Heimskringla - 20.01.1953, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 20. JANÚAR 1953
WINNIPEG, 20. JANÚAR 1953
fríðum í fjallahlíðum
fjóluna bærir gjóla;
eftir létt eyrum sléttum
ítækur streymir lækur,
í móum litlum lóum
leiðist ei við sín hreiður.’
Rödd frá landnámsárunum
eltir prófessor RICHARD BECK
Fyrir rumu ári síðan kom út á vegum ísafoldarprentsmiðju i
Reykjavík heildarsafn kvæða Úndínu skáldkonu. Hefir þeirrar
bókar verið getið að nokkuru, og að verðleikum vinsamlega, í viku-
blöðum vorum vestur hér. Meðal annars birtist í Lögberg. hið á-
gæta erindi um skáldkonuna, sem frú Lára Árnadóttir flutti í rík-
isútvarpið íslenzka 2. nóvember 1952 og prentað var í október-des-
ember hefti tímaritsins “Akraness” það ár.
En þar sem í hlut á höfuð skáldkonan frá landnámsárum ís-
lendinga hér í álfu, fer ekki illa á því að athygli vestur-íslenzkra
lesenda. þeirra, er láta sig varða bókmenntir og menningarmál, sé
á ný beint að þessari kvæðabók skáldkonunnar elztu úr vorum
hópi. Kvæði hennar áttu einnig á sinni tíð vinsældum að fagna hjá
landnámsfeðrunum og mæðrunum íslenzku hérlendis. Um það fer
J- Magnús Bjarnason skáld, og aldavinur skáldkonunnar, þessum
orðum i hinni prýðilegu mínningargrein sinni um hana, “Úndína
skáldkona” í “Eimreiðinni” 1924: “Eg þekkti fólk, sem kunni sum
kvæðin hennar utanbókar og fór oft með vísuorð úr þeim.” Færir
hann síðan mörg dæmi þeim ummælum sínum til staðfestingar.
Fleiri af eldra fólki voru hefi eg einnig heyrt taka í sama streng.
Hvergi á þessi umsögn mín um kvæði Úndínu hedur heima.
en einmitt hér í blaðinu, því að fyrstu kvæði hennar birtust í
“Heimskringlu” í ritstjórnartíð Jóns Ólafssonar fyrir meira en
sextíu árum síðan, og “Heimskringla” birti einnig, að eg bezt veit,
síðasta kvæði hennar, en það var íslandsminni, er hún flutti á ís-
lendingadegi í Blaine, Washington, 2. ágúst 1937, þá nærri áttræð
að aldri.
Áður en lengra er farið, er einnig maklegt að benda á það, að
þessi útgáfa kvæða Úndínu er mjög falleg bók að ytri búningi og
einkar handhæg að stærð; í einu orði sagt, hin prýðilegasta að
öllum frágangi, svo að til sæmdar er hlutaðeigendum. Megum vér
Vestur-íslendingar vera þeim sérstaklega þakklátir fyrir það, hve
vel þeir hafa hlúð að minningu skáldkonunnar með þessari vönd-
uðu útgáfu kvæða hennar- Vafalaust hefði hún einnig sjálf helzt
kosið sér þann minnisvarðann, svo djúpar rætur áttu ljóð hennar
í innsta eðli hennar og sárri lífsreynslu.
