Heimskringla - 04.04.1951, Blaðsíða 1

Toast Master
BREAD
Good For Toast or Table
At Your Neighborhood Grocer’s

Toast Master
BREAD
Good For Toast or Table
At Your Neighborhood Grocer’s

LXV ARGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN , 4. APRÍL 1951
NÚMER 27.
FRÉTTAYFIRLIT OG UMSAGNIR
Kennara embætti í
íslenzku stofnað
Þrítugasti marz er kominn og
horfinn aftur í djúp tímans. En
gleymdur er hann ekki. Hann
skildi eftir skemtilegar minn-
ingar í hugum íslendinga og
annara, er á samkomunni í Play-
house voru, þegar því var lýst
yfir af Dr. A. H. S. Gillson, for-
seta Manitoba háskóla, að kenn-
araembættið í íslenzku væri nú
stofnað. í annan stað var koma
þeirra Helgu Sigurdson og
Martíu Markan Östlund frá New
York sem af einlægum áhuga
fyrir stofnun kensluemtoættis-
ins tóku þátt í athöfn kvölds-
ins, með söng og píanóspili.
Eiga þær verðugar þakkir fyrir
þetta skilið. Var Helga svo önn-
um kafin, að hún varð að fara til
baka daginn eftir samkomuna og
án þess að sjá nema fáeina af
öllum kunningjum hennar.
María dvaldi hér fram yfir
miðja þessa viku og söng s. 1.
sunnudag í báðum íslenzku
kirkjum við messu og fylti kirkj-
urnar, eins og þær áður gerðu
Playhouse samkomuna. í Sam-
toandskirkjunni sýndi kvenfé-
lag safnaðarins hina alkunnu
rauns sína með því að veita öll-
um kaffi eftir messuna, og gefa
þeim, á þriðja hundrað sem við-
staddir voru, tækifæri til að
endurnýja kunningsskapinn við
söngkonunna. Eru margir nú
þakklátir fyrir þá hu'gulsemi.
Að eiga þessa stund til viðtals
við hina vinsælu söngkonu var
vissulega notað sér af vinum
hennar hér.
Ræðurnar sem á Playhouse-
samikomunni voru fluttar, bæði
af Dr. P. H. T. Thorláksson, er
var samkomustjóri og dr. A. H.
S. Gillson, forseta Manitöba-há-
skóla, birtast báðar í líslenzkri
þýðingu í þessu tölublaði. Enn-
fremur skeyti og grein er flutt
var hér í útvarp, samin af W. J.
Lindal dómara og meira segja
var endurtekin á stuttbylgju út-
varpi fyrir vikublöð í Canada.
Eitt af því mikla sem eftir-
tekt vakti á samkomunni, var
tilkynning forseta, dr. P. H. T.
Thorlakson um að stjórn fslands
hefði sent 5,000 dala ávísun í
kenslusjóðinn.
Þess má geta, að af þeim 40
þúsundum sem nú skortir á að
Inngangserindi á samkomunni
í Playhouse Theatre 30. marz
Eftir P. H. T. Thorlakson
íormann framkvæmdarnefndar í kenslustólsmálinu
Flest af okkur sem hér erum samankomin í kvöld, eru canadísk-
ir þegnar af íslenzkum stofni. í þessum mikla mannfjölda eru og
margir af annara þjóða uppruna. Nákvæm þekking um uppruna
þjóðanna og tungur þeirra, er að
aldanna; þó vitum við eftir á-
byggilegum heimildum, að fyrir
7000 árum áttu sér stað miklir
þjóðflutningar frá norð-vestur
hluta Indlands til Evrópu. i
Tungumálafræðingar skýra
okkur frá, að tungumál þessarar
frumþjóðar liggi til grundvallar
öllum tungumálum Evrópu
nema fjögurra, það er finnsku,
ungversku, tyrknesku og basque
tungu. Þeir hafa safnað 2200 rót-
um orða þessara frumtungu.
Forngrískan hefir varðveitt
67% af þessum indógermönsku
frumrótum, latínan 40%, en ís-
lenzkan, þessi forna klassiska'
tunga, sem enn er töluð af ís-
lenzku þjóðinni, hefir varðveitt
yfir 57%.
ísland, þessi litla eyja í Norð-
ur-Atlanshafi, var byggð að
mestu leyti af fólki frá Noregi.
