna háverðsins á kjöti, eru
kaup á því að réna. Segja kaup-
menn að húsfreyjur í þessum bæ
kaupi nú fisk í mikið stærri stíl
en áður.
Fiskur er ekki nein fanta fæða.
Protein er mikið í honum sem
kjöti. Að hann sé fæða til að
þroska heilan, skal ekkert sagt
um. En það hefir lengi verið trú
manna. Og Dr. Björg Þorláks-
son er heldur með því.
fbúar Canada eru ekki miklar
fiskætur. Þó landið sé höfum
girt á þrjá vegu og hér séu
mörg stórvötn full af fiski, er
lltils neytt hér af fiski. Canada
er í tölu þeirra þjóða, er minst
eta af fiski. En það eru Kína og
Bandaríkin.
Fiskát nemur hér 12.7 pund-
um á ári, í Bandaríkjunum 11.1
pundi, í Kína 6 pundum.
Meiri fiskætur eru Norð-
menn; fiskát þeirra nemur
46.7 pundum á mann á ári. En
ísland gerir þó betur, þar nem-
ur það 65.3 pundum, í Bretlandi
29.9, í Japan 83.3 pundum.
f Canada er lítið etið af fiski
í Manitoba, eða um 9.4 pund, en
minst í Saskatchewan, eða að-
eins 4.2 pund á mann á ári.
Douglas forsætisráðherra er að
reyna að kenna fylkisbúum fisk-
veiðar og fiskát, en neyzlan efl-
ist ekkert fyrir því.
Þegar þjóðræknisfélag ís-
lendinga er búið að finna ís-
lenzkri tungu hér vígi, mætti
benda því á, að þess bíður hér
annað mikið verkefni. Það væri
að kenna Canadabúum að éta
meira af fiski. Það er eins þjóð-
legt starf og nokkuð annað þar
sem þeir standa ekki öðrum en
Jöpum að baki í fiskáti.
meðan á stríðinu stóð, voru bæði
liðsforingjar í hernum, en hún er
hjúkrunarkona að mentun. —
Sylvia heitir önnur dóttirin og
er hún gift amerískum kennara
í fylkinu Nebraska.
Elma og Leona eru báðar ó-
giftar heima fyrir og hafa geng-
ið á háskóla í Washington, D. C.,
og í Berkeley, Californíu. Allar
eru stúlkurnar myndarlegar og
elskulegar og allar syngja vel,
en Leona, sem er yngst af systr-
unum, leggur sérstaklega fyrir
sig söng og musik. Hún syngur
oft í söngleikjum og á konsert-
um hér í San Francisco og eins í
útvarpniu. Leona hefir mikinn
yndisþokka til að bera og er mjög
líkleg til frama á leiksviðinu.
Guðrún, hin systir Stoneson-
bræðranna, er gift Kjartani fast-
eignasala Christopherson. Kjart-
an er sonur Sigurðar Kristófers-
sonar landnámsmanns í Argyle,
sem er mikilsmetinn maður. —
Kjartan og Guðrún komu til San
Francisco fyrir 15 árum. Þau
eiga níu börn, öll uppkomin:
Lilju, Lorenz, Theódór, Karól-
ínu, Sigurð, Henry, Eileen, Dor-
othy og William, öll myndarleg,
eins og foreldrarinr. Það er
skemtilegt að sjá frú Guðrúnu,
sem er góður píanóleikari, með
allan barnahópinn syngjandi í
kringum sig við hljóðfærið.
Eileen Christopherson, sem nú
kallar sig Eileen Christy, og
Leona Oddstad eru íslenzku
sönggyðjurnar okkar í San Fran
cisco og vænta íslendingar hér
sér mikils af framtíð þeirra. —
Báðar hafa fallegar raddir og
báðar eru stórfríðar. Eileen er
lengra komin á listabrautinni,
enda eldri.
Eileen (framborið Ælín) er
23ja ára gömul. Hún hefir sópr-
ranrödd — coloratura, sem kall-
til.
