Heimskringla - 16.05.1951, Blaðsíða 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 16. MAÍ, 1951
^etmskringla
fStofnuB 18S8)
Kamui út á hverjum miðvllnidegl.
Elgendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsíml 24 185
VerO bteOsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll vlOsklftabréf blaOinu aOlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Rltstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnípeg
Advertising Manager: P. S. PALSSON
“Heimskringla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Authorlxed as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 16. MAÍ, 1951
Winnipegiborg — höfuðborg fax, Gwowarwicktoon, sem þýð-
Manitoba-fylkis, ber nafn sitt af ^ ir “hvít-furu skógur”.
Winnipeg vatni, en þýðing þess
er ‘skítugt vatn.’ Það er komið
af orðunum Win (óhreinn) og
Victoria á Vancouvereyju, —
höfuðíborg í British Columlbia,
Stutt, en lærdómsrík dæmisaga
Svo öldum skifti sveimuðu máfarnir yfir Mexíkóflóa. Þar var
mikið af skelfiski. Hans var auðvelt að afla. Skörp sjón og frækn-
leikur í flugi, var alt sem til þess þurfti. En mönnunum þótti mat-
urinn góður eins og máfunum. Þeir ýttu kænum sínum unnvörpum
á flot. Máfarnir komust brátt að því, að veiðin varð fyrirhafnaminst
fyrir þá, með því að fylgja ibátunum. í kringum þá var ávalt næg
björg. Þannig liðu ár og aldir. Máfarnir lifðu í vellistingum, þurftu
undur l'ítið fyrir lífinu að hafa. En svo var það einn góðan veður-
dag, að fiskurinn hvarf af miðunum. Mennirnir biðu lengi eftir að
hann kwmi. En það brást. Bátarnir fóru þá að tínast burtu, einn og
einn til annara staða. Loks var enginn eftir.
En hvað varð þá um máfana. Þeir höfðu svo lengi lifað náðugu
og áhyggjulausu lífi, að þeir gátu nú ekki björg sér veitt. Þeim
hafði förlast bæði flug og sjón við hóglífið. Þeir sultu og féllu loks
þúsundum saman. Og alt var þetta því að kenna, að þeir höfðu lifað
öðru lífi, en náttúran ætlaði þeim að gera.
Sögu þessa sagði John R. Seeley, prófessor við Toronto-há-
skóla á fundi einum s.l. viku í Winnipeg. Hann notaði sögunna til
skýringar á umræðuefni sínu, en það var um hina sífelt vaxandi
tölu manna í stjórnarþjónustu þessa lands, sem honum var ekkert
vel við. Sagði fulla ástæðu til að almenningur gæfi því meiri gaum,
en gert væri.
Það sem verst leiddi af ofmikilli stjórn í þjóðfélaginu, væri að
tækifæri væri tekið af mönnum, sem framsýni og framtak ættu í sér
til að gera hluti, sem til breytinga og bóta væru í þjóðfélaginu. Hið
frjálsa framtak almennings eða þjóðarinnar væri skert. Og meðal
stjórnatþjóna, að fáum aðalmönnum undanteknum, nyti þetta
frjálsa framtak sér ekki heldur nema síður væri, því þeir hu^suðu
aldrei upp hvað gera skildi, heldur væri þeirra að hlýða því er þeim
væri sagt. Þeir lifðu eins áhyggjulausu lífi um öflun brauðs síns
og hægt væri, því fyrir framfærslu þeirra sæu aðrir.
Hóglífi stjórnarþjóna var hann hræddur um að svipaðar af-
leiðingar hefði fyrir þá sjálfa og þjóðfjélagið og hóglífi máfanna
er hann sagði sögunna af.
Það sem væri verkefni stjórna, væri að láta þjóna sína hjálpa
þeim sem bjargar þyrftu með til að bjarga sér sjálfa, en ekki miðla
þeim opinbers fjár óendanlega. Ef það væri ekki gert leiddi af því,
að verkefni stjórna stækkuðu ávalt, um meira væri sífelt beðið, eins
og nú væri farið að gera hér þar sem heimtað væfi af stjórninni að
veita öllum fríar lækningar, frítt barnauppeldi, frítt húsaskjól frjáls
arástir, og hvað eina eins og á Rússlandi. Þetta ríður bág við hug-
sjónir allar og ábyrgðar tilfinningu einstaklingsins, sem mest er
verð af öllu í fari mannsins.
