Lögberg - 13.02.1889, Qupperneq 3

Enn frá íslendinrjafjelagsmanni.
(Niðuríag.)
þarnæst kem jeg að iðnaðirum,
og er lítið annað um f>að atriði
að segja, en að landsstjórnin parf
að koina ttpp einni stórri og stönd-
ugri uliar- verksmiðju á lieritugum
stað á landinu, á sama hátt- og
gert er ráð fvrir um skipafjelögin
• Vatnsafl er nóg að fá víða, Qg
ein góð verksmiðja getur unnið
alla ull í iandinu. pað má hlynna
að fjelaginu á annan hátt, nefnil.
með pví, að loggja urn stund jtung-
an toll á samskonar klæða- og dúka-
tegundir sem pær, er búnar væru til í
verksmiðjunni. Margt fólk, karlar
konur og unglingar, heföu atvinnu
við slíka verksmiðju, og hún væri
stór hagur fyrir pann bæ, setn hún
væri í.—
J)á kemur síðasta og stærsta at-
riðið, sem jeg hef rninnzt a að
frainan, járnbrauta-lagning. Jeg veit
að ílestir hafa slegið J>ví föstu, að
járnbrautir rerði aldrei lagðar á
Islandi, en pað hefur mörgu verið
slegið föstu í heiminum, sem pó
hefur farið á annan veg. Jrað vorð-
ur aldrei reruleg framför á Islandi
fyrr en járnbraut er lögð að minnsta
kosti frá Reykjavík norður á Eyja-
fjörð. Ef slík braut yrði lögð,
yrði hafísinn ekki eins tilfinnan-
legur ibúum norðurlands eins og
nú er. pá pyrfti fólk ekki að líða
fyrir aðflutningaleysi, eins og svo
opt vill til, og pað pó nóg sje
fyrir að kaupa.
j)að er almennt álitið að erfiðara
sje að leggja járnbrautir á Islandi og
viðhalda peiin en erlendis, og að
járnbraut borgaði sig par aldrei.
pað er satt að á sumum stöðum er
Jiví nær ómögulegt. að leggja jarn-
brautir eins og t. d. á vesturlandinu,
og járnbraut borgaði sig par aldrei;
’en á leiðinni frá Rkv. norður á
'Eyjafj. eru engir stórir erfiðleikar;
pað eru engin há fjöll á leiðinni
og alstaðar má fá ágæt brúarstæði
j'fir ár. pað má leggja míluna af
J>essari braut fyrir helming J>ess
fjár, sem kostar að leggja brautir
víða hjer í landi. peitn mönnum,
sem lögðu Kyrrahafs-járnbrautirnar,
mundi ekki pykja neitt störvirki að
leggja járnbraut yfir smáhálsana og
smáárnar á milli líeykjavíkur og
Eyjafjarðar. Brautina yrði náttúr-
lega að leggja nálægt pví, sem leið
liggur nú eptir sveitum, og yrði
vegalengdin innan við 200 mílur
enskar. pað má leggja fullgóða
járnbraut á nefndri leið, og útbúa
með hæfilegnm vögnum, fyrir 30
púsund krónur míluna, eða 200 míl-
urnar fyrir 6 milllónir króna. Ilið
opinbera ætti að ábyrgjast hluthaf-
endum brautarinnar 3 af hundraði
af 6 millíónum króna í 33 ár,
svo að pó brautin að eins ynni fyr-
ir viðhaldi sínu, vinnulaunum o. s.
frv., pá fengju liluthafendur nndir
öllum kringumstæðum höfuðstólinn
til baka. Vextir af 0 niilllónum
króna ineð 3 prCt. Ieign yrðu
180 Jiúsund krónur á ári. Lands-
sjóðnr ætti að eins að borga helm-
iiiginn af pessari upphæð, eða 00
púsund krónur á ári, en hinar 5
sýslur, sem brdutin lægi um, hinn
helminginn, eða 18 púsund krón-
ur hver á ári.
Sýslurnar og landið í heild sinni
hæri pennnn kostnað upp með pvl,
hvað sveitarpyngslum ljetti af við
pá miklu atvinriu, sem yrði við braut-
ina, með peim heimamarkaði, sem
bændur fengju fyrir ýmsa vöru, með
J>ví livað innanlands verzlanin blómg-
aðist o. s. frv. Allt fjolagslíf lifn-
aði við, pegar samgöngurnar í fólks-
flestn sýslum landsins yrðu greið-
ari. pað væri munur að geta ferð-
azt af Eyjafirði til Reykjavíkur á
12 kl. stunduin í stað j>ess að vera
12 daga, eins og nú er opt á vetr-
um. Eins og allt er nú, býst jeg
varla við að brautin borgaði sig
fyrstu árin, en hjer færi sem ann-
ars staðar, að afrakstur Iandsins og
verzlan margfaldaðist við brautina,
og hún borgaði sig innan skamms.
