Lögberg - 18.09.1889, Blaðsíða 2

3L‘ o q b c r q.
MIDVIk'UO iS. SEI'T. 1SS9.
UTGEFENDUR:
Sigtr. Jónasson,
Dergvin Jónsson,
Arni Friðriksson,
Kinar Hjörleifsson,
Olafur l»órgeirsson,
Sigurður J. Jóhannesson.
Allar upplýsingar viðvíkjandi verði á aug-
ýsingum í Lögiiergi geta menn fengið á
skrifstofu blaðsins.
sem kaupendur LöGBERGS skipta
eru þeir vinsamlagast bcðnir að
senda skriflegt skeyti um |>að til skrifi
stofu- blaðsins.
JtJLvc nær
um bústað,
TJtan á öll brjef, sem útgefendum Lög-
bergs eru skrifuð viðvíkjandi blaðinu, setti
að skrifa :
The Lðgberg Printing Co.
35 lornbard Str., Winrppeg.
í&lanb pantsctt vihi&sjobi.
„Opið )>rjef-‘ mitt til tslendinira og
cnski ritlingurinn „Icelaml's nnini-
nent ruin“ lýsa hinni fonnlegu hlið
]>Ó8tárisana fyrirkoinulagsins á Is-
lamli. Málinu hefur |>egar verið
Jireyft í enskum, sko/kutn og dönsk-
uni lilöðum, og hafa J>au öll tekið
málstað íslamls, en ekkert J>eirra,
sein jeg hef sjeð, borið tnjer van-
skilning eða niisskilning á J>essu
voðaináli.
í><5 er ekki f>ess að djljast, að í
Mor<runblaðinu danska hefur bæði
greindur og vinveittur ritari, sein
nefnir sig „Okonoin“ (hagfræðing)
andæft pví í hinni ensku ritgerð
tninni, að ísland hafi mnglegu tap-
að eða Daniniirk nniglega unnið á
ávísana-fyrirkomulaginu. Eigi að síð-
ur staðhæfir hann, að J>að tjái ineð
engu niöti, að láta landsjóð sökkva
í sívaxandi skuld við ríkissjóð; mót-
inæla J>ví sctningarnar hvor annari
bcinlínis. Fyrri setningin, sem er
tekin fir haofræðisntum, <re<?nir allt
öðruni tilfellum en J>v(, sein á sjer
stað á Islandi, og hjer er ójiartí að
fara fit í. Að pví hefur „ökononi11
eiiri hu<rað, auðsæle<ra af bvl, að
honuin var ekki kunnugt ávísana-
ráðlagið á íslandi, eins og J>að er
í raun <>«• veru. Je<r hef svarað
lionuin og reynt að færa honum og
Dönuin heim sanninn um málið.
En með pvt, að jeg veit eigi hve-
nær íslendingar kunna að sjá ]>að
svar, læt jeg eigi við dvala, að
birta ofni pess, nokkuð fitfært mönn-
um til skilninirsauka, o<r bæti við
]>að nokkrum s]>urningum, sein lýsa j
efa mínuin á J>v(, að ]>óstávísana-
ráðstöfunin og öll J>au atriði, er
stauda í beinu sainbandi við hana
eigi við lagaheimild að styðjast.
IIiu eiginlega hagfræðislega pýð-
ing seðil-póstvísananna er J>etta, að
siðan J>ær komust á, hefur land-
sjóður jafnt og J>jett verið látinn
Jihin peningn hjá rikixxjódi uð jofnri er I*'1'
vpphoið við }>wr. Uangur þessa
fyrirkornulags er einfaldur. Einstak-
ir menn fá lánaða ]>eninga hjá rikis-
sjóði gegn seðluin, sem ekkert gikla
í honuin, en landnjóðnr er látinn
horga lánin í peningum. Svo J>að
er laiulsjóður sein með skuldskeyt-
ingii er j>annig gerður að lántalc-
a/ida og lánltorganda. Hann borg-
aði meðan hann hafðí jieninga, En
eðli seðlanna. er J>að, að reka alla
peninga úr landi. Þegar peir voru
Iiúnir að |>vi, gat landsjóður eígí
borgað lengur. E11 [>á voru lán
liinna einstöku manna færð honum
til n/.iiti/ar. Sú skuld mun nú, á
einutn Jiremur árum, vera vaxin
allt framundir 400,(KX) kr. (332,000
við ársiok 1888).
