Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 13.01.1905, Blaðsíða 1

Verð áryanqsins (minnst
52 arkir) 3 kr. 50 aur.;
erlendis 4 kr. 50 aur., og
i Ameríku doll.: 1.50.
Borgist fyrir júnímán-
aðarlok.
ÞJÓÐVILJINN.
— [= Nítjándi árgangur. =[ ■
-!•—|= RITST.T ÓRI: S K ÍJ L I THOKODDSEN.
| Uppsögn skrifleg, ógild
nema komin sé til útgef-
\ anda fyrir 30. dag júní-
mánaðar, og kaupandi
samhliða uppsögninni
borgi skuld sína fyrir
blaðið.
M 2. -
Bessastöbum, 13. JAN.
19 0 5.
Ifna og lldavélar
selur
jjristján Jorgrímsson.
Ritsímamálið.
--o<Jx>-;
Fróðlegt verður að vita, hvort „heima-
stjóruin11 fylgir sömu reglunni, sem gamia
stjórnin, að demba ýmsum iagafrumvörp-
um inn á þing, án þess þjóðin fái vitn-
eskju um þau, fyr en þau eru lögð fram
í þingsalnum, eða því sem næst, ef ein-
hver blaðamaður fær af náð að sjá þau
2—3 dögum fyr.
Vér höfum opt vakið máls á því, hve
óheppiieg regla þetta er.
Að svo miklu leyt.i, sem unnt er, þarf
reglan að verða sú, að þjóðin eigi svo
tímanlega kost á þvi, að kynna sér frum-
vörp stjórnarinnar, að kjósendur geti á
þingmálafundunum að vorinu iátið uppi
skoðanir sinar um málin, svo að þing-
menn þurfi eigi að greiða atkvæði um
þau á þingi, án þess að hafa átt kost á
því, að bera sig saman við kjósendur
sína.
Eitt stórmál, sem menn vita, að stjórn-
in hefir að undanförnu verið að fást við,
er ritsmamaUð, sem ráðherrann hefir, á-
samt danska samgöngumálaráðherranum,
samið um við norræna ritsímafélagið, eins
og skýrt var frá í 40. nr. „Þjóðv.“ f. á.
En um einstök atriði samnings þessa
er almenningi ókunnugt, svo að blaða-
menn geta eigi skýrt stórmál þetta fyrir
þjóðinni, svo sem þörf er á.
í dönskum blöðum er svo að sjá, sem
norræna ritsímafélagið telji samning
þenna fullgildan, án þess samþykkis al-
þingis sé leitað; en hvort svo er, verður
eigi sagt, meðan samninginum er haldið
leyndum.
Svo mikið hefir þó kvisazt, að menn
vita, að samningur þessi er alls eigi sam-
kvæmur fjárveitingu siðasta alþingis, en
leggur landinu miklu meiri útgjaldabyrð-
arwá herðar, en þingið ætlaðist til.
Það mættu þvi teljast firn mikil, ef
ráðherrann hefði leyft sér, að gjörasamn-
ing þenna, án þess að geyma þinginu
rétt til þess, að eiga lögákveðið atkvæði
um málið.
Hafi ráðherrann eigi gætt þessa, þá
er lítt trúlegt, að „heimastjórnarmennirn-
ir“ séu orðnir svo auðsveipir „þénararw,
að þeir geri sér það að góðu, að fjárveit-
ingarvald alþingis sé þannig fótum troðið.
En þó að ráðherrann hafi ritað undir
samning þenna að áskildu samþykki al-
þingis, þá vœri fróðlegt að vita, hvaða
nauðsyn hefir hnúð hann til þ«ss, að rita
undir sanining, sem eigi að eins fer í hein-
an lága rið yfirlýstar shoðanir sjálfs hans
í rits/nmniálimi, heldur og við fjárveiting
þingsins?
Hví mátti eigi bíða næsta alþingis?
Hví mátti eigi leggja fyrir það tilboð
norræna ritsímafélagsins, og láta það svo
sjálfrátt um þnð, hvort það gengi að boð-
um félagsins, eður eigi?
Þingið hafði þá algjörlega óbundnar
hendur, í stað þess er undirskript ráð-
herrans undir samninginn leggur talsvert
band á þingið, ekki sízt á flokbsmenn
ráðherrans, „heimastjórnarmenninaw, sem
nauðugir munu vilja ganga í berhögg
við herra sinn, og gjöra samning hans ó-
gildan.
Yér fáum því eigi betur séð, en að
ritsíma-samningur ráðherrans, hvernig
sem á hann er litið, sé árás á fjárveiting-
arvaid alþingis, og teljum þjóðina því eiga
fyllstu heimtingu [á því, að ráðherrann
geri sem allra-bráðast glögga grein fyrir,
hvaða nauðsyn hefir rekið hann til þess,
að flýta þessum samningum svo mjög.