Margt af því hafði dvalið svo
áratugum skifti í norður-hluta
Bretlandseyja; íslenzka þjóðin
er því af norskum, írskum og
skoskum uppruna.
Þessir frumherjar er hófu
landnám á fslandi 874, fluttu
með sér þangað tungumál, er þá
var almennt talað á Norðurlönd-
um og á hálfu Bretlandi. Þessi
forna, klassiska stofntunga, er
igeymir fslendingasögurnar og
Eddurnar, var dyggilega varð-
veitt af íslenzku þjóðinni í
.gegnum aldirnar.
Annað mikilvægt menningar-
afrek þessai'kr fámennu þjóðar
var stofnun þjóðþings og sköp-
un löggjafar til öryyggis rétti
einstaklingsins.
Árið 1930, þegar íslenzka
þjóðin hélt hátíðlegt þúsund ára
afmæli Alþingis, viðurkenndi
Stanley lávarður frá Bretlandi
opinlberlega þetta mikla menn-
ingartillag. Hann sagðist vera
þangað kominn sem fulltrúi frá
mestu týnd í hulduheimum forn
móður þjóðþingsins til að flytja
ömmu þjóðþingsins kveðjur og
votta henni virðingu.
í septemtoer 1936 heimsótti
Tweedsmuir lávarður, þáverandi
landsstjóri Canada bæinn Gimli
og flutti þar ræðu fyrir hópi af
afkomendum þjóðarinnar á
gamla fslandi. Hann lét þá svo
ummælt: —“Þér hafið reynzt
góðir canadiskir borgarar og
hafið tekið ykkar þátt 1 fram-
sókn og baráttu þessarar ungu
þjóðar; eg fagna því og, að þér
hafið aldrei gleymt menningar-
arfi yðar.” Hann bætti þvií og
við, að mikilhæf þjóð skapað-
ist ekki einungis með því að
fólkið tæki að sér skyldur og
hollustu við kjörlandið, heldur
einnig af þeirri ástæðu, að það
legði þjóðlffinu til sinn eigin
menningararf Canada til upp-
byggingar.
Sú er ósk og von stofnend-
anna að kennslustólsdeildinni í
íslenzku og íslenzkum fræðum
við Manitobaháskólann, að hún
megi leggja fram skerf til
menntunar- og menningarlífs
canadísku þjóðarinnar. Þessi
deild við háskólann mun kenna
forna stofntungu, sem er auðug
af sígildum og nýjum bókment-
um, og mun hún styrkja ensku
deildina vegna þess, að íslenzk-
an er grunntunga að hinum eng-
ilsaxneska hluta enskrar tungu
og mun vekja áhuga fyrir rann-
sóknum í samanburðar málfræði.
★ ★ ★
f lok ræðu sinnar las Dr. P.
H. T. Thorlakson upp bréf frá
Thor Thors sendiherra, for-
sætisráðherra íslands, Þjóð-
ræknisfélagi íslands og The
League of Norsmen in Canada,
er tekið var með miklum fögn-
uði.
sjóðurinn nái 200 þúsund dölum,
er fullur helmingur fenginn í
loforðum.
Samkoma Laugardags-
skóians
Allir vinir og velunnarar
Laugardagsskólans eru beðnir
að veita athygli samkomuaug-
lýsingu skólans, er birtist á öðr-
um stað í blaðinu. Börnin og
kennararnir hafa æft íslenzka
smáleiki og íslenzka söngva, og
treysta því að fólk fjölmenni á
skemtun þeirra. Hin árlega
samkoma þeirra hefir jafnan
verið vel sótt og vænta þau þess
að svo verði í þetta skifti. —
Bregðist ekki börnunum!
Aðgöngumiðar, sem seldir
voru að samkomunni, er fresta
varð vegna flóðsins, gilda fyrir
þessa samkomu.
Heilla-óskir
Þessi skeyti bárust forstöðu-
nefnd Samkomunnar í Play-
house Theatre 30. marz í tilefni
af tilkynningu um byrjun kenslu
í íslenzku við Manitoba-háskóla:
Reykjavík, 30. marz 1951
Dr. P. H. T. Thorlakson,
Winnipeg, Man.
Ríkisstjórnin óskar íslending-
um til hamingju með stofnun
kennara-embættis í íslenzkum
fræðum við Manitoba-háskóla og
þakkar þann skerf sem með því
er lagður varðveizlu íslenzkrar
menningar í Vesturheimi.
