Heimskringla - 07.10.1953, Qupperneq 6

WINNIPEG, 7. OKT. 1953
FRÁ EINU ÁRI
Stephan G. Stephansson hafði þann góða vanda að ársetja
kvæði sín, svo að miklu er auðveldara en ella mundi að fylgjast
með þróun skáldskapar hans. Getur þá verið fróðlegt að athugn
einstök ár eða tímabil, hvað hann hefur ort og hvernig á honum hef-
ur legið.
Augljóst er, að landnám hans í Alberta markar áfanga á skáld-
skaparferli hans, þótt hann hafi löngu fyrr verið búinn að sýna,
hvert skáld hann var. Hið nýja umhverfi orkar á hann með ýmsum
hætti, fegurð þess og fjölbreytni, og honum finnst í svipinn sem
hann sé kominn heim. En hin mikla fjarlægð frá fslandi og bilið,
sem orðið var milli hans og kunningjanna gömlu í Dakota, valda
honum þó trega annað veifið. Myndast þannig streita í skáldinu,
sem mildar hann í senn og herðir. Hann er ekki í neinum vafa um
köllun sína. Jörðin ljóðar á bóndann og lífið sjálft á skáldið.
Kvæði þau, sem hér fara á eftir, eru öll frá árinu 1891 og eins
bréfkaflinn, sem seinast fer. F- G.
BRAGAMÁL
Láttu í háttum meðar\ mátt
magnið hreyfa þinna ljóða
hvern þinn dýrgrip, allt sem átt!
Auð þinn snauðum heimi bjóða—
Fel ei lýsigullið góða!
ljósið þitt um lífsins nátt.
Líf er straumsins stundartöf,
styttra vor, sem þroskar óðinn.
Skammt í myrka moldargröf—
moldin kæfir hljóð og ljóðin.
Sporlaust hverfur þú og þjóð þín
skilirðu ei framtíð skáldi að gjöí.
Sólar skin og skúradrög
skalt í hending saman tvinna.
Regnstorm við og reiðarslög
reyndu máttinn stuðla þinna!
Svo skal þjóð þín vakin vinna
sumarstörf um láð og lög.
ÓSK OG ÆTLUN
Ég vildí ég yrði ungur
um alla mína daga.
Á göngu um grjót og klungur
og græna og slétta haga —
að hlæja hjartanlega,
og hindranirnar lækka,
og titra á víxl af trega,
er tími manna að stækka.
Ég ætla að vera ungur
um alla mína daga,
en aldrei elliþungur —
það er svo létt með Braga,
svo létt! að lesa og skrifa.
Og líka að spyrja og efa,
og alltaf létt að lifa,
og létt að fyrirgefa.
•
VESTUR í FRUMBÝLI
Úr ferða-flækings sveim
mér finnst ég kominn heim
í kotin yngri ára,
við afrétt, heiða-geim.
Og komumanni kemur
að hvíla sig hjá þeim —
Af ferða-lúr og flakki
liann fengið hefir nóg
um sáðlöndin sólbrennd
um svartviða-skóg,
því lífið þar varð leiði,
hann lengi aldrei bjó
við sáðlöndin sólbrennd
og svartviða-skóg —
En hér er allt svo auðvelt
og æsku-vingjarnlegt,
og kotin sitja sveipuð
í sveitalífsins spekt.
Sko, hérna undir hólnum
sést hús í grænum blett,
við ána, sem ég unni,
grær eyrargrundin slétt.
Dreifð bæja-byggð og þétt
í bláfells umgjörð sett,
sýnd heiðslétt, hólagrett,
með lind og læk og runni.
Með allt það sem ég unni
og yrkja snjallast kunni,
í bernsku blint sem hreif mig,
en burtu frá ég reif mig,
og allt er eins og rétt mér,
hver unaðs-stund, hvert mein—
Og svo hef ég sett mét
einn svolítinn blett hér:
f kyrrþey lífs að kveldi
sem hvíli íslenzk bein.
ÚTLEGÐIN
Ég á orðið einhvern veginn
ekkert föðurland,
þó að fastar hafi um hjartað
hnýtzt það ræktarband,
minn sem tengdan huga hefur
hauðri, mig sem ól,
þar sem æskubrautir birti
björtust vonarsól.
Fóstran gekk mér aldrei alveg
í þess móðurstað.
Það var eitthvað, á sem skorti—
ekki veit ég hvað —
og því hef ég arfi hennar
aldrei vera sagzt.