Snæbjörn Jónsson bóksali í Reykjavík, sem áður hafði skrifað
itarlega og samúðarríka ritgerð um Úndínu og æfiferil hennar í
“Lesbók Mbl.” 1950, fylgir útgáfu kvæða hennar úr hlaði með á-
gætri greinargerð um skáldkonuna og kvæði hennar. Hlún hét, eins
og löngu er almenningi kunnugt, fullu nafni Helga Steinvör Bald-
vinsdóttir; var fædd á íslandi árið 1858, fluttist til Vesturheims
árið 1873, og dó vestur á Kyrrahafsströnd 1941. Að henni stóðu
traustir ættstofnar á báðar hendur, mikilhæft merkis- cg gáfna-
fólk, og “skáldakyn í allar áttir”, eins og segir réttilega í inngang-
inum að kvæðabók hennar. Henni var því eigi í ætt skotið um lík-
amlegt og andlegt atgjörvi, né heldur um skáldgáfuna. Svo að eigi
sé seilst lengra í ættir fram, má á það minna, að foreldrar hennar
Baldvin Helgason frá Skútustöðum við Mývatn (d 1903) og
Soffía Jósafatsdóttir frá Stóru-| .--------------- ------
Ásgeirsá í Húnavatnssýslu (d.! ið” 18. desember 1952) mjög hlý-
1902) , voru bæði skáldmælt. Um lega, og af sínum "g\ögga skiln-
Mætti margur eldri að árum,
er við ljóðagerð fæst, telja sig
vel sæmdan af slíku byrjunar-
spori á skáldabrautinni.
Ekki var Úndína heldur nema
fimmtán ára, þegar hún sendi
fósturjörðinni vestan um haf
þessa hlýju og faguryrtu kveðju
“Meðan vindur blæs um bratta
tindinn,
beljar foss í háum gljúírasal,
meðan speglar mána nokkur lind
in,
meðan þroskast fagurt blóma val,
meðan styrkur er í sveinsins
armi,
inndælt brosir nokkurt fagurt
sprund,
meðan ástin býr í nokkrum
barmi,
blessun stærsta hljóttu feðra-
grund.”
Skipar það kvæði, “íslands-
minni”, öndvegi í kvæðabók
hennar, og fer vel á því, bæði
vegna þess, að það á þar heima
í aldursröð, og þá eigi síður
vegna hins, að þar hljómar einn
dýpsti og sterkasti strengurinn
í hörpu skáldkonunnar:—trega-
sár heimþrá, ástin á landinu'
hennar fagra en fjarlæga, þar |
sem hugur hennar dvaldi löng-^
um á vegferð langrar ævi utan]
ættjarðarstranda. Af mikilli við-
kvæmni grípur hún einnig í|
þann streng djúpstæðrar ræktar
sem í seinasta kvæði sínu,
fluttu á íslendingadeginum í
Blaine 1937 ,eins og fyrr var get
ið, og eru þetta loka ljcðlínurn-
ar:
Baldvin ritaði Margrét J. Ben-
edictsson prýðisgóða og fróð-
lega grein í “Almanak Ó. S.
Thorgeirssonar” 1931, er sýnir
það, að hann hefir verið hvort
tveggja í senn glæsimenni og
maður fjölhæfur að sama skapi.
Má einnig á það minna, að þau
söguskáldið Þorgils gjallandi
(Jón Stefánsson) og Úndína
voru bræðrabörn, og að þau voru
þremenningar hún og Jakob J.
Smári, hið listræna ljóðskáld,
enda ritaði hann (“Alþýðublað-
ingi á bókmenntum um heildar-
útgáfuna af kvæðum þessarar
frænku sinnar.
Ekki er það því orðum aukið,
að Úndínu hafi runnið skálda-
blóð í æðum, enda létu ljóð-j
hneigð hennar og bragfimi mjög
snemma á sér bæra. Var hún enn
á bernskuárum, er hún orti þessa
kvöldlýsingu:
“Hnígur sunna, og sígur
svartur skuggi á dal bjartan,
“Við erum hér, en hugurinn er
•heima;
því hverjum lærist fyrstu ást að
gleyma?”
Og laukrétt er það, að engin
ellimörk eru á þessu síðasta
kvæði Úndínu, þó komin væri
fast að áttræðu, og hefði löngu
lagt kvæðagerð á hilluna, eða j
eins og hún orðar það sjálf
þessu kvæði sínu: “Mér hvarf
svo ungri listabraut til ljóða."
