Heimskringla - 08.06.1955, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 8. JÚNf ,1955
íifeimskriitgla
fStofnuO ltltj
Stmm 6t á hverjura mlðvikudegl.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
863 og 856 Sargent Aveaue, Winnipeg, Man. — Talsimi 74-6251
Verð blaBsln* er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir aendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðaklftabréf blaöinu aWútandi sendist:
The Vlklng Press Limlted, 853 Sargent Ave., Winnipeg
RJtstjórl STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
"Helmakrlagla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man., Canada — Telephone 74-6251
Authorised as Second Clasg Mail—Post Oflice Dept., Qttawa
WINNIPEG, 8. JÚNÍ 1955
Vestur íslenzkur mentafrömuður
LÁTINN
Miðvikudaginn 1. júní, lézt
á Almennasjúkrahúsinu í Winni-
peg, einn a£ kunnustu menta-
mönnum íslendinga hér vestra,
Skúli próf. Johnson, yfirkenn-
ari um mörg ár í klassiskum
fræðum á Manitobaháskóla.
Hann var 66 ára.
Hefir margt af því lotið að
hlutleysi. Hún á að vinna að
friði eins og kalda stríðið.
Þetta á að verða boðskapur
þeirra á næsta stórveldafundin-
um.
í hverju er hlutleysið fólgið?
Hvert er áform þess?
Það á að brýna mörg lönd vest
urveldanna að gera samninga við
Rússa um að vera hlutlaus ef til
stríðs komi.
Hvaða lönd eru það? Það eru
GAMLAR SKRÆÐUR
úr sjóði endurminninganna
eítir G. J. OLESON
11.
ÁSMUNDUR P. JÓHANNS-
SON
Það var á kirkjuþinginu í Da-
kota 1922 að eg sá hann í fyrsta
sinn. Það var í fyrsta sinn sem
þau lönd sem vestan að Rúss- eg fór á kirkjuþing og var það
landi liggja og ná alla leið frá ifjölment þing og kynntist eg
nyrztu tá Noregs suður að Mið
jarðarhafi.
Nöfn þessara landa eru: Nor-
egur, Svíþjóð og Finnland, Dan-
mörk, Vestur Þýzkaland, Aust-
ur-Þýzkaland, Sviss, Austur-
ríki og Júgóslavía. Noregur og
Danmörk eiga sem sé að skipa
Iþar mörgum góðum mönnum sem
eg þekkti ekki áður, og við suma
þeirra hefur kunningskapur
haldist fram á þennan dag. Ás-
mundi varð eg samt einna hand-
gengnastur á þessu 'þingi, og vor
um við allmikið saman, og líkaði
mér vel við hann þá og æ síðan.
sér með hlutleysi sínu í sam-'Var hann þingmaður frá Fyrsta
vinnu við Svíþjóð og Finnland, ]úterska í Winnipeg. Eldurinn
k„SSiskum fr=5„m, Þar á m.6al ”“^“11,5;!™ Þá aUheÍ“r "’Uli G"ðar-
áhrært yf,rsk„6u„ ri.ger6a um| ^ se^ á S Au^ “S H«6 2
þau, er send hafa verið tímarit-1 j>ýzkaiandi, sem verndar Rússa'er þeir voru að reyna að^koma
lUeeáeEn%kúllheS1efinnitÍútIjn^tUr einnig‘, ~ Þá taka sér saman (Garðar söfnuöur var
eSa- ^kuf hefir einmg þytt vig ion(j, sem óháð eru eins og
Sviss og nú síðast Austurríki.
Og síðasti toitinn er svo Júgó-
mikið latneska höfunda á ensku.
Hann hefir ráðist á skáldverk
I'
Það verður ekki langt mál
skrifað um hinn látna að þessu
sinni. Það verður væntanlega
gert af samverkamönnum hans, 1
enskum eða íslenzkum, er frá líð-
ur, En á örfá atriði í æfi hans
nú við lát hans og þau er hann
varð kunnastur fyrir á meðal
landa sinna, er ekki úr vegi nú
að minnast.
