Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 25.08.1906, Blaðsíða 1

Verð árgangsina (minnst |
60 arkir) 8 kr. 50 aur.;
erlendis 4 kr. 50 aur., og
í Ameríkn doll.: 1.50.
Borgist fyrir júnímán-
a larlok.
ÞJÖDVILJINN.
- 1= TuTTUGASTI ÁE8AN8BB. =1 =-
|= RfTST.TÓRI: SKÓLT THORLDDSEN.
Æ 40.
Bessastöðum. 25. ágúst.
I JJppsögn skrifieg. ðglld
1 nema kontin sé til útyeí-
I anda fyrir SO. dag júní-
mánaðar, og kanpat, di
santhliða uppsögninni
iborgi skuld sína fyrir
jblaðið
1 9 0 6.
Hvaö vér viljum.
(Þýðinjf á yrein 8k. Thoroddscn's
i hliiðiuii „Poliíikon11 26. og- 27. júlí 1906).
I.
| um — en um gildi konungnlagsr.na á
| íslandi væri ekki ástæðulaust að efnst.
hvort er litið væri á rnálið frá lögfræð-
islegu eða sagnfræðislegu sjónarmiði —,
þá liefði einveldi þetta, að þvi er ísland
Þegar eg renni huganum til nllrar þeirr-
ar vinsemdar, og gestrisni, er oss íslenzk-
um alþingismönnum hefir verið auðsýrrd
í kynnisför vorri hér í Danmörku, sem
gestuin konungs og ríkisþingsins, finri eg
mér skylt, að votta þakkir minar, ekki
mcð háværum skálaræðum, sem þvimiT- i
ur lýsa npt að eins augnabliksáhrifum, |
heldur með þeirri hreinskilni, er ein get- j
ur, að minni hyggju, treyst það vináttu-
og bróðurband milli Danmerkur qg Is- i
lands, sem óefað er almennt ætlazt til, |
að náin kynni danskra ríkisþingsmanna
og íslenzkra alþingismanna teugi, báðum
þjóðunum til heilla, og danska ríkinu til
hamíngju í bráð og lengd.
Jeg tel mér óliætt að byggja á þvi,
að það sé föst sannfær ng dönsku þjóð-
arinnar, að heill þjóðanna dafni bezt í
skjóli frjáls stjórnarfyrirkomulags, og að
henni sé því ljúft, að hlýða á þær óskir
vor íslendinga, er lúta að auknu, og trygg-
ara, frelsi og þjóðarsjálfstæði. — Því
rniður hefir þetta þó eigi einatt verið
skoðun dönsku ráðaneytanna. að þvi
er til Islands kernnr, enda hofir danska
þjóðin stunduni orðið að bíta í sama súra
eplið. — En reyrizlan er bezti kennarinn,
sern kunnugt er, og er því vonandi. að
þessi afstaða dönsku ráðaneytanna fyrrum,
að því er snertir frelsi og þjóðarsjálfstæði
Islands, sé nú alveg úr sögunni.
En hvað er það þá, sem íslendingar
vilja, muriu menn spyrja? Eru þeir ekki
ánægðir enn?
Nei, ánægðir erum við ekki; það væri
mjög rangt og villandi, að kannast ekki
lireinskilnislega við það.
Eins og kunnugt er, eru ákvæðin urn
það, bvaða mál eru íslenzk sérmál — og
falin löggjafarvaldi alþingis og harisHá-
tignar konungsins — í lögunum frá 2.
janúar 1871, um stjórnarlega stöðu Is-
lands í ríkinu. — Lög þessi eru, eins og
önnur dönsk lög, samþykkt af rikisþingi
Dana, þar sern alþingi á hinn bóginn
mótrnælti gildi þeirra sama ár, og fylgdi
því fram, að danska rikisþingið liofði
brostið heimild t:l þrss, að skipa rnáli
þossu að eigin vild, þ. e. án samþykkis
alþiugis, rneð því að fyrirheit konungs
um það, að eigi skyldi verða tekin á-
lyktuu um stöðu Islarids í ríkinu, fyr en
Isiendingar hefðu látið álit sibt í Ijósi á
þjóðfundi, htfði eigi verið efnt, eins og
vér einnig yrðurn að halda því fastlega
fram, að þegar konungurinn afsalaði sér
einveldi því, er konungalögin veittu hon-
snerti, eigi getað runnrð til dansk» ríkis-
þingsins, heldur til íslendinga, er g.rngu
fyrrum i samband við Noreg, som sjálf
stætt riki, og áskildu sér í sáttmálanum
berum orðurn rétt til þess, að segja sarn-
bandinu slitið, ef skilrnálar þeir, er sett:r
voru, væru eigi haldnir, sem sanranlegt
væri, að eigi hefði verið.
Grildi dönsku gruridvallarlaganna á Is-
landi getum vér Islendingar því eigi við-
urkennt, enda haía |>au aldrei verið birt
á íslandi, og var það þó skiiyrði þess,
að dönsk lög, er ná áttu til Íslands, giltu
þar.
Stjórnarskiá íslands frá 6 janúar 1874,
er ákveður, hvernig sjálfstjórn íslands
skuli háttað iunan takmarka þeirra, sern
ákveðin eru í lögunum frá 2. janúar 1871,
er, svo sem kunnugt er, kefiu út. af danska
konunginum, án þess rikisþingið eða al-
þingi ætti hlut að máli, serrr náðargjöf
til tslendinga, í tilefni af þúsundára-há-
tiðinni, og íslendingar hafa eigi samþykkt
annað i nefndri stjórnarsk: á, en breytiug-
ar þær, er hlutti konungsstaðfestingu 8.
okt. 1903.