Jeg geng nú að pví vísu, að pó
menn viðurkenni að allar pær um-
bætur, sem jeg hef nefnt, sjeu æski-
legar, J>á verði fjeleysi og vankunn-
áttu barið við, eins og vant er.
pað er vitaskuld að hvorki lands-
sjóður, sýslurnar nje einstakir menn
hafa nóga peninga sem stendur til
að kosta stórvirki, en pað verður
að fara að á Islandi oins og í
öðrum löndum, J>ar sem fje vant-
ar til nauðsynlegra og arðsamra
fyrirtækja. pað verður að fá fje
erlendis, par sem pað opt liggur
arðlítið og bíður eptir tækifæ;um
til að verða meira arðberandi, og
pað verður að fá útlenda merin,
til að standa fyrir fyrirtækjunum,
J>angað til landsbúar eru búnir að
læra að gera pað sjálfir. Jsland
er pó sannarlega svo ríkt að pað
getur borgað leigu af nokkrum
millíónum króna, og pað er ekki
horfandi í að borga leigu af fje,
pegar maður liefur inargfaldan hagn-
að af J)ví sjálfur. Islendingar geta
tekið erlendar pjóðir sjer til fyrir-
myndar i pessu sem öðru. Að vera
að hrúga fje í landssjóð, á meðan
allir atvinnuvégir eru í barndómi,
er heimska, og að vera að veita
sýslutium liallærislán, sem jetin eru
upp og engar menjar sjást eptir,
í stað J>ess að leggja fjeð í nauð-
synlegar umbætur, sem fólkið fær
atvinnu við, er barnaskapur. Við
pessa aðferð á enska orðtakið: að
vera „pound foolish and penny wise“
(eyris-hygginn og krónu- óhygginn)
Sparnaðarpólitíkin er góð að pví
leyti einungis, að eyða ekki fje í
ój>arfa, cn að pora ekki eða tíma ekki
að leggja fram fje pað, ?em- heill
pjóðarinnar og framtíð or komin
nndir, og þar sem margfaldur hagn-
aður er I aðra liönd, er heimsku-
leg pólitík, og ósamboðin kröfum
J>essa tíina. Alping og landstjórn
v,erða að hætta við gömlu búnað-
ar- aðferðina, eins og bændurnir, og
taka upp aðra arðsamari og betri.
Erlendar pjóðir skoða ekki einung-
is kostnaðinn, heldur einnig hag-
inn, sem J>ær liafa af fjenu, sem
til er kostað. pað er enginn neyð-
arkostur fyrir lslendinga að fá fje
að láni *) til að koma upp atvinnu-
vegum. sínum, etla samgöngur o.
s. frv., í samanburði við J>að, að aðr-
ar pjóðir verða að fá stórfje tii
láns til að geta staðið öðrum jafn-
fætis í herútbúnaði, auk pess að
efla atvinnuve<rina.
Eins og jeg Hef gefiS S Skyn að fram-
an álít jeg bezt að- landsstjórnin fengi
fjelög til að taka að sjer og standa
fyrir fyrirtækjunum, og styrkja þau með
fjárstyrk eða með því aö ábyrgjast visaa
árlega leigu af blutabrjefum, um viasan
ára fjölda. Þessi aðferð hefur reynzt
betur erlendis en að stjórnirnar sjálfar
beinlínis stofni tii fyrirtækjanna og standi
fyrir >eim. En sje ekki hægt að koma
á fjelögum til þess, sem mjer þykir
ótrúlegt, ]á er ekki um annað að gera,
en að landsstjórnin sjálf fái fjé að
láni og stofni og standi fyrir þeim af
fyrirtækjunum, sem ekki er hægt að
koma fjelögum til að taka að sjer.
Það þarf um 8 millíónir króna á
næstu 10 árum til að koma upp atvinnu
vegum íslands og til að bæta samgöng-
ur og verzlun landsins; nefnilega:
Til að bæta landbúnað.... kr. 500,000
— — koma upp verksmiðju — 400,000
— ■— — — fiskiveiðum —- G00,000
— — — — verslunarflota— 600,000
— — leggja járnbraut og
telegraf þráð........ — 6,000,000
í allt kr. 8,100,000
Þetta er ekki mikið fje í samanburði
við það, sem aðrar þjóðir verja til um-
bóta. Það er ekki nema liðugar 2 millí-
ónir dollars eða tæp yí millíón pund
sterling. En stóran mun mundi sjá á
kjörum eins fámennrar þjóðar og íslend-
inga, ef þessari uppliæð væri varið landi
þeirrn til viðreisnar. Þó landið yrði
að borga 3 prCt af öllu þessu fje eða
240 þúsiind kr. á ári, væri það tilvinn-
andi, því hagurinn yrði margfaldur og
laudsbúar yrðu fljótt færir um að bera
þetta og meira.
