Heimskringla - 03.06.1953, Side 3

WINNIPEG, 2. JÚNÍ 1953
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
þekkir alls konar nýtízku skáld-
skap og heimspeki og les huga
sínum hvíld í ljóðum hins ágæta
ljóðskálds, Jónasar hallgríms-
sonar. Auðvitað fer illa fyrir
henni þar sem hana hendir sú
heimska, að verða ástfangin af
ungum guðfræðingi, sem sækir
um prests embætti þar í sveit-
inni, og er þegar trúlofaður dótt
ir prófastsins, sem hans vegna
hefir sagt af sér embætti og haft
áhrif á bændur sveitarinnar til
þess að fá unga manninn kosinn
í sinn stað. . .
Þetta segir einn fremsti bók-
mentarýnir Evrópu á sínum tima
um Gest Pálsson, hinn sama og
Lögberg sagði hæfastan til að
“bíta grass með kúnum út á slétt-
um.”
En víkjum nú að komu Gests
vestur. Til Winnipeg kom hann í
júlí 1890, og tekur við ritstjórn
Híeimskringlu. Verður hann hér
brátt svo vinsæll við blaðið, að
hann má vafalítið telja ástsæl-
asta ritstjórann, sem hér hefir
við íslenzkt blað verið. Almenn-
ingur hefir hér fáa hylt, bæði
•
sakir ritsnildar og góðvilja eins
einlæglega og hann. Við lát hans
hér var hann mjög syrgður; Jón
Ólafsson telur um 1000 manns
hafa verið við útför hans. Mun
það ein hin fjölmennasta jarðar-
för sem hér hafði þá fram farið.
Þegar Gestur tekur við rit-
Stjórn Heimskringlu, eru þeir
báðir Einar Hjörleifsson og Jón
Ólafsson við Lögberg. Gengui
alt vel fyrstu sex mánuðina, en
þá fer Jón frá Lögbergi. En
þegar Einar Hjörleifsson tekur
einn við, breytist sagan. Þá er
friðnum slitið milli blaðanna—
Lögbergs og Heimskringlu. Er
þá sagt að ekki hafi frá því og
þar til Gestur dó, komið út eitt
einasta blað af Lögbergi, er ekki
flutti eitthvað af rógburði, bæði
pólitískum og persónulegum,
um Gest. Kom og að því, að
Gesti leiddist þóf það, og fór
að hugsa um að halda burtu héð-
an. Af óánægju hans út af deil-
unum, er ekki vafi á að hann fór
að leita sér athvarfs hjá Bakkusi.
Vita allir hvern enda slíkt hefir.
Fer hann nú einn daginn og tjá-
ir samverkamönnum sínum, að
hann fýsi að halda héðan og helzt
leita heim til ættjarðarinnar aft-
ur, þó niðurstaðan yrði sú á því,
að hann ákvæði að fara til Dan-
merkur. Buðust Heimskringlu-
menn þá til að greiða far hans,
ef úti væri um dvölina hér. En
hann lézt áður en til þessarar far
ar kom. Segir Jón ólafsson, að
Heimskringlumenn hafi greitt
honum fyrstu sex mánuðina hér
60 dali í mánaðarkaup og eftir
það $70 án þess að um hækkun
vaeri beðið. Þótti það hér hátt
skrifstofukaup á þeim tímum.
Jón kveðst hafa haft $50 hjá Lög
bergi. Heimskringla kostaði út-
för Gests, spítalalegu og hverja
skuld, er hún vissi að á honum
hvíldi. Heimskringlumönnum
þótti of vænt um Gest til þess að
gera ekki alt sem í þeirra valdi
Stóð er honum kom við lífs og
liðnum. Þeir litu á það sem heið-
ur að hafa átt hann fyrir sam-
verkamann sinn—og ritstjóra,
mann sem Georg Brandes og
Carl Kuchler skipuðu á bekk
með stærstu skáldsögu höfund-
um samtíðar hans. Hinn síðar-
nefndi þýddi sögu Gests hverja
af annari jafnharðan og þær
komu út. Svo hellaður var hann
af þeim og hæfileikum og rit-
list Gests.
