Lögberg - 05.06.1889, Blaðsíða 2

iC ö 9 b c r g.
-- MIDVIKUD. s. JÚN/1S89. --
Út'cefenuur:
Sigtr. Jónasson,
Bergvin Jónsson,
Arni Friðriksson,
Einar Hjörleifsson,
Ólafur þórgcirsson,
Sigurður J. Jóhannesson.
-A-llar upplýsingar viSvfkjandi verði á aug-
ýsingum í Lögbergi geta menn fengi'ð á
skrifstofu blaðsins.
Hvc nær sem kaupendur Lögbergs skipta
um bústað, cru þeir vinsamlagast lxvðnir að
senda skriflegt skeyti um það til skrifi
stofu blaðsins.
XTtan á öll brjef, sem útgefendum Löo-
bergs eru skrifuð viðvíkjandi blaðinu, ætt
að skrifa :
The Lögberg I'rinting Co.
35 Lonjbard Str., Wlnqipeg.
NÝ JBÓK
S j á l fxf r ceð a r i n n. Ritstjórar:
Björn Jensson. Jón Ólafsson. Kostn-
aðarmaður Sig/ús Eymundsson.
Af pessu verki, sem íi að verða
svo stórt og yfirgripsmikið, er nú
komiri út fyrsta bókin. I>að er
ntjörnnfrieði, er Björn Jensson hef-
ur samið, og sniðið eptir ritgerð
Jaeirri, sem stendur um pað efni í
liinni heimsfrægu fræðibók Chatnb-
ers Instriiction ýor thr People.
„Sjálfsfræðarinn11 Ityrjar prj;ðilega
vel. „Stjörnufræði11 Bjarnar Jens-
sonar er lipurlega og skemmtilega
samin. Efitið er allpungt í sjálfu
sjer. En bókin er svo auðveld, að
vjer fáum ekki betur sjeð, en að
hver einasti maður með treðal-
greind geti skilið hana, ef hann
les hana með eptirtekt, og annars
kann að lesa.
Annað eins fyrirtæki og þetta
er mjög mikillar virðingar vert.
E>að mun vera i fyrsta sinni, sem
nokkur maður hefur styrklaust ráð-
i/t í nokkuð svipað á íslandi eins
°g að gefa út petta safn af fræði-
ritum, sem Sigfús Eymundsson nú
hefur bjrjað. E>að lítið, sem hing-
að til hefur verið gefið út í eitt-
hvað skylda átt, hefur annaðhvort
verið gefið út af fjelögum, eða
ineð styrk af opinberu fje. Og
pað er ekki sí/.t virðingarvert fyr-
ir pað, hvernig nú er ástatt heima.
Væri }>ar sýnilegur vakandi áhugi
fyrir fræöslu og bókmenntum, }>á
mæsti ganga að pví visu, að ritið
tlygi út I landínu, par sem svo
lítið er af pess háttar ritum á
landsins máli — og pá væri útgáf-
an ekkert sjerlegt prekvirki. En
pað er einkennilegt tákn tímanna,
sem vjer liöfum annars áður bent
á í blaði voru, að engu íslenzku
blaðanna varð að vegi að. mæla
frain með boðsbrjefinu að pessum
ritum; oss vitanlega hefur ekkert
verið á fyrirtækið minnzt af ís-
lenzkum blöðum, neina í aug-
lýsingum frá útgefandanum, að pvl
einu undanteknu, sem um pað stóð
í haust í Þjóðoiljanutn — og pað
voru skammir. Sje pví eins varið
á íslandi eins og annars staðar i
heiminuin, að í blöðunnm skoð-
anir almennings, hugsanir alinenn-
ings form og komi par fram,
jafnframt pví sein blöðin beina
skoöununum, hugsununum í vissar
stefnur, ]>á ætti petta atvik að
benda á }>að nokkuð greini-
lega, nð almen/iingur inanna finni
ekki sterka j*örf á alpýðlegum
fræðslubóknitti í hinum iælzfcjj greiji-
um inannlegrar Jæklkingar. Og j>4
fer jafnframt gróðavonin að verða
minni.