Og við skulum ekki gleyma,
að þetta ungviði af íslenzkum
ættum hér í álfu hefur tekið að
erfðum þrautsegju forfeðranna,
þótt ekki hafi það sjálft barizt
við frostið og funann og það
hefur viljann til að koma sér á-
fram í lífinu og — oft — getuna.
—Vikan
ENDURBÓT OG
ENDURNÝJUN
að er
og hefur sungið á
MYNDARFÓLK í
SAN FRANCISCO
konsertum hér í Hollywood og
Washington D. C. og einnig í
útvarpinu og sjónvarpinu og
hefur fengið ágæta dóma í blöð-
unum. Dómararnir taka alltaf
fram, að fegurð hennar muni
njóta sín sérstaklega í litkvik-
myndum og er víst enginn efi á
því. Þegar hún söng í sam-
keppni, sem útvarpsfélagið At-
water Kemp hélt hér í haust,
fékk hún fyrstu verðlaun, en
150 stúlkur kepptu. Þessi sam-
keppni vakti athygli um allt
Seint í haust sem leið fór að
bera á því í Fyrsut Sambands-
kirkju í Winnipegað þörf gerðist
innan skamms að endurbæta og
endurnýja kirkjuna alla að inn-
an, að koma undirstöðum undir
þakið til að styrkja það og að
taka þungann af veggjunum. —
Byrjað var þegar ;í stað að halda
allar guðsþjónustur í neðri sal
kirkjunnar. Þar fer og sunnu-
dagaskólahaldið fram og allar
viðhafnir aðrar, sem söfnuður-
inn stendur fyrir. Þar var hald-
in jólasamkoma sunnudagaskól-
ans, og þar varð söfnuðurinn
einnig að taka á móti biskupi ís-
lands er hann kom til Winnipeg
í vetur og heimsótti kirkjuna
og söfnuðinn og flutti jólaræðu.
Og þar verður að fara fram
Páskadagsguðsþjónusta safnað-
arins n. k. sunnudag.
En nú er verið að vinna að því
að koma kirkjunni í lag aftur og
hefur verið undanfarnar vikur
og verða umbæturnar bæði stór-
kostlegar og fegrandi. Safnaðar-
menn hafa margir fylgst með
breytingunni og eru einróma á
þeirri skoðun að frágangurinn
verði kirkjunni til mikillar
prýði.
Þegar stjórnarnefndin tók sig
til að komast að því hverra um-
bóta þurfti við, fékk hún í lið
með sér byggingarmeistara Roy
Sellars sem er prófessor í þeirri
grein í háskólanum. Hann rann
sakaði málið í samráði við
njefndarmenn og verkftæðinga
og dró upp síðan teikningu af
hinum nauðsynlegustu breyt-
ingum, til þess að kirkjan sam-
svaraði sér sem bezt. Nefndin
hélt marga fundi og ræddi mál-
ið fram og aftur eftir að búið var
að ákveða og samþykkja að láta
gera það, sem nauðsynlegast var,
þ. e. að styrkja þakið og vegg-
ina, voru eftir nokkur atriði sem
ar á loftinu beggja megin í
kirkjunni og með innri skilrúm-
unum sem upp í miðhvelfinguna
verður röð af ljósum sett ofan á
útskoti af neðra loftinu, sem
veita “indirect” birtu inn í kirkj-
una.
Kórloftinu verður einnig
breytt. Gert er ráð fyrir að
lækka orgelið um þrjú fet, að
flytja söngflokkssætin til ann-
arar hliðar og gera um þau lága
grind. Prédikunarstóllinn verð-
ur einnig fluttur til hliðar með
grind meðfram. í miðjum kórn-
um verður opinn pallur, sem
gólfábreiða verður lögð á, kirkj-
unni til prýðis og fegurðar. —
Ýmsar aðrar smábreytingar
verða gerðar, og alt til þess að
kirkjan verði sem mest aðlaðandi
og vekji hrifningar og tilbeiðslu
anda hjá þeim sem inn í hana
koma.