'' Steingnímur Steinþórsson,
forsætisráðherra
Reykjavík, 30. marz
Dr. P. H. T. Thorlakson,
Winnipeg.
Þjóðræknisfélagið sendir ykk-
ur öllum innilegar heillaóskir
vegna tilkynningar íslenzka
kennarastólsins.
Sigurgeir Sigurðsson
Ófeigur Ófeigsson
Kristján Guðlaugsson
Sigurður Sigurðsson
Þorkell Jóhannesson
Winnipeg, 30. marr 1951
Dr. P. H. T. Thorlakson,
Winnipeg, Man.
Minnugir sögulegs skyldleika
vors, sameiginlegra forfeðra og
tungu liðinnar tíðar, viljum vér
sem félag Norðmanna í Canada
(League of Norsemen in Can-
ada) láta í ljósi innilegar lukku-
óskir vorar til hinna íslenzku
samborgara vorra með stofnun
kennaraembættis í norrænum
fræðum (íslenzku) við Mani-
oba-háskóla. Við árnum þessu
veglega fyrirtæki allra heilla.
The League of Norsemen
in Canada
O. H. Valby, ritari
Bismarck, N. D. 29. marz 1951
Miss M. Pétursson, ritari
stofnnefndar háskólastólsins:
Eg óska hjartanlega til lukku
með stofnun háskólastólsins og
þakka stofnnefndinni hið mikla
starf, elju og fórnfýsi, sem hún
hefir sýnt í verki sínu. Mér er
ósegjanleg ánægja að því, að
fullvissa er nú fengin fyrir að
bæði afkomendur íslendinga og
aðrir eigi aðgang að námi ís-
lenzikrar tungu og ikynningu
bókmenta þjóðar vorrar og sögu.
G. Grímson
Frá sendiráðinu í Washington
27. marz, 1951
Dr. Thorbjörn Thorlákson:
Mér er það mikið gleðiefni, að
mega tilkynna þér, að ríkisstjórn
íslands hefir ákveðið að veita
Um stofnun kennara embættis
í íslenzku
Ræða fJutt af Dr. A. H. S. Gillson, forseta háskóla Manitoba-
fylkis í Playhouse Theatre, Winnipeg, Manitoba, föstudagskveldið
30. marz 1951, við stofnun kennara embættis í íslenzkri tungu, og
bókmentum við Manitoba háskólann, kenslu árið 1951 ____ 1952.
$5,000.00 til stofnunar kennara-
stóls í íslenzkum fræðum við
Manitöba-háskóla.
Hérmeð fylgir ávísum fyrir
þessari upphæð og ennfremur
allar beztu óskir íslenzku ríkis-
stjórnarinnar og íslenzku þjóð-
arinnar þessari stofnun til handa,
sem efnt hefir verið til með slík-
um myndarskap og fórnfýsi ykk-
ar allra.
Með beztu kveðju.
Þinn einl.
Thor Thors
ÚR ÖLLUM ÁTTUM
Frá Koreu bárust fréttir s.l.
mánudag um að Kínverjar væru
að hrúga her saman fyrir norð-
an 38 gráðu í Koreu. Ætla ýms-
ir^her þeirra vera hálf-miljón
manna. MacArthur hershöfð-
ingi segir öllu óhætt ennþá.
★
Samtoandsstjórnin gerir ráð
fyrir hækkandi skatti, vegna
hernaðar útlitsins. Um það fá-
um við að heyra meira næstu
viku.
★
Jay-walking, sem kölluð er,
en það er að ganga yfir götur
annarstaðar en á gátnamótum,
er nú talin glæpur í Winnipeg.
Brot á því varða sektum, er
nema $50.00. Lög um þetta koma
í gildi 12. maí.
A
Efri málstofa löggjafarþings
Nýja-Sjálands var lögð niður
eftir 96 ár. Ekki var kosið til
málstofunnar, heldur voru full-
trúarnir skipaðir. Nýja-Sjáland
er þanngi fyrsta land breska
samveldisins, þar sem þingið er
aðeins ein málstofa.
Smávegis um Canada
Tekjur Canada fyrir árið 1950
námu $14,164,000,000. Þetta er
það sem unnið var fyrir við
framleiðslu af öllum einstakl-
ingum þjóðarinnar.
