Lögberg - 07.11.1888, Blaðsíða 2

Mqq, h t r g.
JilDVlKt'D. 7. KÓV. 1868.
ÚTGEFENDUR:
Sigtr. Jónasson,
Bergvin Jónsson,
Arni Friöriksson,
Ei.'.ar
Ólafur Þórgeirsson,
Sigurður J. Jóhannessou.
Allar upplýsingar viðvíkjandi verði á
auglýsingum í „Lögbergi“ getó menn
fengið á gkrifstofu blaðsins.
Ilve nær sem kaupendur Lögbergs
skipta um bústað, eru jeir vinsamlogast
beðnir, að senda skriflegt skeyti
um ]að til'skrifstofu blaðsins.
Utan á öll brjef, sem útgefendum „Lög-
bergs“ eru skrifuð víðvikjandi blaðinu,
rotti að skriía :
The Lögberg Printing Co.
Lombard Str., Winnipeg, Man
t
(Stora fjrlagií).
Herra. Frnnann B. Anderson er
cnn að Lurðast með allsherjar-fje-
Ir gið sitt—Þjóðmenningarfjelagið—
í síðasta blaði Heimskringln. Og
hann er gramur út af því, að oss
skuli finnast lítið til um slíkan
fjelags3kap. Dessi gremja virðist
l.oma heldur ósanngjarnlega niður,
að pví leyti, sem F. B. lætur hana
1 ytna á Good-templara-stúkunni
Skuld. Auðvitað farast ritstjóra
Heimskringlu pau ónot jafn-klunna-
lega eins og annað, sem hann ritar,
og Skuldar- menn hafa J>ví ekki
ástæðu til r.ð taka sjer ]>au sjer-
stakleora nærri. Til dæmis um
O
klunnaskapinn má geta [>css, að F.
B. segir: ,,{>essi stúka var stofnuð
af mönnum er samdi ekki“. Degar
lalað er um að einhverjum semji
ekki,, er vana’ega átt við tvo máls-
parta, og eptir pví, sem Heims-
kringlu segist frá, hefðu J>á báðir
roálspartar átt að stofna Skuld — af
J>ví að |>eim samdi okki. F. B. er
enda svo ósvífinn að gefa í skyn
rneð gæsalöppum utan um pessa
setningu, að hún sje tekin úr
Þögbergi. Framvegis ætti hann að
rembast við að skilja J>að, sem
■lann setur úr Töghcrgi í blað sitt,
svo að har.n geti J>ví frekar haft
T>að rjett eptir.— En J>ó að ónotiri
við Skuld fari ekki laglegar úr
hendi en J>etta, pá er J>ó illviljinn
auðsær, og virðist jafnfrarnt vera
lieldur ástæðulítill, pví að oss vit-
anlesra hefur ekki stúkan gert herra
Frímanni B. Anderson neitt til
miska.
Hitt er ekki alveg jafn-óskiljan-
legt, að F. B. getur J>ess til að
vier munum heldur drarra úr stofn-
J O
un pessa fjelags af J>eirri ástæðu,
að pað er hann, sem er að berj-
s;st við að koma pví á fót. Hann
hefur hvort sem er aldrei verið
sjálfur fær um að gera greinarmun
á almennings-málum á aðra liliðina
og persónulegum liag sínum og
persónulegri óvild á hina hliðina.
Og eptir pví sem liann skildist við
Islendingafjelagið vorið 1887, J>egar
liann fjekk algerlega laroað frain-
kværndir J>ess með pví að fá ]>að
til að byggja samj>vkktir sínar á
ósjínnindum hans —- ]>á rennir hann
að öllum 1 kindum grun í að vjer
ttiunum, að öllu öðru ósjeðu, lrafa
ýmugust á hverjum peim fjelags-
skap, sem hann er mikið riðinn við.
A 7
Þó skjátlast honum algerlega,
par sem lrann heldur, að J>að sje
af þeim ástœðum, að vjer höfum
látið í Ijósi ótrú á pessum fjelags-
skap.
iístæður vorar eru í stuttu máli
[>essar, eins og vjer höfum hvað
eptir annað bent á: J>arfir manna
og skoðahir eru margvíslegar en
ólikar — eins Islendinga hjer vest-
an hafs, eins oir annnara manna.
