Heimskringla - 15.04.1959, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 15. 22. APjxÍL ’59
líctmskrmpla
rtnrnu/l !9M
Kemur út i hverjum miðvikudegi
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
868 Arlinuton SL Winnipea S, Man. Canada Phone SPruce 4-6251
Vcrð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram
Illar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
011 viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Vikinu Press Limited. 868 Arlington St., Winnipeg 3
Ritstjóri: STEFÁN EINARSSON
UtanAskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMðKRINGLA, 868 Arlington St. Winnipeg S, Man.
HEIMSkRINGLA is published by THE VIK.ING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
868 Arlington SL, Winnipeg 3, Maa. Canada Phone SPruce 4<E51
Autnuriaad as Second Claas Masi—Poat Ofíice Depu. Ortowa
WINNIPEG, 15. 22. APRÍL ’59
SINDUR
frá síðasta Þjóðræknisþingi
ALLAN ÁRSINS HRING
!
Frásögnina af fyrsta og fert-
ugasta Þjóðræknisþingi voru, má
ekki svo niður falla, að ekki sé
minst komu Guðm. Grímssonar
dómara og ræðu hans á skemti-
fundi Icelandic Canadian Club.
Hann hurfti ekki i grafgötur
að fara til að finna ræðuefni sitt.
Hann tók það úr lífstarfi sínu
og var sava drengs, er órétti var
beittur, af illmennum, en sem
Guðrmmdttr málaði svo sanna
mynd af. að lifa mun í réttarfars-
sögu beimsins. Hún mun iafn-
framt óo-levmanleg verða þeim,
ér á þana hivddu betta kvöld.
Það nálnaðist svo frásagnir ein-
staklinpra í íslendingasögunum
að látlausri fegurð og almennu
sannleiksgildi, að lifa mun óaf-
mannlega, sem list. Erlingur
lögfr. Eggertsson fór nokkruml
hugðnæmum orðum um erindil e?a.ems og rettara væri að segia
til þess. En hann er ekkert hissa
á að leggja land undir fót. Er
nú talað um, að hann sé boðinn
til íslands á næsta hausti í þágu
háskólalyðs íslands og muni
flytja í Reykjavík og á Akureyri
eina fjóra fyrirlestra. Mun hann
reynast þar hinn sanni og ó
trauði fulltrúi Vestur-íslendinga
sem hann hefir ávalt verið.
•
Aðal tilgangurinn með skrif-
inu um fertugasta þing Þjóð-
ræknisfélagsins, var að athuga
hvort stefna vor í þjóðræknis-
málum væri hin sama o? uppruna
lep'a. eða á fvrsta þinp^i þess. Það
v3“ri ekki furða. bó út af leið
befði stÖrkusínnum borist á 40
árum, eða um bað levti, sem kvn-
slóðin, sem af stað fór með sam-
tökin, er að hverfa, eða er að
mestu horfin. Það er lióst, að
takmarkið er enn óbrevtt þó leið
in til að ná bví sé ekki hin sama
horfið með tungunni í löndunÝ bæði rætt og ritað um sjóinn,
þeim, isem hún áður átti heima í hvernær og hvernig að hann
Og síðustu leiftur hennar eru nú varð til. Að þeir eru ekki ætíð
að hverfa af himni ok-kar Vestur- sammála í útlistingum sinum er
íslenzka þjóðlífs, svo að ekki er ekki að undra, þvi hinn óhjá-
um að villast í augum kynslóðar- sneiðanlegi sannleikur er, að eng-
innar, sem uppi var fyrir 40 ár-| inn var sjónarvottur að þeim at-
um, og hóf hér íslenzku kenslu, burði. Að atburður þessi ihafi
