Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 28.11.1901, Blaðsíða 2

186
Þjóðyiljinn .
XV 47.
Ifellirinn.
Hvort vakir þú, andi hins útlæga manns,
sem áður frá byggðum var hrakinn?
Hvort stendurðu’ á verði við hauskúpu hans,
sem hvilir hér skinin og nakin?
Hve hljótt, og hve dimmt, og hve hráslagakalt
er hér, undir eldsteyptum dröngum.
Þó finnst mér, sem andvarpað heyri eg hljótt
í hellisins hvelfingargöngum.
Eg fálma mig áfram. — Mér finnst líkast því,
sem frost gegnum æðar mér streymi;
mér finnst líka alls staðar umhverfis mig
sé eitthvað svo kynlegt á sveimi.
Eg veit þú ert sál, eða svipur, en þó
eg sízt vil mér undan þér forða.
Eg bið þig að koma. og birtast mér hér,
eg bið þig að taka ti) orða.
Eg veit, að þú geymir hans leyndasta iíf —
og iærdómsríkt væri að kanna
hans hrellingar, vonir og hatnr og þrá,
og huga til guðs og til manna.
Þótt farið sé víða, svo fáir sem hann
nú finnast í byggðunum öllum;
því eigi að fræðast um útlagans kjör,
er einmitt að leita á fjöllum.
Því bið eg þig, andi, kom fram á minn fund,
svo færi mér gefist að skilja
þitt líf, og þitt eðli, þitt umliðna starf,
já, allt það, sem myrkrin nú dylja.
Já, láttu mig skilja þig, skilja þig vel,
og skýr mér þín leyndustu fræði,
því eg ætla síðar að syngja þau fram
í sveitum, í dálitlu kvæði.
„Þey, þey; eg er sálin. En hafðu’ ekki hátt,
því háreysti allt er bér bannað.
En bón þína get eg ei gert, því er ver;
við gætum ei skilið hvort annað.
Því fyrst verður sál þín að samþýðast mér. —
En sérðu’ ekki djúpið hið auða,
og myrka og breiða, sem milli vor gín,
sem milli hins lifanda’ og dauða.
jjei — þú verður áður að aðhafast það,
sem æru og sóma þig sneiðir,
og fær þinúm ástvinum bugstríðs og harms,
og hamingjuvon þeirra deyðir.
Og þú verður áður að heyra það hróp
frá hópnum sem móti þér stígur,
og sjá þar frá sérhverju auga þá ör,
sem eitruð í gegnum þig smýgur.
Og þú verður.áður að þola hvern hlekk,
þótt þrengi’ hann að beini og skinni,
og læra að kyssa með hógværð og hægð
þær hendur, sem loka þig inni
Og þú verður áður að þekkja hann rétt,
sem þykist þér „kenna" og „fræða“,
og talar um helvíti, sorgbitna sál,
og samvizkubit þitt að græða.
Þú verður að þekkja það allt, já allt,
unz að þér svo biturt það þrengir,
að bamstola mölvar þú hlekk hvern um þvert,
og hurðirnar lokuðu sprengir.
Og þá muntu fælast hinn fegursta dag,
og formæla sólinni björtu,
og grafa þig sjálfan. og allt sem þú átt
í undirdjúpsmyrkrunum svörtu.
Og þá muntu sjá, hversu sárt þetta er,
er sækist þú eptir að kanna:
að heyja að ending sitt andlátsstrið
í útskúfun guðs og inanna —“.
G. M.
---
Kafli-framleiðslan í heiminum hefir síðustu
fimm árin numið að meðaltali 1728 milj. punda
árlega, en næstu 5 árin á undan var ársupp-
skeran að eins 1290 milj. punda að meðaltali.
I Brazilíu var uppskeran síðustu fimm árin
1136 milj. punda árlega að meðaltali, en að eins
768 milj. punda á ári á fimm ára tímabilinu
þar á undan.
Þessi mik)a kaffi-aukning síðustu fimm árin
stafar einkum af því, að stór landsvæði í hér-
aðinu San Paolo hafa verið tekin til kaffi-rækt-
unar.
Stór seglskip. 1 borginni Rouen á Frakk-
landi var ný skeð smíðuð fimm-möstruð skonn-
orta, sem er S þús. smálestir á stærð, og félag
eitt í Mambory er um þessar mundir að láta
smíða sér seglskip í G-eestemunde, er verður
8200 smálestir.
í góðu skyni. Meistara Eiríki Magn-
ússyni, Cambridge — er virðist vera
hjartagóður maður — hefir auðsjáanlega
runnið til rifja, hve afar-vandræðalega
íhaldsmenn vorir eru staddir í stjórnar-
skrármálinu, og vekur því máls á því í
„Þjóðólfi“ 15. nóv. síðastl., hvort eigi
myndi tiltækilegt, að lögleiða hé.r svipað
fyrirkomulag, sem í Normannaeyjum
Breta, að landshöfðingi staðfesti lög al-
þingis, og gildi þau i þrjú ár, en hafi
konungur, eða ríkisráð hans, eigi staðfest
þau innan þess tíma, séu þau þegar úr
gildi fallin(!)