Eins og gefur að skilja er slík
smíði og þetta ekki gerð að
kostnaðarlausu. Hefir sérstök
fjársöfnunarnefnd verið sett til
að hafa saman peninga og með
hjálp og aðstoð góðra manna
telur hún það sjálfsagt að geta
náð saman þeirri upp'hæð sem
þörf verður á.
Vonast er eftir að hægt verði
að hafa fyrstu guðsþjónustuna í
hinni endurnýjuðu kirkju seinni
part apríl mánaðar. Þá verður
haldin hátíðleg athöfn, sem all-
ir ættu að hafa í huga og leita
til, er til kemur. En tími þeirr-
ar guðsþjónustu verður auglýst-
ur síðar. P. M. P.
land. Metro Goldwyn Mayer nefndin vildi ræða við söfnuð-
kvikmyndafélagið gerði strax :nn 0g láta Jiann skera úr hvað
samning við Eileen óg hún er nú [ skyldi gera í viðbót til þess að
í Hollywood, þar sem hún er j frágangurinn samrýmdist sem
‘starlet’ (smástjarna), sem kall-,j3ezt hinu verkinu sem þörf var
að er. Hún er byrjuð að leika í á að yrði gert Hélt söfnuður-
Frh. frá 1. bls.
til lands með foreldrum sínum
sex ára gamall, talar enn reip-
rennandi íslenzku og, það sem
meira er um vert, hann blandar
henni aldrei saman við enskuna.
Hann er greindur maður og
gamansamur og kann ósköpin
öll af skrítnum sögum um gamla
íslenzka karla. Foreldrar hans
settust fyrst að í Argyle í Can-
ada, en fluttu síðar til Blaine.
Dr. Oddstad og kona hans hafa
átt heima í San Francisco í 23
ár. Frú Stefanía Oddstad er ó-
venjulega góð kona; hún er svo
léttlynd, að hún hefir góð áhrif
á alla sem henni kynnast. Þau
hjónin eiga einn son og fjórar
dætur, öll uppkomin.
Sonurinn, Andrés, er verk-
fræðingur og gat sér mjög góð-
an orðstír meðan hann gekk á
háskólann. Hann hefir nú slegið
sér á húsabyggingar og hefir
stofnað stórt verzlunarfyrirtæki
í þeirri grein og gengur það á-
gætlega. Hann er sá, er gerði
allar teikningar að gamalmenna-
heimilinu í Blaine. Andrés er
giftur amerískri konu.
Af dætrum Oddstad-hjónanna
kvikmyndum og hefur haft hlut-
verk með höndum í kvikmynd
með Van Johnson, sem margir
kannast við heima á íslandi.
Eileen er ósköp sæt og geðug
kona og er gift ungum Amer-
ískum manni, sem Normann
Keller heitir og eiga þau lítinn
dreng. Hún virðist hafa allt það
inn fund og eftir nokkrar út-
skýringar, umræður, fyrirspurn-
ir, var samþykt að fela stjórnar-
nefndinni að ræða við Mr. Sel-
lars um ýms atriði sem rædd voru
og síðan í samráði við hann að
ganga frá verkinu, og gera þær
breytingar sem þörf verður á.
Verkið er nú í höndum “Vik-
til að bera, sem eina kvikmynda- ing Construction Co.” bygging-
“stjörnu” má prýða, fegurð, j arfélags stofnað og stjórnað af
yndisþokka og síðast en ekki Davidson’s bræðrunum W. J. og
sízt indæla söngrödd. Það verð-
ur spennandi að sjá hvernig
Eileen litla stendur sig þegar á
herðir.
*
Þetta fólk er af öðrum og
þriðja ættlið íslendinga í
Bandaríkjunum og það er stolt
af að vera af íslenzku bergi brot-
ið; það skilur þó nokkuð ís-
lenzku og sumt getur talað hana.
Sagan að baki þess er gamla
sagan, sem eg, því miður, ekki
er fær um að segja svo að vel
sé . . . en það er sagan um þraut-
segju og dugnað fslendinga í
Vesturheimi; þrautsegjuna og
dugnaðinn til að brjótast áfram
G. *F. en rafmagnsverkið er í
höndum “The Electrician”, sem
rekið er af Jochum Ásgeirsson
og Guðmann Levy.