og stofnaði Þjóðræknisfélag ís- hlotið að bera við fyrir rúmurn
lendinga í Vesturheimi utan um tveim biljón árum, er skoðun
þá hugsjón. Oss er raunar oft fremstu jarðfræðinga, því það er,
sagt, að máli ættfeðranna verði eftir því sem næst verður komist,
hér ekki haldið við, reynslan sýni svona nokkurn veginn aldur jarð
það. Hún sýnir það ekki hjá sum arinnar, og sjórinn hlýtur að
umí þjóðflokkum þessa lands. Vera nálega það gamall. Það er
Þeir halda betur við þjóðerni og nú mögulegt að komast að aldri
tungu sinni en við. Eg ímynda grjóttegunda þeirra, er jarðskorp
mér að það séu eiginlega til fáar an samanstendur af, með því að
mæður í þessu landi, sem ekki mæla hve ört að radíumkenda
vilja sjá barnið sitt læra mál móð- efnin, sem grjótið hefir í sér
urinnar. Eg get ebki hugsað mér fólgið, hafi verið að eyðast—-út-
neitt, sem dýpri rætur á í brjóst- geislast. Elztu grjóttegundir,
um mannkynsins en móðurástina.'sem enn hafa fundizt, eru um
Og ráð manna er orðið tvær biljón þrjú hundruð miljón
reikult, þegar þess verður ára gamlar. Alitið er, að það hafi
ekki vart í sambandi við þjóð- tekið eitthvað um hundrað miljón
ræknismálin. En þetta er þó ár fyrir jörðina að kólna það mik' andránni undirorpin náttúrulög-
FLUGGJÖLD
TIL
FVRSTA FLOKKS FYR-
IRGREIÐSLA með
tveim ókeypis máltíðum,
koníaki og náttverði.
IAL flýgur STYTZTU
AFANGA YFIR CT-
HAFI—aldrei nema 400
mllur frá flugvelli.
LÆGSTU
ISLANDS
IAL (ICELANDIC AIRLINES LOFT-
LEIÐIR) bjóða lægri fargjöld til Ev-
rópu en nokkurt annað áætlunarflug-
félag í sumar, og á öðrum árstfmum.
LÆGRI en "tourist” eða "economy”
farrýmin—að ógleymdum kostakjörum
"fjölskyldufargjaldanna”. Fastar áætl-
unarferðir frá Now York til
REYKJAVIKUR, STÖRA-BRET-
LANDS, NOREGS, SVÍÞJÓÐAR, DAN-
MERKUR, ÞÝZKALANDS og LUX-
EMBOURG
Upplýsingar í öllum ferðaskrifstofum
KELAVéQgfpA iSílMES
15 West 47th Street, New York 36 PL 7-8585
New York • Chicago • San Francisco
eitt af því, sem ættingar vorir^ ið, að skorpa hennar gæti mynd-
i að á starfsefnin sé, eða hafi verið
lögð ólík áherzla. Aóferðin til
að halda hér við íslenzku hefir
breyzt frá því að vera kensla
æskulýðs vors í kjallaraholun
kirknanna sem nú fer fram í þes
Guðmundar—og því fremur sem;
það var sannur þáttur úr ævi-
sögu Vestur-íslendings.
Það var sem hlýr sunnanblær
léki um vanga gesta þjóðræknis- . .
, . , , .. , . stað í veglegri deild í Mamtoba
þmgsins 1 þetta sinn a samkomum . 6 .
haskola. Hefir þar eflaust hu
þeirra og stakk í stúf við kuld-
ana og óveðrin, sem við ihöfum
úr suðrinu fengið á þessum vetri.
Valdimar Bjornson, sem erindi
flutti síðasta þingkvöldið í Uni-
tarakirkjunni á Sargent og Ban
ning strætum, lagði bæði vel og
lengi út af skrifum hinna ágætu
höfunda heima, er í Eddu birt-
ast, riti Árna Bjarnarsonar og nú
mesta breyting í starfsstefni
Þjóðræknisfélagsins orðið og át
hefir sér stað, vegna þess, að húi
áhrærði eitt stærsta hlutverk
Þjóðræknismélagsins. — Stefn.
