Heimskringla - 02.11.1955, Qupperneq 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 2. NÓV. 1955
Hcitnakrin^k
(StofnuD ÍSH)
CMmz At ð hwrjuai mlMkudtgL
Elgendur: THE VIKING PRESS LTD.
#53 og 9bb Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Talsimi 74-6251
VertJ btatðslne er $3.00 árgangarlnn, borgjst fyrirfram.
Allar borganlr •endlart: THE VIKING PRESS LTD.
öll vlOakiftabréf blaSinu aPlútandi sendist:
Tbe VUdng Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnlpeg
Rlbrtjóri STBFAW EINARSSON
UtanAatarift Ul ritatjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Wlnnlpeg
"Helmakxingla" is published by THE VIKING PRESS LIMTTED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man., Canada — Telephone 74-6251
Anthorixed aa Second Clauag Mctil—Poat Office Dept., öttawq
WINNIPEG, 2. NÓV. 1955
MERKILEG ÚTGÁFA
Á borði mínu liggja tvö þykk
bindi, ný útgáfa af “Þjóðsögum
og æfintýrum” Jóns Árnasonar
og Magnúsar Grímssónar. Bæ'Si
bindin komu út árið 1954. Að út-
gáfunni stendur Bókaútgáfan
Þjóðsaga en bækurnar eru prent-
aðar í Hólaprenti hinu nýja
(Prentsmiðjunni Hólar). Tveir
ungir fræðimenn Árni Böðvars-
son og Bjarni Vilhjálmsson hafa
séð um útgáfuna eða búið hana
til prentunar.
Mönnum gæti dottið í hug að
hér væri um hundrað ára minn-
ingarútgáfu að ræða, Svo er þó
ekkí bemlínis, því, eíns og menn
muna, komu þjóðsögurnar út 1862
—64, en þó þessari útgáfu sé ekki
lokið eins og þegar verður sagt,
þá er ólíklegt að útgáfa síðasta
bindis dragist fram á árin 1962—
64.
Eins og jafnaldrar mínir frá því
um aldamót muna þá voru þjóð-
sögur Jóns Árnasonar “Gömlu
þjóðsögurnar” eins og þær oftast
voru kallaðar, með fágætustu
bókum í landinu. Fólkið í land-
inu hafði á þessum tæpu fjöru-
tíu árum bókstaflega lesið þær
upp til agna. Það var ekki fyrr
en 1925 að Sögufélagið tók að
gefa út “Gömlu þjóðsögurnar’’
á ný, til mikils fagnaðar fyrir
bókavini, þótt nokkuð hlyti þaS
að draga úr fagnaði hinna eldri
manna að bókin kom út í svo
smáum iheftum að útgáfunni
varð ekki lokið fyrr en 1939-rétt i safelJ der Gegcmwart”.
fyrir stríðið verra og síðara. Þá
komu víðar í ljós þegar menn
fóru að bera útgáfuna saman við
handrit þau, er Jón hafði notað,
handrit sem þjóðsagnaritararnir
sjálfir höfðu sent honum. Þetta
sýndi sig t.d. þegar Sigurður
Nordal gaf út “Sagnakver” Skúla
Gíslasonar (Rvík 1947) eftir eig-
inhandritum Gísla.
Hér var þá sýnilega verkefni,
kannske ekki svo lítið, fyrir nýja
útgefendur þjóðsagnanna, að
igefa sögurnar út orðrétt eftir
handritum þeim, er sögumenn
og safnarar ihöfðu sent Jóni, að
svo miklu leyti sem handrit þessi
voru enn finnanleg, en mikill
fjöldi þeirra er enn í bréfasöfn
um Jóns í Landsbókasafní.
Hinir ungu fræðimenn hafa nú
leyst af hendi þennan samanburð
við handrit sagnamanna, svo
langt sem þessi tvö bindi ná, en
í þeim er sama efni og í þeim
tveim bindum er út komu 1862—
64. Við aukið er nokkrum skýrsl
um um sögurnar, aftan við bind-
in, en Formáli Jóns Árnarsonar
er prentaður framan við fyrra
bindið, í fyrsta sinn; formáli
Guðbrands er hér settur í annað
bindið. Þessari útgáfu fylgja
ljósmyndir af höfuðskörungum
þeim, er að þjóðsögunum stóðu:
Jóni Árnasyni, Magnúsi Gríms-
syni, Guðbrandi Vigfússyni og
Konrad Maurer. Jón Árnason
getur þess í formála sínum, að
hann hafi tekið flokkun safns-
ins því nær pbreytta eftir flokk-
un Maurers í “Islandische Volks
Ljósprentuð eru hér titilblöð-
in af fyrstu útgáfunni, titilblaó-
ið af “íslenzk æfintýri.” Söfnuð
af M. Grímssyni og J. Árnasyni,
Rvík 1952 og titilblað að “Island
ische Volkssagen eftir Maurer,
Leipzig 1860. Auk þess eru ljós-
prentuð mörg handritasýnis-
horn þjóðsagnaþulanna. Galdra-
stafir o.fl. þessiháttar er notað
fyrir bókarskraut. Yfirleitt er
frágangur allur prent og band
með ágætum, svo sem hæfir slíku
merkisriti.