Skúli var fæddur 1888 að Hlíð
á Vatnsnesi í Húnavatnssýslu.
Foreldrar hans voru Sveinn
óðalsbóndi Jónsson og Kristín
Þorðardóttir, er til Vestuíheims
fluttu ári síðar. Ólst Skúli hér
upp og stundaði skólanám, sem
ekki varð neitt hlé á unz hann
lauk góðu prófi frá Oxford-há-
skóla, einni viðurkendustu menta
stofnun í 'heimi. En það nám féll
Ihonum þannig í skaut, að honum
voru úthlutuð Rhodes-námsverð-
launin frá Manitoba árið 1909,
fyrir framúrskarandi ástundun
og áhuga við nám hér. Varð hann
fysti íslendingur til að hljóta
Rhodes-verðlauin. Er Jósep
Thorson, er ári síðar vann þessi
sömu verðlaun, annar íslending-
urinn, sem þau hefir hlotið, svo
oss sé kunnugt. Skúla einkendu
góðir námshæfileikar frá byrjun.
Á skólaárunum hér, hvort sem
var í æðri eða lægri skólum,
vann hann ávalt einhver verð-
laun fyrir nám sitt. Eitt árið á
Mantobaháskóla hlaút hann svo
háa enkunn í öllum helztu náms
greinum skólans, að hann hefði
tekið öll verðlaunin ef veita hefði
mátt þau einum og sama nem-
enda. Það var ekki af handahófi
valið, að gera hann að Rhodes-
nema.
Fyrir framgöngu Skúla við
námið fór það orð að berast af ís-
lendingum, að þeir væru óvið-
jafnanlegir námsmenn.
Eftir framhaldsnámið á Eng-
landi, varð Skúli hér um 11 ár
kennari á Wesley skóla, fyrst
sem fyrirlesari í klassiskum
fræðum, síðar prófessor og að
lokum yfirkennari í einni deild
(arts) þess skóla.
Síðan 1940 hefir ffann venð
yfirkennari í deild klassiskra
mála, grískum og latneskum
bókmentum og sögu, á Manitoba
háskóla.
Á síðast liðnu ári, 1954, var
hann heiðraður á ný með því, að
vera gerður félagi í Royal
Society of Canada, sem er ein
hin mesta viðurkenning sem
nokkrum borgara getur hlotnast
fyrir starf sitt á sviði vísinda,
bókmenta eða menningarfram-
fara. Að því er oss er kunnugt,
eru það aðeins tveir íslendingar
sem hlotið hafa þessa viðurkenn
ingu áður. Eru það dr. Thorberg
ur Thorvaldson, efnafræðingur
\ið Saskatoon háskóla og dr.
Thorvaldur Johnson lífeðlis-
fræðingur við Manitobaháskóla.
Mikið hefir Skúli skrifað.
Horazar og iþýtt. Var sýnishorn slavia> sem nær ana ieið suður
af Því starfj Skúla gefið út á'að Adria :hafi. Öll þessi lönd
75 ára afmæli Manitobaháskólans gera all-breiða brú og óslitna
heiðurs og viðurkenningar- milH Norður íshafsins og Mið-
skyni fyrir þýðandann. Horaz! Jarðarhafsins.
hefir til þessa ekki verið talið yestur-Þýzkaland á að yfir-
neinum manni mögulegt að þýða. gefa Atlanzhafssamtökin (Nato)
Skúli hefir ennfremur þýtt og vera verndað af Rússlandi,
mikið af íslenzkum kvæðum á fyrir Bandaríkjunum og Bret-
ensku. Má heita að hann riði þar landi eflaust! Enda er það með
á vaðið. Hann var góður í ís- þvi fyrsta á stefnuskrá þessa
lenzku og skrifaði hana mjög samnmgS Dg stóra atriðið, að
vel. Á múiningafhátíð, sem ís- koma Bandaríikjunum burtu úr
lendingar í þessum bæ héldu í Evrópu. Að vestlægu lýðræðis
tilefni af, endurreisn sjálfstæðis þjoðirnar geta leitað til þeirra
íslands, hélt Skúli aðalræðuna um vernd sjálfstæðis síns og af-
og rakti tildrög og gerðir íslend komu lfyrir kommúnistum; á nú
inga og Dana í málum frá byrjun að taka fyrir og að fá Norður.
