Heimskringla - 15.08.1951, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 15. ÁGÚST, 1951

ISjehnskringla (StofnuB 18S6J Xamui út ú hverjum miðvUrudegl. Elgendur: THE VIKING PRESS LTD. 853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsimi 24185 VerO blaOsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirlram. Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD. öll viOskiftabréf blaöinu aðlútandi sendist: The Viklng Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg Ritstjóri STEFAN EINARSSON Utanáskrift tll ritstjórans: EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg Advertising Manager: P. S. PALSSON "Heimskringla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED and printed by VIKING PRINTERS 853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Autborized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa WINNIPEG, 15. ÁGÚST, 1951
Di. Björn Jónsson:
MINNI ÍSLANDS
flutt á Gimli 6. ágúst 1951
Minni hvers lands er heitast sungið í brjóstum sona þess og
dætra.
Fátækleg orð fá litlu fegrað þann lofsöng.
Það eru margrödduð lög, f jölrænn niður og kliður, sem óma í
hörpu hjarta vors við minningu ættlandsins.
Allir þessir tónar steypast saman í eina hljómkviðu. Öldur
hennar berast út í sál vora og bergmála í allri tilveru vorri:
innst í þínum eigin barmi,
eins í gleði óg eins í harmi
ymur íslands lag.
Tónar þessarar hljómkviðu fylgja oss hvert spor: það er alltaf
eitthvað sem minnir á ísland. En þótt hann sé venjulega lágróma
og hljóður, eins og fjarlægur lækjaniður, þá getur þessi ómur ver-
ið yfirgnæfandi máttugur eins og fossdrunur.
Svo er í dag, þegar vér látum læki minningarna mætast í ósi
þessarar stórhátíðar. Ættjarðarástin vaknar og vér fyllumst heim-
þrá.
Yngri kynslóðir V.-fsl. hafa aldrei séð ísland, aðeins heyrt af
því, aðeins heyrt lítið eitt um þjóðina, en aldrei kynnst henni.
Minning fslands vekur hjá þeim virðingarkennda, hlýjublandna
forvitni, er þær sjá hve sterkum hræringum tilhugsunin um ísland
vekur hjá feðrum þeirra og mæðrum og sérstaklega öfum þeirra
og ömmum.
Vér skulum athuga hvernig
þessi hljómkviða móðurlands-
ástar og heimþrár er samsett,
hverjir eru grunntónar þessa
lags. Oss virðist í fyrstu að þar
séu raddir náttúrunnar mestu
ráðandi, lækjaniður, fossadyn-
ur, sumarangan, fuglasöngur,
næturkyrrð; mild friðsæld
engja og bithaga, hrikaleg tign
fjallahnjúka og hamrabelta —
alt umvafið heiðríkju víðsýnis-
ins.
En ef við hlustum betur, þá
finnum við að undirtónninn í
þessari stórfenglegu hjómkviðu
er þjóðin sjálf; uppruni, bar-
átta, hetjudáðir, hörmungar í
hennar sögu, hennar tár —”
—en umfram alt: hennar verk,
hennar menningarlega afrek,
sem eru stolt vort og æra, ar/ur
Islendinga. Þetta er og verður
grunntónn lífs vors og undir-
alda hins knýjandi máttar, sem
hvetur oss til dáða, það er þjóð-
menning vor, menningarleifð —
aifui íslendinga„
Þessi arfur er afsprengi upp-
runna vors og sögu, tjánning
eðlis vors og baráttu. Á honum
byggist stolt vort og sjálfsvirð-
ing og viðurkenning og mat
annarra þjóða. Á honum bygg-
ist tilvera vor og framtíð, því
að þessi arfur er fjöregg vort
— vér sjálfir. Vér verðum að
gæta hans vel, auka hann og út-
breiða.
