Lögberg - 26.02.1890, Qupperneq 3

LÖCBERG, MIDVIKUDAGINN 26. FEBRÚAR 1890
3
JONATAN.
Útdr&ttur úr bók eptir Max 0'Itcll.
Hvlldardags- skinhelgin stendur
1 eins miklum blómaj i Austurríkj-
unum i Ameríku eins og á Eng-
landi og Skotlandi.
Jeg var staddur i Jaoksonville
einn sunnudag, hafBi komiB þang-
aB til aB sjá muni frá suBurhluta
hnattarins, sem þá voru sVndir þar,
og i einni vissri deild langaði mig
til að kaupa fáeina skrítna smá-
muni.
„Jeg get ekki selt yður þá i
dag“, sagði deildarstjórinn, eptir að
hann liafði hrósað vörum sínum á
hvert reipi.
„Ekki? Hvers vegna?“
„Vegna þess að það er sunnu-
dagur — jeg get tekiB pá frá handa
jBur —- en þjer verðið aB kaupa
pá á morgnn“.
Sliku er búizt við að menn
muni dást að.
Dað er sannarlega uppbyggi-
legt, að sjá liáværa, skítuga, guð-
lastandi hópinn, sem safnast saman
á sunnudagskveldum fyrir utan Ma-
dison Square garðinn í New York,
þegar sex daga kappganga er i
vændum. Frá þvi klukkan sex eða
sjð um kveldið keppist hver við annan
fyrir utan hliðið að veðja og blóta.
En gangan sjálf byrjar ekki fyrr
en einni mlnútu eptir miðncetti.
*
Englendingar hafa fundið upp
mörg væg orðatiltæki, til þess að
komast hjájþvl að leggja guðs nafn
við hjegóma; sumir menn halda,
að þvi er mjer skilst, að guð muni
ekki taka neina tungu til greina
nema ensku, og þess vegna leyfa
þeir sjer að segja Mon Dieu eða
Mein Gott.*)
í þessu efni eru Ameríkumenn
Englendingum jafn-snjallir. I>eir hafa
fundið upp orðatiltækið Great Scott.
*
Eitt er aðdáanlegt við allar
helztu trúarbragðadeildirnar í Am-
eriku; það er það, hve þjóðlegar
þær eru.
Þegar jeg heyri sagt, að trúar-
brögðin sjeu svarinn óvinur fram-
faranna, einkum lyðstjómar-fyrirkomu-
lagsins, þá hugsa jeg til Amerfku
og segi við sjálfan mig: „Þetta er
ósatt“.
Allt frá erkibiskupunum og nið-
ur að hinnm ómenntuðustu prjedik-
urum, sem boða hina og aðra smá-
isma, er enginn prestur til í Amer-
iku, sem mundi dirfast að segja
söfnuði sinum, að frelsið sje ekki
hans dyrmætasta og helgasta eign,
°g að þjóðstjórnin sje ekki það
aðdáanlegastaJ—- það eina mögu-
lega — stjórnarfy ri rkom u lag fyrir
Ameríko.
X Frakklandi** láta margir sig
trúarbrögðin litlu skipta; en margir
þykjast líka vintrúaðir, án þess að
vera það, og gera það af pólitískum
ástæðum, Jeg er viss um, að ef
xannsökuð væra hjörtu manna á
Frakklandi, þá mundi þar finnast
miklu minna af trúleysi, heldur en
í mörgum öðrum lðndum. Það er
eins og konungssinnar hafi slegið
eign sinni á trúarbrögðin, og svo
finnst öðrum þeir s/ni með því
þjóðstjórnar-hug sinn að kollvarpa
trú konungssinna. Menn líta á trú-
rækinn mann fremur eins og póli-
tískan fjandmann heldur en sem
mótstöðumann í trfiarbragða-málefn-
Aim. Þannig stendur á því, að svo
~mikið ber á trúleysi á Frakklandi.
