Lögberg - 27.11.1889, Blaðsíða 2

3£ ö g b c v g.
---- MID VIKUI' 27. NtíV. 1889. -----------
Útgefendur:
Sigtr. Jónasson,
Bergvin Jónsson,
Árni F'ritSriksson,
Einar Hjörleifsson,
Olafur |>órgcirsson,
SigurSur J. Jóhannesson.
-A.!lar upplýsingar viSvikjandi verSi á aug-
lýsingum í Logbergi gcta menn fcngiS á
skrifstofu blaSsins.
JECve nær sem kaupendur Lögbf.rgs skipta
um bústaS, eru þeir vinsamlagast beSnir aS
senda s k r i f 1 e g t skeyti um það til skrifi
stofu blaSsins.
'KTtan á öll brjef, sem útgefendum LoG-
Bergs eru skrifuS viSvíkjandi blaSinu, astti
aS skrifa :
The Löghcrg Printing Co.
35 Lon\bard Str., Winrppeg.
ÚR BKJEFI
frá lir. Eiríki Magnússynl til
vinar á Islandr, sem látið hafði
uppi, að hann skyldi ekki, hvern-
ig það væri rjett hugsað, að
landssjóður, er hann lcysti til sín
seðla sem póstávísanir hefðu verið
gefnar út fyrir, borgaði l.vað ofan
í samt sína eigin eign.
Jeg skal nú reyna að leysa úr
efa Jnnum, um pað- „að landssjóð-
i.r borgi hvað ofan í annað slna
eigin eign“, er hann leysir inn,
fyrir ríkismynt ávísana upphæðir
einstakra manna úr póstávísana-sjóði
í Reykjavík, sem er partur af ríkis-
sjóði Dana.
Til pess, að gera svó bjart yfir
pessu atriði sem mjer er unnt, verð
jeg að fara aptur í tímann fyrir
handan 188(5, áður enn bankinn var
opnaður. I-»á gekk ríkismynt ein
5 landi. t>á lögðu ávlsendur inn
(‘ingóngu ríkismynt. fyrir ávísanir á
ríkissjóð. £>egar ávísaðir peningar
nú söfnuðust fyrir í póstávísanasjóði,
ílutti póstmeistari pá eptir hendinni
í landssjóð, og lagði pá par inn
eins og geymzlufje pess sjóðs;
petta fje geymdi landssjóður fyrir
ríkissjóð, pví hann (ríkissjóðurinn)
átti pað írá pví augnabliki að gjald-
keri lians, póstmeistarinn, hafði gefið
út fyrir pað ríkissjóðs eigin ávísun
á sjálfan sig. Landssjóður geymdi
pað, pangað tii hann og ríkissjóð-
ur jöfnuðu reikninga-viðskipti sín,
í lok hvers fínanzárs. Lerigra purf-
um við ekki að rekja petta at-
riði.
Ilvað vcröur nú 1886?
I>á gefur land-sjóður út seðla í
fyrsta skipti í sögu islands. JÞessir
seölar eru hans eigin eign. t>ví —
1., gefvr hann þá vt sjálfur gegn
ve.ði (notar til pess útlánastofuna
sína, sem nefnd er iandsbanki), og
tilskilur sjer bæði endurborgun láns-
upphæðarinnar, og vöxtu, eða leigur
af seðilláninu um leið. Enginn
getur tekið vöxtu, eða leigur af
Jiðru, en pvf, sem hann á; enginn
getur heimtað sjer endurgoldið svo
sem eigin eign, annað en pað, sem
liann á. Enda er hjer engum öðr-
um ebranda til að dreifu en lands-
r>
sjóði. Um petta verður eigi præzt
af skvnsemi, allra sízt, pegar pess
er gætt, — 2., að skyldi bankinn
falla. pá verður landssjóður nð leysa
til sín seðlana, með fullu ákvæðis-
verði, hver sem handlmfi kann að
vera. Slíka kvöð geta engin lög
sett nokkrum, nema eiganda.