og þótti meistaralega leysa það lönd og oU lönd sem f þessari
af hendi. Hann var ekki aðeins hlutleysishru erU) til að hjápa
kunnugur átökum íslendinga og Rússum tii að reka Bandaríkin
þróun frelsis þjóðarinnar helduriburtu úr Evrópu og seinna meir
rakti hana fet íyrir fet, unz sag-. AsfUj sv0 vestlægi kommúnism-
an öll var komin og meira að inn geti iagt Evrðpu undir sig,
segja kryddaði hana með viðeig-; en hinn austiægi (Kínverjir)
andi og áhrifamiklum orðum stór lagt austuriönd að fótum sér.
skáldanna. ' (Þannig á nú að haga kaldastríð
'Skúli tilheyrði Humanities inu ef kommúnistar fá vestlægu
Research Council o£ Canada og þjððirnar að hlýða á sig á hinum
var stofnandi Humanities As- komandi stórveWaítmcii.
sociation of Canada. Hann var Fyrir austan öll þessi hlut-
heiðurs félagi þjóðræknisfélags- lausu iond sem eiga að gerast
ins og Icelandic Canadian Club.1 verndarar Rússa, liggja öll þjóð
Hann var og sæmdur Fálkaorð-' londirl) sem Rússar tóku í lok
unni af stjórn íslands. stríðsins 1945 og haía haldið í
Skúli var giftur enskri konu, kjaftinum spriklandi síðan, eins
Evelyn að nafni, er lifir mann og iifandi froskar í kjafti högg-
sinn og tveir synir, Harold og orms værU) eins og próf Kirk con
Richard, báðir uppkomnir og út- neu komst réttilega
þá utan við kirkjufélagið, og
vildi ganga inn aftur), og voru
þar forvígismenn séra Kristinn
og séra Páll Sigurðsson, og
grunt á iþví góða eins og oft var
um trúmálin, er íslenzku trúar-
flokkarnir deildu hér vestra, þó
ágreiningur væri lítill eða eng-
inn, mér er í fersku minni dreng-
ileg framkoma Ásmundar í þessu,
og hafð eg virðingu fyrir hans
viðleitni að miðla málum, lagði
hann sig allann fram að bera
sáttamál á milli. Gekk hann fram
fyrir þingheim, og skoraði á
báðar hliðar að gleyma gömlum
væringum, en jafna sakir, og láta
bróðurhugann ráða. Ekkert varð
af sáttum samt á þessu Iþingi, en
þess var nú ekki langt að bíða,
og mun séra Kristinn hafa átt
mikinn þátt í því að samkomu-
lag varð, og Garðar menn voru
góðir drengir.
En Ásmundur var hreinn í
sinni viðleitni. Það kom beint
frá hjartanu. Það var mín skoð-
un þá, og eg hef þá skoðun enn
í dag.
Ásmundur var einn allra merki
legasti maður í leikmannahóp
sem komið ihefur fram meðal V.-
fslendinga og stóð ekki að baki
margra er framarlega stóðu í
fylkingu mentamanna. Hann var
í sjón tilkomumil#ll bæði á fæti
og í sæti, og manna bezt byggð-
ur. Snjall íþróttamaður í æsku,
og var allra manna alþýðlegast-
ur og vingjarnlegastur, sem og
gestrisinn. Veit pg það af eigin
reynd, því hann bauð mér oftar
heim til sín en eg gat þegið.
að orði.