þessi kostaði strekking innai
Þjóðræknisfélagsins og stór fjár
útlát á meðal íslendinga. En
! þrátt fyrir þetta stóra spor til
er, eða ætti á hverju íslenzku framfara er fylsta ástæða ti! að
heimili vestra að vera. Ritið er' sPyrja °S sPá enn um* hvort viS
einn óslitin þjóðræknisóður, —
ihrein og bein biblía þeirra er
ættjörð og frændum unna. Út-
gefandi þess á betra fyrir það
skilið, en við höfum gert oss
nokkra grein fyrir, og bæði
það og annað. Það má heita að
hann hafi dregið forustu um
þjóðræknisstörf úr höndum landa
sinna eystra og vestra
hald islenzku sé ihér borgnara
með henni hjá uppvaxandi ís-
lenzkum æskulýtS, eða til við
tæks viðhalds hennar, en barna-
kenslan hefði orðið, eða stefna
sú er fyrsta þing Þjóðræknisfé-
lagsins bygði tilveru sína á. Eg
er hræddur um að minna hafi þar
úr orðið, en ætlað var.
Og hefði jöfn áherzla verið
Ef nefna skal nokkra sérstak- löSð á bæði þessi bjargráðamál
Eddu, mundum vér íslenzkrar tungu, hefði ef til vill
ar greinar 1
benda á greinar Páls læknis betur farið. En svo getur hver
Kolka og Jónasar Jónssonar frá skygst um í sinni sveit, eins og
Hriflu, sem stórfróðlegar eru og
sögulegar um þjóðernisleg efni,
norræn og íslenzk
Þorsteinn sagði, um viðhaldi ís-
lenzkunnar.
En annað sem komið hefir
að brjótast hingað um hávetur
Valdimar er búinn að flytja staðinn fyrir það, sem ekki átti
ræður um þjóðræknismál vor frá sér stað fyrrum, eða fyrir 40 ár-
mörgum hliðum. Fyrir það meg- um, eru ferðalög héðan að vestan
um við vera honum þakklátir—I heim. Kynnin sem af því leiddu
og áhugann sem lýsir sér í því, gætu með tið og tima vakið hér
uop ný og traust vinabönd milli
íslendinga eystra og vestra. Þau
ferðalög eru þörf. Það ryfjar
upp sös?u hinna eldri af landinu,
sem þeir eru sjáanlega margir
famir að ryðga í, því í fæstum
frásöenum þeirra af feröinni, er
á viðburði söeunnar minst. Þó á
belztu söeustaði landsins sé kom
ið—staðina bar sem “holtin
hlevoa í menn hrótt og ein.hver
hetjudáð var drygð”, staðina sem
menningu íslenzku þjóðarinnar
g«vma.
Frá þessum sjónarhóli—40 ára
sjónarhóli þjóðræknisþingsins,
HREINSIÐ
SEMENT GÓLF
ÁN NÚNINGS!
Látið ekki, er þér hreinsið gólf
hrufótt eða feitmökuð gólf ægja
yður. Hér er sýnt hvernig hægt
er að breinsa án núnines. Bætið
tveim matskeiðum af Gillets Lye
í fötu af vatni. Blandið vel. Lyið
levsir óhreinindin skíótt upp, ó-
hreinindi sem án bess mundu
eygja nú við sólarlag ævinnar, en
iþeir gerðu ekki fyrir 40 árum.
•
Hvað hefir í staðinn komið?
ast. Er þá komið ac3 þeirri ætlum,
að fyrir tveimur og hálfri biljón
árum, hafi afskaplegur viðburð-
ur i sköpunarsögu jarðarinnar at-
Þjóðræknislegur áhugi kemur nú vikast; en álitið er, að aldurskeið
þannig orðið fram, að safna pen-j þetta kunni að vera talsvert
ingum, sópa helzt innan vasa V.-j lengra, því grjóttegundir geti
íslendinea til að koma upp í komið í leitirnar þá er minst var-
nafni þjóðernismála vorra tvö, *r> er kunna að gefa til kynna
hundruð-búsund dala stofnunum.i hærri ára tölu en þetta.
einni eftir aðra og stofnunum
með 50 dala félagsgjaldi, en sem
reka á þó á erlendu máli. Ac5 hér
sé um annað að ræ<5a, en það,
sem íslenzkri menningu og nor-
rænni má að haldi koma, er litill
vafi á í augum vorum. Og það á
meira samrýmt við þessa fjár-
græðgistíma, sem við lifum á, en
bjargráð íslenzku og norræns
arfs hér vestra.
