Lögberg - 18.12.1889, Blaðsíða 2

3C o q b c r q.
----MIDVIKUI-> iS. DES. /88<p. ----
Útgefendur:
Sigtr. Jónasson,
Bergvin Jónsson,
Arni Friðriksson,
Einar Hjörleifsson,
Óiafur J>órgeirsson,
Sigurítor J. Jóhannesson.
-A-llnr upplýsingar viðvíkjandi verSi á aug-
1/singum 1 Löguekgi geta menn fengið á
skrifstofu blaðsins.
fjtilve nær sem kaupendur Lögbercs skipta
iim búslað, cru þeir vinsamlagast bcðnir að
scnda s k r i fl e g t skeyti um það til skrifi
stofu blaðsins.
*J tan í öll brjef, sem útgefendum Lög-
Bf.rgs cru skrifuð viðvíkjandi blaðinu, ætti
að skrifa :
The Lögbcrg Printing Co.
35 Lornbard Str., Wimiipeg.
Fyrirlestrar
haldnir á fimmta ársþingi him
cv. li)t. kirkjnfjelags Islendinga í
Vesturheimi. IVinnipeg, prentsmidja
Jjiigbergs 1889. Verð 50 c.
Bæklincrur þessi „siglir ttndir
íölsku flaggi“, en [mð er að eins
nð Jíví, er nafnið snertir . I [>YÍ ft
liann satntnerkt við öll islenzk rit
af sama tagi, og ketnur [>að af því,
txð ekki er enn f>á til íx isienzkri
tungu annað nafn cn „fjrirlestur“
vfir pesskonar rit. .Jeg lief sjálfur
orðið að bafa [xetta nafn, af f>ví
að jeg fann ekkert, er við á ti á
voru ínáli. A danskri tungu eru
Jxesskonar rit nefnd „Foredrag“, setn
er allt annað en „Forelæsning“, og
„fjrirlestur“ er að eins [xýðing á
„Forelæsning“. „Foredrag“ hefur
verið [>ýtt á íslenzku með orðunum
ræða, tala, eyrindi; ekkert af J>ess-
rini orðum er vel heppilegt, en J><5
eru J>au öll að mínu áliti betri en
„fyrirle.'tur“. L>að væri óskandi, að
liinir iniklu íslenzku málfræðingar
gætu rnyndað eitthvert fallegt og
heppilegt orð yfir „Foredrag“, sem
hægt væri svo að hafa framvegis
yfir J>esrkonar rit.
Fyrirlestrar Jxcssir eru óefað hið
merkasta rit, setn prentað hefur
verið á íslenzkri tungu f>etta ár,
auðvitað ekki að [>vl, er stærð bók-
arinnar snertir, eða tölu hinna prent-
uðu eintaka, heldur að f>ví, hvern-
ig hón er til orðin og hvert efni
hennar er. Fyrirlestrarnir voru
fluttir á íslenzku kirkjujxingi hjer
t Vesturheimi. í>ar hafa óefað verið
samankomnir margir lunna bezt
inenntuðu Islendinjja vestan hafs.
Fjórir hinir nafnkenndustu manna
af Jxessuin flokki tókust svo á hend-
ur að lialda fyrirlestra um lífsmál
J>jóðar tinnar, og „allir sem heyrðu
J>essa fyrirlestra flutta á kirkjuf>ing-
inu, dáðust að J>eim og Ijetu 1
Ijósi eindregna löngun til, að f>eir
kæmust á prent“. L>að er orðið,
og hin íslenzka» [>jóð flýtir sjer að
kaujia [>á. Fyrirlestrar [xessir eru
til sóiria fyrir hitiar nýbyrjuðu bók-
ínenntir Islendinga í Vestnrheimi, og
er óskandi og vonandi, að mörg
önnur góð rit fylgi á eptir. Allir
geta vissulega skrifað undir pað,
sem lir. Sigtr. Jónasson segir um
fyrirlestra f>essa: „óhætt mun að full-
yrða, að fyrirlestrarnir bera af ílestu
eða öllu af satna tagi, sem sagt
liefur verið á vorri tungu í langan
tímn. I>eir eru skipulecra samdir,
orðfærið heppilegt, og sein mest er
1 varið lýsa djúpri alvöru og brenn-
andi áhuga iyrir velferð f>jóðar vorr-
tir“, og efni fxeirra er „hið mest
varðandi mál“ hins íslenzka f>jóð-
llokks bæði vestan og austan hafs.
k>að er f>ví heilög skylda hvers
íslendings, að kynna sjer fyrirlcstra
Jxessa og íhuga alvarlega efni [xeirra,
livort sern hann getur sampykkt
allar skoðanir höfundanna eða ekki.