Með mikilli eflingu stjórnarliðs, er sji hætta yfirvofandi, a&
fáeinar fjölskyldur ráði öllu í þjóðfélaginu, því öðrum en afkom-
endum stjórnarþjóna, er ógreið leið þangað.
Prófessorinn lauk ræðu sinni með þessum orðum:— Máfarnir
gátu ekki lært af mönnunum. En geta mennirnir nokkuð lært af
þeim?
nipi, sem þýðir vatn. Winnipeg var nefnd eftir Victoriu Eng
vatn er fult af ‘flatlendis svart- landsdrotningu. Hudson’sflóafé-
asta leir”, eins og þar stendur. lagið reisti þarna viígi 1843 og
En mætti nú við það styðjast, nefndi Fort Camosus. Victoria
væri þýðing nafnsins leirá á ís- | varð höfuðborg Vancouverný-
lenzku. En samkvæmt þjóðsögu lendu 1859 og alls British Col-
í fórum Indíána, stendur ekki umfoia fylkis er Vancouvereyja
þannig á nafni borgarinnar. Sag- og Vancouvernýlendan samein
an hermir, að öldruð Indíána- uðust 1866.
kona (Squaw), hafi hernumið j Quebec, höfuðlborg Quebec-
ungan guð þjóðarinnar, líkleg- fylkis, á hinum fögru bökkum
ast af því að heyra ekki bænir St. Lawrence fljóts er ein kaþ-
hennar, heldur en hinu, að hafa ólskasta borg Canada. Var hún
viljað eiga hann, og atað hann kölluð höfuðborg Nýja Frakk-
svo mjög út, að alt vatn í Win- lands, stofnuð af Frökkum, en
nipegvatni þurfti með til að þvo tekin litlu seinna af Bretum.
af honum óhreinindin. Eftir Þýðing orðsins var gefin í því
þessu að dæma fékk Winnipeg-|sem om fylkið var sagt í ríðasta
vatn ekki nafnið af leirnum í iblaði. Borgin hefir margt það
því, heldur óhreinindunum, sem að sýna, er mest þykir vert í
átrúnaðargoðið var smurt með. franski menningu hér. Hún var
Vegna þess hvað mikill við- tvisvar höfuðborg Canada en
burður þetta 'hefir þótt, hefir stuttan tíma bæða skiftin.
núverandi nafn fests við borgina.: Á aðra bæi eða staði verður
Hudson’s-flóafélagið breytti minst næst
nafninu í ‘Fort Garry’ og það Framh.
hét fyrsta pósthúsið sem bygt
Þetta Nútíma Fljóthefandi
Dry Yeast, þarf
Engrar Kælingar
var í Winnipeg 1866. En þegar Islendingar verða að ná
bærinn fékk borgarréttindi 1873, saman $200,000 eins Og
var Winnipeg nafnið aftur tek- upphaf,ega var ætJagt tij
íð upp.
En Winnipeg er sögð með ^ess ber að minnast að á fundi
hreinni borgum þessa lands, svo sem nolckur íslenzk félög og
nafnið gerir kanske minna til aðrir áhugasamir menn héldu 7.
og fæst af okkur veit nokkuð jUní’ 195°’ að ákveðið var að
um merkingu þess. safna $200-000 til stofnunar
kennaradeild í íslenzkum fræð-
MERKING NOKKRA
STAÐARNAFNA
HÉR VESTRA
Framh.
f þetta sinn verður minst á
merkingu höfuðborga í Canada,
bæði lands og fylkja.
.Liggur þá beinast fyrir að
byrja á Ottawa, höfuðborg lands-
ins.
Nafn hennar hefir löngum þótt
torskilið. Upphaflega hét hún
By-town eftir brezkum offursta| breyu 1 Toronto, þegar bærinn
og verkfræðingi, er stofnandii var lo&8ildtur 1834. Dr. Scadd-
stjórnarsetur 1858, en höfuð
borg alls landsins 1867, eftir
stofnun fylkjasambandsins. Ot-
tawa er ekki stór borg, en er á
grösugu landi og einkar fögur.