En af útgáfu þessari er enn
varla hálfsögð saga. Menn haía
lengi vitað að Jón Árnason áttt
miklu meira safn af þjóðsögum
en það sem prentað var í þessum
tveim bindum. Að lítt rannsök-
uðu máli ætluðu útgefendur aðí
þetta aukasafn með registri *
mundi komast í eitt bindi til,
þriðja bindið. Nú hafa þeir kom
izt að raun um að ekki muni af
veita þrem bindum enn til að
koma safninu á prent. Svo safnið
verður þá allt fimm bindi og sög-
urnar allar igefnar út á sama hátt
eftir handritum þeim sem Jón
„„ „ , ri - , hafði safnað. Geta má nærri hve
og var sa hattur hafður a þvi , , * * ,
_ ___ ___,_:__ -c,_.„imikið verk það er að koma ollu
þessu mikla þjóðsagnasafni á
prent og eiga kostnaðarmenn og
Útgefendur geysimikla hönk í
bak íslendinga fyrir það. En eng
um ætti útgáfa þessi að vera kær
komnari en íslenzkum fræði-
mönnum og íslenzkri alþýðu, þvi
enn eru þjóðsögurnar skemmti-
legasta efni um að lesa sem til
er. —Stefán Einarsson (próf)
var víst margur góður og gamall
sögufélagsmaður kominn undir
græna torfu En þessi seinagang
ur á útgáfunni leiddi einfaldlega
af því, að milli stríða voru íslend
ingar ekki einungis fáir, eins og
þeir hafa alltaf verið, heldur líka
í fátækara lagi, þótt eigi brigði
þeim við það.
En fátt er svo með öllu illt að
tkki boði nokkuð gott. Stríðið
verra og síðara auðgaði íslend-
mga svo, að nú geta þeir ráðist
í að gefa út á einu ári bók sem
milli stríða tók þá 14 ár. Mér er
ókunnugt, hvort Sögufélagsút-
gáfan er uppseld eða ekki, en þó
svo væri er óhætt að fullyrða, að
hún sé enn ekki orðin eins sjald-
gæf eins og “Gömlu þjóðsögurn-
ar” upp úr aldamótum. En hví
þá þessi nýja vandaða og dýra
útgáfa?
Til hennar liggja rök þau er
nú verða talin. f útgáfu Sögufé-
lagsins voru 160 fyrstu blaðsíð-
urnar settar upp aftur. En er svo
langt var komið prentun, hafði
mönnum lærst að ljósprenta bæk
ur
sem eftir var verksins. Fyrir
utan þessar 160 sður er því önn-
ur útgáfa nákvæm eftirmynd
fyrstu útgáfu svo ekki verður
um bætt, og er það geysimikill
kostur ef menn vilja hafa það
svo. En eins og geta má nærri
gátu villur af ýmsu tagi slæðst
inn í hina fornu fyrstu útgáfu,
ekki sízt þar sem svo var í pottin
búið, að Jón Árnason gat ekki
lagt síðustu hönd á ihana þar sem
hún var prentuð út í Leipzig. A meeting of the Jon Sigurd-
Sú var ástæða til að ekki var son chapter IODE will be held
hægt að prenta formála hans fyr - at the home of Mrs. H. G. Nichol
ir safninu, heldur varð Guð- son, 557 Agnes St., Friday Nov.
brandur Vigfússon, staddur ytra, 4th at 8 o’clock with Mrs. H. B.
að hlaupa þar i skarðið. VillurSkaptason joint hostess.
Bróðurhönd yfir hafið
Sumar bóka- og blaðasendingar
ýta við manni og vekja mann til
umihugsunar um aðrar fram. Slík
sending barst mér í hendur frá
Árna bókaútgefanda Bjarnarsyni
á Akureyri fyrir nokkrum dög-
um; en það var eintak af “Laug-
ardagsblaðinu”, sem hann gefur
út vikulega, er var að þessu sinni,
laugardaginn 22. október, sér-
staklega helgað Vestur-íslend-
um, því að þann dag voru liðin
rétt 80 ár, frá því að fyrstu ís-
lenzku landnemarnir komu til
Nýja-íslands.