An þess að vikja nákvæmar að öllum
þeirn atriðurn, er hér að lúta, hygg eg,
að bæði Danir og íslendingar verði að
viðurkonna, að margt sé tvírætt og óljóst,
er hér að lýtur, svo að sízt sé að furða,
| ó að vér íslondingar séum eigi ánægðir
með þann réttargrundvöll, er stjórnarskip-
un vor byggist á.
Hér við bætist að af Dana hálfu er
því haldið fraru, að þar sem lögin frá 2
janúar 1871 séu gefin af danska löggjaf-
arvaldinu (konungi og ríkisþingi), að ís-
lendingutn fornspurðum, þá hljóti sama
löggjafarvaldið einuig, eptir vild sinni,
að íslendingum fornspurðum, að hafa heim-
ild til þess, að breyta nofndum lögum,
eða nema þau jafn vel alveg úr gildi, og
kippa á þunn hátt brott réttargrundvell-
inum, er frelsi og sjálfstæði íslands hvíl-
ir á.
Víst er urn það, að þetta er að eins
möguleghúki, sern liggur afar-fjarri, og
því er ekki óhugsandi, að sumir, eins og
t. d. prófessor Georg Brandes í ræðu þeirri,
er hann flutti fyrir rninni íslendinga i
ríkisþÍDgsgarðinum 19. þ. m., 'og sera að
öðru leyti var innileg og aðlaðandi, láti
oss fá að heyra, að vér dýrkum forrnið
— sem liann í öðru samanliengi hefir
þó kenut osy að telja eigi hið óveru-
legasta —; en að slíkar ltreddur, sem að
ofan g tur, eru kenndar við háskólann,
og opt endurteknar i dönskum blöðum,
getnr þó verið dálitið særaDdi fyrir þ'óð,
som hefir all-þroskaða. þjóðernistilfinr ingu,
og ætti mönnum að skiljnst það.
Hér við bætist enn fremur, að í lög-
unurn frá 2. janúar 1871 eru ýmsar á-
kvarðanir, sem vér íslendingar erurn eigi
ánægðir rneð. - Það er t. d. óheppilegt,
að í nefndum lögum or að eins ákveðið,
hvað eru íslenzk sérmál (þ. e. óháð dai ska
löggjafarvaldinu), þar s°m á hinn b'A-
inn öll málefni, s-'tn eigi eru nefnd, eru
sameiginleg, og lúta því að eins danska
löggjafarvaldinu. — Fr-i sjónarmiði ís-
lendinga væri það að sjálfsögðu heppí-
legast, að í lögunum væri að eins ák eð-
ið, hver sameiginlegu málin eru, e;i að
öll, sem eigi eru nefnd, væru sérmál. og
lytu því að eins islenzka lösgjafarveld-
inu.
Sítan stöðulögin urðu til, hafa skap-
azt ýms málefni, sem þá voru eigi hötð
í hugs, sbr. t. d. ritsímamálið, og slík
atriði má búa?t við, að vol guti komið
upp. - En til þess að varðveita bræðra-
þelið milli Danmerkur og íslands, þá er
auðsætt hve afar-þýðingarmikið það er,
að takmörkin milli danska löggjafarvalds-
ins og sérstaka ísleDzka löggjafarvaldsins
séu glöggt ákveðin, og að vafa-atriði þau,
er upp kuDna að koma, séu ekki útkljáð
einhliða af öðrum málssðilanuDi. — Það
er satt, að á þann hátt rnyndi sérstaka
íslei zka löggjafarvaldið færa ögn út
kvíarnar, en jeg get ekki ætlað, að hin
frjálslynda dnnska þjóð hefði neitt á móti
því.
Annað viðkvæmt atriði i lögunum frá
2. janúur 1871 er 60 þús króna árstil-
lagið úr rikissjóði til íslands. — I aönsk-
um blöoutn er tillag þetta all-opt talið
eins konar náðargjöf til íslands, þó að
sannleikurinn sé sá, að þetta er eklci annað,
en leiga af fé, sem Island átti inni i rík-
j issjóði (fyrir seldar jarðeignir og sjóði), er
gerður var fjárskilnaðurinn milii Danmerk-
ur 0(/ Islands, — loiga. sem dauska rík-
isþingið ákvsð meir að segja með sjálfs-
valdi, þó að ísland gerði miklu meiri fjár-
kröfnr.
Jeg hygg nú eigi, að nú sé nokkur
maður á íslandi, er fara \ ill frara á meira
en téðar 60 þús. krón i árlega, er mn ar
málsaðilinn hefir skar..'utað, en á hinn
bór/iun vildam. vér gjavua fá greiddan höf-
uðstólinn, sem nefnd itppltœð er leigu ejitir,
t. d. i óuppsegjanlegum dönskum kgl.
ríkisskuldabréfum, til þess að þetta við-
j kvæma atriði sé þá alveg úr sögunni, og
! mér er næst að ætla, að viljr danska lög-
j gjafarvaldið ekki fallast á þetta, þá sé
j rnörgum á Íslandi skapi næst, að gefa
1 tillagið upp, og reyna að komast at án
1 þess, sem föng eru á. (Niðurlag).