Maðurinn lifir aðeins af verk-
um sínum og þeim verkum ein-
um sem hafa menningarlegt
gildi. Þeim verkum sem kom-
andi kynslóðir meta, verkum,
sem eru lífræn — sígild.
Sl'ík verk eru unninn af skyn-
semi mannsins og snilligáfu.
Þau eru ofar daglegu nauðsynja
striti og ópersónuleg, í þeim
skilningi að allir aðrir geta not-
ið þeirra. Þau eru andans óöul,
sem ganga í erfðir frá kynslóð
til kynslóðar. Þessi verk eru ei-
líf; samræmi við þann skilning
að það er andi mannsins sem lif-
ir, og það sem til hans heyrir,
en hold manns deyr; og það
sem fyrir það er stritað hefur
aðeins smávægilega þýðingu á
vogarskálum sögunnar.
Hugsið ykkur allar þær bilj-
ónir mannkynsins sem hafa
stritað og sveitzt í þúsundir
ára! Hvað lifir af öllum þeim
þrældómi og elju? Það er allt
steingleymt nema þau fáu verk
andans, sem eru ofar kröfum
nauðsynjalífsins skáldskapur,
bókmenntir, tónlist, byggingar-
list, vísindi: menningarafrek,
— óðul andans.
Kanada er ungt land, rétt í
þann mund að slíta barnsskón-
um. Það er jafnan svo, þegar
land er numið, að mest öll orka
landnemans fer í það að koma
undir sig fótunum, verða efna-
lega sjálfbjarga og sjálfstæður.
Landnám Kanada hefur verið
sérlega erfitt. Bæði vegna
stærðar landsins, einnig vegna
hinna mörgu óskyldu þjóð-
flokka sem hér hafa þurft að
heyja landbrotsstríðið hlið við
hlið.
Meðan á þessari baráttu stóð
hafa menningarmálin eðlilega
orðið að sitja á hakanum. En nú
er stríðið unnið, grundvöllur-
inn lagður. Önnur öld er að rísa
upp. Þjóðin hefur náð efna-
hagslegu sjálfstæði og þjóðfé-
lagslegu öryggi. Strax í kjölfar
þess hefur risið vakningaralda
lista og vísinda. Andleg menn-
ing er að vaxa hröðum skrefum
í landinu. Fleiri og fleiri ungl-
ingar nema nú listir og bók-
mentir. Skáldum, rithöfundum,
tónlistarmönnum og málurum
fjölgar nú óðum.
Frumbyggjaþættinum er lok-
ig — menningartímabil Kanada
er að hefjast.
Það er engin þjóð án erfða-
venja. Sameiginlegir siðir og
hættir, lífsviðhorf og saga — á-
samt t;ungu og landamærum —
greinir eina þjóð frá annari.
Kanada er þjóð í einum skiln
ingi, en í öðrum ekki. Kanad-
isk þjóðarmenning er enn ómót-
uð. Kanadisk þjóðarsál er í
deiglunni. Þjóðarmenning Kan-
ada er að skapast. Öll þjóð-
erni leggja til nokkuð af erfð-
um sínum og beztu einkennum.
Þessir þættir spinnast saman,
smátt og smátt, unz af verður
ein saipfelld heild: Kanadisk
þjóðmenning, hrein og sérstæð
kanadiska.
Þessu má líkja við vef, spunn
inn af marglitum þráðum í eina
heilsteypta mynd.
Kanada og Bandaríkin eiga
enga sína líka í þessu tilliti.
Þetta má ekki láta gerast
skipulagslaust, og af tilviljun.
Þjóðin sjálf á að skipuleggja
sína eigin þjóðernisþróun, slá
og riða vefinn af markvísi, með
samtökum menntamála ráðu-
neyta ríkis og fylkja, með að-
stoð skóla og ýmsra áhrifa-
ríkra félaga, ætti að skipu-
leggja þennan vef þjóðernis-
þróunar, vefa þessa þjóðarvoð.