Bókmenta heiður sinn á Gest-
ur að sjálfsögðu mestan að þakka
írásagnarlistinni á sögum sínum
og fyrirlestrum. Slíkt var svo
langt fyrir ofan það, sem menn
höfðu áður kynst, að jafnvel í
hinni mikið rómuðu sagnritun ís
lendinga, kom þar eitthvað alveg
sérstakt og nýtt fram. Það var
heldur ekki svo sem að þetta
fyndu aðeins hinir bóklærðu.
Hin greinda alþýða naut þessa
eins og þeir. Hún sóttist eftir
öllu sem náð varð í eftir Gest,
hlakkaði til að lesa það og lifa
i því í huganum. Þetta varð alt
svo lifandi og ógleymanlegt. —
Við þetta bættist svo ljúfmann-
legt og skemtilegt viðmót. Enn
fremur munu lítill vafi á því, að
skoðanir Gests hafi átt sinn þátt
í því að afla honum fylgis. Hanr
var með fyrstu íslendingum, að
boða þjóð sinni raunsæisstefn-
una. Á henni bar í flestu er Gest-
ur reit, hvort sem var í Verðanda
Þjóðólfi, Suðra eða Heims-
kringlu. Með slíkri stefnu kom
hann íslendingum inn í hinn
nýja hugsana heim Evrópu, sem
rneð Brandesi í broddi fylkingar
miðaði að endurskoðun andilegra
verðmæta. Þetta var það sem hin
velgefna ísl. þjóð þráði undir-
niðri, hvað mikið sem prestarnir
reyndu að fá hana til að hatast
við allar nýungar. Hún hefir á-
valt viljað líta á hlutina frá raun
sæu sjónarmiði, frá hlið skyn-
seminnar, þegar henni hefir ver-
ið það sjálfrátt. Gestur og Þoi-
steinn Erlingsson, voru ástmeg-
ir hennar, þrátt fyrir alt sem
teynt var af klerkum að sporna
við skoðunum þeirra. Gestur
herjaði á hégiljurnar hvort sem
af trú eða vana stöfuðu. Og
hræsnin — valdsmanna hræsnir
sem svo oft kom fram hjá þeim,
er áttu að leiðbeina og stjórna
lýði og löndum, átti ekkert grið-
land hjá honum. Þessa stefnu.
kom Gestur með vestur. Það sem
hann skrifaði hér bar hennar ótví
ræðan vott og hvað hann unni
einlæglega því, sem hann áleit
sannast og mannúð samboðnast.
Hann vék ekki frá því, hver sem
í hlut átti, eða á hverju sem gekk.
Lögberg vissi undur vel, að
Gestur var íhaldi þess hættuleg-
ur. Lögberg var “liberal” á þá
vísu í stjórnmálum landsins, sem
Frakkar í Quebec eru. Þó ís-
lendingar líti á þann liberalisma
sem alt annað en stjórnmálalegt
frjálslyndi, tókst Lögbergi með
trú, sem átti svo margt
sameiginlegt við oftrúna i
Quebec, að gera þá annað veifið
liberala og greiða Quebec aftur-
haldinu atkvæði. Einar atyrti
Gest fyrir að vera brezksinnað-
ann fram yfir Breta sjálfa! Hví
ekki það? því hefir jafnvel ný-
lega verið flaggað sem eins af
göllum Gests og sem óréttlætan-
legu af íslendingi! íhaldsstefna
þessa lands, hefir ávalt með
þessu verið máluð svört af liber
ölum, það er að segja þeim, er
ekki skildu ,að Quebecingar
vildu alt til vinna, að Bretar töp-
uðu Canada úr því að þeir gátu
ekki haldið því sjálfir. Og þó
til Bandaríkjanna færi, væri það
skárra að skömminni til. Þvi
vildu þeir veita Bandaríkjunum
öll viðskifti hér óbundin, sem
auðvitað gat ekki hjá farið, að
leiddi til innlimunar Canada í
Bandaríkin. Canada væri ef til
vill ekki nú í dag sjálfstætt ríki,
ef Quebec-ingar hefðu komið
vilja sínum fram. Að þessari við
skiftafrelsis-baráttu Lögbergs.
gerði Gestur alt það gaman, sem
hann kunni og hann kunni nog
af því til að koma andstæðingum
sínum til að roðna. Og hvað sem
Einar eða Lögbergingar sögðu
um hann sem heimskingja í
stjórnmálum, var það eitt víst, að
það var hvorki Einars né Jóns
meðfæri að ganga á hólm við
Gest. Gesti fanst eitthvað annað
hljóta að liggja fynr fselnding-
um hér en a týnast í hafi nefnds
liberalisma—eins og honum
skaut inn í heimin hjá Frökkum
í Quebec og hefir ekkert annað
markmið átt, en að vinna á móti
sameiningarstefnum Sir John A.