Þó hefur einhver óviðkynning
okkar milli lagzt.
Eins eru ei dalir, firðir, fjöllin
fósturjarðar góð,
byggi héruð, hlíðar, strendur
hálfókunnug þjóð.
Muntu eins feginn faðma að þér
frænda og vina lið,
getirðu andans ættarsvip þinn
ekki kannazt við?
Enn um vornótt velli græna
vermir sólskin ljóst,
ennþá lækir hverfast kringum
hvelfdra hlíða brjóst,
báran kveður eins og áður
út við fjörusand —
en ég á orðið einhvern veginn
ekkert föðurland.
ÁRFERÐI í ALBERTA
Við förum á skautum og skíðum,'
við, skapléttu fjallanna börn!
Og fleygjumst um fannir í hlíð-
um
og flughála svellið á tjörn
í júlí.
Við liggjum í grasinu græna
og góðviðrið þömbum í teyg
við laufspá hjá lundinum væna,
um loft sigla regnskýin fleyg
á þorra.
Hún kann ei, hún Alberta unga,
að aga sinn geðþótta skár,
né storkna í staðviðra drunga,
né stilla um veðranna þrár
í júlí, á þorra
Hún gerir það bara sem gaman,
að gáskast að sérhverri átt.
Því fléttar hún fimlega saman
sinn fjölbreytta árstíðaþátt
úr júlí, úr þorra, úr þorra, úr júlí.
GRÓTTASÖNGUR
drottnun vorum yndi og auð.
Okkur naumast daglegt brauð.
Upp, mót kúgun, eymd og spilling,
öld þó byltist líkt og haf.
Látum alla lyga-gylling
leirnum mannlífs skolast af.
Hræðumst ei þó hrynji og falli
heimsku-goð af vanans stalli.
Fyrst vor trú á þau er þrotin
þau mega gjarna liggja brotin!
Trú, sem brast er brást í nauð
björg sem væntum hjálpar-snauð.
LANDNÁMSMAÐURINN
“Kröpp eru kaup, ei hreppi ek
Kaldbak — en ek læt akra.”
Önundur tréfótur
En hann hafði skilið við frændur og fé
og föðurlands byggðina hlýja.
Hann sjóhröktum fótum í fjöruna sté,
um fósturjörð svipaðist nýja.
Að baki hans ólgandi íshafið brauzt
við útsker og hömrótta skaga,
í horfi reis jökull með éljalegt haust
og jarðbannagadd o’n í haga.
Um óbyggða héraðið hringuðust fell
að helgrindum jöklanna læstum,
og dimmgljúfra fljótið, um dalinn sem féll,
því deildi í útsveitir næstum.
En skógvíðir gægðist út grettur og smár
úr grjóti í fjallshlíðar veggnum,
sem skriður og snjóflóðin ár eftir ár
sér örtraðir rutt höfðu gegnum.
Og landið var útsteypt með urðir og holt,
í árhvömmum gróðurinn falinn.
En hamraberg gægðu út grámýldum skolt
og glottandi héngu yfir dalinn.
En sléttlendið niðri og eyrargrund öll
af árstraumnum nöguð og slitin —
og hvert, sem hann leit, vóru frostbólgin f jöll
og fjarðarlönd stórveðurbitin.
En hafþokan rauk inn og raðaði sér
í reimar af ísgrárri móðu.
Hann spurði: “Hvað ætlar þú, ísafold, mér
fyrir akrana mína þá góðu?”
—Hún dró upp frá norðrinu blindrokubyl
og brimgarð á skerjunum reisti
og víkinni sneri í brimsog og hyl
og hafskip frá akkeri leysti.
Hún þrumdi í heljarróm: “Horfðu þar á,
sem hrönnin á skerjunum brýtur!
Þar býð ég þér dauða, ef sekkurðu í sjá,
en sigur og höpp, ef þú flýtur.”
Hún tróð í hvert fjallskarð og flatti í hvert gil
sitt fannkyngið stormhörkuþétta.
Og neðan úr fjörunni fjallgarða til
lá frostheflan gnæfandi slétta.
Þá ákvað hún: “Mannanna bróðerni og björg
ég banna þér árstímann hálfan,
og þræll skaltu lafa við leiðindi mörg
eða læra að treysta á þig sjálfan”.
Svo kreisti hún í gaddklóm hvert grænkandi strá,
sem greri í varinu niðri,
og svipúðug vafði hún, visnuð og grá,
þau vorlík í fönninni miðri.