Vefa þannig að myndin verði
einföld og skýr, en lífvænleg-
u.stu litir hvers þjóðarbrots fái
samt að njóta sín.
Þar verða mörg sundruð
gögn, sem kemba verður saman.
Hlutur V. íslendinga í þess-
um þjóðarvef er engin ögn, ekk-
ert smáræði. Bókmenntir vorar,
að fornu og nýju, eru meðal
hinna mestu menningarverð-
mæta sem mannkynið á í dag.
En þær eru ekki aðgengilegar
nema örfáum enskumælandi
mönnum. Tunga vor er að líða
undir lok, að minnsta kosti vest-
an hafs, í náinni framtíð. En
með henni mega ekki glatast
þessar dýrmætu bókmenntir: —
arfur Islendinga
Þetta fjöregg vort, sem svo
nauðuglega var bjargað frá
glötun efnislegrar eyðingar —
rotnun og fúa, figgur nú undir
annari eyðingarhættu: van-
rækslu og gleymsku.
Það er skylda vor við Kanada
Bandaríkin og allan hinn ment-
aða heim, að bjarga arfi vorum
frá þessari glötun. Það er
skylda vor við Minni ísJands
Það liggur í augum uppi að V.-
ísl., eru sjálfkjörnir til þess að
þýða fornar og nýjar íslenzkar
bókmenntir á ensku og breiða
þær út. Þeir kunna bæði mál,
þekkja báðar hliðar og allar að-
stæður.
Þótt tiltölulega lítið hafi ver-
ið að þessu unnið hingað til,
verður og hlýtur það að fara í
vöxt. Bæði vegna vaxandi vel-
megunnar í landinu, og þar af
leiðandi auknum menningará-
huga, og einnig og sérstaklega
vegna stofnunar hérlends kenn-
arastóls í íslenzkum fræðum.
Stofnun þessara deildar er tví-
málalaust hið fræðilegasta
menningarafrek Vestur fslend-
inga, sem eitt mun varðveita
nafn vort og sögu, um ókomnar
aldir, á þessu meginlandi.
Sú stofnun er eitt fyrsta skil-
vrði þess að slík verk sé hægt
að vinna. Þar geta fræði- og
listamenn framtíðarinnar lært
íslenzku og kynnst öllu, sem ís-
land varðar, til hlýtar. Þessari
þróun verður að flýta sem mest
má. Við verðum að eggja ungu
kynslóðina til að lesa þaer ísl.
bókmenntir sem nú er völ á, í
enskum þýðingum, því að það
er ekki hægt að lesa þær án
þess að fyllast áhuga og hrifn-
ingu. Við verðum að eggja hana
til að leggja stund á íslenzk
fræði við stólinn, strax og hann
kemst á fót. Örfa og styrkja
efnilega menn til að þýða og
birta bókmenntir vorar á ensku.
Umsegja þær fyrir börn og jafn
vel gera framhaldsmyndasögur
af þeim í blöðum og bæklingum.
Gera kvikmyndir af þeim. Til
að vekja strax áhuga fólksins
þarf fyrst að velja það útgengi-
legasta til þýðingar. Hafa sam-
vinnu við skóla, blöð, tímarit,
útvarpstöðvar, og öll önnur út-
breiðslutæki, um sífellda kynn-
ingu og útbreiðslu þessara
verka. Leggja megináherzlu á
óbundið mál, og smásögur, en
birta aðeins allra beztu ljóða-
þýðingar.
Einnig í útbreiðslustarfinu
AVARP FJALLKONUNNAR
samin og flutt af Ingibjörgu Jónsson á Gimli, 6. ágúst 1951
Heill yður, íslenzkir land-
nemar!
Heill yður, synir og dætur ís-
lenzkra frumherja!
Heill fósturlöndum yðar í V.-
heimi!