Hetta J>ýðir nú ajitur, að íslands
a/Jijóó/iga ef/nim (Statsmidler), peím
sjóði, sem safnast af iunborguðutn
sköttuin og álögum gjaldpegnanna,
xeni eingöngu eka/ varið tit þesx,
að kom/i iipp þjóð/egum etofnunmn
og etórvírkjum, efla slíkt og við-
balda pví, cr sóað út í egðslutnuni
handa landsfólki, í innkaup J>eirra
hluta, sem gegna daglegum pörf-
um einstakra inanna.'*) í stuttu ináli,
landsmenn eru látnir jeta uj>[> efni
landsjóðs, meðan ]>au endast, og
J>egar hann er orðinn efnalau.-, eru
|>eir látnir jeta hann í botnlausar
skuldir; en pjóðlegar stofnanir Is-
lands? — J>ær fá að svelta til dauðs,
ekki eitt ár, eða fá ár, lieldur um
aldur og æfi, ef álykta má nokk-
uð af atferli pings og stjórnar í
ár.'** Öll u ]>ví, er landsjóður J>ann-
ig borgar út, segi jeg, og víst
allir skyni gæddir menn með mjer,
að landsjóður ta]>i ranglega.
Hað taj> verður einhvers stuðar að
koina. frain í vinningi. Hjer eru
nú að eins tveir, sein við leikast,
svo ekki er til inargra blaða að
fietta um J>að, hver vinni J>að sem
ísland tapar. Menn svara, að auð-
sjeð sje J>að, að ríkissjóður vinni
pað ekki, pví hann borgi að eins
út [>að scin ávísað sje; hann verði
]>ví ekki eyri auðugri. Þetta er
[>að sem vakir fyrir ,,ökonom“.
En menn gleyma J>ví, að J>að er
verzlun Dana, sem vinnur allt á
pessu skuldskeýtingar-víxli.
Af eðli seðil-ávlsananna leiðir pað
óumflýanlega, að landsjóður gttur
að eins safnað skuld við ríkissjóð;
en af eðli óinnleysanlegra seðla J>að,
að hann getur a/drei horgað einn
eyri pessarar skuldnr, pví seðlar
hafa rekið alla peninga úr laiuli —
nema ineð {>ví, aö /ána penínga til
afborgunar henni. Og hvernig hann
á að fara að pví, eins og efnahag
hans er nú komið, J>ætti mjer fróð-
legt að vita.
Ef nú pví fyrirkomulagi heldur
áfram svo sem í fimmtíu ár, sem
nú á sjer stað, og skuld landsjóðs
yxi árlega J>ó ekki væri nema um
100,000 kr., sem er náttúrlega langt
of lágt í lagt, pá væri skuldin
orðin á J>eim stutta tíma yfir tíu
milliónir króna að einföldum ein-
4]>rCt. vöxtutn með töldum. Setj-
uin að Danir færu [>á að krefja,
J>ví einlivern tíma kemur að skulda-
dögunum, og enginn er pó víst svo
blár, að íinynda sjer að Danir láni
landsjóði takmarkalaust, án [>ess, að
hafa sitt ful/t og refja/aust á end-
antiin. Með hverju ætlar landsjóð-
ur pá að borga? Með J>v( sem
hann á, líklega. En livað á hann?
Það er auðtalið saman. IIhiiii á [>á
ekkert aiiiiað eða íneira en J>að,
sem hann á nú, netna skuldina.
Því á engar lundir geta landsjóði,
með |>essu fyrirkoinulagi sem nú er,
bæt/.t nokkur efni til frálags eða
geymslu úr J>ví sem er, hverra bragða
setn hann leitar. Eigurnar eru:
1. Sjóður sá, sem „fasta tillagið“
er goldið af, og sje talið að. [>að
gjahlist i hálfri fjórðu krónu af
liundraði, [>á er sá sjóður
1,714,400.
peirri
epti r-
á sjer
Viðlagasjóður, pað
sem er í konungl. skuld-
abrjefuin, um.................. 200,000.