Dað, sem á ríður, er að peir, sein
finna til sömu parfa og hafa sömu
skoðanir, finni hverjir aðra í fje-
lagsskapnum, nái að vinna saman.
Sje nokkru óviðkomandi blandað
par saman við, pá veldur pað að
eins glundroða, og gerir fjelags-
mönnuin marcffalt örðugra með að
O O
vinna í sameining. Dá koma prætu-
efnin upp, og pá lamast framkvæmd-
irnar. Vjer getum tekið til dætnis
tvö atriði af verkefni J>ví, sem
herra Frímann B. Anderson er að
rogast með fyrir petta fyrirhugaða
stóra fjelag. Einhverjir menn finna
sjerstaka pörf á „að útvega ujiplýs-
ingar viðvíkjandi atvinnu, landnámi,
búnaði og iðnaði í hinum ýmsu
hlutum landsins“. Detta getur ver-
ið einstaklega parft og gott. En
hvers vegna pessir menn endilega
purfa að standa í sambandi við pá
menn, sem sjerstaklega vilja koma
upp bókasafni einhvors staðar eða
háskóla, pað fáum vjer ekki sjeð.
Yfir höfuð að tala sjáum vjer ekk-
ert skylt nje sam[>ýðilegt S pessum
störfum. Og ]>ví, sem ejitir eðli
sínu er óskylt, á ekki að blanda
saman, að voru áliti, pví að J>á
verður ekkert úr neinu.
pað hefur pótt sú stórkostlegasta
framíör í iðnaðinum, pegar drcif-
incjin lcoinst á hann, pannig að
hver einstakur verkmaður fjekkst
við fátt, og fjekk J>ar af leiðandi
meira tækifæri til að leysa verk
sitt betur af hendi en ella. J>ví er
alveg eins varið að sínu leyti með
fjelagsskapinn. Ekki svo að skilja,
sem neitt af J>vi megi dreifast, sem
saman á, heldur er framtíð fjelagsskap-
arins mest undir J>ví kcmin að öll-
um líkindum, að J>ví óskylda verði
ekki grautað saman. Einkum og
sjerstaklega ríður oss Islendingum
á J>essu. Fyrst og fremst erum vjer
hálfgildings börn í fjelagsskap; vjor
eigum bágt ineð að laga oss hver
eptir öðrum; eigum vanalega örð-
ugt með að sjá pað almenna, vegna
j>ess að pað sjerotaka er svo opt
of ríkt í huga vorum— sjáum með
öðrum orðum opt og tíðum ekki
skóginn fyrir eintómum trjám, eins
og máltækið segir. Og auk J>ess
erum vjer fátækir, og verðum að
hafa öll vor fjelagsmál í hjáverk-
um. pað ætti pví ekki að geta
dnlizt neinum heilvita manni, hve
mjög oss ríður á að hafa allan
vorn fjelagsskap sem einfaldastan,
ljósastan og kostnaðarminnstan og
fyrirhafnarminnstae. En pví lleira,
sem hvert fjelag setur sjer sem
mark og mið, pví flóknari verða,
svo sem af sjálfsögðu, pess mál,
og pví kostnaðarmeiri og fyrirhafn-
armeiri verður meðferð peirra mála.
Herra Fríniann B. Anderson end-
ar grein sína með ]>ví að láta menn
vita að fjelag hafi verið stofnað
til fyrirmyndar pessu geysi-stóra
allsherjarfjelagi. Hann á J>ar við
]>jóðmenningarfjclagið. Ilvergi er
jafn-heppilega að orði komizt í
peim greinum, sem vjer höfum sjeð
eptir pann höfund. Stóra fjelagið
á auðvitað að verða eptirlíking af
pví {>jóðmenningarfjelagi, og stcfnan
á að verða sú sama. pað fjelag
var eina viku eptir fæðinguna á
stefnu niður á við, niður í jörðina.
Síðan hefur J>að enga stefnu haft.
pví að J>að liggur steindautt i gröf
sinni.
Einhver gamansamur náungi liefur
skrökvað pví að herra Frímanni B.