Útaf fyrir sig finst oss of langt
gengið í fjárbænum nú oröið á
meðal íslendinga vestra. Það var
ekki sízt sú skoðun, er þess varð
ollandi, að verð Heimskringlu
var ekki hækkað nýlega, eða aö
farið var fram á betl til almenn-
ings til útgáfu hennar í þess
stað. Að vilja stöðva þessa fjár-
plægingu á hendur almenníngi,
var undir eins túlkað sem feigð-
arboði blaðsins. Það var ekki við-
komandi að gefa út blað sem við
hæfi almennings væri og hjá efna
ógöngum sneiddi. En útfegendur
Heimskringlu eru að öðru þekt-
ari í viðskiftum en slíkum aðferð-
um.
Jafnvel þetta síðast nefnda
minnir á og á heima innan breyt-
inga á stefnum Þjóðræknisfélags
ins nú og fyrir 40 árum.
HAFIÐ, SALTTÐ 1
OG TUNGLIÐ
ÞVl
Þar til eg, sem unglingur, kom
með 'foreldrum mínum vestur á
Kyrrahafsströnd, hafði eg litið; jarðskelin kólnaði, storknaði og
um sjóinn hugsað. Fyrstu fjóra; a?s lokum harðnaði til fulls. Þeir
Jörðin, nýgengin úr greipum
sólarinnar, var þyrlandi gas-
hnöttur, ákaflega heitur, er þaut
í niðdimmum geimi á braut, og
með hraða, er takmarkaður var af
afarmáttugum öflum. Smám sam-
an kólnaði þessi logandi gasnött-
ur. Gastegundirnar byrjuðu að
breytast í fljótandi efni, og jörö-
in varð að bráðnum efnum. Að
lyktum skipuðust efni þessi í á-
kveðnar tegundir: Þau þyngstu
sukku til miðjunnar, þau sem létt
ari umkryngdu þau, þau sem létt
ust voru, mynduðu yztu röndina
Og þetta fyrirkomuleg ríkir enn
í dag—miðja jarðarinnar er bráð
ið járn, nálega eins beitt og það
var fyrir tveim biljón árum, og
hið millum-liggjandi hálfsveigj
anlega basalt, og hörð ytri skel,
tiltölulega þunn, er samsett af
harðstorknu stuðlabergi og forn-
grýti.
Ytri skorpa jarðarinnar, á
myndunarstigum hennar, hlýtur
að hafa verið miljónir ára að
ibreytast úr fljóandi í fast ásig-
komulag. Það er skoðun margra,
að áður en umskiftin voru algjör,
'hafi þýðingarmikill atburður
gerzt—sköpun tunglsins.
Það var flóð og fjara á jörð-
inni löngu fyrir þann tíma sem
hafið var til. Af aðráttarafli sól-
ar varð alt hið lagarkenda yifir-
borð jarðarinnar að einni fló’ð-
öldu, er valt óhindruð umhverfis
ihnöttinn, er smám saman hægði
á sér og minkaði, eftir Iþví sem
mánuðina, sem við vorum hér
vestra, mátti segja að við ættum
heima í fjörunni, svo nærri vor-
um við sjónum. Eg minnist þess
sem þeirrar sikoðunar eru, að
tunglið sé afsprengi jarðarinnar
segja, að á öndverðum þróunar-
stigum hennar, hafi eitthvað skeð
nú, hve vel að sjávarniðurinn ogj sem orsakaði það, að þessari
brimhljóðið lét í eyrum. Húsið,
sem faðir minn bygði og við flutt
um í, var um þrjár mílur frá sjó.