Hitt er farið neiua veðin
(sjá síðar). Allt .iem
landsjóður getur borgað
............ lvr. 1,014,400.
E11 hvernig á að fara með J>ær
rúinar átta milliórtir sem eptir stanila?
Þær sj'na nú upphæðina á gjahl-
J>roti Jandsjóðs.
„Gjaldproti pó!“ segja mini'r mann-
alegu landar, „jialladórnar, sleggju-
dómar! landsjóður hefur tekið inn
á sama timabili tíu. millíónir króna.
Allan porra [>eirrar. upphæðár hefur
} hann úti á vöxtum vel trygðan
I fnstejgnar-veði. 8já J>á vfst allir, að
slíkur sjóður er svo sein ekki á
nástrái staddur. Heðltnn or ekki
| sleppt út rueira en svo, að svnri
I að eins einuin J>riðja af viðskijita-
[>örf landsins.*** Þess vegna dauð-
--------------------------
| *) Alvetf eins, að sínu leyti, var farið
| með aftögufje tslands árin 1873 84. I
I stsið þess að verjn |>ví til þjóðlegra stór-
vjj-kja var 700,000 kr. glutrað út i lán
til eínstakra manna. Og nú eru að eins
seðlar tíl uð boi’ga |>an mpð|
** Itvar vísar þlng á penmga fyrir
Olfusár brúnni?
*** Það er, með öðrum orðum, ver/lun
lands er drepið niður um tvo þriðju
hluta, til þess, að viðhalda gjaldgengi
li<r<rur fólki allt af á seðluin Jaml-
sjóðs jafnóðum og honum berast
J>eir“. — Einmitt pað! allt er ineð
ráðum gert. Því meira sein burt
só]>ast af peningum, pess fastar
neyðist fólk til að sækja eptir seðl-
unum, J>ví hraðar veðfestist öll fast-
eign íslaiuls landsjóði, og ]>ví bjarg-
vættarlegri pykir bankinn,* og i
peirri trú er fólki nú í ár sjerstak-
lega haldið með J>eim uiulirróðr:,
sem ótrúlega tekst að blindft menn.
Ei að síður er [>að nú óandmæl-
anlega satt, að á ofannefndu tíma-
bili lendir landsjóður í margfalt
gjaldprot. Skuldeiganda er náttur-
lega frjálst, að fara með hmn á
skuldadægri, eptir gihlamli lögum,
eins og hvert aunað j>rotabú. Það
segir sig sjálft. Eru ]>að nú ekki
ísleti/k lög, að fasteignir, pantsett-
ar A •otahvi, era þess eign, pegar
pað er gert upp? Er pað ekki ó-
neitanlegur fjárhagslegur sannleik-
ur, að fasteign pantsett J>eim, liver
sem er, sem er gjaldprota, er í
raun og veru, pantsett þeim, se/n
hinn gjnldþrotni skuldarf Er J>að
ekki óneitanlegur fjárhagssannleik-
ur, að það er verið að pantsetja
fasteign tslands rikissjóði Jhtna
'imð seði/-áeísana-ráðlaginii‘t Ilaldi
pví fram til lengdar með
samtaka pögn, pví samtaka
lits og afskiptaleysi, sem nú
stað, hvernig evtla þá óða/seigend-
ur fstands að komast hjá þri, á
skuldadregri, að verða iireiga Zeigu-
liðnr ríkissjóðst pví J>að, að öll
veðsetjanleg fasteign íslands hljóti
að verða pantsett Jandsjóði gegn
seðillánum er að eins timaspursmál.
Ilaldið pið, pingmenn íslendinga,
að stjórn yðar viti ekki vel, hvað
verið er að gera við landið?! Hverj-
um haldið J>jer J>að dyljist, nema
]>á sjálfum yður, að fsland verður
KÍKJSSJÓÐS JÖRÐ á skuldadægri,
ef núlegu ráðlagi heldur nógu lengi
áfram ? — Og þá er hin langsókta
inn/imun Islands ratkilega fra/n-
kvo-mif, ]>egar hin danska pjóð,
fgrir hjót/p alþingis sjá/fsf* er orð-
inn löglegur kaupt igandi totfunnnrl
„Við náum víst samningutn fyrst
við Dani“, segja menn. Hvaða
samningar eru hjer inögulegir? Að
eins einn: að fá. he/dur að l/orga
"f sjer skuldina <i tilteknum thna.