Jbess ber jafnframt að geta, að fjöldi
af konungssinnum gera sjer upp
guðhræðslu og fara reglulega til
kirkju til þess að mótinæla með
■því lyðveldinu, og að það er af-
sakanlegt hjá inörgUm ljfðveldis-
mönnum, aö þeir skoða þetta trúar-
bragða-tran sem fjandskapar-vott
gegn stjórnarfyrirkomulagi því sem
*) Ouö minn á frönsku og ensku.
■**) Ilöfundurinp ef franskur.
þeim liggur á lijarta.
Þetta ástand er hörmulegt. fað
er báðum málspörtum að kenn».
X Englandi og i Ameríku á sng-
in deila sjer stað viðvíkjandi stjorri-
arfyrirkomulaginu, og þar rekstrú-
arbrögðin sig ekki á frelsið og tam-
fariruar, heldur búa þau í frið og
eindrægni saman við þjóðstjóhina,
eins og sæmir þeirri trú, sembyð-
ur fyrst og fremst þetta: „Ilskið
hver annan“.
*
Stórborgirnar í Anieríku eru
ekki sú verulega Ameríka. Ti þess
að ,'fá rjetta hugmynd um lindið,
verða menn að fara og sjá þessi
hundruð — mjer liggur viðaðsegja
þúsund — af blótnlegum snábæj
um, sem þjóta upp með h'erjum
deginum á þessu feykilega negin-
lands-flæmi.
Jeg kom of seint til Aneríku
og fór þaðan of snemma, tl þess
að fá að njóta fegurðar nátlúrunn-
ar þar og dást að henni. Trjen
voru í sinu dtfrlega laufskrúii, Ind-
íána-sumarið var ny-liðið, op skóg-
arnir voru berir og móleitir, og sljett-
urnar eins. En það gerir ekkert
til: mig hryllir við útsynisljsingum
og jeg hefði ekki verið fær um að
rita um náttúrufegurð Ameriku, eins
og hún á skilið. Mjer þjkir meira
vert um menn en um ár, klettaog
trje. Jeg get ekki lyst nittúrunni,
og það er mannleg náttúra, sem
mjer þykir rnest um vert.
New York-bær stendnr á eyju
hjer um bil 0 mílna largri, hálfrar
milu breiðri sunnanverðri og hjer
um 2^ mílu breiðri norðanverðri.
Eyjan er eins og tunga í Jögun.
X korti líkist bærinn mest hun-
angsköku: tólf stórar slagæðar liggja
frá norðri til suðurs, og þvert á
þeim standa meir en 100 stræti;
þannig myndast aragrúi af „blocks“,
sem svo eru kallaðar.
Strætin eru öll númi.ruð, nema
í eiginlegu borginni; þar hafa þau
sjerstök nöfn. Annars heita strætin
1. stræti, Austur eða Yestur, 2.
stræti, 125 stræti, og s.-o frv. Stóru
slagæðarnar eru kallaðar „Avenues“
1., 2., 3., upp að 11. Svo er auk
þess Broadway, sem liggur þvert
i gegnum bæinn.
Það liggur í augum uppi, að
ekkert er auðveldara en að finna
hús, sem er á því og því stræti.
og hefur það og það númer: þegar
komið er fram hjá svo og svo
mörgum strætum. svo og svo mörg-
um „blokkum“, þá er maður kom-
inn þangað sem ferð manns er lieit-
ið, án þess liætt hafi verið við því
að maður liefði getað villzt. En
að muna, hvar kunningjar mínir
áttu heima, það ætlaði alveg að
gera mig ærðan: 103, Austur 15
str.; 44, Austur 26. str.; 16, Austur
48. str.; 14, Vestur 50. str.; 154
Vestur 72. str.; 400, 5. Avenue; o.
s. frv. Menn geta gert sjer í hug-
arlund, í hver einstök vandræði ves-
alings útlendingurinn er kominn ept-
ir fáeina daga, þegar slíkir örðug-
leikar mæta honuin og hann þarf
að heimsækja fjölda manns.