Hún storkaði: “Búðu við örbirgð og önn
í útlegð, sem mannskap þinn hrekja,
ef hræðistu að græða upp f jallskóg við fönn
og frostmörkin grasrótum þekja.”
Þá kvað hann: “Mitt hlutfall og heiður er eitt,
á hólminn þig, fsland, að skora!
Og því hef ég heitið að hræðast ei neitt
nema hrópsyrðin: aukvisi að þora!”
Og því skal í nauðsynjum nema hér lönd —
á nepju og óblíðu þinni.
Ég trúi því, ísland, að hugur og hönd
og hreystin og kjarkurinn vinni.
ÚR BRÉFI TIL SVEINS BJÖRNSSONAR í SEATTLE
13 APRÍL 1891
Sveinn minn góður.
Oss hefir brostið vit og vilja
verkalaun að heimta djarft.
Við höfum fælzt að skynja og skilja
skaða vorn og hlutfall þarft,
trúað á að okkar færi
ekkert nema stritið væri,
þræl-skyldugir aðra að ala,
aðeins hæfir til að mala
Þú krympar þig hálfgert við kuldann hér nyrðra
og klökugu fjöllin, sem girða mann af,
en unir þér betur við sólskinið syðra
og sumarið langa og brúnaslétt haf.
En klakann og mjöllina met ég þér betur,
því mjallar og klakans ég fósturbarn er.
Og ég á í ævinni oftast nær vetur
einn fleiri en sumrin mín — hvernig sem fer.
Séra Benjamín Kristjánsson:
ASKUR YGGDRASILS
Ask veit ek standa,
heitir Yggdrasill,
hár baðmr, ausinn
hvíta-auri;
þaðan koma döggvar
þærs í dala falla,
stendur æ yfir grænn
Urðarbrunni.
Svo segir í fornum fræðum, að
askurinn Yggdrasill sé allra
trjáa mestur og beztur. Limar
hans dreifast um heim allan og
standa yfir himni. Þrjár eru ræt-
ur trésins og standa afar breitt:
Ein yfir Nifheimi, ein með hrím
þursum, ein með goðum.
Askurinn er tákn lífsins. Þó
að Niðhöggur dauðans og eyð-
ingarinnar nagi eina rótina og
þó að hrímþursaeðlið birtist í
eilífum fjandskap og hjaðninga-
vígum má ekki gleyma því, að
ein rót er með goðum. Þess
vegna lifir askurinn og getur
borið lim sitt yfir himni.
Dulvitundin
Vitund mannsins hefir oft ver
ið líkt við hafísjakann, er að
miklu leyti marar í kafi, en að-
eins lítill hluti hans er sýnileg-
ur. Þannig á maðurinn rætur sín
ar í ósýnilegri og eilífri tilveru,
þó að hann lifi hér í óðfluga
straumi hverfleikans og dauð-
ans. Þetta er ein meginkenning
trúarbragðanna. Vitund vor á
þessu tilverustigi er að jafnaði
mjög takmörkuð. En sálfræðing
ar fullyrða, að sá hluti vitund-
arinnar, sem þeir nefna undir-
vitund eða dulvitund, búi oft
yfir undramiklum hæfileikum
og mætti, sem vér verðum ekki
nema endrum og eins vör við
stundum aldrei.
Það er til þessarar dulvitund-
ar, sem öll snilligáfa á rætur sín
ar að rekja. Listagáfur og hvers
konar andleg skyggni eiga þar
upphaf sitt. Öll fegurðartilfinn-
ing, allar andlegar hugsjónir, ö!l
siðleg viðleitni og fullkomnun-
arþrá er runnin úr djúpum hinn-
ar ósýnilegu veraldar. Fáir eru
svo aumir, að ekki þrái þeir eitt-
hvað æðra, fegurra og betra en
það, sem þeir búa daglega við
Þessi þrá gæti ekki vaknað í sál
unni nema til þess lægi einhver
ástæða, og sú ástæða er einmitt
veruleiki hinnar dýpri og æðri
vitundar vorrar, sem hvílir í hin
um ósýnilega heimi og skynjar,
að vísu eins og í skuggsjá og ó-
ljósri mynd en þó stundum x ó-
gleymanlega björtum leiftrum,
það sem gerist með goðum.
Skuggamyndirnar
Plató hefir í sínum óviðjafn-
anlegu ritum líkt mannlegri til-
veru við ástand fanga, sem sætu
hlekkjaðir í hellismunna. Varp-
aði sólin geislum sínum á þá að
utan en þeir sæju aðeins skugga
myndirnar inni á hellisveggnum.