En nú er pessi eign landssjóðs
af einkennilegu tægi. Eptir iögun-
um eru seðlarnir lögeyrir í landi,
sem gengur með fullu ákvæðisverði
í alla innlenda 0: .,íslenzka“ (eins
og lögin segja) sjóði, og í innlend
verzJunarviðskipti manna. Hjer eru
laoanna vjebönd dregin kringum
gangvídd (cirkúlatión) seðlanna. t>eir
eru pví löglega gjaldgengir pen-
ingar innan pessara vjebanda; en
hrergi annarstaðar. jsvo iandssjóð-
ur befur tiú tvennan gjaldeyrj: tak-
tnarkaðan (= 'seðla), ótakmarkaðan
mynt). Af pessu leiðir að seðil-
hafar geta löglega hagnýtt sjer
seðlana að eins innan peirra tak-
marka, sein lög setja gangsviði peirra;
eru pví takmarkaðir, enn ekki
„absolut“ eigendur peirra. t>ó að
pví allir seðlar landssjóðs væru í
höndum landsmanna, pá er lands-
sjóður eigi að síður frumeigandi
peirra, en landsmenn að eins af-
nota eigendur (usufructuarii). t>etta
styrkist enn frernur af pví, að lands-
sjóður hafði frá byrjun, eins og
liatin hefur enn, ekki einungis laga-
heimild, heldur skýlausan laga-rjett,
til að fynrbjóða nokkrum seðilhafa
að nota seðlana vpp á landssjóðs
ábyrgð utan pess gangsviðs, sem lög
marka peim; og að auglýsa, að
hver sem móti bryti banninu, bæri
sjálfur alla ábyrgð athafnar sinnar.
Slíkur rjettur ber engum nema eig-
anda. Að stjórn hans hefur van-
rækt petta, sannar að eins hirða-
leysi hennar eða annað verra.
En hvað varð?
Menn voru látnir brjóta lög, og
fara með seðlana út fyrir gangsvið
peirra, og leggja pá inn í póstá-
vísanasjóð ríkissjóðs í Reykjavík.
Ríkissjóður gaf út, gegn seðlainn-
legginu, ávísun á sjálfan sig. Nú
var hann orðinn, de, facto, eigandi
seðlanna, að upphæð, er svaraði á-
vísun eða ávísunum hans. Hann
hafði, fyrir sitt leyti, helgað sjer
pessa seðla, svo sem löglegt ávís-
unar-andvirði.
Pá kemur eptirtektar-vert stig.
Fjármálaráðgjafi Dana er látinn fara
með ísland verr, en pó pað væri
innlimað skattland Danmörku. Hann
segir póstmeistara að fara með seðl-
ar.a úr ríkissjóði og leggja pá inn
í landssjóð, rjett eins og farið var
með ríkismynt fyrir 1886; rjett eins
osr seðlarnir væru sama sem ríkis-
n
mynt! Landssjóður er látinn taka
við peim; enn ekk.i svo sem rlkismynt,
0: geymslufje fyrir ríkissjóð, heldur
eins og ÁVÍSTJN á sjálfan sig, er
hann gengst undir að greiða ríkissjóði
í gulli. Póstávísunin á ríkissjóð hef-
ur pannig enga aðra pýðingu, en pá
aðútvega ríkissjóði sem allra snöggv-
ast factiskt eignarhald á seðlunum,
til að geta selt pá aptur landsjóði
fyrir gull. En eiginlega ávlsunin,
hver er hún pá? og á hvern er
eiginlega ávisað? Síðari spurning-
unni verður að svara fyrst. Þegar
spurningin er, á hvern ávísun sje,
pá verður eigi um pað práttað, að
hún er ávalt á pann, sem SlÐAST
BORGAR. Ilver borgar hjer síðast?
— Landsjóður! — Hví? vegna pess,
að eiginlega ávísunin er á hann.