Þegar mjer varð litið á New
Yorkar-menn, gangandi eptir strætun-
um með þessum alvarlega, ígrund-
andi svip sem þeir hafa, þá sagði
jeg við sjálfan mig: Aumingja menn-
irnir eru að reyna að halda hús-
númerum föstum í huganum, og
eru allt af að liafa þau upp fyrir
sjer aptur og aptur.
í New York skyggnast menn
árangurslaust um eptir minningar-
mörkum í þeim skilningi, sem það
orð er við haft í Norðurálfunni.
Þar eru stórkostleg hús, fáeinar
snotrar kirkjur, en ekkert sem mönn-
um verður starsjfnt á. í bezta liluta
bæjarins eru húsin úr móleitum
steini og með ensku lagi. 1 þeim
hlutum bæjarins, þar sem mann-
mergðin ef mikil, eru húsin úr
rauðuin múrsteini með grænuin
gluggahlerum að utan.
Strætin eru óttalega illa stein-
lögð. Frá gluggum mínum, sein
sneru út að Madison Square, synd-
ust vagnarnir bopyiast Upp og nið-
ur eins og bátar í sjógangi. Drykkju-
rútar liafa orðið að hætta að drekka.
Þeir gátu ekki komizt heim frá
drykkjustofunum.
Það cr ekki New York sjálf,
sein aðkomumanninum þykir mjög
einkennileg, heldur það geysilega
fjör og hraði, sem þar er á öllu.
Fyrir ofan höfuðin á mönnum
eru net af telegrafa og telefóna
þráðum, á jörðunni er net af spor-
vacma-brautum. Mönnum telst svo
o
til sem telegrafa-þræðirnir, sem eru
uppi yfir höfðum manna í bænum,
sjeu meir en 12,000 mílur á lengd:
hjer um bil nóg til að ná hálfa
leið kring um hnöttinn.
Skrækirnir í gufubátunum, sem
ganga milli New York og Brook-
lin yfir Austurá og milli New
York og Jersy City á Hudsons-
ánni gera dag og nótt (þangað til
kl. 1 að morgninum) skarkala, sem
líkist orgi óarga dyra. Það er
vein efnisins undir oki mannsins.
Næstum því eptir hverju ein-
asta stræti fara strætisvagnar með
fárra mínútna millibili. Eptir Broad-
way að eins fara meir en 300
vagnar. Vagnarnir eru furðulegir,
eins og allt í Ameriku. Þeim er
ætlað að flytja 24 menn inni (ofan
á þeim eru engin sæti), en þeir
eru smíðaðir þannig að fyrir kom-
ast þar 60 manns og meira. í
raun og veru gerir ekkert til, hvað
fullir þeir eru — þar kemst æfin-
lega einum meira fyrir. Vagnstjór-
inn neitar aldrei neinum manni að
stíga upp í vagninn. Metin hanga
á grindunum við hliðina á öku-
manni eða vagnstjóra, ef ómögu-
legt er að ryðjast inn, og halda
sjer í ólarspotta, sem upp er sett-
ur í því skyni; menn geta varla
náð andanum og eru í standandi
vandræðum með að komast ofan í
vasann tíl þess að ná þaðan 5
centunum, sem menn eiga að greiða
strætisvagna-fjelaginu; en- vagnstjór-
inn grenjar með sínu söngli gegn-
urn nefið: „Flytjið þið ykkur fram,
færið þið ykkur til“. Ef menn
kunna ekki við þetta, þá eiga
menn ekki annars úrkosta en að
ganga.
Leiguvagnar eru fáir. Það er
engin furða, þegar þess er gætt
að lægsta borgun fyrir leiguvagn
er dollar eða hálfur annar dollar.
Uppi yfir 3. Avenue og 6.
Avenue er járnbraut sú, sem köll-
uð er „The Elevated“. Hún hvílir
á járnstólpum, og lestirnar eru
jafnhátt efstu gluggum húsanna.
Þó ótrúlegt sje, þá flytur fjelagið,
sem á þessa járnbraut, 500,000 far-
þega á liverjum degi.