Macdonalds, sameiningu þess-
arar þjóðar, eflingu hennar og
bættra lífsskilyrða með auknum
iðnaði, sem er eina leiðin til vel-
megnunar hér.
Gestur var flestum fimari með
pennan á sínum tíma. Á politísk
um greinum hans, er sami snild-
arbragur og á öðru, sem hann rit
aði og bera honum góðan vitnis
ourð um þekkingu, auk þess sem
um þær greinar hans má segja,
að hreinni og einlægari séu én
pólitískar ræður eða greinar eru
yfirleitt. Sá er greinar skrifar
um einskatts kenningar Henry
George, eins og Gestur gerði, —
hefir að minsta kosti þorað að
líta út undan tjaldskör venjunn-
ar í stjórnmálum, að ekki sé
meira sagt. En ódauðleg lista-
verk Gests eru að vísu fyrst og
fremst sögur hans og fyrirlestr-
ar.
Þá verður hinu ekki neitað, að
háðið hjá Gesti hafi komið mönn
um í gott skap. Honum var það
þó mörgum háðfugli minna til
að henda gaman að einstakling-
um eða jafnvel andstæðingum
sínum. Það kom lang-oftast fram
hjá honum í ádeilum á málefni.
Ef hann brá því fyrir sig í per-
sónulegum ádeilum, var það að
vísu napurt, en sjaldnast alvar-
legt. Það var til að gera mönn-
um glatt í geði en ekki annars.
Það spillir ekki neitt fyrir, þó
hér sé tekinn upp lítill bútur úr
einni smágreina hans, þessu til
sönnunai, eins og sú sem hér fer
á eftir og hann nefndi engu
fölsku nafni, heldur blátt áfram
“Gamangrein um Lögberg”. —
Greinin er aðeins tekin sem sýn-
ishorn og því ekki öll:
Jóhann Sölskjöldur og Löberg
Sólskjöldur, sólskjöldur minn,
sálskjöldur, náðugi herra,
vaknaðu, vaknuð við o.s.frv.
Það er til saga gömul i Kvöld-
vökunum, sem heitir“ Sagan af
Jóhanni Sólskjöld”, og hefir oss
oft dottið hún í hug um þessar
mundir, þvi að það er svo margt
likt með skyldum, hr. Jóhanni
Sólskjöld sáluga og Lögbergi,
sem enn er á lífi.
“Hann var dæmdur á alla sýsl-
una og kallaður Jón Veiguson,
hann hafði allan sinn aldur á
vergangi alist, verið hortugur,
skrafinn og óþekkur.”
“Öldungis eins og Lögberg.
“Honum varð víða illa til
greiða og fékk sjaldan inni í bæj
arhúsum að vera”.
Öldungis eins og Lögberg.
Svo komst nú Jón Veigurson í
upphefð, auðæfi og metorð.
Öldungis eins og Lögberg, —
þegar það náði haldi í stélinu á
frakkalafinu hans Greenways!
“Hvert sem hann Jón Veigu-
son gekk inn eða út, var sveina-
mergðin óteljandi, sem allir kept
ust hver við annan um að vera
fyrstir til að útrétta, hvað helsl
er hann benti til.”
Öldungis eins og Lögberg þeg
ar það fjö'lgaði svo mönnum í
vist sinni, að menn undruðust
hvað til stæði.
Hver sá í sýslunni, sem var
slíku fær, orti um Jón lofsálma
og hófu hann upp úr skýjunum;
þeir kölluðu hann landsins prýði
og allrar sýslunnar máttar
stólpa.”