Anderson að ritstjóri Lögbergs hefði
átt að láta sjer pessi orð um munn
fara: „Við endir HeimsJcringlu hryn-
ur Lögbergu. Og í einfeldnis-trú-
girni sinni setur F. B. petta i blað
sitt — líklegast til að sýna að
vjer vildum heldur að Heimskringla
J/jeldi á/'ram að snúast, pví annars
væri engin meining í pessu. I
næstu setningu segir svo F. B.:
En hvernig sem pessu er nú varið,
pá er óvíst. hve lengi „Lögberging-
ar“ krunka yfir kollvörpun Heims-
Jcringlu“ Með pessu virðist svo,
sem pað sje gefið í skyn, að vjer
vildutn heldur að hún Jiœtti að
snúast.
Allir vita að opt eru mörg veðr-
in í F. B. á skömmum tíma. Og
svo hefur farið hjer. Eitt augna-
blikið heldur hann að „endir Heims-
kringluu muni Jiryggja oss. Svo
skrifar hann pað, og svo setur hann
punkt. En pegar hann er búinn
að skrifa punktinn, dettur honum í
hug, að „endir HeimskrS kunni
annars að gleðja oss. Svo skrifar
hann J>að líka.
Á hvorugu augnablikinu hefur
honuin dottið J>að rjetta í hug.
Heimskringla er svo sem ekkert
fyrir oss, að öðru leyti en pví^
hýað pvættingurinn úr F. B. fær
0ss stunduin gremju, eins bg öðr-
um heilvita mönnum. En að hinu
leytinu vitum vjer ekki til að hún
geri oss nje neinum öðrum neitt
gagn. Oss er pví alveg sama, hvort
hún veltist, stendur kyr eða veltur
út af.
1 1
Domur um Island.
Professor William II. Carpcnter
hefur skrifað ritgjörð um Island í
október-hefti tímaritsins Atlantic
MontJdy. Ritgjörðin er dável skrif-
uð, óvilliallt og gætilega -er auð-
sjáanlega ekki samin til að lofa
eða lasta eða spotta, heldur til að
fræða Ameríkuinenn um ísland.
Hún stendur pví langt fyrir ofan
pær greinir, sem vjer höfum sjeð
síðustu árin koma út í Ameríku
um Island. Meginið af pví hefur
verið hreinn og beinn pvættingur,
sumt lýðilegar skamuiir, sumt hlægi-
legt hól. Dannig kom Chicago-
blað eitt fyrir skömmu með tvær
pjófnaðarsögur frá íslandi. Þær áttu
að vera svo fram úr skarandi merki-
legar. vegna pess að pað væri í
J>au einu tvö skipti að stolið hefði
verið nokkrum sköjiuðum hlut á
íslandi frá pví að fyrst fara sög-
ur af landinu. Og aðalhetjurnar
í pessum tveimur sögum, ]>jófarnir
sjálfir, voru ekki einu sinni íslenzk-
ir, heldur útlerulir menn.
Lýsingar prófessors Carpenters eru
ekki hvervetna alveg rjettar. Til
dæmis má taka að hann segir að
í Reykjavík sjeu tvær kijkjur; Reyk-
víkingar hafa hingað til látið sjer
nægja með eina kirkju. Ekki kem-
ur fram í ritgjörðinni nein sjerstök
skarpskyggni; höfundurinn virðist
ekki hafa sjeð pjóð vora nje land
í neinu nýju ljósi, öðru en J>ví,
sem yfir henni hefur hvilt í aug-
um fjölda-margra annara ferðamanna.
En greinin er lij>ur og skemmti-
leg og pví ánægja að lesa hana.
En allur porri lesenda vorra sjer
aldrei Atlantic Monthly, og pví
setjum vjer hjer útdrátt af peim
atriðuin greinarinnar, sem vjer hyggj-
um að almenningi pyki mest gam-
an að.
Höfundurinn stígur fyrst fæti sínum
á land í Reykjavík. Honum pykir
hún heldur óálitlegur bær. A viss-
um tímabilum er porskurinn pað,
sem einkuin einkennir bæinn. Loj>t-
ið er pungt af porski, og jörðin
pakin af honuin. 1 sambandi við
J>að getur höfundurinn pess, að
merki Islands sje flattur porskur
með kórónu. „Eitt af aðkvæða-
mestu húsum höfuðstaðarinns er
fangelsishúsið, og einna mesta lotn-
ingu af öllum borgurum hans vekja
tveir lögregluj>jónar, sem skiptast á
um að ganga um göturnar ineð
flóka-hjálma á höfðunum og klæddir
í einkennisföt. Samt sem áður
komst jeg ekki að J>ví, að peir
hefðu nokkurn tíma tekið nokkurn
mann fastan, af pví að aldrei hafði
pað viljað til, að nokkur hefði
gleymt sjálfum sjer svo, að ástæða
væri til að taka hann fastan. Fang-
elsishúsið er par af leiðandi æfin-
lega tómt, og J>að er óskiljanlegt,
par sem maður sjer að pað ber
svo lang-t af öllum öðruin húsum“.