Þú spyrð, hvernig petta megi vera.
pví horfir nú panuig við, að seðl-
arnir eru komnir út fyrir gangsvið
sitt, og eru pvl, á hinuin nýja reit
peirra, orðnir einskis virði, og fact-
iska eigandanum pví einskis virði
líka. En, pegar seðlar landsjóðs
eru pannig fallnir, pá eru peir, svo
sem auðvitað, ekki peningar eða
gangeyrir landsjóðs fratnar; heldur
— vel að merkja — ÁVÍSUN á land-
sjóð, pví pá á hann (liafi allt far-
ið að lögum) að leysa pá inn
gegn fullu ákvæðisverði. Lögin
segja reyudar „ef bankinn yrði
lacrður niður, eða framkvæindir bank-
ans hætti að fullu“. En pað pýðir
ekkert, hvað lög segja, pegar verið
er að eyðileggja landsjóð og land
íslendinga. Svar landstjórans og
peirra parna heima (vitorðsmanu-
anna) verður eitthvað í pessa átt,
ef pað nær nokkurri átt: „Bankinn
er 1 rauninni feldur með hverri póst-
skipsferð. I>ví, ef landsjóður neit-
aði að leysa inn til sín seðlana,
sein ávísað er með einhverri ferð
pegar tniklu væri ávlsað, pá parf
ríkissjóður ekki annað en fara með
pá í bankann og krefjast, að hann
leysi pá inn. Þetta. getur hann nú
ekki. t>á krefst ríkissjóður opin-
berlega, að landsjóður leysi inn
seðlana, eða með öðruin orðum að
hinn gjald-prota banki „hætti að
fullu“. t>á verður landsjóður neydd-
ur til að leysa alla seðla sína inn.
t>á kemur pað ekki til orða, hvort
Jjandhafi seðla hafi komizt að peim
löglega eða ólöglega. Landsjóður
er skyldur að leysa pá alla inn
orða- og eptirspurnarlaust. Aðferð-
in við landsjóð er pví, í stuttu máli,
petta: „Hjerna kem eg með seðla
(sem ávísun hefur verið gefin út
á á ríkissjóð) til að láta landsjóð
leysa inn. Geri hann sem hann vill,
að leysa pá inn eða ekki. Neiti
hann að leysa pá inn, pá fellum
við bankann, og neyðum landsjóð
til að leysa inn alla seðla slna,
ef honum pvkir pað sætara“. (pað
kemur ekki rökleiðslu pessari við,
að pað yrði bæði sætara og sælla
ef vitlega væri með farið). Lög-
leysa er petta frá byrjun. En lög-
brotsmenri komast af með hana að
lokum, og landsjóður situr við skað-
ann.
Nú sjerðu, að pað eru ávísaðir
seðlar landsjóðs, sem eru eiginlega
ávísunin í pessu fínanz spili. Sú
sem póstmeistan gefur út er að-
eins hrekkiaseðill, sem ekkert pýð-
ir nema að vjela landsjóð í skuld,
sem hann átti akirei i að komast
Niðurstaðan hjer er pá pessi:
þegar seðlar landt.ssjóðs eru fallnir,
og pað eru peir undir eins og peir
eru komnir 1 póstávísanasjóð ríkis-
ins, þá verða þeir úr peningum
landssjóðs að ávísun á landssjóð
eptir bankalögunum; af þvl að þeir
,eru landssjóðs eigin eign. Kaupir
hann pví, hvað eptir annað, hvað
o’ní samt, sína eigin eign.
I>ó við nú gjörum, röksemdafærslu
vegna, að seðlarnir sjeu einhvers
annars eign, pað er að segja, pá
Dana, pví engum öðrum eiganda
er til að dreifa, pá verður niður-
staðan alveg hin sama, svo lengi
sem sá lagastafur stendur, að lands-
sjóður eigi að leysa til síu seðla
sína að lokum, er peir eru fallnir
eða bankinn getur ekki leyst pá
inn.
Það verður pví ekki haggað á
nokkurn hátt við peirri setningu,
að landssjóður er látinn pannig
kaupa eigineign hvað o'nl samt fyr-
ir eiyin peninya (mynt).
Þessu ráðlagi kemur pað ekki
hið minnsta við, að landssjóður geti
sett seðlana aptur á vöxtu; pvi
pað getur hann (og gerir í sumum
tilfellum), án pess, að nota pá fyrst
til að búa sjer á hendur óðfluga
vaxandi skuld við ríkissjóð Dana.