Öndvegi skipar á forsíðu blaðs
ins prýðileg grein, og myndum
prýdd, eftir ritstjórann, “Átta-
tíu ára landnámsafmæli Nýja-ís-
lands”, sem bæði er skilmerkilega
samin og af glöggum skilningi á
aðstæðum landnemanna og bar-
áttu, og að sama skapi hlýleg i
garð vor íslendinga vestan hafs.
Þessi eru niðurlagsorð umræddr-
ar ritgerðar:
“Hér verða ekki ræktar orsak-
ir vesturferða frá íslandi. Þær
voru margar, þótt vafalaust hafi
það vakað fyrir þorra manna, að
þeir mundu tryggja sér betri af-
komu og meiri menningarskil-
yrði í nýja landinu en heima á
Fróni. En hverjar sem orsakirn-
ar voru, þá var landnámsfyrirtæk
ið djarflegt. Landnemarnir
mættu erfiðleikunum með mann-
dómi og þreki. Þeír sköpuðu sér
á stuttum tíma virðingu inn-
lendra manna, og sjálfum sér
yfirleitt góða afkomu. Og um-
fram allt, þeir hafa allt til þessa
dags sýnt undraverða tryggð ís-
lenzkri menningu. Þess vegna ber
oss hér heima að minnast þeirra
með bróðurhug og virðingu.
íslenzka nýlendan í Nýja-ís-
land» liðaðist sundur að nokkru
leyti. Allt um það ber að minn-
ast stofnunar hennar, sem ein=
af þrekvirkjum hins íslenzka
kynstofns. En á engan hátt fáum
vér heimamenn á íslandi minnst
hinna þrautseigu landnema og
niðja þeirra maklegar en með
því að gera nú drengilegt átak
til eflingar samstarfs og kynna
milli íslendinga austan hafs og
vestan. Það samstarf á að vera
skerfur vor til viðhalds íslenzkr-
ar menningar í Vesturheimi.
f skörulegri ritstjórnargrein,
“Hugsað vestur um haf”, ræðir
Árni síðan nánar nauðsyn fram-
haldandi og aukinna samskipta
fslendinga yfir hafð; leiðir sterk
rök að því, hvers virði heimaþjóo
inni sé slíkt samband, og eggjar
til öflugri viðleitni af hennar
hálfu í þá átt.
Á sama streng slær Steindór
Steindórsson, menntaskólakenn-
ari á Akureyri í ávarpi sínu.
“Tengslin mega ekki rofna”, og
jafn drengileg og fögur eru
ávörp þeirra séra Péturs Sigur-
geirssonar á Akureyri og Jónas-
ar Jónssonar frá Hriflu, fyrrv.
ráðherra og skólastjóra, til vor
Vestur-íslendinga.
Einnig eru í blaðinu kveðjur
og velfarnaðaróskir oss til handa
frá fjölmörgum öðrum einstakl-
ingum og fyrirtækjum. Enn-
fremur er þar endurprentað kvæð
ið “Víðitangi”, sem Frank Olson
orti á ensku í tilefni af 75ára
landnámshátíðinni í Nýja-íslandi
1950, en dr. Sigurður J. Jóhannes
son skáld sneri á íslenzku.
Vér fslendingar í landi hér
skuldum Árna Bjarnasýni mikla
þökk fyrir þá ræktarsemi í vorn
garð, og framtakssemi, sem hann
hefir sýnt með útgáfu þessa af-
mælisblaðs oss til heiðurs. Vissu
lega mega drengileg og faguryrt
ummæli hans, og annarra þeirra
ágætti manna, sem hér eiga hlut
að máli, hita oss um hjartarætur.
En hitt sæmir eigi síður, að þau
kveiki oss auknn metnað i
brjósti, um að standa sem fastast
saman um varðveizlu hinna ís-
ienzku menningarerfða vorra
hér í álfu. Látum handaband
frændseminnar í verki brúa haf-
ið þeim málum til styrktar.