skrifaðir af Manitobaháskóla. Rússar kalla þetta auðvitað frið-
Útförin fór fram s.l. föstudag samiegt og kait stríð við frosk-
(3. júní) frá Clark Leatherdale rikin og vér værum ekkert hissa Skuldaði hann mér þó alls ekk-
útfararstofu. Rev. Harold A. á þð frændur VOrir á Norðurlönd ert. Hvenær sem eg hitti Ásmund
Frame jarðsöng. Flutti hann fá- um sæu þarna ekki annað en í Winnipeg, var ekki um að tala
ein hluttekningarorð frá þjóð- frið> ást og mannkærleika á ferð' annað en koma inn á kaffihús
ræknisfélaginu og íslendingum inni; er á fullveldisfundinn kem og þiggja hjá honum ka"ffi og
yfirleitt er hann var beðinn um ur i æfinlega var hann vingjarnlegur
af dr. Valdimar J Eylands. Heið-j jjað verður skiljanlegt erindi og prúður.
urslíkmenn voru margir af sam- hinna forhertu valdsmannaj Ásmundur var fæddur að
starfsmönnum hins látna frá Rússlands á fund Júgóslavíu Haugi í Miðfirði 1875, kom
Manitobaháskóla. Grafið var í undanfarna daga. Eins og flestir vestur 1900. Þá mun hann hafa
Garry Memorial Park grafreit. muna> hremdu Rússar það land haft iitið milli handa. Hann bjó í
Með Skúla er til moldar með hinum leppríkjunum. En'winnipeg til dauðadags og
hniginn einn af mentuðustu og það undi ekki Committern-vist-1 stundaði byggingastarfssemi,
merkustu mönnum úr hópi ^est_ inni og braust undan Stalin. Nú hyggði hús og stórhýsi. Hann
ur-íslendinga, er með starfi sínu koma þeir forsætisráðherral var duglegur og afar verkhagur,
var ekki aðeins sjálfum sér, Russa) Nikolai Bulganin og hafði hann sveinsbréf frá íslandi
heldur og þeim og ættjörðinni Nikita s. Khrushchev, ritari I
og vann
við húsasmíði við góð-
HLUTLEYSI
til sóma. kommúnista flokksins í heim-,an orstir heima, Þótti hann allra
--------------- j sókn til Tító, blíðir og flaðrandi, jmanna liðtækastur við hvaða
kenna Stalin um vináttuslitin og1 storf sem var. Hann mun hafa
vilja nú fá Júgóslavíu sem eitt verið um skeið auðugasti íslend-
landið í hina löngu og breiðu1 ingur. Hann var ekki einungis
Það hefir verið vestlægu þjóð- hrú til verndar Rússlandi og að-' slingasti f járaflamaður meðal fs
unum talsvert áhyggjuefni, hvað stoða við að bægja vestlægu 1 lendnga, heldur kunni hann líka
Rússar hugsi sér að gera á næsta' þjóðunum allri hjálp frá Banda-jmanna bezt að g*ta fenSins fjárs
stórveldafundunum á þessu ríkjunum. Þeir Bulganin og og er það dygg^- Hans æðsta
sumri. Khrushchev eru nú að stússa í hugsjón samt var ekki að safna
Það hefir litið svo út sem þeir þeSsu, en sem^ virðist ihefði átt1 peningum, heldur það, að láta
væru búnir að tapa kaldastríðinu.1 að vera verk Molotovs. Menn1 gott af sér leiða í lífinu, og sýndi
En hugmyndin með því var í spyrja hvort þessi herra bíði nú jhann það í svo mörgu. Hann ann
eðli sínu sú, að fara undan í einnig byssukjaftanna. En hvern Islandi af hug og hjarta, og veg
flæmingi á meðan þeir voru að ig sem fer a fundi þeirra og[þess vildi hann sjá sem mest-