Fyrirlestrarnir eru fjórir að tölu,
oir ætla ieo að fara örfámn orðum
mn þá, hvern fyrir sig. I>ar sein
jeg er nýkominn til f>essa lands og
alveg ókunnugur málum manna hjer,
J>á mun jeg algerlega leiða hjá mjer
[>að, sem höfundarnir sjerstaklega
tala til manna vestan hafs.
J.
Fyrsti fyrirlesturinn er: „tslenzk-
ur nihilismus“ eptir sjera Jón Bjarna-
son. Þessi alkunni, ó[>reytandi dugn-
aðar- og gáfu-maður gaf út 1 fyrra
fyrirlestur sinn: „tsland að blása
upp“. I honurn sýndi hatin fram
á, að landið væri að eyðast, skóg-
arnir að hverfa, en sandauðnirnar
að vaxa. Idann sýndi einnig fram
4, að fsland sje „stórvægi-
lega að blása upp, með tilliti til
andlegs gróða“, og hann færði rök
fyrir [>ví, að „hin forna karakter-
festa væri farin úr [>jóðinni“, og
yfir liöfuð væri landið einnig „að
blása upp í andlegu tilliti“, og
allt benti til pess „að hinn and-
legi jarðvegur á íslandi sje ekki
í stórt minni hættu, heldur en sá
jarðvegur, setn par er enn í holt-
um og hliðsm fjallanna“. Hann
íinnur auðritað, að orsökin til hins
andlega ujipblásturs er f>að: „að
frækorni kristindómsins er oflítið sáð
nú á tímum meðal hinnar íslenzku
pjóðar“, pví ef pví væri nægilega
sáð. pá mundi pað „drepa niður
illgresl hviklyndisins, óáreiðanlegleik-
ans og eigingirninnar í karak-
ter ]>jóðarinnar“. Fyrirlestur J. B.,
er nú kemur fyrir almennings sjón-
ir, er áframhald af hinutn fyrri.
Þess skal getið, að hann flutti penn-
an fyrirlestur í Ileykjavík í sumar,
og fórst honum pað mæta vel og
ólíkt betur, en mcnn eiga að venjast
meðal íslendinga austan hafs. Hann
kallar ponnan fyrirlestur sinn: Is-
lenzkan nihilismus, af pví að ís-
lendingar, yfir höfuð að tala, hugsi
um ekkert, berjist fyrir engum „æðri
hugsjónum“ „engu andans spurs-
máli“, „trúi á alsendis engar hug-
sjónir, hafi alveg ekkert mál til, sem
peir trúi á, peir trúa á e k k i n e i 11“.
Dessa menn kallar liann nihilista
og segir svo: „Af hverju veit jeg
að pcir eru íslenzkir nihilistar? Af
hverju lief jeg rjett til að halda
fram, að J>eir trúi á e k k i n e i 11?
t>ví er skjótt svarað: Af pví að
pessir sömu menn gera ekki neitt.