I einu blaði (wIngólfiw) hefir einnig
verið vakið máls á þvi, að hugsanlegtsé,
að hér sé að eins um einkaleyfissamning
að ræða, er veiti norræna ritsímafélaginu
einkarétt til ritsimalagningarinnar um á-
kveðið áraskeið, án þess félagið sé skuld-
bundið í því efni.
Samningur þessi gæti þá orðið til
þess, að hindra allar framkvændir í máli
þessu um hríð, og væri þá sannarlega
ver farið, en heima setið.
Yér eigum að vísu örðugt með að
trúa því, að ráðherrann hafi léð nafn sitt
undir slíka fjarstæðu; en hví þegir stjórn-
in við þessu?
Á dönskum blöðum er svo að sjá,
sem norræna ritsimafélagið eigi, eptir
samninginum, að annast lagningu land-
símans, frá Austfjörðum til Eeykjavíkur,
að öllu leyti, og gera landinu reikning
fyrir þeim hluta kostnaðarins, sem fer
fram úr þeim 300 þús. króna, er félagið
leggur sjálft fram, 'hversu há, sem sú
upphæð kann að verða.
Sé þessu þannig varið, væri fróðlegt
að vita, hvernig eptirlitinu afhálfuland-
stjórnarinnar á að vera háttað, hvaða
trygging er fyrir því, að félagið noti að
eins haldgott efni, að útbúnaður allur
verði sem tryggastur o. s. frv., því að
illa væri þá farið, ef notað væri svo ó-
nýtt efni, t. d. endingarlitlir tréstaurar,
að landsíminn væri orðinn ónýtur eptir
10—20 ár.
Enn fremur þyrfti stjórnin sem fyrst
að skýra almenningi frá því, hvaða trygg-
ing er sett fyrir þ ví, að efnið verði feng-
ið á sem ódýrastan hátt, að flutningur
þess til landsins, og upp í sveitir og ó-
byggðir, verði sem kostnaðarminnstur o.
s. frv.
Að líkindum má og ætla, að stjórnin
geti gefið nokkurn veginn glöggar upp-
lýsingar um kostnaðinn við lagningu
landsímans, áætlun um árlegan viðhalds-
kostnað, kostnað við rekstur fyrirtækis-
ins hér innan lands o. s. frv,
Enn fremur þarf þjóðin að fá að vita,
um hvaða sveitir landsíminn, milli Aust-
fjarða og Reykjavíkur, á að liggja, og
hvaða aukalínur stjórnin hefir áformað,
að lagðar verði út úr aðal-línunni, svo að
sem flest kauptón, og sveitir, geti orðið
ritsímasambandsins við umheiminn að-
njótandi.
Hver er kostnaðurinn við lagningu
þeirraj aukalína, við viðhald þeirra og ár-
legan rel.stur?
Er norræna félaginu einnig ætlað, að
leggja þessar aukalínur á kostnað lands-
sjóðsins?
Um allt þetta þarf þing og þjóð að
fá sem glöggastar upplýsingar.
Það er auðvitað mjög þýðingarmikið
fyrir landið, að komast í ritsímasamband
viðl: umheiminn, og að geta skipzt á hrað-
skeytum hér innanlands, en í slík stór-
fyrirtæki ræðst þó enginn hygginn mað-
ur, án þess að geta gert sér nokkum
veginn ljósa grein fyrir kostnaðinum.
En sannast að segja, efum vér mikil-
lega, að ráðherrann hafi glögga hugmynd
um, hvað allt þetta kostar, eða viti öllu
meira um það,' en Pétur, eða Páll.
Og sé nú svo, sem vér hyggjum,
heíði óefað verið réttara, að hann hefði
frestað öllum samningum, unz leitað var
álits og atkvæða fjárveitingavaldsins, þar
sem hann eigi gat komizt að þeim samn-
ingum, er síðasta alþingi áskildi, enda
hafðyhann enga heimild til frekari, nó
annara, samninga.
Áður en samið er við norræna ritsíma-
félagið, þarf þjóðinni einnig að verða það
ljóst, að eigi sé kostur á þráðlausri firð-
ritun milli íslands og útlanda, er sé
kostnaðarminni.
Sérstaklega þarf og að íhuga það,
hvort þráðlaus firðritun myndi eigi borga
sig betur hér innan lands, ekki sízt er til
viðhaldskostnaðarins er litið, sem hlýtur
að verða ærið tilfinnanlegur í jafn strjál-
byggðu, óg óveðrasömu, landi, sem ísland
er, þegar um landsíma ræðir.
Má vera, að þráðlaus firðritun sé dýr,
sem stendur, sakir einkaréttar, sem þeirri
uppfundingu hefir verið tryggður; en
hvað lengi stendur sá einkaréttur? Að
öllum likindum tæpast lengur, en 10—15
ár enn.