búa sig undir, að snúa því upp Títós, eftir að hafa brotið odd ann og fræknastann. Hann var
í heitt stríð. af oflæti sínu og farið á hans meginstoð Eimskipafélagsins
Kaldastríðið kölluðu þeir auð- fund, er Tító neitaði boði þeirra hár vestra) og lagði þar fram ó-j
vitað friðarstarf. að fljúga til Moskva, er auðséð svikið bæði fé, tíma sinn og í
Nú eru þeir að fara á stað með að iþarna er lævísi á lævísi ofan stjórnarnefnd þess var hann frá
svipaða hreyfingu. Hún heitir á ferðinni. upphafi vega. Herbergi gaf hann
í Stúdentagarðinum í Reykjavík
og margt fleira mun hann hafa
lagt fé í á ættjörðinni. Auk þess
sem hér er getið fór hann 10 ferð
ir til íslands. Þar af 4 sinnum
með alla fjölskylduna. Sá maður
sem afrekar þetta, hlýtur að hafa
ættjarðarást og trú á land og
þjóð. Sterkann vilja og b?in í
hendi. Hafa þær ferðjr kosiað
hann of fjár. Meðal V.-íslend-
inga liggja eftir hann mörg af-
freksverk í félagsmálum. Hann
var einn af aðalstofnendum þjóð
ræknisfélagsins, og ein megin-
stoð þess meðan honum entist
heilsa. Bar hann æ hag þess fyr-
ir brjósti með drengskap. Hann
var í heimfararnefnd þjóðr.-fé-
lagsins 1930, og lagði hann sig
allann fram, að ferð sú og þátt-
taka V.-íslendinga í hátíðinni á
Þingvöllum yrði landi og þjóð
til sæmdar.
Þá er komið. að því sem mun
lengst halda nafni hans á loifti,
en þáttur sá sem hann átti í því
að stofna kennaraembætti í ís-
lenzkri tungu og bókmenntum
við Manitobaháskólann. Var
hann frumkvöðull að iþví að
stofna deildina með 50 þúsund
dala stofn fé og er sá höfðing-
skapur alveg sérstæður í ís-
lenzkri sögu. Má óhætt fullyrða
að hann á mestann heiðurinn fyr
ir það að þetta mál náði fram að
ganga. Hans stóra tillag reið
-baggamuninn. Mun það Ihafa ver
ið honum mikið gleðiefni að
þessu máli var með sigri ráðið
til lykta áður en hann fell frá. I
öðrum félagsmálum Islendinga í
Winnipeg tók -hann góðann þátt.
Fyrsti lúterski söfnuður, Col-
umbia Press (Lögberg) og bind
indisstúkurnar áttu góðann bak-
hjarl þar sem Ásmundur var.
Hann var trúr bindindismaður.
Er mér sagt að jafnvel í veizlum
hjá stór höfðingjum á íslandi
aldrei smakkað vín, en drukkið
skálar í hreinu tæru íslenzku
vatni. Eitt er mér sagt um Ásm.,
að hann hafi sérstaklega reynst
veT fólki úr hans átthöguip á ís-
landi. H ann var siðfágað prúð-
menni og þó hann hafi máske ver
ið all mikill skapmaður þá lét
hann það ekki leiða sig afvega,
og mun Ihann hafa manna bezt
kunnað að stjórna því. Ekki
mun Ásmundur hafa verið galla-
laus fremur en aðrir menn, þó
kostirnir væru yfirgnæfandi.
Var honum helzt til foráttu
ifundið að hann væri harður í
viðskiftum — sálarlaus í kaup-
um og sölum. Mun eitthvað hafa
verið verri en almennt gerist er
stórt spursmál, en hann var
-hreinn og beinn og var það al-
ment rómað að orð hans stæðu
sem stafur á bók. Blandaðist í
dóma um hann eins og marga
aðra menn all-nokkuð af öfund.