Nú má jeg spyrja yður, virðu-
legu piiigmenn, að hvaða saiiiinng
hyggið pið að komast ]>á við Dani?
Með póstávísana-fyrirkoinulagi pvi
á seðlum lands sem nú er, getur
íslaud aldrei borgað einn eyri !
skuldinni, ]>ví J>að fyrirkomulag
orkar eiigu, netna [>ví, að setja
sktt/d við ríkissjóð í Danmörku, og
setja veð fvrir Jienni í fastoign á
Islar.di.
Það veröur pá að breyta seðla-
fyrirkoinulaginu. En livernig rerð-
ur pví breytt? Ekki verða seðl-
arnir gerðir innleysanlegir, pví land
á ekkert að leysa J>á inu fyrir.
Þess utan ræri slíkt liyggjulaust
glæfrastökk, pví enginn veit hrað
á caniji kann að vera af fölsuðum
r* o
seðlum, og undarleg nýung væri
]>að í sögu óinnleysanlegra seðla,
ef ekki væru margar púsund-
ir falsseðla [>egar á gangi á ls-
landi.
Þá er nú ekki nema einn ærle<>'-
O
vegur ejitir, og pað er, að fel/a
seðlana a/veg. Þetta er náttúrle«a
eini óhjákvæmilegi vegurinn. Því
sjáJfsagt er ]>ó víst, pegar Danir
fara að krefja skuhl sína, að liætta
að vera að setja hai«r, en [>að er
ómögulegt, nema liætt sje að ávlsa
seðlunum. J>að að hætta J>vf ]>ýðir,
að Jieir verða einskis virði, eru
fallnir. Þetta er nú illur Jilutur í
aðist
sjálfu sjer, en óu/nfiújanlegur og
[>egar öllu er á botninn hvolft, seðla?
landi ódýrnstur. Jafnharðan og seðl-
ar hverfa, flytur verzlunin peninga
í tóinið, og eptir nokkurn titna jafn-
aði land sig eptir harða hríð, og
gæti tekið til óspilltra mála að
borga af sjer skuld sína; pví pe<j-
ar hjer væri komið, og bankinn
væri ekki lengur í vegi, færi lands-
sjóður að leggja upp fje, eins og
tilíellið var, áður en bank;nu var
stofnaður.
Þetta er hinn eini skuldarlúkn-
ingar vegur, sem fslandi stendur
opinn, og eigi leiðir í opinn voða.
Hverjum i hag viljið pjer, virðu-
legu J>ingmenii, sneiða hjá pessum
vegi, meðan skuld lauds yðar —
hvort sem rjettlát er eða ranglát{‘'
er tiltölulega Jítil, pangað til hún
er orðin, ef til vill, svo mikil, að
hinu útarmaða landi yrði langt um
rnegn að borga hana, og pjer fengj-
uð ekki við neitt ráðið; en yrðuð
með hatt í hönd, að horfa á skuld-
heimtu-mann gera [>að að JÖRÐ
RlKISSJÓÐS?
Þetta mál er nú pegar svo glögg-
lega skýrt fyrir yður, að [>jer hatíð
enga afsökun, hvorki fyrir yðar
eigin samvizku, fyrir kjósendum yð-
ar, nje menntuðum heimi, sem bíð-
ur fínanzfregna frá íslamli, fyrir
J>að, að vinda pví fram af yður í
ár með J>ögn og afskiptaleysi.
„Hvað eiga slíkir nieiin með“,
„hví eru slikir rnenii settir t<I“,
„hví skyldu íslendingar heiinta“, „að
stjórna sjer sjálfir“, eru liin sorg-
51 frjetta neitt um gjaldgengis vanstyrk
Voru pað ekki yfirvöldin
sem fyrst allra vissu að seðlarnir
höfðu elíkert gjaldgengi nema ávís-
ana bra<rðiiiu vrði beitt?
O 4/
Jóirikur Magniisson.
ÞINGVAL LANY LENDAN.