seigu flóðbylgju jókzt hraði og
hreyfiafl, og reis því óhiugsan-
lega hátt. Afl það, að því er sýn-
Eftir sjö ára dvöl þar, fluttumjist, er framleiddi þau stærstu
við aftur til meginlandsins, fárra; háflæði, sem nokkru sinni hafa
stunda ferð frá eyjunni. Þar komið fyrir á þessum hnetti, var
bygði eg á háum, þverhníptumj afl bergmálsins, því þegar hér
sjávarbakka. Eftir margra ára
veru flutti eg þaðan á eyri, sem
um háflæði er rétt fyrir ofan
siávarmál. Á vetrum hafði eg bar
lítið annað fyrir stafni en bað,
var komið sögu, hafði tímabilið
milli háflæða á sólinni nálgast og
svo jafnast á við hið óhindraða
rugg hinnar lagarkendu jarðar.
Og þannig varð það, aö hvert
þurfa mikla nuddun og evða
vondri lykt á sama tima.Ef yður verður þess æ saknað. að íslenzku
einnig vnntar upplvsinoar um kensla uppvaxandi íslenzku kyn
notkun ódýra lyes til notkunnar slóðarinnár, hefir verið skágeng-
í húsinu eða í kring á búinu. Það^ ;n og minni áherzla verið á hana
getur snarað mikinn tíma, vinnu ls ð en áður. Það hefir ávalt
og fe. Rsknfið eftir frium bækl- A
ingi til Standar Brands Ltd., verið fotboðl tortimingar Nor-
550 Sherbrook St. W. Montreal. rænnar menmngar að hún hefir
að veita siónum nákvæma eftir- sólar aðfall fékk aukið hreyii-
tekt, og læra að hekkja hann í afl, af því að jarðruggið ýtti und
öllum hans brevtileik. Og einsj ir, svo hvort hinna tveggja dag-
og stjörnur himinsins, befir sjór-j legu aðfalla varð stærra en það
inn kent mér að dásama almætt-i sem á undar fór. Eðlisfræðingum
ið. Hér var bað, í brimróti miklu.j telst svo til, að eftir fimm hundr-
sem mér flugu í hug spurning-l uð ár, hafi slík afskapleg og sí-
arnar: Hvernig varð siórnin upn- hækkandi aðföll, þeim megin
haflega til, og með hvaða móti.jarðar, sem að sólu sneri, orbið
varð hann saltur? Fór eg svo að svo há, að þau mistu stöðugleik
leita upp beztu heimildir um og samhengi, svo að afarstór
þessi efni. bylgja klofnaði í sundur og þeytt
Hefir fjöldi visindamanna ist út í geiminn, er varð í sömu
málum, er þeytti henni hringsnú
andi á sinni eigin hringbraut um
hverfis jöðrina. Þannig er álitið,
að tunglið sé tilkomið.
Ýms rök benda til þess, að
þetta hafi gerzt eftir að jarðskel-
in var dálítið farin að harðna,
en þegar hún var að nokkru leyti
í lagarkendu ásigkomulagi. Enn
í dag má greina afarstórt ör á
yifirborði hnattarins. Örið er
feyíkilega djúp dæld eða skál, er
Kyrrahafið fyllir. Samkvæmt
ýmsum jarðlagafræðingum, sam-
anstendur botn Kyrrahafsins ein
vörðungu af stuðlabergi, þar sem
aftur á móti allir aðrir sjávarbotn
ar samanstanda af þunnu forn-
grýtisjarðlagi, er myndar og
mest allann hluta yzta jarðlags-
ins. Hvað varð af forngrýtinu,
sem í eina tið hlýtur að hafa þak-
ið botn Kyrrahafsins? Handhæg-
asta tilgátan er sú, að það hafi
sogast í burt úr þessum stað, þeg
ar tunglið myndaðist. Sú sann-
reynd, aó meðalþéttleiki tungl-
ins er miklu minni en. þétfleiki
jarðarinnar, styður slíka tilgátu,
er gefur bendingu um, að tunglið
hafi ekki fengið neitt af hinum
þunga kjarna jarðarinnar, og sé
því einungis samsett af forn-
grýti og basalti yztu jarðlaganna.