E>að væri vel gert af löndum
hjer vestra að hlaupa undir bagga
með öðru eins fyrirtæki og pessu.
Sumum mönnum pykir vjer hjer
vestra vera nokkuð harðorðir um
hag og ástand pjóðar vorrar heima.
Oss virðist pað svo langt frá að vera
ámælisvert, að pað sje hrein skylda
vor, eins og á stendur. E>að lýsir
ræktarsemi við vora pjóð, að segja
henni sannleikann, ef vjer pykjumst
hafa einhvern pann sannleik að
segja henni, sern aðrir annaðhvort
ekki sjá, eða pegja um af ásettu
ráði. En pa.ð er svo sem sjálfsagt,
að ræktarsemiu 4 að koma fram i
fleiru en aðfinningum. Hún á líka
að koma fram í pví, að vjer styrkj-
uin ep.tir megni öll góð fyrirtæki
á ættjörð vorri. Útgáfa „Sjálfsfræð-
arans“ er eitt af peim góðu fyrir-
tækjum, sem vjer ættum að hlynna að.
En pað er ekki svo að skilja,
sem ekki sje full. ástæða til að
kaupa „Sjálfsfræðarann“ sjálfs sín
vegna að eins, án nokkurs tillits til
pess sambands, sem vjer stöndum
í við pjóð vora heima á íslandi.
Verði slðari bækurnar jafn-vel af
hendi leystar eins og sú fyrsta
— sem vjer ekki sjáum neina á-
stæðu til að efast um — pá mun
„Sjálfsfræðarinn“ veita jafngóða al-
pýðlega fræðslu um hinar helztu
greinir mannlegrar pekkingar, eins
og menn eiga kost á að afla sjer af
bókum 4 öðrum tunirumálum. En
pessi bók hefur pað fram yfir aðr-
ar að hún er á pví máli, sem all-
ir (slendingar skilja bezt.
GETGÁTUR.
Hr. Björn Halldórsson dylgir um
pað í ,‘Heimskringlu“ fyrir 16. p.
m., að „Sameiningin“ seljist ekki
í Vopnafirði fyrir ]>á sök, að and-
lega ástandið í peirri sveit íslands
sjeí svo rjócu lagi, fólk par sje,
eins og liaun, Björn sjálfur, upp
úr pví vaxið að kaupa annað eins
rit. Sjerstaklega getur hann pess
til um heimilið á Vakurstöðum, að
pað tnuni ekki líklegt til að kaupa
„Satn.“; og líka gefur hann fylli-
Iega f skyn, að sjera Halldór Jóns-
son á Hofi mytidi víst ekki, pótt
hanu væri enn á 1 tí, hafa unnið
að útbreiðslu “pessa tímarits. Ut af
pessu pykir mjer rjett að taka
fram, að eina exemjilarið af „Sam.“.
sem gengur út f Vojmafirði, er ein-
mitt keypt á Vakurstöðutn. Og
viðvfkjandi tilgátunni um sjera Hall-
dór heitinn skal jeg geta pess,
að jeg hef alveg nýfengið brjef
heiman af íslandi frá sjera l.árusi,
syni sjera Halldórs, par sem hann
fyrst talar um greinlega ajiturför
Vopnafjarðar í síðustu tíð, sjerstak-
lega í antllegu tilliti, og bætir síð-
an við pessu: „Hugsaðu pjer, hve
tnikið faðir minn sálugi inyndi hafa
selt af „Sam.“ í Vojmafirði, hefði
hann verið nú ujijii, par sem jeg
í miklu fámennara byggðarlagi með
all-mikla mótspyrnu inóti mjer út
af hiniii einstaklegu kirkjulegu stiiðu
minni sel }>ó 24 eiritök af blaðinu“.
-— Jeg íniynda mjer, að tilgáta hr.