Hinu ber kvæðabók hennar ó-
rækastan vottinn að hún hafði
allt annað en vaxtað illa skálds-
ins pund, þó að hún í auðmýkt
göfugrar og lífsreyndrar sálar, J
geri lítið úr skáldskap sínum í
umræddu kvæði sínu-
Öll eru kvæði hennar þýð og
geðþekk, þó misjöfn séu að gæð-
um, eins og verk annarra skálda;
en það, sem svipmerkir ljóð
hennar um annað fram, er hinn
djúpi og ljúfsári tregatónn mjög
margra þeirra. Ekki kemur það
heldur á óvart, þegar í minni er
borið, að þungt heimilisböl og
ástvinamissir urðu hlutskipti
hennar framan af árum, en flest-
öll kvæði hennar eru einmitt frá
þeim tíma, frá fyrri helmingi
ævi hennar, þegar kaldur storm-
ur napurra örlaga næddi hana í
gegn—innst inn í hjartarætur.
Saknaðar- og ástakvæðin frá
þeim árum bera því eftirminni-
legast vitni, hve þungt henni j
hefir þá verið niðri fyrir, kvæði
ens og “Hrakningur”, “Nú burt
frá þér, ástvin”, “Helför” og
“Gamla árið og eg”. Hvergi hell-
ir hún þó átakaneglar úr beisk-
um bikar sorgar sinnar heldur
en í kvæðinu “Úndína á hafs-
botni”, er hefst á ljóðlínunum:
“Á hafsbotni sit eg og harma
þig æ,
minn hjartfólgni, sárþreyði
vinur,
En dauflegt og kalt er í drynj-
andi sæ,
sem dapurt og þunglega stynur.”
Þá er eigi síður hjartnæmt
kvæðið “Sagt við barn”, er lýsir
því, að skáldkonan er svo harmi
slegin, að hún biður barnið að
næla eigi blómi á barm sinn, svo
að blæðandi hjartasár hennar
ýfist eigi við það að nýju. Ekki
er þá heldur erfitt að skilja það,
að þessi tilfinninganæma kona,
sem setið hafði ósjaldan skugga
megin í lífinu, yrkir eitt af sín-
um beztu kvæðum um “Kjallara-
plöntuna”, er harmar hlutskipti
sitt, en þráir sól og sumar, og
kemur þar fram rík samúð skáld-
konunnar með mönnum og mál-
leysingjum.
En henni hefir eigi aðenis tek-
ist að túlka lífsreynslu sína og
tilfinningar á eftirminnilegan
hátt, og oft listrænan, í meiri-
háttar kvæðum sínum; hún gerir
það engu miður í einstökum
vísum úr látlausari kvæðum sín-
um, svo sem þessari vísu úr
kvæðinu “Húmið”:
“Fölur ertu, máni, —
og föl er þín kinn —
ljóð mín þó skrifa eg
við ljósgeislann þinn.”
f erindum sem þessum “felst
meira um lífsreynslu og ævi
skáldkonunnar en margur mundi
segja í fleiri orðum”, segir Þór-
oddur skáld Guðmundsson frá
Sandi réttilega í einkar vinsam-
legum og glöggum ritdómi sín-
um um kvæðabók Úndínu (Mbl-
4. jan. 1953).
En þó að tregatóninn sé tíð-
um hinn þungi undirstraumur í
kvæðum Úndínu, er þar slegið á
fleiri strengi. Hún unni hugást-
um allri fegurð, og þá ckki sízt
fegurð hinnar ytri náttúru; hún
yrkir margt ljóða, sem eru ná-
lega hreinræktaðar náttúrulýs-
ingar, eða að öðrum þræði; er
Þetta Nútíma Fljóthefandi
Dry Yeast, þarf
Engrar Kælingar
Heldur ferskleika!
Verkar fljótt!
Hér er þetta undurséunlega nýja ger, vinnur eins fljótt og ferskt
ger, samt er það altaf ferskt, heldur fullum krafti í matskápnum.
Þér getið keypt mánaðar-forða í einu.