Það mætti bafa mikið af þessu fje
1) Jeg man ekki til, að neinn þeirra
inanna, sem ritað bafa um atvinnuvegi
íslendinga, hafl vogað sjer að stinga upp
á að fá fje að láni til að koma þeim
upp, nema hvað sjera M. Jocliumsson
í blaði sínu „Eýð“, liefur drepið á lán-
töku.
upp moð því að þyngja toll á munftðar-
vöru og glysvarningi; tollarnir renna í
landisjóð og ætti hann því að bera meiri
hlutann af þessari bvrði, en sýslu og
sveitafjelög ættu að bera nokkuð. Þær
sýslur og sveitir t., d. #om járnbraut
lægi um, ættn aji veita henni hltmn-
indi og bera part af kostnaðinum, eins
og áður er á vikið. Og. sí bær, sem
verksmiðja væri byggð i, astti að veita
henni mikil liluneindi, annaöhvort með
undanþágu frá. gjaldi í bæjarsjóÓ eða
peningastyrk. Ef dönsku stjórninni er
nokkuð annt um viðreisn íslands, ætti
hún, og að hlaupa undir bagga með því
að ábyrgjast vöxtu af iáni eða á annan
hátt.
■ Það er tkylcla alþingis og stjórnannn-
ar íslenzku að skerast í að koma at-
vinnu- og samgöngu-málum landsins í
betra horf on nú cr. Eða( til hvers er
þing og stjórn, ef fólk þnrf að flýja
landið fyrir atvinnuleysi og skort? En
það er ekki TÍð að búast, að þ.ing ,eða
stjórn gjöri neitt, ef landsbúar. ekkj
skipta sjer af málinu sjálflr, Fólkið
verður að hrt'mta að )>in* og stjórn
geri tkyldn sinn.. Lnndslýðurinn verð-
ur að kjÓM aö rt’ns þd menn d þintj,
sem vit og viljn bafa til að starfa að
þvi, að koma ntvinnn og samgöngu mál-
um iandsins — þessum lifsnauðsynleg-
ustu inálum allra þjóöa—í rjett liorf.
Pólitískt frelsi, visindi og flestar andleg-
ar. framfarir þjóðanna eru komnar und-
ir því, að atvinnu og samgöngu-mál þeirra
sjeu í góðu lagi, því að á raeða samgöngur
eru seinar og erfiðar cru menn dauíir og
hugsunarlitlir um sín pólitísku mál, og
á meðan alþýða manna býr við eymd
og örbyrgð hafa menn .engan verulegan
áhuga fyrir stjórnarmálnm, vísindum,
bókmenntum •. s. frv., enda geta menn
lítið gert, þó menn hefðu áhuga, þar
sem fátækt og fjeleysi situr i öngvegi;
því „auðurinn er afl þeirra hlut*, sem
gjöra skal“. Þar: að auki verður hin
íslenzka þjóð í fyrirlitningn hjá hinum
menntuðu framfara þjóðum í nágrenn-
inu S meðan hún situr niðursokkin 5
eymdinni og aðgerðaleysinu. Danir
mundu gefa pólitískum kröfum íslend-
inga meiri gaum, ef þeir værit auðugir
framfaramenn; |>að sem Danir hafa gert
í þá átt viröist hnfa veri'ð gert meir nf
meðaumkun með ástándi íslands en af
virðingu fyrir kröfum landsbúa sem
frjálsborinna ög einbeittra manna.
Það ætti ekki að vera ofætlun að
korna öllum þeim umbótum, sem jeg
hef minuzt á að framan, í gang á næstu
10 árum, eða fyxir lok 10. nldarinnar.