Ejitir
IL. //. Pau/soH.
Eins o<í o'etið var
O O
nr. „Lögbcrgs“ hjer
jeg vestur í
nú
!egu
seölnnnn! eins og það sje skilj'rði gjald-
gengisins! Eptir J.ví mú gera peninga
eirs og inrður vill úr liverjum lilut,
sein í sjúlfu sjer er einskis virði, með
(>vi að lúta falun að eius af honum.
* Meistarastykki í Jiessa útt er grein
lióndans ú Austfjörðum í pjóðólfi, sem
ullt af talar um bankann eins og seðl-
aj’nir væru innléysanjegir! Qg hetja kvafi
vera einn af löggjöfum íslnndsl
** Er |>að mögulegt að þlð vlnnlð Dön-
um (.enna dónilausa greiða fyrir KKK
KltTft? Ómögulegt! Danir lúta ekki
slíka svinnsku af sjer spyrjast.
svör I>r'ggja merkra útlend-
in<ra 0« Islands vina, sem með
,sorg“, „harmi“ og „gremju“ segj-
ast liafft lesið hinn enska ritling
minn.
S p uruingar.
L, llvaða Jög hei/nila mönnuin
að leggja inn landsjóðsseðla í póst-
ávísaiiasjóðinn í Reykjavík, sem er
grein af ríkissjóði Dana, og seðl-
arnir J>ví ógjaldgengir í?
2., Hvaða lög, eða yfirvaldsskip-
un er við lög styðst, heimila póst-
nieistara að taka seðla <reirn ávís-
unum á rikissjóð Dana?
3., Ilvaða lög eða Ríkisdagsálykt-
un leyfa fjárhags-ráðgjafa Danmerk-
ur að borga andvirði Jandsjóðs-seðla-
ávísana úr ríkissjóði Dana?
4., Hvaða lög, eða lögstudd yfir-
valdsskipun býður póstmeistara í
Reykjavík að leggja seðla-andvirði
póstávísana inn í landsjóð?
>., Hvaða lög, eða Iögstudd yfir-
valdsskipun, býður landfógeta að
taka við slíku seðla-innleggi frá
póstmeistara?
(>., Hvaða lög, eða lögstudd yfir-
valdsskipun býður landsjóði að borga
slík seðla-innlegg frá póstineistara
með ]>eningum inn í ríkissjóð Dana?
7., Ilvaða lög, eða löglegur samn-
ngur milli landsjóðs og ríkissjóðs,
eða inilli ráðgjafa lslands i umboði
aipingis og fjárinála ráðgjafa Dana,
umboði Rikisdags, heimila hinum
síðari (fjúrinúla ráðgjafa Dana) að
færa póstávisana- ujiphæðir einstakra
manna ú islandi /andsjöði til skuldar?
8., Eru ekki landsjóðsseðlar óinn-
loysanlegir í landsjóð eptir banka-
lögunum Jmiigað til Jandsbankinn
hættir að starfa (tj 32)?
U., Ejitir livaða lögum leysir J>á
landsjóður inn til sín seðla sína í
hundraðpúsunda tali pegar J>eir hafa
verið gerðir (ólöglega?) að andvirði
[lóstávísana á ríkissjóð Daua?
10., Er [>að ekki óandmælanlegur
sannleikur, að rikissjóður einn hef-
ur notið J>essara hlunninda hjá
landsjóði? Hvar oru lög fyrir þri'í
11., Hvar eru lög fyrir pví að
lanðsjóður skuli kaupa inn eigin
eign sjer til sívaxandi skuldar al-
J>ingi óaðsjmrðu?
12., Loks sjiyrst: Eru nokkur liig
til, sein banna að seðlarnir inegi af
eigin ramleik sýna gjaldgengis-styrk
sinn í opnuin peninga-markaði Is-
lands? llefði peim ekki verið úvis-
að, Jiá hnfðu ]>eir sýnt [>að, en á-
vísaniruar fyrirkvúðu að [>etta yrði
reynt. Voru J>ær pvi eigi ráðstöf-
un yfirvalda til að láta fólk ekki
* Uw þuð vita lueuu úlit iititl.
utn í síðasta
íi undan, ferð-
Þingvallanýlendu,
og er nú nýkominn lieim. Jeg
dvaldi ]>ar rúmleofa vikutíma, o<r
fór víða ineðal landa minna J>ar,
og langar J>ess vegna til, að fara
nokkrum orðum um pað, sem fyrir
mig bar, og svo segja álit mitt um
petta unga, islenzka byggðarlag.