Dað, sem annars cinkum hefur
vakið athygli höfundarins á götum
Reykjavíkur, auk J>orsksins, fang-
elsishússins og lögreglu{>jónanna,
er Thorvaldsens-líkneskjan, dóm-
kirkjan, alpingishúsið, pósthúsið,
kvennaskólinn, fisk- og viðarlestirn-
ar og laugar-ferðir pvottakvenn-
atina.
„íslondingar sýna pað ljóslega
að peir eru af Noðurlanda-uppruna,
og lítið nýtt blóð hefur komið inn
í pjóðina síðan byggð hófst á land-
inu, fyrir meir en púsund árum.
Drátt fyrir pað er færri lagleg and-
lit að sjá á íslandi, bæði meðal
karla og kvenna, en í Noregi. I>að
er strangt líf, sem menn lifa, J>eg-
ar bezt gengur, í pessu óhagstæða
loptslagi. I>að er allt of alvarle^t,
til J>ess að pað verði lifað í gam-
ansemi, og skemmtanirnar eru fáar.
Flestir íslendingar eru frámunalega
alvarlegir, brosa sjaldan, og geta
hvorki tekið á móti gainanyrði nje
gert að gamni sínu. Deir eru minni
vexti en Norðmenn—ekki eins liáir,
nje eins herðabreiðir, og útlimir
peirra eru ekki heldur eins vöðva-
miklir“.
Bæirnir á Islandi hafa yfir höfuð
að tala ekki fundið náð fyrir aug-
um höfundarins, og lítil líkindi eru
til að honum hefði litizt lakar á
híbýli peirra Islendinga, sem búa í
húsum úr trjám, „sem felld eru í
einhverjum skógi“, eins og par
stendur, heldur en honum hefur lit-
izt á bústaði mannanna í pessum
íslenzku byggðarlögum, sem stofn-
uð hafa verið fyrir svo mörgum
öldum síðan. Um baðstofurnar segir
hann reyndar, að á sumum bæjum
sjeu J>ær sjerstaklega hreinlegar og
laglegar. „En opt er allt. par ein-
staklega auðvirðilegt, og pægindi
og prifnaður er ópekkt. Rúmin eru
eins og aldrei hefði verið búið um
pau; og jafn-mikið er par af ó-
hreinindum, flóm, börnum og hund-
um, — og ekki greint livert frá
öðru“.
Eldhúsunum íslenzku hefur höf-
undinum enn síður getizt að. Um
J>au fer hann J>essum orðum: „t
peim er moldargólf. Á hlóðum
blaktar óstÖðugur logi af mó, og
yfir J>eim hangir járnjiottur á krók-
um. Allt er dimmt og pakið reyk,
pví ekki kemst mikið af reyknum
út um opna gatið á rjáfrinu, og
ekkert Ijós er í eldhúsinu nema
frá eldinum á hlóðunum. Stundum
stendur gömul kona í svörtum föt-
um og með skotthúfu bogin yfir
pottinum og hrærir í pví, sem í
honuin er. Flöktandi glætan, sem
inni er, gefur öllu einhvern galdra-
svip, og pjer mun detta í hug,
hvort kerlingin sje ekki að hafa
einhverju töfra-formála fyrir munni
sjer“.
Ilöfundinum pykja, kirkjurnar
skrítnar innan — sjerstaldega ein-
kennilega um pær gengið. Hann
hefur sjeð margar |>eirra á ferðum
slnum, pví að hann hefur hyllzt til
að gista á prestsetrum, og svo
virðist sem hann hafi vanalega ver-
ið látinn sofa í kirkjunmn. Og
auk pess, sem kirkjurnar voru hafð-
ar fyrir svefnherbergi handa honum
og fylgdarinönnum lians, J>á voru
par og geymdir allir inögulegir
munir. Á kirkjugólfinu voru gjarð-
ir oiT hnakkar Off söðlar o<r beizli.
