Heimskringla - 09.06.1954, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIM SKRINGLA
WINNIPEG, 9. JÚNÍ 1954
Heimskringla
(StofnuO 1818 J
Umu át á hTerjum mlivikudegl.
Elgendur: THE VIKING PRESS LTD.
85S og 855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Talsfmi 74-6251
Verfl bktMns er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll vlOskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Vlking Prese Limited, 853 Sargent Ave., Winmipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til rltstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA. 853 Sargent Ave.. Winnipeg
Advertising Manager: GUNNAR ERLENDSSON
“Helmskringla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
85S-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man., Canada — Telephone 746251
an*t»orlxed gs Second Ciqas Mail—Poat Office Dept., Ottawq
WINNIPEG, 9. JÚNÍ 1954
B0ST0N-FERD
Eins og aefinlega, var það enn á ný andlega hrífandi að koma
til Boston, í vor, á hið árlega þing Unitara, sem stóð yfir 20.-25 maí,
og að koma inn í hinar stóru og tígulegu Unitarakirkjur þar, sem
líkar eru dómkirkjum eins og t.d. ArlingtonStreet Church, þar
sem William Ellery Channing (“guðsbarnið Channing” ,eins og
séra Matthíás Jochumsson kallar hann í bréfum sínum), stofnandi
Unitara félagsins prédikaði fyrir meira en hundrað árum. Enn
mætti nefna King’s Chapel, sem stendur í mið hluta Boston, á einni
af hinum fjölförnustu götum borgarinnar, Tremont St. King’s
Chapel var stofnað árið 1686, sem biskupakirkja, en prestar hennar
og söfnuður beyttu um skoðun, og snérust inn á fríhyggju stefnu
og gengu svo inn í Unitara félagið er það var stofnað. Kirkjan sem
heitir Second Church in Boston, var kirkja ameríska skáldsins
mikla og heimspekings, Ralph Waldo Emerson sem var prestur þar
í sjö ár, og fylgdi í öllu Unitara stefnunni.
Fundir og samkomur fóru fram í þessum kirkjum, en þó helzt
í Arlington St. Church og í First Church of Boston, og þó að veð-
ur væri með óhagstæðara móti fyrri part vikunnar, hafði það engin
áhrif á sókn fundanna né áhuga fulltrúannaí
Fulltrúar voru alls á tólfta hundrað að tölu og frá öllum ríkj-
um Bandaríkjanna, auk Mexico City, og flestum Unitara söfnuð-
um í Canada. Auk annara, var staddur á þinginu maður frá Koreu,
annar frá Japan sem báðir stunda guðfræðinám á Unitaraskólum,
og ritstjóri Unitararits frá Englandi. Ræðumenn voru margir og
hver öðrum betri, frá ýmsum mentastofnunum eins og t.d. Yale
University, Harvard, University of Chicago. og fleiri. En þó ai
öllum sem fluttu ræður á þinginu, vildi eg nefna Mrs. Agnes E.
Meyer frá Washington, D. C. sem flutti fyrirlestur, “The Attack
on the Intellect”, sem sýndi fram á hve brið nauðsynlegt það er,
að menn varðveiti sitt andlega sjálfstæði og láti aldrei undir nein
um kringumstæðum, takmarka það né neita því fulls réttar til að
yfirlýsa sjálfstæði sínu og frelsi, hvort sem er í trúmálum, eða
stjórnmálum, eða í hvaða málum öðrum sem eru. Þessi fyrirlestur
var kallaður “The Annual Ware Lecture”, og stendur stofnun fyr-
ir honum sem mynduð var til minningar um þrjá ættliði “Ware”
ættarinnar, sem studdu frjálstrúarstefnuna af miklu kappi á sín-
um tíma.
Annar ræðumaður sem eg vildi minnast, þó að erfit sé að velja
á milli þeirra allra, er Mr. Emmett McLaughlin, uppgjafa prestur
kaþólsku kirkjunnar. Hann hafði verið prestur í 14 ár í Phoenix,
Arizona, þar sem hin allra verstu fátækrahverfi þjóðarinnar voru.