Það eru nú í haust rjett fjögur
ár, síðan fyrstu landnemarnir J>ar
fóru skoðunarferð sína vestur J>ang-
að. P'yrsta árið voru J>eir víst sár-
fáir, sem fluttu pangað. Menn Jiafa
náttúrlega verið ragir að taka sjer
[>ar bólfestu, meðan landið var ó-
reynt. En reynslan hefur komið
[>vl orði á [>að nýlendusvæði, að
pað byggist nú örara með ári hverju.
Svo var jretið til
við mig par vestra,
að J>egar pangað verða koinnir all-
ir peir, sem væntanlegir eru J>ang-
að nú í haust, J>á muni bændur
[>ar eða landtakendur verða um 100.
I suðurjaðrinum á J>essari nýlendu
liggur M. & N. W. járnbrautin. I
engri íslenzkri byggð f pessu landi
er J>ess vegna eins stutt til inark-
aðar, I norðaustur frá Churchbridge,
kaujistað nýlendunnar, liggja bújarðir
Islendinga í stóreflis spildum. I
pessum litla kaupstað eru tvær
ver/lanir, j>ósthús og járnbrautar-
stöðvahús. Háðar pessar verzlanir
eiga Islendingar, og er annar verzl-
unarstjórinn ]>óstineistari bæjarins.
Það verður pví ekki annað sagt,
en að lslendingar hafi par fidlkom-
lega lagt landið uiulir sig. J>að er
mjög áríðandi að íslenzkar verzlan-
ir sjeu til hvervetna par, sem Is-
lendingnr búa; arðurinn frá [>eirri
verzlan rennur pá ekki burt frá Is-
lendingum sjálfum, heldur lendir
hann lijá peim mönnuin, sem með
efnutn sínum lijálpa til að byggja
up]> fjelagsskap og framfarir ineðal
vorrar eigin ]>jóðar.
Um landkosti J>essarar nýleniiu
er jeg ekki fær að dæma, að öðru
en pví, er jeg get Jiaft eptir reynd-
um <>g greindum bændum ]>ar. Að
vísu gat jeg sjálfur sjeð, að J>ar
er engjaland og akuryrkjuland, og
má svo að orði kveða, að stórir part-
ar nvlenduiinar ski]>tist til helminga
í J>etta tvennt. Sumstaðar er J>ó
sl<ógland allmikið. [>að er pvi eng
in skortur á skógi
húsa bygginga, og
|>eirri nýlendu um
'ir. Vanaleira eru
rfösug, en
>ar eins
bauð mjer
Allir, sem
hafa
skepnum
°K
fengið
til eldiviðar o<>-
verður ekki í
mörg komaiuli
engi ]>ar injög
í ár var grasbrestur
víðar. E11 nærri of-
hvað heyin voru mikil.
jeg talaði við, sögðust
nóg liey Jianda sínum
Lakast J>ótti J>eiin, hvufS
lieyskapurinn liefði eytt fyrir peiini
löngum tíina vegna sneggjiinnar-
Suinir
ganga
ekki búnir að
Hvernig
D
sinum.
muni
sjiretta í
ekki sagt,
lftils virði.
spratt [>ar
væru; [>að
og við-
framúr-
voru enn
frá lieyjum
liveiti
[>eirri nýlendu get jeg
og álit mitt um J>að er
Þó veit jeg fcð hveiti
i sumar, pó purkarnir
var freinur illa sjirottið eins
ast brann við I ár, en er
skarandi að gæðuin. ■<• *.
Sumir liafa sagt um ]>á iiýlendu,
að akurland væri ]>ar injög slitrótt
og reitingssamt. Jeg er Iiræddur
uin, að [>eir sem liafa J>að álit, hafi
ekki lagt mikinn tima í að feröast
um byggðina. Mjer liggur við að
bera J>að til baka. Bændur segj-
ast gera sig ánægða ineð 25—4(4
ekrur í stað. Þó ]>á komi engja-
blettir oða skógar-belti, sein aöi-
skilja akrana pannig, geri pað euig-
an baca.
llændur hafa par,
eius og kuiiu-