Gert er ráð fyrir að hægt verði
að nota kirkjuna aftur til guðs-
þjónustuhalds seinni part apríl
mánaðar, en þó fer það mikið
eftir atvikum.
Meðal annars í kirkjunni er
verið að breyta innganginum að
ofan þar sem gengið er inn í
kirkjuna. Þar er fordyri eða for-
stofa og dyr beggja megin inn í
kirkjuna. Eins eru tvö herbergi
gerð hvert sín megin við for-
stofuna, sem notuð verða til
fundarhalds, til bókasafns, til
oft virtust öll sund lokuð' sunnudagaskólahalds, o. s. frv.
. . . oft varð að bíta á jaxlinn og
bölva í hljóði . . . aðstaðan var
alltaf erfið, en þetta fólk, kon-
ur sem karlar, sigraði alla erfið-
leikana, barðist fyrir að koma
börnunum sínum til mennta, en
Inni í kirkjunni er breyting á
loiftijnu á þann hátt pð með
veggjunum beggja megin er loft-
ið lækkað undir hvelfingunni
svo að það nær út yfir hliðar-
bekkina, og rís svo þaðan upp í
til þess að ná því takmarki lagði miðhvelfinguna, með innri vegg,
FRÉTTIR FRÁ ÍSLANDl
Aldarafmæli góðtemplara-
regiunnat
Á þessu ári eru 100 ár liðin
frá stofnun Góðtemplarareglunn-
ar, en hér á landi hefir reglan
starfað í 67 ár:
Afmælis þessa merka alþjóða-
félagsskapar var minnst með
samkomu í Dómkirkjunni sunnu
daginn 21. jan., og var þeirri at-
höfn útvarpað. Einar Björnsson
setti samkomuna en aúk hans
fluttu ræður Bjarni Benedikts-
son, utanríkis- og dómsmálaráð-
herra og Brynleifur Tobíasson,
yfirkennari á Akureyri. Bland-
aður kór góðtemplara söng nokk-
ur lög en dr. Páll ísólfssan lék
einleik á dómkirkjuorgelið.
Góðtemplarareglan hefir, sem
kunnugt er, unnið mikið og gott
starf hér á landi á undanförnum
árum og áratugum, og enn bíða
hennar mörg og mikil verkefni,
því enn er áfengisnautnin þjóð-
arböl, eins og meðal annars má
sjá af því, að árið sem leið nam
sala Áfengisverzlunar ríkisins
nær 1,5 lítra á hvert mannsbarn
í landinu miðað við óblandaðan
spiritus, en það mun svara til
3ja Mtra af venjulegu brennivíni.
Enda þótt talið sé að áfengis-
neyzlan hafi minnkað lítilshátt-
ar á síðustu árum, sóar þjóðin
enn milli 60-70 miljónum fyrir
vínföng árlega.
—Kirkjubl. 29. janúar.
★
Skipastóll landsmanna óx
um 1150 lestir 1950
Skipastóll íslendinga nam
samtals 91,523 lestum nú um s'íð-
ustu áramót.
Þar af voru farþega- og flutn-
ingaskip 25, með 32,467 lestum.
Þá voru togarar samtals 48, eða
26,932 lestir að burðarmagni.
Fiskiskip yfir 100 lestir voru 52,
samtals 7925 lestir.
Ennfremur voru í eigu íslend-
inga 538 sicip með þilfari undir
100 lestum, en þau voru samtals
16,950 lestir.
Fjögur varðskip voru í eigu
landsmanna, samtals 815 lestir.
Þá áttum við tvö olíuflutninga
skip, 1,106 lestir, eitt verksmiðju
skip (Hæring), 4,898 lestir, eitt
dráttarskip 111 lestir eitt dýpk-
unarskip, 286 lestir, og eitt mæl-
ingaskip, 33 lestir.
Á árinu hafði skipastóllinn
aukist um 1150 lestir. Ný skip