A nöglum í bitunum eða í lojitinu
hjengu buxur, og sjöl, og kjólar,
treyjur og pils úr allskonar efni
og með allskonar lagi. Ilöfundin-
pykir J>etta eiga illa við í kirkju,
en segist pó einu sinni eða tvis-
var hafa mátt J>akka fyrir að [>etta
skyldi vera við hendina, pví að
honum og fylgdarmönnum hans
varð kalt í kirkjunni, og svo tóku
peir öll fötin ofan og breiddu J>au
yfir sig.
(Niðurl. í næsta blaði).
Fy ri rl estu r
eptir
sjera Friðrik J. fíergmunn.
(Framh.)
Eptir að Amerikumenn voru orðnir
sjálfstæð þjóð og Washington setztur á
forsetastól, aukast bókmenntirnar um
allan helming. Einkum voru |>að dag-
blöð og tímarit, sem fjölguðu á stuttum
tíma, svo að undrum sætti. Arið 1812
barust Amerikumenn og Engleudingaf
aptur banaspjótum á. Ilinir fátæku 113'-
lendumenn fengu enn vilja sínuin fram-
gengt. Og eptir |>að er eins og bók-
menntir þeirra fái nýjan blæ. Áður höfðu
l>eir, sem rituðu, stælt enskar fyrirm^'nd-
ir á ofur barnalegan liátt; J>ó að )>jóð-
in hefði rifið sig undan oki Englend-
inga, hvað stjórnarfyrirkomulag snerti,
voru liin andlegu bönd, sem tengdu
hana við England, svo mörg og svo
sterk, að um þau varð ekki losað fyrr
en löniru seinnn Rptir stríöia úvilt filO
fór ofurlítið að slakna á þessum bönd-
um. Þá fyrst fóru ameríkanskir rithöf-
undar að sýna það, að sú þjóð, sem er
nógu sterk til að afia sjer borgaralegs
frelsis, lilýtur líka fyr eða seinna að
sýna það að liún er andlega sjálfstæð.
Ilið fyrsta söguskáld lands þessa var
Charles Brockden Brown; liann var hinn
fyrsti hjer fyrir vestan liafið, sem reyndi
að gera þnð að atvinnuveg sínum nð
rita bækur. Ilann ritaði ail-fjðrugt múl
og var ekki laus við að hafa ofurlít-
inn snefil af því ímyndunarafli, sem
skáldin þurfa að hafa. En hann var
maður heilsutæpur og þjáðist af melt-
ingarle^’si, efbs og Carlyle, heimspeking-
urinn enski; þess vegna varð nokkurs
konar ergjublær 3'fir öllu, som hann
skrifaði, og valla held jeg það sje
mögulegt, að nokkur geti haft gaman af
sögum hans.
Því næst viljum vjer geta um James
Fcnnimore Cooper 1789-18öl; liann hefur
skrifað 34 sögur og allar langar. Allir
unglingar eru undur sólgnir í sögur
hans, og það þykir minnkun að þvi fyr-
ir unglinga, sem kunna að lesa enska
tungu, að liafa ekki lesið þær. Það eru
sumir, sem hafa skömm á því, að uug-
liugar lesi sögur. En jeg segi fyrir mig',
jeg álít |>að alveg nauðsynlegt að ung-
lingar lesi sögur, ef að eius þeir full-
orðnu hafa vit á að velja góðar sögur
handa þeiru. Það er til nóg af ágætuin
sögum eptir Cooper og Scott og Dickens.
og Thackeray, sögur, sem hvcr urjg]-
ingur verður betri eptir að liafa, lesið
en áður. Ekkert er betra, tii að
vekja lestrarfýsn unglinga cn sögur.
Unglingar liafa enga liugnn-nd um,
livað í þeim býr, og þoir eldri hafa það
ekki heldur. En það hefur margur
unglingurinn vaknað til méðvitundar uin
sjálfan sig og þá hæfllegleika, sem dylj-
ast. í honum, við það að lesa sögu ept-
ir eitthvert þessara frægu söguskálda.
En aptur á móti eru til sögur, sem eru
verri en nokkurt, eitur og sem hafa,
gjörspillt mörgum ungling. Það er ]>ess;
vegna fullkomin þörf á því að menn
kynni sjer bókmenntirnar, til þess að
velja ekki eins og klaufar, ef þeim
kemur eiuhvern tíma ti) hugar að kaupa,