Þeir sem þekkja íslenzkt mann-
eðli kannast við þann ágalla
öfundsykina—var það samt meir
áberandi á fyrri árum en nu er
orðið. |
Ásmundur var tví-giftur. Var
fyrri kona hans Sigríður Jóns-
dóttir frá Húki í Miðfirð- en
seinni konan Guðrún Einksd.,
úr Árnesbyggð í N. Islandi. Báð-
ar skörulegar og mestu myndar
-húsfreyjur, kynntist eg iþeim
báðum á hinu prýðilega Iheimili
Ásmundar. Synr Ásmundar eru
3 af fyrra hjónabandi: Jónas
Valdimar, leikhúsaeigandi í
Pine Falls, Man. Kári Vilhelm,
hyggingameistari og Grettir Leo
ræðismaður íslands og Dan-
merkur í Vestur Canada, báðir
búsettir í Winnipeg. Allir eru
iþeir bræður sæmdar menn og lík
legir til frama og manndóms sem
faðir þeirra.
Hér læt eg staðar numið um
Ásmund. Skrifa eg ekki meira,
þess gerist ekki þörf. Þessi sér-
stæði leikmaður var svo vel
þekktur hjá íslenzku iþjóðinni,
bæði austan hafs og vestan, svo
enginn leikmaður hefur staðið
honum framar þar. Þökk fyrir
gömul kynni og drengskap all-
an og manndóm í þarfir íslenzkra
félagsmála.
RADDIR ALMENNINGS
Gaman er að börnunum þegar
þau fara að sjá, datt mér í hug,
er eg sá Lögberg víla fyrir sér,
að halda áfram útgáfu sinni í
þeim stíl sem það hefir verið í,
síðan það hækkaði í verði fyrir
6 árum síðan; eg mintist á við
ritstjórann, að annað hvort yrði
að minka blöðin íslenzku, eða
hækka þau í verði. Hann bara
tók í nefið, og hélt að iþað væri
vel óhætt að hækka Lögberg
upp í $5. Uppskera landsins
væri í svo góðu lagi, að bændur
munaði ekki mikið um að borga
$5.00 fyrir árganginn, að góðu
fréttablaði og bara stækkaði það.
Auðvitað borgum við bændur
blöðinn, en bæja og borgarlýður
miður. Almanak O. S. Th. hætti
einnig að koma út á næstliðnu
ári, og furðaði fáa á því, nema
af því, að það var alla tíð að
stækka og hækka í verði samt var
það fróðleg bók, sem við sökn-
um mjög. Eg hefi ætíð haldið
fram að dauðsföll ísl. ættu
að koma út í þjóðræknistmarit-
inu, en það hefir ekki fengið
byr hjá útgefendum þess.
En hvernig var ástatt hér fyr-
ir 50 árum, þega við sóttum fast
að flytja til Ameríku, og landið
beið eftir innflytjendum. Bæði
blöðin Lögberg og Kringla
stóðu sig dável og kostuðu að -
eins $2.00 um árið, en kaup mik-
ið lægra, og lifnaðarhættir eins.
Og 1926—29 var meðalmanns
kaup orðið $3.00 á dag, fyrir 8
tíma vifinu eða rúmlega það-
1930 stöðvuðust allar framkv.
svo kaup varð hörmulega lit-
íð, eða ekkert, svo fjöldi bæjar-
manna og borgarar, lenti á von-
arvöl, og þeir gjörðu bezt, sem
lifðu út á landi höfðu mjólkur
CANADIAN
PACIFIC
OFFERS
a choice of 2
Scenic Dome Trains
- at no extra cost-
for your
EASTERN
from reserved reclining
coach seats with full-length
leg rests to Drawing Rooms
—Skyline Coach with Dome
—Sleeping Lounge Car with
Dome — Coffee Shop with
attractive meals at Coffee
Shop prices — Dining Room
Cars.
Skyline Cooch Coffee Shop
Add variety to your trip
to or from Eastem Canada
with a Great Lakes cruise
on the World’s Greatest
Inland Waterway between
Fort William and Port
McNicoll . . . restful accom-
modation and excellent cui-
sine . . . a pleasant interlude
in your trip.
For full information
also particulors obout
our Fomily Plan Fores
see your Conodion
Pacific Agent
THC ÓNLY SCENIC POME ROUTE IN CANÁDA