Engar nýjar forskriftir nauðsynlegar. Notið Fleischmann’s
Fast Rising Dry Yeast alveg eins og ferskt ger. Að leysa upp:
(1) í ofurlitlu volgu vatni skal leysa upp vel eina teskeið aí
sykri móti einu umslagi af yeast. (2) Sáldrið í það dry yeast.
Látið standa 10 miínútur. (3) Hrærið vel. (Vatn sem notað er
þannig reiknist sem hluti af þeim lög sem forskriftin sýnir.)
Biðjið nú þegar matvörusalann yðar um hið nýja Fleisdhmann’s
Fast Rising Dry Yeast.
Kaupið mánaðarforða hjá matsölumanni yðar.
1 pakki jafngildir 1 köku af FreshYeast!
í þeim kvæðum hennar víða
brugðið upp orðhögum og fögr-
um myndum; t.d. í kvæðinu “ís-
ing”, en grunnt er þar jafnframt
á saknaðarkenndinni.
Þrátt fyrir holskeflur þungra
var
harma, er skullu á henni,
innileg trú Úndínu henni sem
lýsandi viti í ölduróti lífsins og
andstreymi; gekk hún sigrandi
af hólmi örðugleikanna og kom
skipi sínu heilu í höfn- Síðari

sr,s::*
ItED and HURStRY BOOK
The finest and largest Catalog
we have ever issued, now 164 pages,
all to help you enjoy the lovliest garden ever. Many
fine new things lik Bush for Sweet Peas, a miracle
Flower that changes color every day, Salvias so early
they fowler in the seed flat, Miniature Glads, Giant
___________ Hybrid Begonias and Gloxinias, Baby Orchid, New
Roses, Crimson King Maple, latest Hybrid Vegetables, Large Fruited Straw-
berries from secd, Nursery Stock, Bulbs, Houseplants, Garden Chemicals,
Supplies, etc. Send today. lol
D0MINI0N SEED H0USE GEomtar?o
T
VERNDIÐ ÁRÍÐANDI SKJÖL
Fæðingarskírteini yðar, vegaibréf, borgarabréf eða önnur áríðandi
skjöl ættu ekki að vera geymd í heimahúsum. Yhætta við tapi
fyrir elds orsakir eða þjófnað er of mikil. Geymið skjölin í yðar
einka öryggis geysmlukassa á ROYAL BANKANUM. Kostar
minna en 2 cents á dag. Spyrjist fyrir um þetta atriði á næsta
útibúi bankans.
VÉR FÖGNUM VIÐSKIFTUM YÐAR
THE ROYAL BANK OF CANADA
Hvert einstakt útibú er vemdað mefi samanlogðum eignum bankans er nema að
upphæð: $2,675,000,000
5350
KENSLA FYRIR NÝK0MNA
TUNGU 0G ÞEGNSKAP
Kensla af þessu tæi er fáanleg í flestum bygðum Canada. Með
því að færa sér hana í nyt, lærist málið skjótar og þekking á Canadisku
þjóðlífi.
Það sem þú lærir í þessum kenslustundum býr þig undir framtíð
þína í þessu landi. Hún greiðir mikið fyrir, er sótt er um þegnréttindi
í lanainu.
Upplýsinga um þessa kenslu, er að leita til mentamálanefnda í
bygðinni, skólaeftirlits manna, sóknarpresta, vinnuveitanda þíns eða
forustumanna innan þíns eigin þjóðernis.
Ef þú átt heima í bygð sem slíka kenslu er ekki að fá, ei
hægt að fá endurgjaldslaust ýmislegt, til sjálfsmentunar
lrá Canadian Citizenship Branch, Department of Citizen-
ship and Immigration, Ottawa, Canada.
BIRT AÐ TILHLUTUN:
DEPARTMENT OF CITIZENSHIP & IMMIGRATION
HON. WALTER E. HARRIS, Q.C.,
Minister of Citizenship and
lmmigration
LAVAL FORTIER, O.B.E., Q.C.,
Deputy Minister of Citizenship
and Immigration
i