Rchard Beck
SEX HUNDRUD RIT-
STJÓRAR VIÐ PRAVDA
OG ISVESTIJA OG JAFN-
FJÖLMENNAR EFTIR-
LITSNEFNDIR
i(Þessi fróðlega grein um rúss-
nesk blöð, birtist 16. sept. í Ai-
þýðublaðinu. Munu margir lesa
hana sér til skemtunar. Gripdeild
ina vonar Heimskingla að ofan
nefnt blað fyrirgefi.—Rstj. Hkr)
Forustublöð Rússa, Pravda,
(Sannleikurinn) og Isvestija,
(Fréttir), má hiklaust telja með
athyglisverðustu blöðum, sem nú
eru gefin út í heiminum. Óhætt
er að fullyrða, að þau séu ekki
svipuð neinum öðrum blöðum i
víðri veröld, heldur eru þau
bæði fyrirbæri frá tímum bolsé-
víkanna.
Útgáfa Pravda, sem hófst þeg-
ar árið 1912, og er þess vegna
enginn unglingur lengur, er aðal
málgagn rússneska kommúnista
flokksins. Isvestija — eða eins
og það blað iheitir, ef allur titili
þess er þýddur, Fréttatilkynning
ar frá fulltrúum verkamanna i
æðstaráði Sovétríkjanna, hóf
göngu sína í febrúarmánuði 1917
sem lítið tilkynningablað á veg-
um fyrsta verkamanna- og her-
mannaráðsins í Pétursborg. Var
blaðið fyrst í höndum byltingar
sósíalista, en síðan tóku bolsévík
ar það í sínar hendur, í október-
mánuði sama ár, og fluttu það
nokkru síðar til Moskva.
Bæði eru þessi blöð lítil í snið
um, venjulega aðeins f jórar síður
í litlu broti, myndalaus og flytja
engar auglýsingar. V.- Evrópu
búum þykir því útlit þeirra ekki
neitt sérlega glæsilegt, en Rúss-
ar hafa nú sínar hugmyndir, varö
andi útlit dagblaða, og að þeirra
dómi eigi dagblöð að flytja það
efni, sem þessi dagblöð flytja, og
ekki annað. Allt annað er frá
iþeim vonda.
En þótt þessi blöð láti lítið
yfir sér hið ytra, eru þetta vold-
ug blöð, og starfsmannaf jöldi
þeirra mikill á okkar mælikvarða
Við Pravda vinna til dæmis 2500
fastráðnir blaðamenn, en þar af
eru 1500 fastir fréttaritarar í
einstökum borgurn og héruðum.
Svipaður starfsmannafjöldi er
við Isvestija. Við ritstjórnina
sjálfa starfar 300 manna eftirlits
ráð, sem hefur nákvæmt eftirlit
með því sem ritstjórarnir skrifa
en ritstjórarnir eru líka 300.
Blaðamenn við þessi öreigablöð
hafa gott kaup, menn, sem skrifa
neðanmálsgreinar fá tvö þúsund
rúblur í mánaðarlaun. og er það
kaup svo hátt, að erlendir blaða-
menn, sem dveljast í Moskva,
verða að fá gífurlega launaupp-
bót á ári, eða leggja sér þá upp-
hæð til sjálfir, eigi þeir að búa
við svipuð lífskjör og þessir
starfsbræður þeirra við Pravda
og Isvestija.
Æðsti maður við hvort þessara
blaða, eða aðalritstjórinn, hefr.r
15 aðstoðar-aðalritstjóra. Aðal-
ritstjóri Pravda iheitir D. T.
Sjepilov, og á þessu ári hefur
hann verið einn af leiðandi
mönnum innan miðstjórnar kom
múnistaflokksins. Það var Sjep-
ilov, sem opinberlega hóf þó
sókn á sínum tíma, er endaði
með því, að Malenkov afsalaði
sér völdum.
Blöðin fá ekki að birta neitt
stjórnmálalega mikilvægt efn’-
fyrr en æðstu mennirnir hafa
gefið samþykki sitt til Þess
Verður þar af leiðandi að leggja
allar slíkar greinar fyrif þá háu
herra, löngu áður en þær eiga að
birtast.
Þeir, sem rita eiga Ieiðara eða
neðanmálsgrein, hafa 15 daga til
umráða og skrifa því aðeins tvær
slíkar greinar á mánuði. Má telja
að það sé all góður tími til stefnu
en þess er heldur engin vanþöri,
því að hamingjan hjálpi þeim,
sem verður á í messunni, og skrif
ar eitthvað það, sem ekki sam-
rýmist línunni á þeirri stund,
sem það kemur fyrir almennings-
sjónir. Um áramótin 1952—53,
þegar Stalin var að kveðja
þennan heim og ýmislegt að ger-
ast á meðal forustumannanna í
Moskvu, reyndust ritstjórnarstól
stólarnir við Pravda og Isvestija
mörgum heldur völt sæti. Uröu
margir af þeim að þola harðar
ákúrur, og ihurfu margir þeirra,
svo að ekki hefur til þeirra
spurst eftir það.