Seðlarnir streyma stöðugt inn til
hans í borgun skyldna og skatta
landsmanna. Ilann lánar pá stöðugt
út gegn fasteignar-veði aptur. Til
pessa parf hann engrar hjálpar frá
svikamillu pústávís&uanna. Þvi seðl-
arnir koma inn til hans, lmort sem
er, ekki einungis fyrir ekkert, held-
ur l borgun á vtistandandi skuld-
um hans. 1000 kr. pannig fengnar
eru hreinn gróði. Kn 1000 kr. í
seðlum gegn 1000 kr. skuld í gulli
við ríkissjóð, er landssjóði formlega
sama sem Kúll, en í raun og
veru sama sem 1000 kr. skuld af
allra ónotalegasta tægi; pví að með-
an hann getur borgað, eru pað 1000
kr. I gulli út úr landi, en síðan
skuld sem liann getur með engu
öðru móti borgað en pví, annað-
hvort að láta fasta-tillags innstæð-
una ganga í hana, eða taka lán til
að borga hana með, og leggja síð-
an skatta 4 fólkið, að fá lánið
borgað. Hins vegar lánar hann út
seðJapúsundina, sem hann fjekk fyrir
gull-skuldar púsundina, gegn veði
og afborgun, segjum á tíu árum.
Á peim tíma getur pessi hríngsól-
andi seðlapúsund hæglega verið bú-
in að skapa landssjóði 30,000 kr.
gull-skuld við ríkissjóð, pó hún
bærist svikamillunni ekki optar en
prisvar á ári. Svikamillulaust hefði
landssjóður á sama tíma grcett á
pessari sömu seðlapúsund 30,000 kr.
nuk vaxtanna sein hann verður að
borga ríkissjóði að lokum.
ÍSLENZKAR ÞJÓDSÖGUR.
ft/TÍrlestur haldinn í Winnipeg 18. nóv.
1889 af Friðrik J. Bergmattn:
Mínir herrar og frúr!
ísland er sægirt land. Flestir af oss
hafa alið æsku sína við hafið. Og marg-
ur íslendingur her undarlegan kærleik
í brjósti til þess. Þeim, sem lengi hafa
alið aldnr sinn við hafið, finnst þeir
vera í einhverjum andlegum skyldugleika
við það. Þegar þeir hugsa til þess, að
það sjeu litlar sem engar líkur til þess,
að þeir fái að sjá það nokkurn tíma
aptur, finna þeir söknuð í hjarta sínu
eins og einhver óumræðilega kær ást-
vinur ætti í hlut.
Ilafið kveður einlægt liinn sama söng.
Það veltist eiliflega móti sjálfu sjer, eins
og skáld eiit hefur komizt að orði.
Ilver bylgjan rfs annari hærra, hver
stórsjórinn seilist öðrum lengra, en fell-
ur svo aflvana niður í sína cigin gröf.
Og þó hafið geti sogað eitthvað til sín,
sem ofan á því flýtur, þá er það jafn-
hungrað samt. Það ferðast kring um
löndin með alla sýna ókyrrð og enda-
lausu þrá. Það er eins og það beri ver-
aldargátuna á brjósti sjer og finnist hún
svo þung, að það verði að emja og
stynja. Þegar það er kyrrt, vaggar það
henni, eins og móðir óspöku barni, sem
henni er annt um að sofi sem lengst.
Kn hvað blítt sem honni er vaggað, og
hve mjúkur koddi, sein henni er feng.
inn, sefur hún ekki lengi samt. Óspektar-
ormurinn nagar hjartarætur hennar. Ver-
aldargátan biundar aldrei lengi, enda cr
liafið sjaldan lengi kyrrt í einu. Ilún
lenn r það með halanum og froðufeilir,
hún ríður hæstu ölduhryggjunum eins
og versta galdra-gýgr. Og það vill til,
opt og einatt, að hún verður þeim að
grandi, sem eru á ferð milli landa.