Hin dýrlega veröld frummynd-
anna er þeim hulin.
Þegar vér hugsum málið, er
erfitt að verjast þeirri skoðun
að langoftast séu mennirnir að-
eins skuggar af því, sem þeir
ættu að vera og gætu orðið.
Allir miklir menn oss sýna
manndómstign er unnt að ná
Ef vér virðum fyrir oss hina
beztu og vitrustu menn mann-
kynsins, standa þeir svo himin-
hátt yfir öllum fjöldanum, að
css dylst ekki að þjóðfélag með
slíkum þegnum mundi vera eins
og himnaríki borið saman við
vort þjóðfélag. En það er hugs-
anlegt, að þannig gætu allir
menn orðið,'ef þeir tækju fyrir
alvöru að vilja það og leggja
stund á það.
Það, sem gert hefir menn eins
og Srakespeare, Goethe, Abra-
ham Lincoln, Florence Nightin-
gale og Albert Schweitzer ágæt-
ari en marga aðra, er kannske
ekki fyrst og fremst það, hversu
.miklu gáfaðri þeir voru en aðrir
menn, heldur það, að þeir lögðu
sig meira fram, þeir leituðu og
fundu sjálfa sig. Þeir lögðu ó-
trauðir út á djúp hins ósýnilega
lífs og skynjuðu, að manninum
er ætlað miklu meira verkefni
og miklu meiri þroski en flestir
gera sér í hugarlund.
Sú rót vitundarlífsins, sem er
með goðum hefir hjá þessum
mönnum verið meira lifandi. Þeir
hafa þess vegna haft meira veð-
ur af því sem Plato nefndi hetm
'frummyndanna en Kristur Guðs
ríkið lífið sem þarf að leysa úr
álögum hið innra með oss og
verður aðeins endurleyst með
réttum skilningi og andlegri
ástundun:
Lær sanna tign þín sjálfs
ver sjálfur hreinn og frjáls,
þá skapast frelsið fyrst,
og fyrir Jesúm Krist
skal dauðans fjötur falla.
Þekktu sjálfan þig
Aldrei verður lögð of mikil
áherzla á þetta, að meginvið-
fangsefni lífs vors er að læra að
þekkja sjálfan sig, þá möguleika
sem mannssálin býr yfir. Þarna
eru það trúarbrögðin, sem eiga
að vísa leiðina.
Margvísleg reynsla lífsins
höpp þess og glöpp kenna oss að
vísu nokkuð. En le iðin yrði samt
of löng, ef vér gengjum ekki
vitandi vits inn á veginn og færð
um oss í nyt reynslu liðinna kyn
slóða, alveg eins og þekkingu
vorri á almennum náttúruvisind-
um mundi seint miða afram, er
enginn vildi færa sér í nyt það,
sem aðrir hafa fundið, sem á
undan hafa lifað.
Frá aldaöðli hefir mannkynið
brotið heilann um eðli og til-
gang lífsins og fram hafa kom-
Ég veit það er indælt við sjávarins sanda,
þá sólarlags gullþiljum ládeyðan felst.
En þar kysi ég landnám, sem langflestir stranda,
ef liðsinnt ég gæti — ég byggði þar helzt.
Ég veit það er lánsæld að lifa og njóta,
að leika og hvíla, sem hugurinn kýs.
En mér finnst það stærra að stríða og brjóta
í stórhríðum ævinnar mannrauna ís.
Þann ferðamann lúinn ég lofa og virði,
sem lífsreynsluskaflana brýtur á hlið,
en lyftir samt ævinnar armæðubyrgði,
á axlirnar margþreyttu og kiknar ei við.
Og oft fannst mér vorbata viðreisnin blíðust,
sem veturinn langstæði nærseildist til,
og kveldskinið indælast, hvíldin sú þýðust,
sem kom, þegar slotaði myrkviðris byl.
Þegar hér var komið bréf-sögunni, þurfti ég að hlaupa frá
henni til að slökkva sléttueld með sveitungum mínum. Vakti við
það í nótt eð var, svaf svo ögn í morgun, en vaknaði samt nógu
snemma til að brjóta einn plóg. Svona er mitt bóndalíf, svona upp
og niður, æði mislitt, en ég kann samt tiltölulega betur við það en
flestar aðrar “stöður” lífsins, sem ég gæti hugsað mér, að ég væri
fær til, barasta af því mér finnst þar ögn rýmra um mig.