Öldungis eins og Lögberg
sem lætur yrkja um sig lof bæð:
í bundnu og óbundnu máli!
Það eina sem Jóni greyinu
þótti leiðinlegt, var það, hvað
hann var einfaldur og lítilmót-
legur að nafninu til og svo kail-
aði hann sig Jóhann Sólskjöld.
Öldungis eins og Lögberg þótt
ist lítilmótlegt, fyrir það, hvað
það var smátt og blés sig svo út
eins og froskur, þangað til að
það var orðið tvöfalt, en þekk-
ingin og anadgiftin var sú sama
hjá stóra froskinum og þeim
litla.” (Og svo framvegis).
í Heimskringlu er margt skráð
eftir Gest, sem hvergi er annar
staðar að finna. Væri þar úr tals-
verðu að moða, sem sýnir betur
en bent hefir verið á enn aí
nokkrum, hvernig Gestur hugs-
aði á síðustu árum lífs síns.
Andleg fjölhæfni hans og list-
fengi var svo langt frá að yfir-
gefa hann, að það mun lýsa í um
mælum hans, jafnvel um hvers-
daglegustu hluti eins og fréttir
— í aldir fram!
Eitt af því, og máli því til
sönnunnar, er að þar standa
skrifaðar af Jóni Ólafsyni nokkr
ar langar greinar, er véfengja
flest sem Einar Hjörleifsson
skrifar um Gest. Eitt af því er að
Einar sé að láta líta svo út, að
hann hafi verið eini maðurinn,
sem hann útvaldi til að skrifa
um sig látinn. Segir Jón það eina
hina mestu fjarstæðu, því Gest
ur hafi ekki á öðrum manni verið
vonsviknari, en Einari. Gestur
hafi aldrei tekið Einar í sátt við
sig, eftir að deilurnar hófust
milli þeirra.
Eitt sinn er Einar vék því að
Gesti, að hann hefði skrifað vel
um sögu sína Vonir, og þó nú
kvæði við annan tón hjá honum
(Gesti), vissu menn ekki hverju
trúa ætti af því, sem hann segði.
Gestur áréttar þetta í deilu-
grein á Einar þannig, að hann
hefði með ritrómi sínum lýst
einni persónu í Vonum svo, að
hún hefði í ritdóminum verið
heilsteypt persona, en hefði alls
ekki verið það í sögu Einars.
Hann megi leggja sér það út til
last vikulega héreftir að hafa
skapað lifandi persónu úr dauðu
uppkasti Einars. Annað hefði
hann ekki gert.
Og svo heldur Einar fram, að
Geestur hafi á hans náðir leitað
til að vera viss um að sannleikur-
inn yrði sagður um sig látinn!
Að öllu þessu athuguðu, er
mikið í því sem Helgi Sæmunds-
son segir, að varasamt sé að
by&gja frásögu af æfistarfi
manna eingöngu á orðum and-
stæðinga þeirra. Það eru til
menn, sem vináttu geta haldið,
þrátt fyrir mikinn skoðuna-mun.
En það virðist þó sjaldan eiga
heima um pólitíska andstæðinga.
Samt viljum vér ekki taka fyrir
að vinátta hafi einhvern tíma átt
sér stað milli Gests og Einars og
alt í æfisögu Einars um Gest, sé
ekki af hatri sprottið. En það
er svo erfitt að vinsa það úr, að
það getur ekki gert æfisöguna
örugga sem heimildar rit.
Það er hugmynd vor, að þeir
sem hér eftir skrifa um Gest,
græddu á að lesa vandlega það
sem hann skrifaði síðustu ár æfi
sinnar sjálfur í Heimskringlu.
Og það sem vinir hans skrifuðu
að honum látnum þar; það mætti
einnig gjarnan sjást.
Gestur var sá maður að sögu
hans má ekki afskrþema með
pólitískum eða öðrum skoðuna-
mun.