Hann kom sér þar upp líknarstofnun, bætti heilsu fólksins, stofn-
aði stóran spítala, stóð fyrir miklu “housing development”, sem
stjórnin tók þátt í fyrir bæiyr hans. Hann stofnaði hjúkrunar-
kvenaskóla, sem kendi stúlkum af öllum stéttum og öllum þjóðum,
án tillits til hörundslits eða trúar. En æðstu prestum kirkjunnar
fannst hann gefa of lítinn tíma til mála kirkjunnar, og hemtuðu
að hann annaðhvort gæfi þeim meiri gaum eða flytti sg til annars
prestakalls, sem þeir tiltóku. En heldur en að skilja við það, sem
hann hafði svo lengi unnið að, sagði hann sig úr prestsstöðunni og
úr kirkjunni. Hann hefur nýlega gefið út bók “The People’s
Padre” sem lýsir baráttu hans við kikjuna. Bókin er gefin út af Un-
itarafélaginu. Þessi maður flutti erindi á þinginu og var það
eitt af hinum áhrifamestu ræðum sem eg hef lengi heyrt.
Þingið stóð yfir, eins og eg sagði í sex daga. Ómögulegt er í
fáum orðum að telja alt upp sem fram fór. En eitt sem vakti at-
hyggli allra, sem þingið sóttu var hvað Unitara hreyfingin er að
færast út. Aldrei í sögu Unitara kirkjunnar í þessari heimsálfu
hefur meðlimatalan verið meiri en nú, og kirkjurnar aldrei fleiri.
Stöðugt, með hverju ári, þessi undanfarin fimtán ár, hefur bætst
við meðlimatöluna, og nýjar kirkjur eru á hverju ári að stofnast,
og eldri kirkjur að styrkjast og verða öflugri.
I samanburði við aðrar kirkjudeildir, eru Unitarar fáir, en Un-
itarafélagið er í hlutfalli við meðlimi annara félaga mörgum sinn-
um áhrifameira en nokkuð annað kirkjufélag, og heldur áfram að
vera það. Boðskapur þess er frelsi í hugsun og í kenningu, víðsýni
í skoðun, framtakssemi í öllum athöfnum og samfélag við vísinda-
legan sannleika. Unitarar vilja rannsaka hverja staðhæfingu, hvort
sem er í trú eða nokkru öðru, á vísindalegan hátt, með þeirri vissu,
að sé nokkurn sannleik að finna, þá opinberist hann bezt af slik-
um rannsóknum. En staðhæfingar einar eru engin sönnun í sjálfu
sér
Eg kom heim af fundunum með fögnuð og þakklæti í hjarta
yfir því, að til skyldu vera slíkir menn og þeir, sem mér gafst að
hitta og kynnast á fundum Unitara þingsins. Framtíð hinnar
frjálsu trúar, og frjálsrar hugsunar, er i öruggum höndum. Vinni
allir, sem skynsemi og sannleika unna í sama anda og þeir, þá þurf-
um vér ekki a§ kvíða fyrir framtíðinni. —P. M. P.
HAGKVÆM BANKAAFGREIÐSLA
Vér nefnum hér sex mismunandi aðferðir banka-afgreiðslu, er
hverjum einstakling er nauðsynleg endrum og eins. Þær standa
yður til boða á hverju útibúi ROYAL BANKANS.
Sparisjóðs reikningur
öryggis geymslu-kassar
Ferðamanna ávísanir
Opin reikningur
Peninga ávísanir
Öryggisgeymslu afgreiðsla
THE ROYAL BANK OF CANADA
Hvert einstakt útibú er verndað með samanlögðum eignum bankans er nema að
upphæð: $2,800,000,000
Ad. No. 5349
KVEÐJA FRA ÍSLANDI
(ort 1951 til Steinunnu lnge,
Foam Lake, Sask.)
Eyjan sem vöggunni veitti skjól
—hún vakir í hjarta þér—
lauguð í töfrandi sumarsól
hún sömu tignina ber.
Burtu þú fórst, með forlaga
straum
um fjarlæga óþekkta braut.
Margir eiga þann óska draum
sem aldrei ráðningu hlaut.
Ennþá er fallegi fjörðurinn þinn
með fjöllin eyjar og sker —
Hann réttir í anda arminn sinn
hverjum ástvin sem burtu fer.
Eg veit að ornar þér ynnri glóð
þá endað er dagsins stríð
þegar þú einmana hugsar hljóð
um “Holminn og Blönduhlíð.”
Þökk fyrir ættarlands órofa-
tryggð
og allt sem þú vannst því í hag.
Varðveitist öll þín ættarbyggð
með árblik og sólarlag.
Geymdu til enda þor og þrótt
og þína ynri glóð
Kvöldið verði þér kyrrlátt og
rótt
með kveðju frá ættar slóð.