„Sýn mjer trú pína af verkum pín-
um“. Þessari setning verður eigi
kollkastað. Hún gildir ekki að eins
í kristilegu tilliti, heldur eins full-
komle<ra í öllu öðru tilliti. Hvað
o
g e r a pessir landar vorir hjer, sem
ekki fást til að vera með í nein-
um hinum fjelagslegu fyrirtækjum
vorum í framfara-átt. Bókstaflega
e k k i n e i 11“. Ilann segir að all-
ir peir, sein vilji cfla samhelilni og
attka framfnrir hins íslenzka pjóð-
flokks, eigi hvfldarlatisa baráttu
að heyja við pessa menn, sem ekk-
ert geri sjálfir, og ekkert vilji láta
aðra gera, og pannig reyna að
sporna við fratnkvæmdum allra vel-
ferðarmála pjóðarinnar. „t>að er“,
segir hann, „nihilismusinn í hinum
íslenzka pjóðflokki vorum, eina afl-
ið, sem við er að berjast“. t>ann-
ig talar hann allmörgum og al 1 -
hörðutn orðum um hiiin „íslenzka
nihilistnus“ hjer vostan hafs. Um
pað mál get jeg ekkert dæmt, en
J. B. talar lijer eins og ftvallt af
brennheitri sannfæringu, pótt orðin,
eins og opt vi 11 verða, sjeu stund-
um nokkuð hörð. En pað væri ósk-
andi, að Isleridingar hjer vestan
hafs íhuguðtl alvarlega orð hans,
°g gerðu pau að umtalsefni í ræð-
um oir ritum. Islendingar í álfu
pessari eiga óefað mikla og' fagra
framtíð fvrír höndutn, en pað er
auðviti’ð pví skilyrði bundið, að
fjelagsskapur og samheldni vaxi og
próist meðal pjóðarinnar. Að pví
takmarki ættu allir góðir drengir
að stefna, og jeg er viss um, að
pað er vilji allra Islendinga hjer
vestan hafs, pótt samheldnin sje
ekki enn orðin eins sterk og hún verð-
ur og ætti að verða. Samheldni
og samvinna íslendinga hjer er
lífsskilyrði fyrir framtíð peirra sem
sjerstakrar pjóðar í landi pessu.
Það ættu allir íslendingar, sem
hjer eiga hlut að máli, alvarlega
að íhuga, enda ætti samvinnan að
vera 1 jett, pótt skoðanir manna
kttnni að vera ólíkar í einhverjum
smáatriðum. Því um pað geta allir
orðið sammála, að reyna að efla
andlega o<x líkamlerra vidferð 0£j
o r> j"> r>
velgengni fslendinga í álfu pessari.
Þegar .1. B. hefur lokið máli
sínu við nihilistana hjer vestan hafs,
pá bregður hann sjer ! onda heim
til Reykjavíkur, og sjer par all-
marga nihilista. Þegar hann stíg-
ur á land á sama stað o<r Inrjólf-
ur landnámstnaður, sjer bann par
undir eins nihilista, sem cyða land-
ið 1 óða önn, jöklana, og hinn
mikla „nihilistajötun, Vatnajökul,
sem ár cptir ár og öld eptir öld
hefur verið að gera nokkurn hluta
landsins að engu“. Hvar sem hann
fer og ferðast meðal manna, finn-
ur hann allsstaðar eintóina nihilista.
Hann segir á tnörgum stöðum mjög
vel og skemmtilega frá. Hann seg-
ir frá tveimur atriðum, sem báru
við, meðan hann átti heima á ís-
landi. Sumarið 1883 hlustaði hann
ásamt öðrum vini sínum á sam-
ræður hinna „beztu“ manna landsins,
alpingismanna, kaupmanna, presta,
heldri bænda, stúdenta og fleiri
leiðandi manna, og á samræðunutn
varð hann fljótt var við, að petta
voru allt nihilistar, sem hugsuðu
„ekki um neitt nema tilværutinar
stóra núll“. „Við heyrðum“, seg-
ir hann „á samræður peirra, eptir
að peir allir eða nærri allir höfðu
dregið sig satnan í káetunni eins
og bræður. En pær samræður!
pað tal! sá andlegi heimur, er par
stóð opinn fyrir manni! Ekki eitt
einasta alvarlegt orð, ekkert orð
með eiginlegu viti eða hugsan f,
heyrðist frá neinuin manni allt
kveldið, og pó voru pessir menn
allt af að tala hver við annan.
Flestir voru peir|að reyna að koma
tneð einhverja fyndni. En fyndnin
var ekkert annað en ruddaskapur
og heimska, ljettúðarfull sjóýfandi
vitleysa“. Iiitt atriðið var, að hann
1880 var á prestastefnu í Reykja-
vík. Þar var ininnzt á drykkju-
skap presta og önnur kirkjuleg
hneyksli. Prestar vildu helzt ekki
um pað tala, pvf „aðfinningar pær,
er hin fslenzka kirkja yrði fyrir,
væri yfirhöfuð ástæðulausar og ó-
sannar“. J. B. tók pá til máls, og
kom fram með ýms kirkjuleg stór-
hneyksli, er hann hafði sjeð, og
hafði vitni, sem báru að petta væri
„bókstaflegur sannleikur“, en prest-
arnir vildu ekki um pað tala og
einn peirra, sem pykir sopinn held-
ur góður, „flýtti sjer að koma með
pá tillögu, að hætt væri að tala
um annað eins ó[>arfamál og petta“.