Menn liafa komið sjer saman
um að allar þessar samgönguleiðir
sjeu ónógar, og nú er farið að tala
um járnbraut niðri í jörðinni. Bráð-
um ferðast menn niðri í jörðinni,
eptir jörðinni og í loptinu. Vesalings
Herkúles, hvar stendur hann nú með
það, að vera fremstur í flokki, eins
og hann hefur hingað til verið talinn?
Hann þolir ekki samanburð við
Yankeeann.
Strætin, sem eru illa stein-
lögð og óhrein, eru hættuleg á
vetrum. ökumenn halda ekkert í
við hesta sína til þess að sneiða
hjá fótgangandi mönnum, en reyna
ekki heldur að látu þá verða undir
hestunum. Þeir fara þannig með-
alveg milli ökumanna í London, sem
sneiða hjá fótgangandi mönnum,
og ökuinanna í París, sem leitast
við að aka yfir þá.
*
Mannmörgu borgarhlutarnir, eins
og kínverski parturinn, ítalski parl-
urinn, Gyðinga parturinn, með leigu-
húsum sínurn, þar sem fátækling-
unum er saman þjapjiað, tninna
menn á sumar af lysingum Dantes:
það er niðurganga eða rjettara sagt
uppganga í lielvíti. Jeg fór einn
dag um þessa parta með embættis-
manni úr heilbrygðisstjórninni. Jeg
ætla að hlífa lesendunum við þeiin
áhrifum, sem sá dagur hafði á
mig. Það var voðalegt. Lyðurinn
samanstendur af afhraki frá öllum
þjóðum, og enginn getur liugsað
sjer neitt óhreinna nje dónalegra.
Rjett lijá þessum óttalegu ó-
þrifum er fimmta Avenue, með sín-
um höllum, sem fullar eru af auð-
æfum jarðarinnar. Það er gamla
sagan í stóru bæjunum.
Því er eins varið í New York
eins og í London, að þar eru
hundruð af kirkjum og drykkju-
stofum: Það er sama ógöfuga eng-
ilsaxneska samblandið af bifliu og
bjór, af því er andanum og vín-
andanum heyrir til.
New York er að líkindum sá
bær heimsins, þar sem flestar þjóðir
eru saman komnar. Til þess þjer
getið fengið nokkra hugmynd um
það efni, skal jeg geta þess, að
þar eru gefin út frjettablöð á ensku
frönsku, þyzku, rússnesku, ítölsku,
spönsku, sa?nsku, hollenzku, ung-
versku, kínversku og hebresku.
Mjer barst einu sinni prentuð
auglysing um fund, sem Vinnu-
riddararnir ætluðu að halda. Aug-
lysingin var prentuð á sex tungu-
málum.
*
Boston er alveir enskur bær,
húsin snotur og sterkleg. Skemmti-
garður fyrir almenning er í miðj-
um bænum, og er það dyrleg sjón
á kveldin.
Það er mesti lærdóms-bærinn í
Bandaríkjunum, ein af aðalstöðvum
þekkingarinnar í heiminum.
Ekkert er skemmtilegra til, en
að heyra íbúa stórborganna í Ame-
ríku setja hverjir út á aðra. Það
má næstum því svo að orði kveða
að mannfjelagið í öllum þessum
borgum sje enn í barnæsku sinni,
en í hverri um sig gera menn lit-
ið úr fólkinu í hinum borgunum.
í Boston segja menn t. d. að allir
Chicago-menn sjeu svínaslátrarar og
flesksaltarar. í Chicago muntu fá
að heyra, að í Boston sjeu engir
nema spjátrungar og oflátungar.
Enskan, sem töluð er í Bost-
on, er lireinni en það mál, sem
heyrist nokkurs staðar annars staðar
í norðurríkjunum. Málrómurinn er
ekki eins harður, fólkið talar ekki
eins fram um nefið og málið er
ekki eins „vurry, vurry Amurrican“.