Já, mikið og voldugt er liafið, stynj-
andi af einhverjum sársauka, sem eng-
inn skilur og enginn hefur fundið orð
til að nefna, — með þetta sorganna barn
á brjósti sjer. Litlir og veikburða eru
mennirnir í samanburði við það. Þeir
eru að glingra við sinásteinana í fjör-
unni eins og börn að leik. Þeir virðast
eiga ákaflega annríkt og eru á sífeldu
flugi og ferð. Úr steinum sínum bj’ggja
þeir hús og hallir, — í risavöxnum stýl,
eptir þvi, sem þeir sjálflr álita, — hvern
Babels-turninn á fætur öðrum. En á
meðan á byggingunni steudur verða )>eir
opt ósáttir og grýta opt hver annan af
hinum mesta grimmdar hug. Þá hefur
sú undra sjón opt sjezt, að hafið, þessi
óútreiknanlega stærð náttúrunnar, hefur
velt sjer inn yflr ströndina, þar sem
þessar risavöxnu byggingar mannsandans
gnæfðu til himins i sinni eigin innbyrl-
ing, og umturnað þar öllu eptir eigin
geðþótta, svo að mennirnir hafa n&um-
ast þekkt aptur handaverk sjálfra sín.
Það hefur ef til vill vakið ofurlítinn
snefil af auðmýktar tilfinning hjá þeim
rjett í svipinn; en brátt hafa þeir tekið
að byggja á ný, og brátt hafa þeir tekið
að dást að verkum handa sinna; en þá
hefur hafið komið aptur, með storminn
fyrir vagnstjóra og brimgarðana fyrir
ennisband, og mÍDnt vesalings menmna
ofur áþreifanlega á það, hvílíkir smæl-
ingjar þeir sjeu og hve margar af bj’gg-
ingum þeirra sjeu reistar á sandi.
Það er opt og tíðum ofur auðmýkjandi,
hefur mjer fundizt, að vera maður.
Þegar maðurinn stendur augliti til aug-
litis andspænis náttúrunni umhverfis sig.
vill opt verða fremur lítið úr lionum.
í Jiöndum náttúruaflanna er hann eins
og fys eða leiksoppur og þar er eins
og það sje að eins af náð og misk-
unnsemi að hann fær að standa á fót-
unum og ekki á liöfðinu. Naumast er
þessi tilfinning nokkurn tíma eins sterk
og þegar maður ferðast um hafið. Síð-
ast þegar jeg ferðaðist yfir Atlantshaf-
ið, man jeg, hve gagntekinn jeg varð
af óumræðilegri lotning fyrir hafinu og
nærri því að segja fyrirlitning fyrir
mönnunum og )eirra afllausa káki, þegar
gufuskipsbollinn, sem jeg ásamt fleirum
hundruðum manns, fluut á, hentist af
einum hylgjuhrygg á annan eins og eitt-
hvert barnaglingur. Enginn kennari,
sem jeg hef þekkt, hefur komizt í hálf-
kvisti við hafið með að brýna fyrir
manni þá kristilegu dyggð, sem kallast
auðmýkt. — Mjer fannst jeg sjá allt
mannkynið vera komið út á þetta ógur-
lega, bylgjandi haf, — allar þessar mörgu
millíónir sálna vera komnar út á þessa
smá-prammu, sem nefndir eru með
þeim algenga sjálfsþótta, sem mönnunum
er svo tamur, gvfuskip. Hafið ljek sjor
að þeim öllum, hampaði þeim á öldu-
hryggjum sínum, Bkipti sjer ekkert af
því þótt farþegjarnir sætu með öndina í
hálsinum, náfölir eins og þeir sæju
dauðann húka á borðstokknum. Og mjer
fannst eins og þeir, sem mestir stór-
bokkar eru á landi, mundu hjer kikna
mest. Mjer fannst sem haflð mundi
hafa skemmtan af því að skjóta öllum
ofurhugum og skrumurum sem mestum
skelk í bringu. Mjer kom þá einnig til
hugar að lieimspekingarnir, sem þykjast
hafa leyst úr öllum spurnÍDgum tilver-
unnar með speki sinni, mundu máske
hafa orðið hoknir í hnjáliðunum hjer,
og sagt með Shakespeare: „Það eru til
hlutir milli himins og jarðnr, sem speki
vora liefur ekki einu sinni dreymt uin“.