Það er skoðun ýmsra hinna
fremstu vísindamanna, að til-
koma tunglsins hafi að öllum lík-
indum hjálpað til að mynda lög-
un annara hafa heimsins aúk
Kyrrahafsins. Þegar nokkur hluti
jarðskorpunnar var rifinn burt,
hefir hlotið að reyna mikig á það
sem eftir var af forngrýtislaginu.
Ef til vill hefir forngrýtisjarð-
lagið andspaenis örinu sprungið
í sundur. Gat svo sprungan hafa
víkkað sem jörðin Iþaut á braut
sinni í geimnum, unz sprungu-
barmarnir fóru að reka hvor frá
öðrum í hinu kvoðukenda, smám
saman harðnandi basalts jarðlagi.
Smátt og smátt varð partur ba-
saltslagsins að höröum steini og
megin löndin hættu að reka hvort
frá öðru—kyrrsett til eilífðar
umgirt höfum. Þrátt fyrir gagn-
stæðar fræðikenningar, virðast
jarðfræðilegar sannreyndir benda
til -þess, að lega aðalhafdældanna
og aðalmeginlandanna, sé til
þessa dags nokkurn veginn eins
og hún var á öndverðu æfiskeiði
jarðsögunnar.
Þegar tunglið skapaðist, var
ekkert haf til. Jörðin, sem var
smátt og smátt að kólna, var hul-
in þykkum skýjabólstrum, er
héldu í sér mestum hluta vatns-
er hún hafði að geyma. í
hinnar nýju jarðstjörnu isvo heitt,
að enginn raki gat fallið án þess
samstundis að snúast aftur í
gufu. Þessi þykku, sifeldlega
endurnýjuðu ský, hafa hlotið að
vera svo þykk, a'ð engir sólar-
geislar hafa getað þrengt sér i
gegn. Þannig hefir náttúran
klappað út i yfirborð jarðarinnar
frumstigin að meginlöndum og
galtómum hafsbotnum i myrkri
og undirheima hita, þyrlandi
skýjum og drunga,
Jafnskjótt sem jarðskorpan
varð nógu köld, byrjaði að rigna.
Aldrei síðan hafa slíkar rigning-
ar átt sér stað. Það ringdi látlaust
dag og nótt, ár eftir ár, öldum
saman. Það streymdi niður i
ms,
feiknalangann tíma var yfirborð
FARIÐ 16. 17. 18. APRÍL
Gilda 25 Daga
HRINGFERÐ FRÁ
WINNIPEG
I Coaches Aðcins:
. Til VANCOUVER _______$50.00
Þér sparið $28.30
Til VICTORIA ____________$50.00
Þér sparið $28.30
Til NANAIMO _____________$50.00
Þér sparið $28.30
f I túrista svefnklefum
Ttl VANCOUVER _----------$66.15
Þér sparið $21.25
Til VICTORIA ------------$72.10
Þér sparið $15.30
Til NANAIMO______________$68.65
Þér sparið $18.75
t Þegar greitt er túrista svefnklefa
fargjald.
JÁRNBRAUTAFERÐ ER
ÓDÝRT FERÐALAG
Fullkomnar upplýsingar hjá
INCREASED YIELD •..
EARLIER MATURITY
See your FEDERAL agent for
Norhtwest Brand Fertilizers
11-48-0 16-20-0 27-14-0
33.5-0-0 '24-20-0
-<•>
itv* ' 'Jí „ - 4
.
z • G R ú f M M í T L D- ‘ ; , •
W I h H I Þ t i/, CANAOA •:
/