Með pessum og öðrum rökum sann-
ar J. B., að hinir svonefndu „beztu“
menn íslands sjeu nihilistar. Hvert
sem hann snýr sjer og hvert sem
hann lftur, sjer liann eintóman ni-
hilismus og eintóma nihilista. En
hvaðan hefur allur pessi ófagnaður
upptök sfn? í Reykjavík, höfuð-
stað landsins, er svarið. pví „á pví
er enginn vafi, að Reykjavík er
| landsins andlegi öræfajökull,“ og
paðan breiðist hin andlega eymd
yfir land allt, „pví hættulegir
straumar falla út yfir pjóðlífið und-
an andlegum jökulrótum Reykjavík-
urmenntunarinnar.“ Fyrir pessu fær-
ir hann rök á margan hátt og mun
flestum finnast pau sannfærandi.
Ilann vitnar til peirra manna, sem
bezt pekkja Reykjavíkur lífið, t. a.
m. til- Gests Pftlssonar, sem samið
hefur sannorðar lýsingar á hugsun-
arhætti Reykvíkinga bæði í skáld-
sögum sínutn og fyrirlestri sínum
um Reykjavíkurlífið. Hann getur og
pess, að eitt af hinnm beztu yngri
skáldum landsins hefur fært drottn-
ingu peirri, er ríkir yfir Reykjavík,
lofkvæði, eti drottning sú heitir
Heimska. Þótt mörgum kunni að
finnast .1. B. pungorður við nihilist-
ana á Islandi, og hann einku m fari
crum orðum uin höfuðstað land-
o
sins, pá er pví vissulega panuig
varið, að hann hefur rjctt að inæla.
Hið andlega ástand á Islandi er svo
hörmulegt, að pað verður eigi mál-
að of dökkum litum. Það er eigi
alpýðu manna að kenna, heldur peim,
setn eicra að vera leiðtoerar hennar.
o r>
Einu sinni var nafntogaður dansk-
ur maður, sem lengi hafði gengt
hinu æðsta embætti á Islandi, spurð-
ur að pví, hvernig hin íslenzka
pjóð væri. Hann svaraði: Islenzka
pjóðin er góð pjóð, en hin íslenzka
embættisstjett er frámunaleg. Mikið
er satt f orðum pessum. Þvi hvort
sem menn álíta hina íslenzku
pjóð góða pjóð eða ekki, pá er p<5
vfst, að embættismannastjettin er að
öllu samanlöo'ðu hin versti hluti henn-
ar. íslenzku pjóðinni hefur verið
borin hlutdræiíni oir eigingirni á
brýn, en hvergi keinur [>etta fram
á eins háu stigi og meðal em-
bættismannanna f Reykjavík. Allir
vita t. a. m„ hrersu alræmd hlut-
drægni hinnar æðsta stjórnar á ís-
landi er orðin. Það er sorglegt að
sjá stjórn einhvcrs lands hugsa eigi
um annað en að efla hag ættingja
sinna og vina, svo að sagan hljóti
að rita ncpotisrnus yfir allar gjörð-
ir henaar. Að petta sje paunig á
íslandi, hljóta allir að játa, sem
vilja rannsaka gjörðir hinnar inn-
lendu stjórnar hin seinustu árin.