Bjarnar Halldórssonar um pað, hvern-
g sjera Halidór heitinn myndi hafa
tekið „Sam.“, hefði hann lifað nú,
verði að gefa svo vel og poka fyr-
ir tilgátu sjera Lárusar, Og eina
tilgátu skal jeg svo koma með:
Væri hr. Björn enn f Vojmatírði
og sjera Halldór par enn ujipi
standandi, pá væri hann (Björn)
nú kaupandi „Sameiningarinnar“, ef
eigi af sannfæring um pá andlegu
stefnu, er ]>að tímarit heldur fram,
pá ]>ó að minnsta kosti til pess í
orði kveðnu að vera með sjera
Halldóri, Vakurstaðaheiwilinu og
öðrum andlega vakandi mönnum á
landinu.
Winnipeg, 29. Maí 1889.
Jón Hjarnason.
ENJ< UIVl SOCU ÍSLE^DIf4G/V
/ A M K liÍKU.
I 12. nr. „Lögh.“ nr ritstj.grei::, sem
er atliugasemd við grein mína með fj-r-
irsögninni: „Um sögu íslendiuga í Vest-
urheimi“. Jeg þakka hinni háttvirtu rit-
stjórn fyrir útskýring þá, sem hún hef-
ur gert við þá grein, og liefur hún
gert, það glöggt og greinilega, eins og
við mátti búast; með sannsýui hefur
líka verið bent á galla þá, sem sjeu á
söguhugmynd minni; t. d. þá: „að sag-
an verði um menn, en ekki málefni”;
annað: að „það nái engri átt, að prenta
jafnmikið af hinuin margbreyttu atvik-
um i œlisögum svo margra íslendinga,
merkra og úmerkra, eins og, hvar hver
hefur búið, hvert -flutt sig o. s. frv.
Af því jeg er ekki alveg samdóma
ritst.greininni livað söguefnið snertir, þá
vil jeg enn mi taka fram nokkur
atriði, til útskýringar á söguhugmynd
minni. bað var líka sumt í greininni
ekki nægilega skýrt tekið fram, eins og
það, að liugmynd mín væri, að saga
yrði samin, sem lyti i sömu áttina og
gamla landnámssaga íslands gerir, hefði
mest af þvi efni, sem lyti að bústöðum
íslendiuga, og það, sein varðar landlýs-
ingar þeirra allra, eins og lika virðist
vera hugmynd þeivra manna, sem áður
liafa ritað um þetta mál.
Jeg gat þess í greininni að þessi saga
ætti aö vera minning liinnar islenzku
þjóðar á ókomnum öldum, þegar hún
var að gróðursetja sig i Vesturheimi,
saga, sein eins og „Landnáma" gamla gengi
mest út á að segja frá mönnum en
ekki málefnum, tilfærði ýmsar lífshreyf-
ingar í hiuu ytra lili manna, sem ættu
minna skylt við málefni þau, sem smátt
og smátt leiðast í Ijós, þegar nokk-
urn vegin kyrrð er komiu á, eptir að-
alhreyfingarnar úr einum stað í annan;
því kalla má, að bólfestr. alls fjöldaus
sje náð nú sem stendur.
Ilið litla sögu-tlmabil, sem jeg hef
bent til að söguhugmynd mín næði yf-
ir, er stutt; yrði því ekki hægt að kalla
söguna annað en frumkorn til íslenzkr-
ar sagna-fræði seinnitiðar-manna, eu gæti
þó verið dálítill stuðningur fyrir sagna-
fræðinga að byggja þnr á ætisögur og
ættartölpr og fleira, jafnfraint og það
væri einskonar landnámssaga íslendinga
hjer vestan hafs. Eins og jeg hef þeg-
ar áður tekið fram, |>á er aðalhugmynd
mín, til þess að málið fái framgang, að
sem flestum skýrslum rneðal Islendinga
sje safnað til söguritsmiðarinnar.
Jeg skal ekki lialda því fram að all-
ar hinar mörgu skýrslur yrðu prentað-
ar, heldur litið ágrip eða útdráttur úr
þéim, og er jeg þakklátur fyrir hina
ágætu tillögu ritst., að skýrslur þessar
eða sögnsafn alls. fjöldans væri helzt
tiltök að það væri tínt saman til að
leggja á búkasafu einbvers staðar svo
ganga megi að því vísu þar ; væri þá
rjett að sem flestir, er flyttu frá íslandi
hjeðan af, sendu æfisöguágrip sitt í þetta
safn.
