Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 16.03.1900, Síða 3

XIV, 11.
Þjóðviljinn.
43
lausamennsku, ómennsku, vinnuhjúa-
skorts, kostavendnis og þvermóðsku, sem
víða bjóða byrginn, og keppast að flykkj-
ast pörum saman i þurrabúðanna hægð,
til að geta þar böm á annara skaut, en
undir eins geta eyðileggjandi stofn til
afkomenda, er aldrei læra að vinna sér
ærlega brauð, og fæstir annað en íllt eitt.
Þetta þurrabúðar* skaðvæna líf var að
sönnu þekkt i eldri systra þinna tið, og
undir eins mig útarmandi, sem Annálar
votta, en margfaldast hefur það í þinni
tíð, mín framliðna, við sívaxandi útveg
ýmsra, sem ástundað hafa að draga að
sór fólk úr sveitum, til að fleyta skipum
sínum þeim til arðs, en færri viljað síðan
byrðina bera af þeirra eða þeirra hyskis
framfæri, heldur slengt henni upp á fá-
tæka hreppa, þeirra velmegun, góðri hús-
stjórn og uppeldi, yðjusemi, jarðar- og
penings-rækt til þess meira niðurdreps“.
*
* *
Þannig lýsir einn merkasti maðurinn,
sem Island hefur átt, lifnaðarháttum vor
Islendinga um síðastliðin aldamót. En
hvað skyldi hann segja, ef hann um þessi
aldamótin mætti líta upp úr gröf sinni,
og virða fyrir sér búnaðarástandið á ís-
landi?
Vér óttumst fyrir, að honum myndi
að mörgu leyti ekki lítast á blikuna. —
Þrátt fyrir töluverðar framfarir á þess-
ari öld í ýmsum greinum, á þó þessi
lýsing Magnúsar heitins Stephensen á
18. öldinni allt of vel við þessa útlíðandi
19. öld, til þess að nokkur hugsandi Is-
lendingur geti með ómeingaðri gleði og
ánægju litið yfir hag þjóðarinnar um
þessi aldamót.
Það eru einmitt sömu meinin, sem
Magnús Stephensen kvartar mest um í
Eptirmælum sínum, sem nú virðast enda
hafa grafið enn dýpra um sig í þjóðlífi
voru, en nokkru sinni áður. Hnignun
landbúnaðarins, vantrú á landinu og gæð-
um þess, fækkun sjálfstæðra landbænda,
en fjölgun öreiga og ósjálfbjarga tomt-
hús- og þurrabúðar-lýðs, er byggir alla
lífsvon sína á stopulum sjávarafla. Stór-
lega aukinn munaður og óhóf, en mikil
apturför í þeirri heillaríku viðleitni, að
bjargast sem mest við landsins eigin gæði.
Er ekki þetta almennt umkvörtunar-
efni nú í aldarlokin?
Jú, vissulega.
Hvað er orðið af hinum góðu og sjálf-
stæðu landbændum, sem fóru í kaupstað-
inn einu sinni á ári, og byrgðu sig þá
upp til ársins og kvöddu kaupmanninn
skuldlausir; lifðu af búum sínum á hollu
og góðu íslenzku viðurværi, og skulduðu
engum neitt?
Þeim fækkar óðum.
Og hverjir koma svo i þeirra stað?
Landbændur, útvegsbændur og tómthús-
menn, sem að visu búa í miklu dýrari
og yfirleitt betri húsakynnum, klæðast
miklu fínni og dýrari fötum, og neyta
miklu meiri munaðar en forfeður þeirra,
*) Auðkennt af höf.
en sem lika fæða opt sig og skyldulið
sitt mest megnis á — kaupstaðarlánum.
Fyrir nokkrum árum sást jörð varla
auglýst til ábúðar eða kaups, nema endr-
um og eins í Arnarstapa og Skógar-
strandarumboði. Nú eru ár eptir ár
kostajarðir auglýstar hópum saman um
land allt til ábúðar eða kaups.
Hvað ætla eigendur og ábúendur
þeirra fyrir sór?
Þeir þykjast ekki geta bjargast á
þeim, og vilja heldur hverfa allslausir
til kauptúnanna, á mölina í sjávarþorp-
unum, eða þá til Ameríku, en að freista
lengur hins arðlitla og mæðusama bú-
skapar.
Þetta er sorgleg en sönn saga.
Og þó verður því ekki neitað, að
landið er töluvert betra nú, en það var
fyrir 30—40 árum, þótt ekki sé lengra
farið.
Það hefur verið mikið bætt hin sið-
ustu ár þessarar aldar. Margur óræktar
þúfna-mórinn, sem forfeður okkar þýfg-
uðu um gras ár eptir ár, af því að þeir
kölluðu hann tún, er nú orðinn renni-
sléttur og grasgefinn töðuvöllur, margur
kviksyndis fúaflóinn, sem áður var
hræðslugæði mönnum og skepnum, er nú
fagurt og gott engi, og þar sein um
margar aldir höfðu staðið óheilnæmir og
ljótir kofar, standa nú víða reisuleg hús
og bæir.
Þessu tjáir ekki að neita, og það má
gleðja hvern góðan Islending. —
En þó virðist búsæld landsmanna
dvína.
Þeir, sem skrifa eptirmæli 19. aldar-
innar mega ráða þessa gátu.