Þessi öld hefur verið hin mesta fram-
fnrnöld því nrrv um allnn lieim, bæði
í vezklegu og visindalega tilliti. A
þessan öld hafa öflin, sem umsteypt hafa
mestu i lieiminum, verið - innleidd til al-
mennrar notkunaiy nefnilega gnfuaflið,
sem nú Itnýr áfram skipin, járnbrauta-
lestirnar, verksmiðjurnar, akuryrkjuvjel-
ar, prontvjelar o. s. frv,; rafsegulaflið^
seni flytur fregnir yfif lönd og höf
|>ví nær á svipstundu, og iýsir tipj)
borgir og hafnir um nætur, svo segja
má að næturmyrkrið sje yfirbugað. Á
þessari öld hafa vísindin .verið gerð að
þjónmu alinennings,; ofnafrrcðin er orðio
þjónn bóndnns og iðnaðarmnnnsins, hreyf-
ingarfræðin þjónn bóndnns, iðnaðnrra^nns-
ins og fleiri; jarðfrroðiH þjónn' náma-
mannsins o. s. frv, Á þessari öld hef-
ur aimonn menntun verið innleidd gegn
urn alþýðuskólana og niþýðurrl.
Það er vonandi að. .íslendingar geri
sjer ]að ekki til minnkunnr,' nð lála
þessa .öld, hinu nitjiindu,. ganga úr go.rði,
án þoss »ð framfara- og framkvæmdsr-
straumur liennnr hafi náö .til þeirra- qg
knúið þá . fram á sama stig og aörnr
þjóðir. Það væri gleðilegt að getn jiajil-
ið hátíð viðflldamótin, f r a m f at» h á-
t í ð í s 1 a. n d s, þnr sem hægt .væri að
bepda á að 19. öidifi hefði rfrið me.sta
frnmfara- öld íslands, eins ,og aijnarA
landa, að bændurnir væru búnir að læra
að gera jörðina sjer nndirg»fnn; að sjá-
inenn iandsins stæðu jnfnfætis litlendum
sjómönnnm, hefðu sinn hlot nf hinnm
árðsömu fiskiveiðnm Viö strendur lands-
ins og fiyttu sjálflr vörnr sinar milli
landa; að iðnaðarmonn Iandsins vieru Imn-
ir að lærn nð nota hið óþijótandi vatn.s-
afl og byggju til kiæðnað þjóðarinnaf;
og járnhesturinn (gufuTagninn) rynui
óðfluga og óþreytnndi .eptir. endilöngu
landinu, og að elding himinsins rayi
notuð til að flytja fregnir um ftfreksverk
þjóðskörunganna, á .alþingi yið Atiiar-
hól út á meðftl kjósenda þeirra.
Slíka hátíð mundi margur yestur- ís-
lendingur sækja og kveðja nifjándu
öldina, sem hefur yerið. svo þýðingar-
mikil fyrir liina ísjenzku þjóð,.. með
bræðrum sínum á íslandi og.- samfagna
þeim, að „Forna Frón“ við lok aldar-
innar stæði jafnfretis öðrum þjóðum
hins menntaða beims.
Jeg veit að ýúvislegt verður sett út
á þessa ritgerð mina, enda et' htín að
eins megindrættir af þvi, sem segj*
má um þau mál, er hún snertir. Eu
jeg er ánægður, ef . hún yrði meði(,l f.il
þess að hagfræðingar og, auðfrre.ðip^nr
íslands færu að gefa máiunum. gaum
og farið væri nð vinna í )>á útt,-;^iyii
jeg hef lialdið .fram. — >
Wm. Paulsoa P. S.'Bardaí.
PAULSQN & C0.
Vorzla með allskonar nýjan og
gamlan húsbúnað og búsáliöld ; sjer-
staklega viljum yið benda Hlndum
okkar á, að rið seljum gn«>Jar,' ;og
n ý j a r stör við 1 bb g s t a' •VtH'ði;'.:
Landar okkar fit 'i íándi: g«ía
pantað hjá okkur vDrur J>ær, seirrrið
auglýsúm, og fengið pær ódýrari hjá
okltur en nokkrúm ' öðruin mönritfm
í bænum.
35 jMúfket ^t- W-.. - - Wiúiþijicg'-
341
»Iivað utn J>að, nú er tnjer alvara. .Teg skal
segja yður, jeg efast mjög mikið um, að nokkur
okkar verði fi, Jífl aðra nótt. Áhlaup verður gert
á okkur af óflýjandi lier manns, og pað er fram-
úrskarandi vafasaint, livort við verðum eltki hrakt-
ir hjeðan.“
„Við velgjutn peirn sumum, að minnsta kosti.
Skoðið [>jer nú til, Quatermain, J>ettn er óræst-
is-mál, sem við hefðum, í hreinskilni að segja.
ekki att að bendlast við, en pað er nú komið
sem kornið er, og við verðum að gera pað bezta,
sem við getum. Jeg segi fyrir mig, jeg vil
liehlnr láta drepa mig i bardaga en a nokkurn
annan hátt, og úr prí að nú virðast lítil líkindi
til að jeg finni bróður minn, vesalinginn, j>4 er
|>essi hugsun mjer ekki eins óviðfeldin, eins og
annars væri. En bamingjan fylgir Jseim hug-
rökku, og vera kann að rið verðnin ofan á.