Þegar safninu er náð saman, þá er
innanhandar fyrir menn að semja sögu
úr þvi, og laga liana eptir vild sinni.
Þótt á greininni „Um sögu Isl.“ sjá-
ist ekki annað, eu það eigi að vera ein
aðalsaga, scm segi mest frá smá-lífs-
hreyflngum í hinu ytra lífi manna jafn-
framt og hinna almennu mála er getið,
er snerta fjöldaun 5 heild sinni, þá játa
jeg þá aðferð óbrúkandi. Hið áminnzta
söguefui hjer að frairan verður að vera
sjerskilið rit.
Sú saga, rem lyti að almennum við-
burðum meðal Islendinga, eins og rit-
st.gr. liendir til, þarf að vera rit, Sem
segði frá liinum almennu aðalmálum
þeirra í samltengi, frá fyrstu tímum hjer
í landi. Sem eðlilegt er, hafa iiinar
mörgu lífskröfur manna fært viðburða-
sviðið býsna vítt út, og aukið smátt og
smátt hlekk við lilekk í hina marg-
breyttu viðlmrðnkeðju.
Hit þetta mætti kalia eins og flestir
hafa nefnt það: „Sögu Islendinga í Vest-
urlieimi“, eða ef betur Jætti tilfallið að
nefna það „Upphaf allsherjarmála Is-
lendinga í Vesturheimi“, þar sem öll hin
meiri mál væru dregin saman í eitt, og
sem ættí nð sýna Ijóslega, hvar þeir
hafa verið staddir þetta eða liitt árið
í tilliti til málefnanna.
Til að tína saman þetta söguefni sýn-
ist bezt að nokkrir menn í Iiverju
íslenzku byggðurlagi gengjust fyrir því,
og rituðu niður það aðallega bæði ept-
ir minni sinu og annara, því það er
allvíða sem íslenzku blöðin, sem út hafa
komið, gagna ekkert. Jeg get ekki hugs-
að rit þetta þurfl að vera ýkja stórt eða
umfangsmikið, en hlyti að vera gott, og
gagnlegt til að byggja á því framhald-
atidi frásagnir seiuni tima, og sem blöð-
in hjer eptir styrkja óneitanlega mikið,
að ekki glatist.
Það er ólíkt ástatt nú og var á tima-
bili því, er flestar liinar alkunnu ísfenzku
fornsögur voru ritaðar; nú er mun
hægra að eiga við ritsmlðar. Það liafa
verið framúrskarandi menntavinir að þeir
skyldu rita jafnmikil og góð rit, og
verður verkið minning þeirra meðan
landið er byggt, jafnframt og það er
talinn hinn mesti sómi íslenzku þjóð-
arinnar að eiga slík ágætis verk; fá rit
auuara norðurálfu |>jóða frá sama tima-
bili munu jafnast við þau. Verk hinnn
fornu ritsnillinga gat ekki verið nema í
einstakra manna liöndum, og þaðnn varð
þetta litla þekkingar Ijós liinna liðnu
tíma að útbreiðast til almennings, og má
nærri geta hversu dauft það hefur skin-
ið inn í huga alls fjöldans.
Urentverkið er nú það ljós lieimsins,
sem flestir eiga kost á að láta lýsa sjer;
ljós þetta þurfum vjer íslendingar að
nota vel og það ekki sízt í þessu landi;
annars verður oss líka ámælt af öldnum
og óbornum íslendingum.
Að endingu vil jeg minnast á land-
náinssöguhugmyndina, liver álnif jegálít
hana liafa fyrir nútíðina. Hún drægi
saman liugi manna á Islandi og hjer,
gerði það betur en flest önnur rit. Al-
mennt á íslandi er því meiri eptirtekt
veitt sem lýtur að hinu ytra í lífi manna
og högum hjer, eins og margur gæti
sjeð af því riti.