Þó grein þessi sé skrifuð að
nokkru í sambandi við það sem
um Gest hefir verið sagt og
skráð í tilefni af 100 ára minn-
ingu hans, var ekki hugmyndir
að hún yrði viðbót við þau
rit um síðustu ár Gests hér
vestra, sé blaðið sem hann þá
skrifaði, Heimskringlu. Þar eru
einnig kvæði eftir St. G. og Frí-
mann Anderson, er í æfisögu
Gests eiga heima, að meðtöldum
hinum fögru skilnaðarorðum út-
gefenda og samverkamanna
Gests til hans. f þeim er um Gest
talað eins og menn gera um ljúf-
linga og ástmegi þjóðar sinnar.
(Framanskráðum orðum er ef
til vill rétt að fylgi þessi grein-
argerð Jóns Ólafssonar:
Gestur Pálsson fæddist að
Miðhúsum í Reykhólasveit, 25.
september 1852. Foreldrar hans
voru Páll Ingimundarson, bóndi
þar og Ragnheiður Gestsdóttir.
Hann var settur til náms. Kom
hann í lærðaskólan í Reykjavík
1869, og settist 17 ára gamall í
1. bekk. 1875 útskrifaðist hann
þaðan með annari einkunn og fói
sama sumar til Kaupmannahafn-
✓—
ADVANCE
WITH THE
(g. ©. ÍP»
in Winnipeg Centre vote
for
GÍSLI
BORGFORD
GORDON
FINES
DON
SWAILES
Vote by number in order
of your choice
ar. Tók þar próf frá háskólan-
um í heimspekilegum forspjalls-
vísindum eftir fyrsta veturinn,
vorið 1876. Hann las og guð-
fræði um tíma, en sótti lint það
nám. Störf hans urðu auk blaða-
mensku skrifara starf á skrif-
stofu landshöfðingja. Til Winni
peg kom Gestur í júlí 1890 sem
áður er getið og dó hér 19. ág.,
1891, eftir fjögra daga legu á
sjúkrahúsi, úr taugaveiki er
gripið hafði hann eflaust illa til
reika eftir viðskifti sín við Bakk
us).
VARÐVEITIÐ EFNAHAG MANIT0BA
Staðreyndirnar vitna um hvers vænta megi
Þessar staðreyndir segja sögu heil-
brigðrar stjórnar í fylkinu. Og
staðreyndirnar—EKKI loforð—eru
undirstaðan að byggja á góða fram
tíð. Berið vorar skýrslur saman við
skýrslur hinna fylkjanna. Og ef þér
viljið að efnahagurinn haldist, þá
endurkjésið Campbell-stjórnina.
FRAMTÍÐIN: Allar skuldir
eða lán fylkisins trygðar þar
til árið 1963.
FRAMTÍÐIN: Að halda
í því horfi að Manitoba
greiði öllum’í fylkjum
LÆGRI skatta!
FRAMTÍÐIN: Að ljúka þjóðvegin-
um yfir þvert Manitoba árið 1956. Og
miklar umbætur á öðrum vegum fylk
isins. Ennfremur hjálp til sveita
til vegagerðar. $1,000 veiting á
ári til fylkis þjóðvega í bæjum.
MIKIL STÖRF . . .
Frekari áætlanir eru: Aukin
þjónusta í þágu akuryrkju, heil
brigði og velferðar.' . . Hydro-
orku njóta 90% Manitobabúa. . .
Mikil hjálp veitt sveitum og bæj
um. . . Víðtækari mentun og á-
framhaldandi andstaða gegn
hækkandi farmgjaldi á járn-
brautum.
Styðjið þessi áform 8. júní með
því að endurkjósa núverand?
stjórn—stjórn með framfara á-
ætlunum og reynd er að fram-
kvæmdum.
VEGABÓTA KOSTNAÐUR
$71 MILJÓN TEKJUR
innheimtar síðan 1946
íyrir gas og bílaleyfi!
$84 MILJÓN EITT TIL
vegabóta — 13 miljón
M E IR A en var
tekið inn!

1
FYLKISSKATTUR Á HVERN MANN
BRITISH COLUMBIA
I CANADA (hæst i landinu)
MANITOBA $72.90
$37.4«
X,

HREINAR SKULDIR FYLKJANNA
Á HVERN MANN
í CANADA
ÖLLU
NEW BRUNSWICK
(hæst £ landinu)
MANITOBA

Greiðið atkvæði liberal-progressive — og endurkjósið 8. júní
CAMPBELL Govt.