Toronto, höfuðiborg Ontario-
fylkis, var stofnuð 1793, af lands
stjóra Simcoe í Efri Canada —
Upper Canada. Hún hét upphaf-
lega York, eftir Friðriki, her-
toga af York, öðrum syni Geo.,
Konungs III. Nafninu var
hennar er talinn, eins og nafnið
ber með sér. Má geta þess að
Rideau-canal, var af honum
gerður, er svo mikils verður var
sagður fyrir samgöngur Ontario-
fylkis. Núverandi nafn borgar-
innar er að orðinu Adawa upp-
runnið í máli Indíána og þýðir
viðskifti eða það “að verzla”.
Indíánum er á þessum slóðum
bjriggii, var og gefið nafnið
vegna þess hve áreiðanlegir þeir
þótti í viðskiptum.
Ross, er sögu Ottawa hefir
skrifað, heldur orðið Ottawa
komið af Outwuak, úr máli
Indíána fyrir norðan Huron, en
sem talið er þýða hið sama.
Borgin var stofnuð 1826, en
nafninu breytt 1854 (aðrir:
mg segir orðið úr máli Huron-
Indíána, og þýði margir eða
mikið, en einkum þó stað, þar
sem menn komi saman á, en það
var einmitt á bökkum Ontario-
vatns, sem Indíánar úr héruðum
við Simcoevatn komu saman, er
þeir voru að fara norður í Hur-
on-héruðin til að veiða eða
verzla.
Ýmsir segja með orðinu meint
hvert fiskisælt vatn sem er, eða
sem mikið sé á af fugli. Og ein
tilgáta er, að það sé komið af
orðinu Thoron-to-hen, er þýði
“Trén upp úr vatninu’ og eigi
við tré, sem á eyju vaxa út í Ont-
ario vatni, en í hillingum líti út
eins og upp úr vatninu vaxi. Á
fleiri orð er bent, en sem hér
1865) í Ottawa. Hún var orðin verða ekki talin.
Edmonton — höfuðborg Al- um við Mamtoba háskóla. Var
bertafylkis, var fyrrum Fort íran,kvæmdanefnd kosin í hópi
Edmonton, og reist 1795, við stofnenda deildarinnar til þess
Saskatchewan ána, um 20 mílur fð sJá um framkvæmdir í mál-
frá bænum nú. Sá er það reisti inu‘
hét George Sutherland og var1 Þann 30’ marz 19S1’ !ýsti for'
frá Hudson’s Bay félaginu. Hún setl Manitoha háskólan því yfir
var nefnd eftir Edmonton — að J vorslunn skólans væru nú
London, England — og að lík- $155’000 °g kennaraembættið
indum til heiðurs John Pru-1 ?rðl nú stofnað °g hæfur maður
dence er sagt skrifara Suther-' fenSin fyrir kennara- Sem súend-
lands, sem var fæddur þar. En ur eru $160-000 doll. í sjóði svo
vígi þetta brendu Indíánar 1807.'Það sem enn Þarf að safna eru
Var þá nýtt vígi reist 1808 þar $40,000.
sem Edmontonfoorg nú er og1 Eins °g aðalnefndin mæltist
hætt að nota nafnið Fort á und- tl!’ skýrði framkvæmdarnefndin
an borgarheitinu, og árið 1877, á fundl 20 aPríl 1951- frá hvern'
er pósthús var bygt, hét það að- sakir stæðu- A þeim fundi
eins Edmonton. 6af adalnefndin framkvæmdar-
nefndinni fulla heimild til að
Regina — höfuðborg Sask- halda sofnun afram- Þar ^ UPP‘
atchewan, ber latneska nafnið hæðinni allri væri náð. Tillaga
af orðinu drotning. Hét áður framkvæmdar nefndar um að
Waskana, er þýðir á máli Sioux- söfnuninni væri haldið áfram á
Indlíána ‘beinahrúga’. Átti skamt sama hátt °S f7r var samþykt.