Gísli Ólaísson frá Eiríksstöðum
SEXTUGS AFMÆLI FOR-
SETA ÍSLANDS
(f Morgunblaðinu 14. maí, er
birt ræða, er flutt var í ríkisút-
varp íslands í tilefni af sextugs-
afmæli forseta Ásgeirs Ásgeirs-
sonar kvöldið áður, eða 13. maí.
Flutti hana Bjarni Benedikts-
son, en hann var settur forseti
meðan á Norðurlandaför Ásgeirs
Ásgeirssonar stóð. Getur hinn
setti forseti ýmislegs í ræðunni,
sem hér um slóðir mun fróðlegt
þykja í sambandi við 10 ára sjálf
stæðisafmæli íslenzka ríkisins,
er í Wnnipeg verður minst 17.
júní. Á því í öllum skilningi vel
i við, að sú ræða birtist hér —Rt.-
stj. Hkr.)
í dag á sextíu ára afmæli
j herra Ásgeirs Ásgeirssonar er
rétt að hugleiða eðli þess trún-
aðar, sem þjóðin hefur veitt hon
um,-og þess vanda, er hún hefur
á hann lagt, með því að kjósa
hann fyrir forseta íslands.
Hér á landi hefur ríkisvaldið
lengst af verið í höndum er-
lendra manna, og sjálfur þjóð-
höfðinginn, sá, sem öðrum frem-
ur átti að vera ímynd ríkisheild-
arinnar, var útlendur í nær sjö
aldir eða frá 1262—1944. Þetta
á ríkan þátt í einu óheillavæn-
legasta fyrirbærinu í íslenzku
þjóðlífi: Sjálft ríkið, samfélag
allra þjóðfélagsborgaranna, er
mönnum of fjarlægt. Vegna þátt
töku sinnar í stjórnmálaflokk-
um, stéttafélögum og sérhags-
munasamtökum gleyma menn
um of þeirri hollustu, sem ríkið
þarf á að halda, ef vel á að fara.
Auðvitað er margs konar félags-
skapur nauðsynlegur í frjálsu
nútíma þjóðfélagi. En hann er
ekki einhlítur. Meira þarf til.
Ef friðurinn á ekki að slitna,
frelsið að glatast og sjálfstæðið
að tapast, þá verða menn ekki
aðeins að lúta lögunum, heldur
setja heildarsamtökin, ríkið, of-
ar öllum öðrum félagsskap.
•
Samkvæmt stjórnarskránni
skiptist ríkisvaldið í þrjá megin
þætti: löggjafarvald, framkvæmd
arvald og dómsvald. Forseta fs-
lands er ætlað að eiga hlut að
meðferð tveggja þessara þátta:
iöggjafarvalds og framkvæmdar
valds- Ekki er þó til þess ætlast,
að hin raunverulegu völd í þess-
rm málum séu í faans höndum,
heldur Alþingis og ríkisstjórnar
og þar sem allt orkar tvímælis
þá gert er, hlýtur oft eða öllu
heldur oftast að standa styrr um
þessa aðila, sem ákvarðanirnar
verða að taka og ábyrgðina að
bera.
Forsetinn er að vísu ekki “frið
helgur” svo sem sagt var um
hinn arfenga konung, því að
hann er kjörinn fulltrúi þjóðar-
innar, . og á stöðu sína undir
trausti hennar, en hann er á-
byrgðarlaus á stjórnarathöfnum
og á því að halda sér utan við
deilur og vera afskiptalaus um
venjuleg úrlausnarefni, vera
hlutlaus um málefni og menn.
Hann á að fylgjast með, gæta
réttra forma, og tryggja sam-
hengið í stjórn ríkisins eftir því
sem hann megnar, svo sem mest
reynir á við stjórnarmyndanir.
Forsetanum er ætlað að vera eitt
af táknunum um ríkiseininguna
og efla samúð með ríkinu og
valdi þess.
Öll þau ríki, sem viðurkenna
frelsi borgaranna, þurfa á sam-
úð þeirra og hollustu að halda,
en því meiri er þörf hennar sem
vald ríkisins er minna og hvergi
er ríkisvaldið veikara en á fs-
landi, þó að ríkisafskiptin séu ó
víða meiri. Það er þess vegna
vissulega rétt, að forseti fslands
■hefur virðulegu verkefni að
gegna, jafnvel meðan aðrir hand
hafar ríkisvaldsins gegna skyldu
sinni, og ef þeir bregðast eða
óvæntir atburðir gerast getur
hann haft úrslitaáhrif á örlaga-
stundum.