Allar skrítlur, sem sagðar eru í
Ameríku viðvíkjandi Boston, eru
skop um Boston-menn fyrir það,
hve mjög þeir þykjast af bæ sín-
um sem miðdepli alheimsins.
Þessi saga er ein af þeim
mörgu hundruðum, sem jeg hef
lieyrt:
Karlmaður í Boston hefur misst
konu sína. Jafnskjótt og búið er
að leggja telefón milli Boston og
liimnáríkis, hringir ekkjumaðurinn
og hrópar:
„Hollo!“
„Hello!“ heyrist frá liinum end-
anum.
„Ert það þú, Artcmisia?“
„Já, góði minn.“
„Jæja, elskan mín, og livernig
kanntu svo við þig þarna uppi?“
„Ó, það er ljómandi skemmti-
legt, auðvitað — en það er ekki
Boston ?“
í Boston, og annars staðar í
Massacliusetts-ríkinu, sem Boston er
höfuðstaðurinn í, hafa liinir frægustu
rithöfundar Ameríku átt lieiina. Long-
fellow bjó þar; Whittier, Lowell
og Holmes búa þar enn. Howells
og Henry James eru Boston-menn,
að jeg held.
*
Philadelphia, sem áður var höf-
uðstaðar Bandaríkjanna, hefur 8 eða
0 hundruð þúsund íbúa, og er byggð
eins og New York í rjetthyrndum fer-
hyrningum. Ráðhúsið þar er feg-
urst liús í Ameríku, að undanskildu
Capítólinu í Washington. Lystigarður
er þar svo ljómandi fagur, að jeg
get ekki líkt honum við neitt, nema
ef það skyldi vera við Boulogne-
skóginn í París. Trjágöng garðsins
samanlögð eru hjer um bil 60 míl-
ur á lengd. Hafi maður sjeð New'
York eða annríkis-bæina vestur í
landi fyrr en Philadelphiu, þá finnst
manni þar allt fremur hægfara»
jafnvel tilbreytingarlítið.
Þetta er kvekara-bær; kyrrð er
á strætunum og fólkið er hófsamt
og rólegt, en þrátt fyrir það er
bærinn fullur af allskonar iðnaðar-
verkstöðum.
INNFLUTNINGUR.
I því skyni að tíýta sem mest aö mögulee't er fyrir því að
auðu löndin í
MANITOBA FYLKI
byggist, óskar undirritaSur eptir aðstoð við að útbreiða upplýsingar
viðvíkjandi landinu frá öllum sveitastjómum og íbúum fylkisins,
sem hafa hug á að fá vini sína til að setjast hjer aö. þessar upp-
lýsingar fá menn, cf menn snúa sjer til stjórnardeildar inntíutn-
ngsmálanna.
Látið vini yðar fá vitneskju um hina
MIKLU K0STI FYLKISINS.
Augnamið stjómarinnur er með öllum leyfilegum meðulum að
draga SJERSTAKLEGA að fólk,
SEM LEGCUR STUND Á AKURYRKJU,
og sem lagt geti sinn skerf til að byggja ’fylkið upp, jafnframt því
sem það tryggir sjálfu sjer þægileg heimili. Ekkert land getur tek-
ði þessu fylki fram að
Með
LANDGÆDUM,
HINNI MIKLU JÁRNBRAUTA-VIDBÓT,
sem menn bráðum yerða aðnjótandi, opnast nú
ÁKJÓSASLEfillSTlI KÝLEPiDU-SVÆDI
og verða hin góðu lönd þar til sölu með
OG
VÆGU VERDI
AUDVELDUM BORGUNAR-SKILMÁLUM.
Aldrei getur orðið of kröptuglega brýnt fyrir mönnum, scm
eru að streyma inn í fylkið, hve mikill hagur er við að setjast að
í slíkum hjeruðum, í stað þess að fara til fjarlægari staða langt
frá járnbrautum.
THOS. GREENWAY
ráðherra akuryrkju- og innflutningsmála,
WlNNII'EG, MANITOBA.