★
Notkun vatnsorku í Canada
nemur 12,654,835 hestöflum. —
Þetta nemur 23% af allri vatns-
orku, sem hægt er að framleiða.
*
British Columbia hefir minst
80 ára afæmlis fylkisins, með því
að koma upp eirtöflu er frá
þessu skýrir við inngang þing-
hússins í Victoríu. Aldurinn er
miðaður við það, er fylkið sam-
einaðist fylikjasambandi Canada.
★
Ontario er 412,582 fermílur að
stærð. Frá austri til vesturs er
það um 1,000 mílur, en frá
norðri til suðurs 1,050 málur.
★
“The Colonial Advocate”, hét
fyrsta blaðið sem út var gefið í
Efri Canada (nú Ontario). Það
var gefið út í Queenston fyrir
meira en öld síðan. Útgefand-
inn var William Lyon Macken-
zie, foringi upppreistarinnar í
Efri Canada 1837.
* __
Banff í Alberta, er elzti þjóð-
garðurinn í Canada. Hann var
myndaður 1885. Hann er 2,564
fermílur að stærð.
Eg er handviss um að eg er
hleypidómalaus. Eg held að eg
hafi enga hleypidóma gagnvart
litafhætti manna, heldur ekki
gagnvart stéttum og enga hleypi-
dóma gagnvart kreddum þeirra
eða trú. Eg hugsa eingöngu um
það, að maðurinn sé mannleg
vera — það nægir mér. Hann
getur ekki verri verið.
Mark Twain
Það er ekki oft á stuttri
tnannsæfi, að mönnum veitist
tækifæri til að vera þátttakend-
ur í afburða framtökum. Minn-
inga athafnir okkar eru vana-
lega tengdar við atburði, löngu
liðinna tíða, en þessi mannfund-
ur hér í kvöld, 30. marz 1951, er
einn af þeim fágætu viðburðum,
sem oft verður vitriað til og
minnst, á komandi árum.
Stuttu eftir að eg kom til
þessa fylkis til veru, fór eg með
Lindal dómara til Gimli. Eg
gleymi aldrei tilfinningunum
sem vöknuðu hjá mér þar. Við
neyttum kveldverðar hjá öldr-
uðum manni (eg er viss um að
mörg yðar munuð þekkja hann),
hann var auðvitað íslendingur
og Kanadamaður. Frumbyggi.
Tal hans var þrungið af lifandi
tilvitnunum, beinum og óbein-
um til hinna hugprúðu persona
í sögu liðinna alda á íslandi, og
til útflutnings þess ættgöfgva
fólks. Menn og konur söguald-
arinnar voru honum eins veru-
leg eins og fréttirnar í dagblöð-
unum. Hann var gagntekinn af
fyrirmyndum þessara fjarlægu
hreystimanna. Þeir voru hon-
um andleg hvatning í hversdags-
lífi hans — hugsjón, mannlegrar
fullkonanunar. Lindal dómara
fanst þetta vera eðlilegt og sjálf
sagt, en mér var það stórkostleg
opinberun.
Á stúdents árum mínum
komst eg undir töframál sagn-
ritunarinnar íslenzku við lestur
á þýðingum, eftir William Mor-
ris og fleiri, sem að Tweedsmuir
lávarður segir um að séu þær
“göfugustu bókmentir sem að
dauðlegir menn hafi framleitt”,
og sem að hann sagði um, þegar
að hann kom til Gimli 1936 aft-
ur, að væru á meðal “helstu
verka meistaranna”. Síðan að eg
kom til Gimli fyrst, hefi eg orð-
ið hins sama var á öðrum stöð-
um í fylkinu, en tvítekning var
par ekki neinum skukgga á skýr-1
leik reynslu þeirrar að finna í
Manitöba hina fornu íslenzku
menningu, lifandi og þróttmikla,
logandi kjarnorku í samtíðar-
lífinu.
Leyfið mér að skjóta hér inní,
að mér er það mikið hugðarmál
að minnast þess, að þó að menn
viti ekki um nema einn eða tvo,
af höfundum þessara 40 sagna
sem varðveittar hafa verið á fs-
landi að nafn eins fyrsta manns-
ins sem að safnaði þeim og hélt
þeim til haga, geymist; hann
var vitur maður, minnisgóður og
sannsögull, og var samtíðarmað-
ur Williams Con<iueror — Ari
Þorgilsson.