frá borginni að hafa fundist Til þess að fyrirbyggja allan
hrúga af vísundabeinum, höfðu misskilning um það, hvað í til-
vísindar þar eflaust farist í ill- löguninni fólst, gkal hér dregin
viðri. athygli að tilkynningu fram-
kvæmdarnefndar 16. febr. 1950,
Charlottetown — höfuðborg viðvíkjandi stofnendum og öðr-
Prince Edward eyju, má heita um stuðningsmönnum. Það eru
eina borg þess fylkis. j fjórar reglur settar fyrir því
Hún er heitin eftir Charlotte hverjir eru stofnendur, en það
drotningu, konu George III. eru hver eirtstaklingur, stofnun,
Hún var dóttir Charles Louis, hinir eiginlegu stofnendur og
hertoga af Michlinburg. Char- menn er slá sér saman um vissa
lotte drotning dó 1818, hún átti frjárhæð. En hver þessi flokkur
9 sonu og 6 dætur. Mic-Mac- verður að gefa $1,000 að minsta
Indíánarnir nefndu borgina kosti. Meira má hver auðvitað
Booksak, er þýðir innsigling Sefa- sem vil1- ®-n nu er íslenzk-
milli kletta. ur almenningur mintur á það,
að hvaða upphæð sem gefin er,
Frederickton — höfuðborg er þakksamlega meðtekin af Mr.
New Brunswick heitir eftir H. F W- Crawford, háskóla for-
R. H. Prince Frederick, biskupi stjóra, eða Miss Margréti Pét-
af Öxnabruck. Hann var annar ursson ritara framkvæmdar-
sonur Frederick þriðja. nefndar sjóðssöfnunarinnar.
Tillaga var samþykt á fundi
Halifax — höfuðborg Nova 20. apríl 1951, sem enn hefir
Scotia, stofnuð 1749, af 1176 ekki verið frásagt. Hún er um
frumbýlingum, hermönnum, er mál sem fyr eða síðar hlýtur að
sendir voru þangað til að hafa koma á daginn. Það hefir verið
ofan af fyrir sér af Edward gefið í skyn af öðrum en fslend-
Cornwallis, er skipaði foringja ingum, að þeir mundu vera til
þeirra Gerard, fylkisstjóra í með að taka einhvern þátt í stofn
Nova Scotia. Hann nefndi borg- un deildarinnar.
ina Halifax, eftir George Monta Eftirfylgjandi tillaga var
gue Dunk, er var annar jarlinn þvj borinn upp af W. Kristj-
af Halifax, og forseti viðskifta- ánsson, studd af Albert Wathne,
ráðs þessara tíma. og samþykt í einu hljóði:
Nokkrir segja að orðið Hali- Þar sem nefnd stofnun og aðr-
fax þýði ’heilagt hár”. Ástæðan ir sem áhuga hafa fyrir stofnun
til þess er sú að stúlka á að hafa kenslustól í íslenzku máli og
verið myrt á þessum stað (Hali- fræðslu í íslenzkum bókmentum
fax, Yorkton county, England), við Manitoba háskóla, eru þeirr-
og fartst hangandi á hárinu uppi ar skoðunar, að ábyrgðin hvíli á
í tré. ! íslendingum og afkomendum
Mic-Mac Indíánar nefna Hali- þeirra hér — og:
Heldur ferskleika!
Verkar fljótt!
Hér er þetta undursamlega nýja ger, vinnur eins fljótt og ferskt
ger, samt er það altaf ferskt, heldur fullum krafti í matskápnum.
Þér getið keypt mánaðar-forða í einu.
Engar nýjar forskriftir nauðsynlegar. Notið Fleischmann’s
Fast Rising Dry Yeast alveg eins og ferskt ger. Aö leysa upp:
(1) í ofurlitlu volgu vatni skal leysa upp vel eina teskeið af
sykri móti einu umslagi af yeast. (2) Sáldrið í það dry yeast.
Látið standa 10 mínútur. (3) Hrærið vel. (Vatn sem notað er
þannig reiknist sem hluti af þeim lög sem forskriftin sýnir.)
Kaupið mánaðarforða hjá matsölumanni yðar.
1 pakki jafngildir 1 köku af Fresh|Yeast!
Þar sem tillög frá öðrum sem
áhuga hafa fyrir kensludeildinni
eru líkleg að bjóðast, verði eng-
in takmörk sett fyrir því, hvað
hár sjóðurinn skuli vera-----
Þá skuli samt snúið sér að því
að safna því fé, sem enn er þörf,
fyrir kensludeildina á meðal ís-
lendinga og þar til að hin á-
kveðna fjárhæð $200,000 er feng-
in, skuli ekki farið út á meðal
erlendra til fjársöfnunar. En ef
einhver annarar þjóða maður
vilji samt leggja fé fram, skuli
við því tekið af háskólanum, sem
viðbót, en ékki sem hinn upp-
haflegi $200,000 stofnsjóður sé.