Ilvað um J>að, inannfallið verður roðalegt, og
]>ar sem J>að orð fer af okkur, að rið látum
ekki okkar hlut, J)á munum við Terða p>ar sem
hríðin verður hörðust.
Sir Henry sagði þessa síðustu setningu með
sorgar-rödd, en í augum hans var glampi, sem
lýsti þá sorg lygi. Mjor er ekki grunlaust um
að Sir Henry Ourtis knnni beinlínis vel við að
berjast.
Ejitir þetta lögðumst við til svefns, og sváf-
um eina tvo tíma.
348
vitað, en loptið, sem hann heíur frá sjer andað,
hristir J)ó toppa furutrjánna á fjölhinutn, hljóm-
urinn af orðum peim, sem hann hefur talað, lierg-
málar pó út um rúmið; hugsanir pær, sem heili
hans hefur alið, höfum vjer erft, sem riú lifum;
ástríður hans eru orsökin til J>ess að vjer lifum;
fögnuður sá og sorgir J>ær, sem hann fann til,
eru kunningjar okkar-—endalyktin, sem haiin fæld-
ist og óttaðist, nær líka áreiðanlega í okkur.
Sannarlega er alheimurinn fullur af öndum,
ekki kirkjugarðs-vofum, klæddum í líkblæjur,
heldur hinum óafmáanlegu, ódauðlegu atriðum lífs-
ins, sem aldrei geta dáið, ef pau einu sinni hafa
verið til, pó að pau kuiini að blandast og breyt-
ast og breytast aptrtr til eilífrar tíðar.
Alls konar hngleiðingar af pessu tagi liðu
í hug mjer—pví að pó mjer Jiyki leiðiniegt að
kannast við pað, pá virðist sá órani að hugsa
hafa fengið as meira vald yfir mjer, eptir prí
sem jeg hef ovðið eldri—rtteðan jeg stðð parna
og starði á pessar hrikalegu og pá draugalégu
raðir af hermönnum, sem sváfn, eina og J>eir eru
vanir að komast að orði, „á spjótuirt sínum.“
„Curtis“, sagði jeg 'við Sir Heriry, „jeg er
neyðarlega hræddur.“
Sir Henrý strauk gúla skeggið, hló rið og
sagði:
„Jeg hef heyrt jður segja svipað áður,
Quatermain.“
337
Eptir að jeg liafði borið ráð tnin sanian rið
bina lítið eitt, sraraði jeg honum með háfri
raust, svo að hermennirnir skyldu geta heyrt til mán:
„Snú pú aptur hundurinn pinn, til Twala,
sem sendi pig, og seg pú honumv að við, Igncjsi,
hinn rjetti konungur- Rúkúananna, Incubn, IJoug-
wan og Macumazahn, hv.ítu vitringarnir frá stjörn-
unum, sem myrkvuðu sólina, Infadóos,. af húsi
konungsins, og höfðingjarnir, liðsforingjarnir . jog
lýðurinn, sem hjer hefur.. safnazt saman, svnri ,^>g
segi: ,Að við viljum ekki gefast upp; að áður
en sólin-hefur tvisvar sinnum gengið til .yiðar
skuli lík Twala stirnað við hlið.borgar hnn«, ,og
Ignosi, sonur Jfess sem Twala n>yrti,. skuli,. rúða
rikjum í hans staðb Fajr pú pú; áður . etv ,við
Icnjjum pig á stað :með :syippni,..og; fari.H ra^ega
• 4 •því áð 'hefjast handa' gegn öðrnm eins mönn-
um eins og yið eruin“....
Sendiboðinn rak 'ipp skellihlátur.. „t>ið liræð-
■ið menn ekki með slikum störyrðnm“, hrópaði
liann, „Berið ykkur eins karlmannlega á urqrgun,
þið sem myrkvið sólina! Berið ykkur karliQann-
lega, berjizt ag verið glaðir, • áður en kráRyenar
tína ketið utan af beinum ykkar, þangað til pau
erú orðin hvítari en andlitin 4 ykkur. • ,Farið vel*
vera má að vlð hittumst í or.ustunni; gerið,:svo
▼el að blða eptir mjer, hvítu men»“. Og pe,r.
ar hanti hafði skotið pes.sari . ..hæðnis-ör út úr