Auðvitað er ástæðan fyrir
þessari þróttmiklu fornmenn-
ingu hér í Manitoba sú, að við
erum svo lánsöm að vera enn
nærri þeirri hetjutíð er fyrstu
íslendingarnir komu til Winni-
peg. Þið minnist þess, að það
voru aðeins 75 ár síðast liðinn í
október að íslenzkbygð hófst í
Nýja íslandi. Svo nálægur er sá
atburður, að margir yðar þekkið
og hafið þekkt suma af frum-
byggjunum. Eg vona að Dr.
Thorlaksson, sem við eigum öll
svo mikið að þakka, leyfi mér
að minna yður á, að faðir hans,
séra Steingrímur Þorláksson
var einn af frumbyggjunum og
var prestur lúterska safnaðar-
ins í Selkirk í 27 ár.
Það er auðsætt samt sem áður,
að eftir því sem að lengra líður,
þá firnist þessi fegurð og lífs
afl smátt og smátt á meginlandi
Norður Ameríku, og jafnvel í
þessu fylki, og þrátt fyrir það
að í þessari borg búa fleiri fs-
lendingar en í nokkurri annari
borg í heimi utan höfuðborgar
fslands. Það er lífsnauðsynlegt
að eitthvað sé gert til að varð-
veita þessa miklu arfleifð ekki
aðeins fyrir kanadiska borgara
af íslenzkum uppruna heldur
fyrir alla Kanadamenn.
í kvöld erum við komin hér
saman til að hrinda á stað síð-
asta framtakinu, sem er að
stofna varanlegan samastað, fyr-
ir hina fornu menningu íslend-
inga sem lifandi afl til þrosk-
unar vorri kæru kanadisku þjóð.
Þið vitið öll, að eg á við stofn-
un kentiaraembættis í íslenzkri
tungu og íslenzkum bókmennt-
um við háskólann í Manitoba.
Þetta fyrirtæki hefir hlotið
hinar ágætustu umsagnir frá
mikilsmetnum mentamönnum,
annara en íslendinga.
Þetta hefir verið stórkostlegt
fyrirtæki, því að þó það sé satt,
að stærsti hópur íslendinga utan
fslands sé hér í Manitoba, þá er
tala þeirra ekki stór, aðeins
15,000 og máske öðrum 10,000
dreift víðsvegar um Kanada og
Bandaríkinn.
En þessi hópur í Manitoba,
sem í eru læknar, fiskimenn,
dómarar, bændur, kaupmenn og
kennarar setti sér það takmark
að safna $200,000 til tryggingar
varanlegu kennaraembætti í ís-
lenzku og ísl. bókmentum við há-
skólann í Manitoba. í kvöld kom
um við hér saman ,til að til-
kynna, að takmarkið er nú vel
sýnilegt.
Án þess, að fara of mjög út í
smá atriði, langar mig til að
rifjá upp að fyrir 26 árum síðan
þá samþykti Þjóðræknisfélagið
íslenzka að hefja söfnun á $100,-
000 sjóð og skyldu vextirnir af
honum ganga til að kenna ísl.
við einhverja aðalmentastofnun
í fylkinu. En í rauninni kom
ekki fyrsta gjöfin til þess starfs
inn fyrri en árið 1944, þó að á
fundi sem að ráð háskólans í
Manitoba hélt 10. febrúar 1938,
væri af Dr. S. E. Smith tilkynt að
Magnús Hinnriksson hefði á-
nefnt skólanum $2,000 til kenn-
ara embættis við skólan, er kenna
skyldi íslenzka tungu og ís-
lenzkar bókmentir og að skift
ráðendur dánarbús hans hefði
með höndum. Skólaráðið setti
sérstaka nefnd til að athuga
málið, en ekkert var gert þar til
8. marz 1944. Þá fékk stjórnar-
ráð háskólans bréf frá Dr. P. H.
T. Þorláksson og í þvií fyrstu
gjöfina, sem borguð var til stofn
unar kennaraembættisins.
27. desember 1947, sendi H.
A. Bergmann dómari sem nú er
látinn sitt persónulega tillag í
kennaraembættis sjóðinn til
fjarráðamanns háskólans, og í
bréfi sem því fylgdi, tók hann
fram að ákveðið söfnunarstarf
Frh. á 4. bls.