Eg fagna því, að vera með
yður á þessum merku tímamót-
um í sögu yðar. Á þessu ári mun
hugsjón rætast, sem yður hefir
dreymt um frá upphafi vega
yðar í þessu landi — sá draum-
ur, að hin forna tunga, er leikið
hefir á vörum þjóðar vorrar frá
alda öðli, nái verðugri viður-
kenningu við æðstu mentastofn
un fylkisins, þar sem þér, börn
mín og barnabörn, eruð fjöl-
mennust í þessari álfu.
Eg met það mikils, að þér
leggið rækt við íslenzkuna.
Hún er sá arfur, sem eg hefi
gefið yður dýrastan. “Hún er sú
tunga, sem er gerð af þeirri í-
þrótt, sem flytur fullt mál í fá-
yrðum, og kveður heilt kvæði í
einu orði”.
Minnist þess, að þegar for-
feður yðar voru frjálsast fólk í
heimi—á gullaldar tímabili
þjóðar minnar—þá var íslenzk
tunga töluð í höllum tignustu
manna um allan Norðurheim.
Egill Skallagrímsson flutti or-
ustuóðinn fræga, Höfuðlausn,
við hirð Eiríks konungs, á Eng-
landi, á tíundu öld. Og upp frá
því voru skáldin frá íslandi
einir manna um skáldskaparlist-
ina á Norðurlöndum í fullar
fjórar aldir. Öll fluttu þau
kvæði sín á norrænu, sem nú er
nefnd íslenzka.
Skáldin frá íslandi voru ekki
eínungis söngvarar heldur og
sögumenn. Þeir námu kvæðin
um fortíðar viðburði þeirra
landa, sem þeir gistu, og ortu
um samtíðarviðburði þeirra og
síns eigin lands. Kvæðin geymd
ust í minni þjóðar minnar. Síð-
an lögðu sagnritarar íslands
kvæðin til grundvallar sagnrit-
rrði íslenzkudeild háskólans
metanleg.
En umfram allt verður að
eyna að vekja upp aftur og
læða lestrabneigðina, vort
terkasta þjóðareinkenni.
Með því að mestöll yngri
ynslóðin talar aðeins ensku,
arf að stofna aðgengilegt bók-
■íenntatímarit á ensku, svipað
g Icelandic Canadian, en
tærra, fjölbreyttara og með ör-
ri útgáfu, þar ætti helzt að
irta íslenzkar þýðingar og
eggja sterka rækt við nútíma-
ókmenntir vorar, og birtingar
rumsaminna verka. Svo ætti,
ðlilega að sameina íslenzku-
löðinn sem fyrst, svo orka og
fni dreifist sem minnst.
Þessi eru hlutverk vor sem V.
sl., góðra kanadiskra og banda-
ískra þegna, og alheimsborg-
ra. Vestur íslendingar hafa
egar getið sér frægðar og virð-
ngarorð, sem ein bezta land-
lámsþjóð vestur heims. Þetta er
iðurkennd staðreynd, hreint
kkert smjaður. Þessum orðstír
erðum vér að halda. Vér verð-
m að kenna ungu kynslóðinni
ð skilja hann og meta, og halda
fram að berjast fyrir hann.
Framfarabaráttu mannkynsins
ýkur aldrei — án baráttu er líf-
ð storknun, og storknun er
lauði. — en orðstír deyr aldrei,
tveim sér góðan getr.
Það fylgir kvöð hverri nafn-
iót, ábyrgt hverjum arfi. Vér
erðum að gæta fjöreggs vors,
vo það verði ekki fúlegg.
Arfur íslendinga er fjöregg
ort, það pund sem oss er trúað
yrir til ávöxtunar. Aðeins með
iví að auka og útbreiða menn
ngararfleifð vora getum vér
:allast trúir þegnar kjörþjóða
rorra, aðeins þannig getum vér
laldið uppi heiðri íslands, að
ins með dáðum vorum getum
ér sungið Minni íslands.
un sinni. Þeir skráðu ekki ein-
ungis fornsögu íslands heldur
og fornsögu Norðurlanda og
fleiri landa. Ari Þorgilsson,
Sturla Þórðarson og Snorri
Sturluson hófu sagnlistina í
æðra veldi, og síðan ber land
mitt nafnið, Sögueyjan.