Flestir eiga heima einliverjá vini og
kunningja; fjöldinn af þeim veit lítið
eða ekkert, livað um menn verður, er
liingað flytja, eða þeim er það svo ó-
ljóst; líka væri komið í veg fyrir |>að,
að nokkru leyti, að menn lijer cða
heima )>urfi að vera að setja auglýsing-
ar i blöðiu, óskaudi eptir upplýsingum
hvar þennau eða hinn er að finna. Þótt
aldrei væru nerna hinna markverðustu
manna getið i sögunni, þá gætu menn
í þessu atriði lesið sig talsvert áfram.
Það seni eg lief sagt viðvíkjandi land-
námssöguhugmyndinni |>ykja ef til vill
óuógar sannanir fyrir gagnsemi ritsins,
ekki sízt kostnaðar vegna, en jeg vil
leggja það þií til, að þeir meun, sem
bókin segði frá og eru lifandi, tækju
þátt í útgáfukostnaðinum, og borguðu
fyrir söguágrip sitt eptir stærð rúms
þess er það tæki upp.
Jeg skal nú ekki fara frekar út i
)>etta mál að sinni, og hef jeg látið á-
lit mitt í ljósi frá flestum hliðum. Jeg
vona fyllilega að menn sjeu nú búoir að
skiljn, livað iiggur fyrir með þessa Is-
lendingasögu í Ameríku, og jeg vona að
einhver endalykt verði sem fyrst á þessu
máli, einliverju slegið föstu, livað gera
skuli.
Jeg lief fnlla ástæðu til að lialda að
þetta mál fái framgang, þvi það er ekki
liægt að segja enn sem komið er, að
vjer Islendingar hjer í Ameríku liöfum
stórum aukið íslenzkar bókjnenntir, með
því að semja rit og gefa út bækur.
G. Maynáttson.
ijJÖFULÆÐl Á SÍÐARI ÖLDUM.
(Niðurl.)
Árið lt>88 var fatæk fjölskylda í Host
on kvalin af djöflum. Fjögur börn,
það elzta þeirra 13 ára, fóru að þjóta
uin og gelta líkt og hundar, eða mala
líkt og kettir, og þau kvörtuðu um að
það vreri verið að stinga sig, klipa o3
skera. Irsk kerling var loksins dregin
fyrir lög og dóm fyrir að vera völd að
þessu, og tekin af lífl.
Allt þetta hafði mjög mikil áhrif á
inaiin einn, sem var miklum gáfum
gæddur, og liafði mikla alvöru og
samvizkusemi ti) að bera, setu jafn-
framt var metorðagjarn og drottnunar-
gjarn í meira lagi. Þessi maður var
Cotton Mather, sonur Increase Mathers
þess er áður var nefndur, og feðgarnir
lögðust nú á eitt með að koma því inn
í höfuðið á mönnum, að þar sem um
|>essa sjúkdóma væri að ræða, þar væri
Satan áreiðanlega sýnilega á ferðinni.
1692 kom djöfulæði upp að nýju, citt
það merkilegasta, sem fiuna má i allri
veraldarsögunni. Hamuel Parris var )>á
prestur kirkjunnar i Salem. Engiun
páli hcfur nokkurn tima liaft hærri hug-
myndir um sinn eigin óskeikanlegleik
eu þessi prestur hafði, enginn biskup
hefur haft meiri mætur á serímóníum,
enginn rannsóknarrjettar dómari liefur
haft meirl ústriðu fyrir að sitja um
menn og njúsna um atferli þeirra.
Aður en langt Um leiö hafði Parris
prestur nóg að gera. Mörgum sóknar-
mönnum fjell illa við hann, þótti hann
of afskiptasamur. Ofriður kviknaði til
muna í söfnuðinum, endalausar þrætur
og málsóknir. Ilærinn var lítill og menn
höfðu þar ekkert andlegt starf fyrir
stafni, en í stað þess komu þrætur —
trúarbragðalegar, lagalegar, pólitiskar,
borgaralegar og persónulegar stælur.