Því það leyndardómsfyllsta í ailri nátt-
úrunni er liafið. Það er og verður mönn-
unum sífekl gáta, og þess vegna er það
engin furða, þótt hinar miklu gátur til-
verunnar, sem mennirnir eru sífelt nð
bisa við, hafi fyr og síðar á tímum ver-
ið settar í eitthvert samband við hafið-
Þegar maður er staddur úti á hafi,
hefur maður einhverja ósjálfráða til-
finningu af að standa augliti til aug-
litis við veraldargátuna. Að minnsta
kosti hefur mjer ætíð fundizt það, og
|.ó lang-mest þegar jeg í síðasta sinni
fór yfir hafið. Jeg hef aldrei fundið jafn-
mikið til þess, hve ákaflega skammt menn-
irnir eru á leið komnir í því að skilja
sína eigin tilveru og sum af hinum ein-
földustu spurijmálum, sem standa í sam-
band' við hana. Það var eins og jeg
sæi margýgi sitja á hverjum ölduhrygg
og vera að henda gaman að heimsku
mannanna. Og þetta var orðið svo rót-
gróið í huga mínum, að þegar við loks-
ins fórum að nálgast land og yzti odd-
inn af austurströud Ameríku fór smám
saman að verða sýnilegur, fannst mjer
sem eiuliver sphínjc mundi húka þar og
horfa til hafs. Það var eins og land-
löngunin, sem áður hafði verið mjög
sterk hjá mjer, ætlaði að hverfa, þang-
að til jeg var búinn að átta mig á því,
að veraldargátuna getur enginn flúið,
hvort heldur hann er staddur á sjó eða
landi.
Mannsandinn hnejgist ósjálfrátt að hinu
ósklljanlega, eða rjettara sagt að því,
sem hann hefur enn ekki skilið. Þaö
dregur hann að sjer, með ómótstœði-
legu segulafli. Ilver gátan rís upp á
fætur annari fyrir hinni andlegu sjón
mannsins og manar hann til að gefa
sjer einhverja úrlausn. Hið merkileg-
asta er, að það eru ekki einungis hinir
menntuðu, það eru ekki einungis stór-
menni-n í andans heimi, sem þetta segul-
afl hins óskiljanlega nær til, heldur eru
)>að einnig smámennin, alþýða manna,
menn eins og þú og jeg, minn tilheyr-
andi, sem komizt geta í klær þess.
Þessi glíma mannsandans við hið ó-
skiljanlega kemur ekki einungis fram
t verkum heimspekinganna og skáld-
anna, þeiira manna, sem slfellt eru á
á ferð uppi á fjallabrúnum mannlegrar
hugsuna"-; hún kemur einnig fram í lífi
þeirra, sem búa í dalverpum mannlífs-
ins og klæddir eru í vaðmál og ganga
með skotthúfu á höfði. Einnig þeir^
sem lægst standa í menntunarlegu til-
liti og að öllum ytri ástæðum, eru, hver
á sinn hátt, að hugsa um veraldargát-
una og úrlausn hennar. Til þess að
viðurkenna þann saDnleika, þarf ekki
annað en virða fyrir sjer þjóðsögur og
æfintýii hinna ýmsu ianda. Þjóðsögurn-
hafa myndazt í afkimum landauna, þar
sem menntunin hefur verið minnst og
hugsunarhátturinn hefur fengið minnst-
an þroska, þar sem iífið hefur verið ó-
brotnast og á sínu frumlegasta stigi.
Samt sem áður hafa þeir, sem mestir
andans meiin liafa verið, liver á sinni
fósturjörð, lagt hina mestu rækt við
þjóðsögur lunds síns og þótzt þar finna
gullnámu frumlegra hugmynda um ýms
af hinum dýpstu spursmálum lífsins-
Og það hefur ekki sjaldan viljað til,
þegar l.jóðsögur og æfintýri eins lands
hafa verið dregin fram af þjóðlífsdjúp-
inu, að miklum hluta þeirrar þjóðar hef-
ur fundizt, að hann finna þar aptur
sina týndu æsku. Menn hafa þá opt
fundið til þess, að hugsanir barnanna
geta ósjaldan verið sannleikanum nær
en hugsanir hinna fullorðnu, — speking-
anna, er spinna sinn kóngulóar vef af
smásmuglegum hártogunum meðan fjöld-
inn bíður sárþyrstur eptir einu frels-
andi svari. Það, að þjóðsögur eins landa