Norrænan — íslenzkan —
tunga þessara skálda og sagn-
ritara — gelymdist smásaman á
Norðurlöndum og á Bretlandi.
Fjallkonan ein, varðveitti tung-
una óspilta, og þá miklu bók-
menntafjársjóði, sem hún hefir
að geyma, svo sem Völuspá,
Sonartorrek, Heimskringlu og
Njálu. —
Þegar þáttaskil gerðust í
sögu þjóðar minnar og hún varð
að þola margra alda ánauð og
örbyrgð af völdum erlendra
stjórnarvalda og óblíðra nátt-
úruafla, fann hún styrk og fró-
un í íslenzkunni — í málinu
forna og göfga:
Það hefir voða-þungar tíðir
})jóðinni verið guðleg móðir
hennar brjóst við hungri’ og
þorsta,
hjartaskjól þegar burt var sólin,
hennar ljós í lágu hreysi,
iangra kvelda jóla-eldur,
íréttaþráð’r af fjarrum þjóðum
frægðargaldur liðinni alda.
(M. Joch.)
í neyð sinni ornaði þjóðin sér
við lestur hinna fornu sagna um
glæsta fortíð og þess vegna af-
mannaðist hún aldrei þrátt fyr-
ir fátækt sína, og þess vegna
misti hún aldrei vonina um end-
urreisn.
Á hinum löngu dimmu öldum
brá upp, af og til, skærum vit-
um, er vísuðu henni leið:
Hallgrímur kvað í heljarnauð-
um
heilaga glóð í freðnar þjóðir.
(M. Joch.)
Loks kom að því, að þjóðin
var svift sínum einu dýrgrip-
um; handritin voru flutt til út-
landa. Þegar fólkið fékk ekki
lengur lesið sín eigin fornrit
tók tungunni að hnigna, og þá
tírakk þjóðin bikar niðurlæging
ar og vanmáttar í botn.
En jafnan er myrkast rétt fyr
ir dögun. Á átjándu og nítj-
ándu öld eignaðist þjóð mín
sonu, er hófu merki íslands á
ný. Verið minnug Eggerts
Ólafssonar, Fjölnismanna og
frelsishetjunnar miklu, Jóns
Sigurðssonar! Fyrsta sporið í
frelsisbaráttu " þeirra var að
hreinsa tunguna svo hún endur-
heimti sína fornu fegurð og
tign. Aðeins þannig gat þjóðin
öðlast aftur sjálfsvirðingu sína.
Og á ný komu skáldin til sög-
unnar; þau kváðu ást og virð-
ingu fyrir íslenzkunni inn í
hjarta þjóðar minnar: —
Ástkæra ylhýra málið
og allri rödd fegra, —
söng Jónas Hallgrímsson.
Vegna forustu þessara sona
minna og kjarks, þrautseigju og
stöðuglyndis þjóðar minnar,
hefir land mitt nú öðlast full-
komið frelsi.
Því lifir þjóðin
að þraut ei ljóðin
átti fjöll fögur
og fornar sögur,
mælti á máli,
sem er máttugra stáli,
geymdi goðhreysti
og guði treysti.
(D. St.)
Niðjar mínir í V.-heimi
Ein mín þyngsta raun var að
sjá yður á bak, en það, sem í
svipinn veldur sorg og söknuði,
verður oft til blessunnar. Með
frækilegri framsókn yðar í þess
ari álfu hafið þér sannað, að
synir mínir og dætur reynast
hlutgeng, og vel það, með öðr-
um þjóðum. Vitneskjan um
þetta hefir veitt þjóð minni auk-
inn þrótt. — í yður hefi eg og
átt þúsundir sendiboða góðvilj-
ans milli mín og Vesturheims.