Meðan nú þessar deilur lágu í lopt-
inu, komust menn alh 1 einu að )>ví
að 2 stúlkur í liúsi Parris væru orðnar
djöfulóðar; þær kvörtuðu um að verið
væri að klípa sig, stinga og skera, fengu
undarlega krampakippi og hjeldu undar-
legar ræður. Parris og fleiri komu
stúlkunum til að segja, liver valdur
væri að gerningtinum; þær kendu um það
Indíána-kerlingu einni, og mnnninum
hennar var lika komið til að bera sak-
ir á hana. Parris gerði nú fjarska veð-
ur úr þessu í Salem og sveitinni þar uni-
hverfis, og fleira fólk var kært fyrir að
liafa gert menn djöfulóða. Loksins voru
fengnir tveir dómarar. Með þeim komu
fjöhli manna, og rjettur var settur í
samkomuliúsi brejarins. Það sem þar
gekk á hefði verið ágætasti skrípaleik-
ur, ef það ekki liefði leitt til svo sorg-
legra atburða. Djöfulóða fólkið fjekk
krampa, þegar það kom nærri „galdra-
mönnunum", og þegar vesalings karl-
aruir og kerlingarnar fóru að rcyna að
sanna sakleysi sitt, þá duhdi á þeim óp
djöfulóða fólksins, ritningarstaðir frá
prestunum og blótsyrði frá skrílnum.
Yms börn sýktust líka og tóku talsverð-
an þátt í þessu máli. Tvær eða þrjár
giptar konur, sem sáu hvað mikið veö-
ur var gert með þá sjúku, fór Satan
að kvelja á likan hátt, og þær báru
sakir á ýmsa menn. Parris lamdi Indl-
ána-kerlingnna, þangað til hún meðgekk
að hafa samblendi við Satan. Og öðr-
uin var þröngvað tii að meðganga, eða
þeir sviknir til þess. Fólk ineðgekk, að
það hefði flogið i loptiuu á galdra-
fundi, neytt galdra-sakramentis, skrifað
nafn sitt í liók, sem djöfullinn liefði
rjett að því, látið skirast i nafni 'þess
vonda, og þar fram eptir götunum.
Djöfulóða fólkið hafði til þessa einfc-
utn borið sakir á lítilsiglda menn og
aumingja; en ekki leið á löngu áður en
það fór að færa sig upp á skaptiö. Það
ákærði ýmsa helztu ntenn sveitariunar,
og bætti ekki fyrr en ýrnsir þeirra höfðu
verið dæmdir til dauða. Enginn, hvorki
karlar, konur nje börn, gat verið óhrædd-
ur um líf sitt. Margir flýðu á brott, og
einn af allra-helztu borgurunutn í Salem
gekk vojmaður, livert sem haun fór, og
hafði einn af hestum sínuiu söðlaðan í
liestliúsinu dag og nótt, til þess að vera
viðbúinn, ef einhver skyldi fara að fi
kæra sig fyrir að gera fólk djöfalótt.
Akærendurnir færðu sig sífelt nieir og
rneir upp á skajitið, eptir þvi sem áhrif-
in urðu íneiri af ákærunum. Þeir þótt-
ust sjá djöfla vera að stappa stálinu í
þá ákærðu. Slægi ákærða fólkið Iiönd-
urn í örvæntiug, þá sló djöfulóða fólkið
líka höndum; heugdi eihhver ákærða
manneskjan niður höfbðið, þá hengdi
djöfulóða fólkið líka niður höfuðið, og
sagði að galdrameunirnir vœru að reynn,
að hálsbrjóta sig. Dómsalurinn kvað við>
að andvörpum, ópum, bænum, og
yrðum, dómararnir og lýðuriun stóðu>
agndofa, og stundum kvað fenda svo>
rammt að, að ákærða fólkið fór að trúa
því, að sakargiptiruar væru sannar.
Iun í vitleysuna blaudaðist aHniikið'
»f persónulegri óvild. Ymsir af þeini.,
eem á(jærðir vort; Ijöfðu Stt í deilum-