Allir vita, að landshöfðinginn hef-
ur með dæmafáu fylgi hnoðað í
embættin í kringum sig vinum sínum
og vandamönnum, og væri pað sann-
arlega hrópleg synd, að bregða peim
öllum um of mikla andlega hæfileg-
leika. Þetta verður pví tilfinnanlegra
og skaðlegra fyrir hina íslenzku pjóð,
[>ar sem embættismennirnir í Reykja-
vík, tengdir vináttu og vensla-bönd-
um, mynda harðsnúinn flokk undir
forustu landshöfðingja, og berjast
fyrir engum öðrum andlegum hug-
sjÓEum en launahækkunum til sjálfra
peirra. A pví verður landssjóður
að kenna, sem fljótt mundi tæm-
ast, ef ekki væru lagðir nýir og
nýir tollar á alpýða manna. Eitt
af pví, sem landsstjórnin hefur kom
ið á til pæginda fyrir sjálfa sig og
embættismenn f Reykjavík, er pað
fyrirkomulag, að landssjóður leysir
inn seðla peirra. Þeir purfa eigi
annað en fara mcð seðla sína á
pósthúsið, og fá upphæð peirra út-
borgaða í gulli, úr ríkissjóði Dana,
en landssjóður á svo aptur að borga
ríkissjóði. Deildar eru skoðanir
manna um, hvort petta fyrirkomulag
er heppilegt fyrir ísland, en eitt er
víst, að pað er mjög pægilegt fyr-
ir embættismenn í Reykjavík, og
pess vegna mun pað og hafa kom-
izt á. Margt mætti fleira segja
máli J. B. til styrkingar en hjer
skal staðar numið að sinni.
Allir hugsandi menn hinnar ís-
lenzku pjóðar ættu alvarlega að í-
huga og aptur og aptur að lesa
pennan fyrirlestur. Höfundurinn er
pjóðfrægur fyrir gáfur, dugnað og
starfsemi, og hefur, eins og allir
vita oar viðurkenna, unnið meira að
andlegri viðreisn pjóðar sinnar á
pessum tímum, en nokkur annar.
Hin uppvaxandi íslenzka pjóð hjer
vestan hafs á honum meira að pakka
en nokkrum öðrum manni. Orð hans
ættu pess vegna að verða lesin
af öllum, sem er annt um hag
íslendinga í landi pessu.
Hafsteinn Pjetursson.
18LENZKAR ÞJÓDSÖGUR
fyrirlcstur haldinn í Winnipcg 18. növ
1889 uf Friðrik J. Bergniann:
(Niðurlag).
Ilið heimsfræga skáld Norðmanna,
Ilenrik Jbsen, hefur ritað skáldrit eitt,
sem hann kallar Pecr Gynt. ílann lýsir
þar manni, sem svíkur hverja göfuga
liugmjmdina á fætur annari, sem smátt
og smátt afklæðir sig cllu )>ví, er gerir
manninn að manni, og iætur ekki stjórn-
ast af neinu gegnum allt sitt líf nema
lögmáli sjálfselskunnai'. Þeunan mann
lætur skáldið verða heillaðan af tröllum
í æsku og sú lýsiug er svo stórbrotin, svo
skáldleg og svo. sönn að jeg get ekki að
mjer gjört, nema gefa tilheyrendum mín-
umofurlitla hugmynd um hana. Peer Gynt
hittir unga grænklædda konu í hlíðum
Dofrafjallsins; hún segir honum, að hún
sje dóttir konungsins >ar í fjöllunum.
llann telur henni trú um að hann sje
konungsson. Samkomulagið verður hið
bezta með þeim; hún kallar á hestinn sinn
og þau tvímenna á konum inn í fjallið.
Þar koma ]>au inn í konungssal Dofni-
tröllsins; hann er troðfullur af trölla-
pakki. Þegar þnð verður hljóðbært, að
þar sje kominn sonur eins kristins manns,
verða tröllin óð og uppvæg. Fullorðnu
tröllin vilja steikja hann og jeta; smá-
tröllin vilja fá að skera í fingurna á
honuin, rífa í hárið á honnm, uarta í
xítlimina á honum. Svo fer tröllkonung-
urinn að tala við hann; hið fyrsta,
sem hann ber upp fyrir honum, er )>að
að gjöra sjer grein fyrir mismuninum,
sem sje milli tröila og manna. Peer
Gynt segist svo sem engan mun geta
sjeð, storu truliin viiji steikja, smátröll-
in klóra, „allt að einu eins og heima
lijá okkur, ef menn að eins þyrðu“.