Sæti einhver gagnrýni fyrir
eitthvað í Pravda, á sá hinn sami
ekki margra kosta völ til að fá:
leiðréttingu mála sinna. Eina
leiðin er þá að skjóta máli sínu
til næsta flokksþings kommún
istaflókksins, með aðstoð ein-
hverra vina eða vandamanna á
æðstu stöðum. Hins vegar kem-
ur það oft fyrir, að þeim Pravda
og Isvestija lendir í hár saman,
þar sem annað blaðið er fulltrúi
flokkslínunnar en hitt þings og
æsta ráðs, og nú að undanförnu
einnig menntamannastéttarinnar
og getur á stundum borið tals-
vert á milli. Þegar slíkt kemur
fyrir, er það öruggt merki þess,
að um verulegan ágreining sé að
ræða í miðstjórninni, og reynist
þá oftast skammt að bíða nokk-
urra atburða. Eiga iþá ritstjórarn
ir allt sitt undir því, að þeir hafi
íúlkað sjónarmið þess, sem sig
ur hlýtur í átökunum.
- Allar mikilvægar stjórnmála
tilkynningar og fréttir birtast
samtímis í báðum blöðunum, og
er því ónauðsynlegt að lesa nema
annað þeirra, til þess að fylgj-
ast með því, sem gerist helzt í
innanríkis og utanríkismáluin.
Það er einungis í neðanmáls-
greinum og greinum um menn-
ingarmál sem um mismun er að
ræða.
A ártíð Lenins, þann 23. apríl
fluttu bæði blöðin til dæmls
mestmegnis sama efni. Og aldrei
þessu vant birtist stór mynd á
forsíðu beggja blaðanna frá
minningarhátíðinni í Stóra leik-
húsinu í Moskvu, og fyrir neðan
myndina tók við leiðari, þar sem
Lenin var hylltur og lýst afrek
um hans. Síðan var frétt um það,
ihvaða framámenn hefðu tekið
þátt í minningarhátíðinni og
inni og haldið þar ræður. Önnur
| blaðsíðan og helft þeirrar þriðju
var í báðum blöðunum varið til
að birta ræður þær, sem aðalrit-
stjórar hvors blaðs um sig höfðu
haldið á minningarhátíðinni.
Síðast komu skeyti frá erlendum
ríkisstjórnum til ríkisstjórnar-
ar Sovétveldanna í tilefni af ár-
tíðinni.
Okkur mundi eflaust þykja
blöð þessi heldur einhliða og
leiðinleg, en engu að síður koma
þau daglega út í allt að þrem
milljónum eintaka, hvort um sig.
Auk þess eru myndamót af blað
síðum þeirra flutt flugleiðis til
allra helztu borga Sovétríkjaima
þar sem blöðin Jroiud ut samdæg
urs í hundrað þúsundum eintaka
En það reynist ekki allt sann
leikur í “Sannleikanum” og ekki
allt fréttnæmt í fréttunum. Því
er sagt í Moskva, í hálfum hljóð
um, “Pravda ne imeet pravda,
Isvestija ne imeet Isvestije”, —
í Sannleikanum er engan sann-
leik að finna, í Fréttum er ekk
ert í fréttum.”
Það er ekkert furðulegt við
það, að búar Saar greiddu í mikl
um meirihluta atkvæði með því
að heyra Vestur-Þýzkalandi til,
en Frakklands. En það lítur alt
lakara út, er þess er gætt, að
hugmyndin var, að veita Frakk.
landi héraðið til þess að gefa því
nokkumveginn jafnt tækifæri til
Nýtt Sívirkt
Dry Yeast heldur ferskleika
ÁN KÆLINGAR
Konur sem reynt hafa hið nyja, skjotvirka þurra ger
lischmans, segja að það sé bezta gerið sem þær hafi reynt Það
Slíkt öðru geri að því leyti að það heldur ser vel þo vikur standi
d á búr-hillu. Samt vinnur það sem ferskst duft, verkar undir
s, lyptist skjótt, framleiðir bezta brauð, af allri gerð til fynr og
ir matar. . , . _
pleysist: (l)Leysið það vel upp í litlu af volgu vatni og bætið
að einni teskeið af sykur með hverju umslagi af geri. (2) Straið
rru geri á. Lát standa 10 mínútur. (3)Hrærið vel í. (Vatnið not-
með gerinu, er partur öllu vatni er forskriftin gerir ráð fyrir).
” K .V 1 • / 1 • f 1 ACAC D Alf
1 pakki jafngildir 1 köku af Fresh Yeast