Þér hafið jafnan reynt að auka
á hróður lands míns. — Yðar
sæmd hefir verið mín sæmd.
Á þessu ári náið þér hámarki
ræktarsemi yðar við mig með
því að reisa íslenzkri tungu ó-
rjúfandi vígi við háskóla yðar í
þessu fylki. Þér víkkið jafn-
framt hið andlega landnám vort
með því að gefa þjóðunum í
þessari álfu kost á fræðslu í
tungu, sögu og bókmenntum ís-
lenzku þjóðarinnar.
Hinn spaki maður, forseti há-
skóla yðar, hefir oftar en einu
sinni látið í ljósi, að hann vænti
þess, að þeim þjóðum, sem hér
eru í sköpun, aukist andlegur
og siðferðislegur þróttur við að
kynnast norrænni lífsskoðun
eins og hún endurspeglast í ís-
lenzkum bókmenntum.
Æ ð s t a hugsjón n o r r æ n s
manns er að reynast drengur
góður. Það orð er ekki hægt að
þýða með einu orði á nokkurra
aðra tungu. Það þýðir að vera
hugprúður, að gefast eigi upp
þó við ofurefli sé að etja, að
betra sé að falla með sæmd en
að lifa við skömm. Það þýðir
að hlífa þeim, sem minnimáttar
eru, að vera örlátur og gestris-
inn. Það þýðir að vera hrein-
lyndur, að rjúfa aldrei tryggð
við nokkurn mann, að ganga
aldrei á bak orða sinna — í
stuttu máli, að bera virðingu
fyrir sjálfum sér og gæta í öllu
sóma síns.
Drengskapur yðar, niðja
minna í Vesturheimi, kemur
fagurlega í 1 jós með stofnun ís-
ienzku deildarinnar við háskóla
þessa fylkis. Það framtak er
Grettistak; orðstír yðar mun
seint fyrnast.
Deyr fé,
deyja frændr,
deyr sjálfr it sama,
en — orðstír
deyr aldregi
hveim, er sér góðan getr.
Megi guð og gæfan halda
verndarhendi yfir fósturlönd-
um niðja minna í Vestur-
heimi, Canada og Bandaríkjun-
um.
Skarar fram úr
Dagblaðið “Herald” í Grand
Forks, N. Dak., lét þess getið
um mánaðamótin síðustu, að
Richard Beck Jr., sonur þeirra
dr. Richards og Berthu Beck,
hefði unnið fyrstu verðlaun í
eldri deild (18-21 ára) þátttak-
enda frá Norður- Dakota í alls-
herjar samkepni þeirri um bíl-
líkön (Model Car Competition)
sem félagið “Fisher Body
Craftsman’s Guild” í Detroit,
Michigan, efnir til árlega meðal
gagnfræðaskólanemenda víðs-
vegar um Bandaríkin. — Hlaut
hann $150.00 og silfurhring að
verðlaunum. Er þetta í þriðja
sinn, sem hann hlýtur verðlaun
1 umræddri samkepni, Fyrir
tveim árum vann hann fyrstu
verðlaun í yngri deild þátttak-
enda frá Norður Dakota og önn-
ur verðlaun í sömu deild árið
áður, en í fyrra keppti hann
ekki.
Um samkepnina, sem hið
volduga bílaframleiðsluféllag
General Motors Corporation
stendur að, dæma kunnir verk-
fraeðingar og skólastjórar í
Bandaríkjunum, en hugvits-
semi, handbragð og smekkvísi
ráða úrslitum.
Richard, sem er 18 ára að aldri,
lauk gagnfræðaskólaprófi síð-
astliðið vor með ágætiseinkunn
og byrjar nám í vélaverkfræði á
ríkisháskólanum í Norður Da-
ktoa (Universityof North Da-
kota) á komandi hausti.