En vór getum hugsað oss, hvernig
þeir muni gjöra það. —
Verzlunarfrelsið, og þar af leiðandi
meiri viðskipti og mök við aðrar þjóðir,
hafa kennt oss að semja oss að mörgu
leyti að háttum þeirra, oss hefur á 19.
öldinni mikið farið fram í alls konar
menningu, en líka i því að gjöra stórum
meiri kröfur til lífsins, en forfeður vorir.
En atvinnuvegum vorum hefur ekki far-
ið fram að sama skapi, og þess vegna
hrökkva ekki afurðir landsins til þess, að
fullnægja þessum auknu kröfum vorum.
Vór framleiðum að vísu miklu meira en
forfeður vorir, en vér eyðum meir en vér
öjium, þar í liggur að einu leyti ráðning
gátunnar, þótt fleira sé hér að athuga.
Vór höfum lært mikið og margt á
þessari 19. öld, vór stöndum forfeðrum
vorum á 18. öldinni ekkert á baki í at-
orku og dugnaði, heldur feti framar, en
það er eitt sem vér höfum ekki lært, en
sem er aðalskilyrðið fyrir sönnum hag-
sældum lands vors og þjóðar, og þaðer:
Að sníða oss stakk eptir vexti.
Kynnum vór það, liði oss vel.
Vór vonum, að 20. öldin kenni oss
þessa gullvægu lifsreglu, svo að eptir-
mæli hennar geti að þessu leyti orðið
stórum loflegri en eptirmæli 18. og 19.
aldarinnar.
Auðvaldið á alþingi.
Um það farast síra Jóni Bjarnasyni í Winni-
peg þannig orð í fyrirlestri, er hann hélt í
haust um íslandsferð sína, sem prentaður er í
„Lögbergi“.
„í stjórnmálum íslands er Valtýzkan hið
stóra númer. Hún féll á þinginu í sumar, en
það er von um, að hún fái framgang, einkum
fyrir þá sök, að andstæðingarnir hafa nú ekki
lengur neitt á stefnuskrá sinni andspænis henni
nema neitun. Arnarhólsmálið, sem í sjálfu sér
var smámál. varð að því leyti stórmál á þessu
síðasta þingi, að það hleypti heilmiklum hita í
þingheim. Það þótti koma þar fram, að auð-
mannaveldi hefur þegar myndast í landinu.
Einn maður, Jón Vidalín, hefur fyrir auð sinn
meiri áhrif á þing og þjóð, en góðu hófi gegnir.
Flokkur manna á þinginu vildi reisa rönd við
því auðvaldi. Og þorri Reykvíkinga hugsaði
eins; kom það skipt fram á borgarafundi, sem
þeir héldn meðan alþingi stóð. En þessir menn
allir urðu að lúta í lægra haldi. Auðvaldið
hat'ði sitt fram, mörgum víðsvegar út um land
vafalaust til stór-hneyxlis“.
. *
* *
Þessi frásögn síra Jóns er i alla staði rétt,
það er að eins eitt orðatiltæki í henni, sem er
dálítið ónákvæmt. Hann segir, að auðmanna-
veldi hafl þegar myndast í landinu. En í raun
réttri er hér um ekkert auðmannaveldi að ræða,
sízt í landinu sjálfu. Hér er að eins einum
manni til að dreifa, Jóni þessum Vídalín, og
hann er ekki einu sinni búsettur hér á landi,
heldur í Kaupmannahöfn. Nei, það er ekki svo
vel, að hér séu innlendir auðmenn, þeir gerðu
eitthvað meira fyrir land sitt, en að sletta sér
af hégómadýrð og persónulegum hvötum fram
í þau mál, er þeir hefðu mjög lítið vit á, landi
og þjóð til skaða og skammar. Það er að eins
þessi eini maður, sem grætt hefur hér töluvert
fé á hrossakaupum og kaupfélagsskapnum ís-
lenzka, er tekist hefur að gjöra sér mjög fylgi-
spaka all-marga þeirra manna víðs vegar um
landið, sem mest eru við kaupfélögin riðnir.
En eius og kunnugt er, eru það víða helztu
menn í hóruðum, og eigi all-fáir þeirra á þingi-
Þetta er allt og sumt auðvaldið á íslandi; enn
sem komið er, er það að vísu meir en nóg, og
all-íllt til þoss að vita, að oss skuli með nokkr-
um rökum verða brugðið um það, að einn hesta-
kaupmaður geti haft atkvæði þjóðfulltrúa vorra
og annara maktarmanna í vasa sínum. Er ósk-
andi, að næstu alþingiskosningar geti fengið
þann blett af þjóð og þingi framvegis. —
Bitstj.
------------------
+
Loptur Bjarnason,
óðalsbóndi á Eyjum.
Blæs hel-gustur
á Bölum norður,
fer of Kaldbakskleif
frost og myrkur;
en á Eyjum
um aldur langan
stóð lilinur hárr
er hlúði mörgum.
Lengi var þér lagið,
Loytur bóndi,
svanga, sjóhrakta,
seðja, hýsa;
búum bjargþrota
binda klifjar —
mildri mund
— rnatar gnægta.
Lengi var þér lagið
ljiífum orðum,
gesti vegmóðum
gleði inna,
fylla heima þitt