Ekki er tröllið ánægt með þá skýringu;
það segir, að munurinn sje innifalinn í
því, að mennirnir hafl fyrir orðtak:
„vertu sjálfum þjer trúr“, en tröllin hafi
fyrir orðtak: „vertu sjálfum þjer nóg!“
Og tröllið krefst þess að lxann ritl
þetta sjálfselskunnar svarta merki á
skjöld sinn. Hann kynokar sjer við
því, en lætur þó tilleiðast; heldur það
gjöri ekki mikið til, hvað maður riti
á skjöld sinn. Þá krefst tröllið þess af
honum, að liann fari úr sínum krist-
inna manna búningi og taki á sig trölls-
gerfi. En þessu tröllsgerfi fylgir kýrhali,
sein tröllið segir, hann verði að binda
sjer, svo framarlega hann eigi að fá
dóttur sína. Peer Gynt verður vondur
°S sPJ-r, hvort |>að sje alvara að ætln
að gjöra úr honnm dýr? En þegar
tröllið segir honum, að skrauthnútur
úr gulu silki skuli verða bundinn á
endann á halanum, fer hann að
hugsa sig um, og kemst að þeirri niður-
stöðu, að úr því þetta sje móður hjer,
sje heimskulegt að hafa á móti þessu.
Og svo er honum bundinn halinn. —
Trúnni segir tröllið að hann megi halda.
Þegar maðurinn er orðinn að dýri, er
hann um leið biíinn að gefa upp hvert
frelsandi trúar-móment; sú trú, sem hann
þá lxefur eptir, er að eins hræðsla þræls-
ins og húu er tröllseðlinu enganveginu
ósamkvæm. — Nú á að fara að dnnsa;
tröllið skipar að koma með hörpu.
Svo er spilað og dansað. „Hvað sjerðu?“
spjTr eitt af liirðtröllunum Peer Gynt.
„Það sem jeg sje, er viðsbjóðlega ljótt.
Það er kýr, sem leikur með klauf-
unum á strengdar garnir. Og eptir
þessu trítlar gylta ein á sokkaleist-
unum“. Þá vevða tröllin óð og æf og
vilja nú endilega fá að jeta hann. En
tröllkonunguriun hastar á )>au og segir
)>eim, þau verði að muna eptir því, að
hann liafi manna sjón og þess vegna
sýnist honum þetta svona Ijótt. 9vo
kemur tröllið með verkfæri og segist
með þeim ætla uð spretta ofurlítið í
sjáaidur vinstra augans, svo hann verði
rangeygður; og liægri gluggarúðuna hausi
segist tröllið ætla að skera alveg úr; þegar
);að sje gjört. muni honum sýnast allt
þetta, er í kvingum hann sje, eins fag-
urt og það, sem auganu mætir við lxirð
noklturs konungs. En þegar Peer fær
að vita, að hann fái aldrei sína manna-
sjón aptv.r, ef þetta verði gjört við hann,
lízt honum ekki á og eptir langa mæðu
lætur skáldið hann sleppa þarna frá
tröllunum, áður en þau geta gjört liann
blindan. Ekkert skáld hefur mjer vit-
anlega lýst því eius átakanlega og þetta.
hrernig tröllseðlið fer með manninn„
þegar hann betur sig heilla. Enda segjæ
margir, að þetta skáldrit sje aldarinnar
stærsta meistaraverk, ef Faust eptir
Goethe er látinn tilheyra 18. öldinni.
Jeg er hræddur unx að það sjeu æðimarg-
ir af æskumönnum þjóðar vorrar, sem
beillaðir verða á þennan hátt. Og það,
sem sárast er, )>að er að hið konungbQrn-
asta af ungmennum íslands, lendir í
tvöllahöndum. ísland á tiltölulegn fleiri
unga, gáfaða námsmenn, en nokkurt
annað land, að jeg lield. Blóminn af
æskulýð landsins er sendur til [Reykjavík-
ur, til að sitja þar við Mímisbrunnmenn-
tunarinnar hin fegurstu ár lífs sírs. En
sú menntun, sem liinir ungu æskumenn
þjóðar vorrar fá þar, er svo eintrján-
ingsleg og andlaus, að hún opt og *íð-
um níðir lír þeim hið göfugusta og bezta
i fari þeirra, í stað þess að frjófga það
og blása lifandi anda í nasir þess. Á
námsárum síuunx verða víst of margir
ungir íslendingar að matcrialistum; brauð-