Á komandi sumri verður hafist
handa til að ná inn þvií fé er
enn skortir á hina ákveðnu skóla
stofns fjárhæð, $200,000. Verður
sérstök áherzla lögð á, að kjósa
nefndir í hinum ýmsu bygðum
og menn slái sér saman svo
margir sem kostur er á um stuðn-
ing málsins, unz fénu $1,000 er
náð saman. Öll sú aðstoð, sem
nefndir þessar æskja, verður
veitt þeim af framikvæmdanefnd-
ínni.
Fyrir hönd framkvæmdanefndar,
Margrét Pétursson, ritari
Seattleför mín
(Gamanbréf til kunningjanna)
V. — Við Skógarvatn
Óðar en eg hefi gert ofan-
greindum stórmálum skil, kallar
forsetinn mig upp eða fram eða en eg minnist að hafa áður ver-
upp og fram. Brýnir hann fyrir ið vottur að á ræðupalli. Þegar
klumpkallinn og varð nauðugur
viljugur, að tala við fólkið. Og
sýndi forsetinn þá meiri skör-
ungsskap og opinbera kurteisi
áheyrendum hversu mikill ræðu-
maður eg sé, og lýgur miklu; en
’hann verður þess vís, að eg vil
ekkert dú með klumpinn, tekur
mér veitir ekki af. Bara að bless forsetinn til sinna ráða og fer
að fólkið trúi honum! Sjálfur að dæmi Múhameðs eða vice
hefir hann lokið við þrumandi'
ræðu og frumortan ættjarðaróð.
Og alt í klumpkallinn. Vonandi
að enginn dirfist að rengja orð
forsetans. Og er nú komið að því
að eg ausi punktum í háttvirta
samkomu. Hér er þó ekki alt
með feldu. Dauðaþögn. Heyrist
ekki hósti né stuna, hvað þá að
hundur eða bíll urri. Óvanalegt
andrúmsloft á íslendingadaginn,
og helzt útlit fyrir, að fólkið
ætli sér að hlusta á alt sem fram
fer á pallinum. Hér situr það í
einum hnapp, fyrir framan mig
og mænir til mín eftirvænting-
ar augum. Og andlitin eru svo
glaðvær og góðleg, að eg þakka
mínum sæla, að mega horfa á
þau, en ekki ræðublöð. Lang
bezt að tala við þetta fólk bara
eins og t.d. maður talar við
mann. En það er nú hægara sagt
en gert. Eg segi fyrir mig að
mér gleymast dauðir hlutir, jafnt
klumpkallar sem annað, meðan
eg tala við fólk eins heilllifandi
eins og Seattle-landa. En að for-
smá þannig klumpkallinn mun
ganga hneyxli næst. “Talaðu í
hljóðnemann”, hvíslar forsetinn
dáltið byrstur. Ekki átti forset-
inn það að mér, að eg óhlýðnað-
ist skipunum hans. Svei mér þá!
En eg kom ekki upp orði við
versa. Sé honum um megn að
beygja vilja minn að klump-
kallinum, skal klumpkallinn
koma til mín. Og er skemst frá
sagt, að hvar sem eg stend og í
hverja átt sem eg lít, er klump-
kallinn fast við nefnið á mér.
Minnist eg ekki, að hafa séð öllu
meiri kattfimi og snarræði en
forsetinn sýndi, er hann elti mig
um pallinn, með klumpkallinn í
annari hendi en prógramið í
hinni. Grunar mig að eg eigi
þessum eltingaleik að þakka
góða áheyrn og takk fyrir ræð-
una.
Síðan er sungið. Svo flytur
annar prestanna ræðu, og segir
að eg hugsi og tali eins og pfest-
ur! Eg held hann geri þetta mér
til hughreystingar, af því hann
er gamall góðkunningi minn.
Síðar breytist sú skoðun mín.
— Og enn er sungið, og hinn
presturinn heldur ræðu. Síðan
Jýkur prógraminu í söng, og er
sem fargi sé létt af öllum, nema
mér. Nú má hver lifa og láta sem
vill. En eg er ekki í því skapi.
Rekst á gamlan kunningja minn,
L. F., og tekur hann mig tali.
Kveðst hafa ásett sér að snúa
mér til katólskrar trúar. Minn-
ist eg ræðu prestsins og ummæla
hans um tölu mína, legg saman