Alls þessa er hollt að minnast
nú, þegar menn á þessum tíma-
mótum í ævi herra Ásgeirs Ás-
geirssonar, heiðra hann og hylla
sem forseta íslands.
Nú stendur og svo á, að for-
setinn og frú hans eru alveg ný-
lega komin úr ferðalagi, sem
rifjar upp annan þátt í verkefni
hans. Honum er ekki aðeins ætl-
að að efla ríkið inn á við og vera
æðsti fulltrúi þess gagnvart þess
eigin borgurum heldur einnig
gegn öðrum þjóðum. Hafði lengi
verið ráðgert, að forseti íslands
færi í heimsókn til hinna Norð-
urlandanna til að gefa frændum
vorum og vinum þar færi á því í
fyrsta sinn í sögunni að heilsa
fslendingi, sem þjóðhöfðingja
íslands. Frestur varð á ferðinni
vegna veikinda og andláts vors
fyrsta forseta, herra Sveins
Björnssonar. Nú þegar úr för-
inni varð, var það sjálfsagt, að
forsetanum væri tekið þar með
sömu virðingu og þegar aðrir
þjóðhöfðngjar koma þar í slikar
heimsóknir. Frásagnarverðara er
það, sem skilríkir menn herma,
að á bak við hina hefðbundnu
viðhöfn hafi búið einlægur fögn
uður og vinarhugur til íslenzku
þjóðarinnar. Hitt þarf ekki að
færa í frásögur hér á landi, að
forseti íslands og hans glæsilega
frú hafi komið þar hvarvetna svo
fram, að íslandi sé sómi að. Allir
íslendingar vissu áðu en í förina
var lagt, að svo mundi verða.
•
Þjóðin þekkir af langri
reynslu ágæta framkomu þeirra
hjóna. Ásgeir Ásgeirsson hefur
verið í ýmsum þýðingarmestu
stöðum þjóðfélagsins nú um
þrjátíu ára skeið. Hann tók fyrst
sæti á Alþingi 1924 og sat þar
þangað til hann varð forseti fs-
lands. Á því tímabili gengdi
hann fjölda trúnaðarstarfa bæði
innanlands og utan og enn stend
ur hann í starfi sínu við góða
heilsu og fulla krafta. Það er því
enn of snemt að meta á hlutlaus-
an hátt þátt hans í sögu íslands.
En traust það, sem þjóðin hefur
sýnt honum, talar þar sínu skýra
máli. Sá dómur er meira virði en
margar lof ræður. Eg minni að-
eins á, að Ásgeir Ásgeirsson hef-
ur verið forsætisráðherra og
fjármálaráðherra og að 1938 var
hann ungur að árum kosinn for-
seti Sameinaðs Alþingis og
leysti störf sín á Alþngishátíð-
inni af hendi með slíkri prýði að
síðan hefur verið við brugðið.
Það er því ærn ástæða til þess
að flytja herra Ásgeiri Ásgeirs-
syni þaklíir fyrir öll hans marg-
'háttuðu störf í þágu þjóðarnnar
fyrr og síðar. Geri eg það í
nafni ríkisstjórnar fslandS jafn
framt því sem eg þakka honum
hennar vegna ágæta samvinnu
við hana frá því að hann tók við
sinni núverandi stöðu, hinni
æðstu meðal íslendinga.
•
En nú skulum vér ekki aðeins
minnast hins liðna heldur um-
fram allt horfa fram á veginn.
Þess vegna hefi eg í þessum fáu
orðum fyrst og fremst leitast við
að gera grein fyrir eðli sjálfs
forsetastarfsins, þess starfs, sem
þjónustu allrar íslenzku þjóðar-
innar. Þar er mjög komið undir
margháttaðri lífsreynslu, hygg-
indum og góðvild sjálfs forset-
ans. Allt er það fyrir hendi. En
til þess að hann geti gegnt sínu
göfuga starfi svo að til góðs
Hversu mikill
er ágóðinn?

Að stórum mun minni en flestir hyggja.
Hinar einu deilur . .. er flestir hafa um ágóða ...
Fólk heldur að hann sé of mikill.
En hversu mikið er of mikið?
M

Fyrir upplýsingar var leitað álits fólks
um alla Canada.

Flesir álíta að slík félög hafi rétt að þéna
helming þess ágóða eða 15V2 cents af
hverjum dollar.
Ágóði Imperials 1953 var í
rauninni minni en 8 cents . . . ekki einn
þriðji af því, sem flestir hyggja.
IMPERIAL OIL UMITED