En enda þótt tillaga þessi hafi — frá
apourhaldsliðsins sjónarmiði — þann aug-
ljósa kostinn, að aðal-lagastaðfestingar-
valdið yrði þá í höndum manna, er
hvorki bæru ábyrgð gegn alþingi, né
þingið hefði persónuleg áhrif á, þá er
svo að heyra, sem hún fái þó eigi svo
góðan byr lijá íhaldsmönnum vorum, sem
vænta hefði mátt.
Mætti gizka á, að þeim þætti þriggja
ára fresturinn helzt til langur, vilji held-
ur láta „einhvern“(!) dönsku ráðherranna
geta stútað lögunum strax.
,Komst upp um strákinn Turna1. 21. okt.
síðastl. hafði stjórnin enn eigi lokið yfir-
vegunum sínum, eða komið sér á fasta
stefnu í stjórnarskrármálinu.
Þetta ent orð sjál/s Islandsráðherrans
á ríkisþingi Dana, sem eigi verða ve/engd.
En í öndverðum sept., — 5— 6 vik-
um fyr — þykist þó „erindsrekinn“ hafa
fengið ákveðin svör, að því er snertir
stefnu stjórnarinnar i máli þessu(!!)
Nú sjá menn, hvað satt er í því.
Sannleikurinn er, að pikurinn fékk
alls engin svör -— fór algerða erindis-
leysu.
Allar sögusagnir apturhaldsliðsins eru
tómur skáldskapur.
.... Krítað liðugt, bæði utan lands og
innan.
----ooogooo------
Nokkur orð um
„alþýðumenntun hér á landi“.
Eriiili flutt að tilMntnn kennararélagsins í Reykiavík
20. apríl 1901
eptir Einar Hjörleifsson.
Á síðustu tímum hefir verið ritað all-
mikið um „alþýðumennt,un“ hér á landi;
nú seinast í „Þjóðólfi“, „eptir kennara“,
góðar og fróðlegar greinir, og svo ekki
sízt i „Eldingunni“, þótt þar sé sagt frá
alþýðuskólum í Danmörku. Af öllum
þessum ritgjörðum má mikið læra, hverj-
um þeim sem nennir að lesa þær.
Þetta „erindi“, eða fyrirlestur, hr.
Hjörleifssonar er mjög skipulega samið,
og einkar fróðlegt, og á því einna fremst-
an stað í öllu því, sem um þetta efni
hefir verið ritað. Það er fullt af aðfinn-
ingum og athugunum, sem eru dagsanna,
og aldrei hafa sézt fyrri á prenti. Það
er enginn velgjörningur að hrósa manni
fyrir það, sem maður á ekki hrós skilið,
eins og það er rangt, að hrósa manni að
óverðskulduðu. En jafn vel þó að fyrir-
lesturinn megi heita ágætur í heild sinni,
þá er hann ekki það betri, en önnur
mannaverk, að ekki megi gera neinar
atbugasemdir við hann. Og þótt hann
minni skorinort á marga annmarka, sem
rétt er að þegja ekki yfir, þá virðist, sem
hann fari fyrir ofan garð og neðan; hann
er í stuttu máli hreinn og beinn „Ideal-
ismus“, hugmyndasmíði, sem mannlegt
ímyndunarafl ekkert fær við ráðið. Fyrst
og fremst er hvergi tekið fram, hvað
„menntun“ só, eða í hverju þessi „mennt-
un“ só innifalin. Samkvæmt allri fram-
setningunni virðist einungis átt við bók-
lega menntun, og þetta er nú orðið svo
marg-tuggið upp fyrir okkur, að við erum
orðnir leiðir á þvi. Svo er ekki nærri
nóg tekið fram, hversu áríðandi barna-
Uppeldið só, og má hór fara um það
nokkrum orðum, og segja, að allt barna-
uppeldi só að langmestu leyti undir for-
eldrunum og heimilunum komið, þvi
hvernig á barnið að verða „alminlegur“
maður, ef foreldrarnir láta það ganga, eins
og villudýr, hafa fyrir því allt illt,
drykkjuskap og rifrildi? Siðlegt fram-
ferði er sú bezta kennsla, sem eitt barn
getur fengið, og sú kennsla verður ekki
lærð í neinum „kennaraskóla“. Enhversu
ljósa hugmynd hafa menn hér (og í því,
sem öðru, erum vór engin undantekning
frá öðrum þjóðum) um, hversu áríðandi
sé, að úr börnunum verði „alminlegir“,
dugandi menn? Um einstök heimili er
ekki unnt að tala, en minna má á eitt
atriði, sem öllum er kunnugt. Hér má
hver ógipt kvennsnipt eiga eins marga
krakka og hún vill, óátalið; feðurnir finn-
ast ekki, eða strjúka, og svo kemur allur
hópurinn á sveitina; nærri má geta, hvern-
ig fer urn þessi börn; svo þó barnsfaðir
finnist, þá er hann látinn gefa með barn-
inu — sex krónur á mánuði! Það á að
fæða og klæða barnið í heilan mánuð
fyrir sex krónur! Árangurinn er öllum
kunnur; úr þessum „niðursetningum“