Lögberg - 06.05.1891, Blaðsíða 2

2
JÓHANNES GULLMUNNUR.
TALA
eptir IInfnt*in Pjetureson.
Haldin ( K»upmannahörn 3. febr. 1887,
og á kirkju|ingi að Icel. River I. júlí ibgo.
Heiðraða sanikoma.
Konur og menn. Kennið' huga
jðrum langt til b«tka til liðinna
tíma, langt á burtu til fjarlægra
landa, Jiangað í timanu og pangað
í geiminn, er kristindómurinn fyrir
meir en 18 öldum rann upp í fyrir-
ii u hjeraði lítils lands. En þegar
I liafði fengið fótfestu í böfuðborg
])«;^a lands, Jerú alem, f>á breiddist
liann Jraðari út til heiðinna f>jóða.
Sigurbraut hans var lögð yfir fjöl-
mennar höfuðborgir f>jóðanna, að-
setursstaði rísindanna. Fyrsta heiðna
borgin, sem tók kristindóminn inn
fyrir múra sína, var hin undurfagra
höfuðborg Sýrlands, borgin við Or-
onte*-á, Antíokkía. Hún var móð-
urborg kristnaðra heiðingja, og f>ar
kom fyrst upp nafnið kristnir. t>ar
talaði og Sál frá Tarsús, postulinn
P&ll. t>aðan hóf hann kristniboðs-
ferðir sínar, ferðir, er hann fór með
meiri árangri, en mannlegum mætti
einum er auðið. Þarna talar Páll á
Areópagus (Areshæð) fyrir blóma
hinna grísku vísindamanna. Parna
f«allur fyrir sverði andans, orðinu,
hin drambláta, tvísævaða Korintu-
borg. I'arna beygir drottning Litlu-
Asín, Efesusborg, höfuð sitt fyrir
ki'.ining pustulans. Lengra og
ra íi/gur fagnaðarerindið. Post-
n , er fluttur fangi á fljótskreiðu
s: pi til líórnaborgar til að hertaka
höiuðborg heimsins.
Tímanna hjól snýst ótt og titt.
Áratugir og aldir líða. Kristnum
mönnum fjölgar óðum. Þjóðir og
f>jóðflokkar streyma að krossi Krists.
Kirkjan vex og blómgast. Hún
frjófgast og f>roskast við banablóð
píslarvottanna. Auk f>ess rísa upp
andrík mikilmenni hingað og f>ang-
að í hinum ýmsu hjeruðum. kirkj-
unnar. t>eir benda mannsandanum
hærra og hærra til himins. t>arna
suður í Afríku, par sem sólargeisl-
arnir falla nærri práðbeint að höfði
manns, vex upp hið eldfjöruga, and-
TÍka mikilmenni Tertullian. Andi
hans gengur í erfðir til Kýpríans
og kemur fram í enn f>á fegri og
fullkomnari mynd hjá Ambrósíusi og
iígústín. Þarna í Kappadósíu í As-
íu ríkir koaunglegur fursti í ríki
andans, Basilíus milcli, studdur af
tvímenningum samtíðar sinnar, Gre-
g frá Nyssa og Gregor frá Nazi-
s- Þarna í Edessa syngur spá-
1 «’ 11 r Sýrlendinga, Efraim, söngva
Þarna á kirkjupinginu í Nik-
: í Nikomediu talar hinn 18 ára
g , >li kirkjuhöfðingi, faðir rjetttrún-
aðarins, Atlianasíus. En nú erum
vjer komnir fram á 4. öld eptir
Krist. Og slíkt er orðið veldi kirkj-
unnar, að hinn forni fjandmaður
hennar, hið heiðna, rómverska ríki,
hefur orðið, til f>ess að verja sig
falli, að flýja á náðir liennar. Keis-
arinn Konstantín hefur orðið að hafa
skipti á hinni rómversku örn, her-
merkinu, og krossin* merki. Ilann
liefur orðið að yfirgefa hina gömlu
heimsborg Róm, hið forna aðsetur
goðanna, og leita að nýjum aðset-
ursstað fyrir sína kristnuðu hirð.
Til pess valdi hann litia, fagra borg,
borgina Byzantium við sundið milli
hinna tveggja hafa. Þar reis upp
Konstantínsborg, Konstantínópel.
Þar hóf sig upp hin nýja Róm,
uiti komandi aldir átti að keppa
iiiu* gömlu heimsborg Róm.
K; , ni aptur til Antiokkíu.
úr cr farin að hefja höt-
iiún er orðin einhver stærsta
«r í Litlu-Asíu með hjer utn
l>;i 200,000 íliúa. Þar er nú ann-
ar kristinn maður frá Tarsus, er
talar. Það er Díodór. Bregðum oss
svo til Antíokkiu árið 847. Göng-
um inn utn borgarhliðið og skygn-
umst um. Hvaða hús er f>arna til
hægri handar? Það er kristið skóla-
hús. Merki krossins skreytir pað.
En f>arna lítið eitt lengra til vinstri
er annað hús enn f>á stærra og
LÖGBERG, MIÐVIKUDAGINN G. MAI 1891.
skrautlegra. En hvað er að undra,
er jeg sje? Hvers vegna skreyta
grískar goðamyndir hina háreystu
bygging? Spyrjum hvert barnið,
sem gengur á götunni, og það mun
svara: Þetta er skólahús Líbaníus-
ar. Líbaníus var einn af flokkí Ný-
platóninga, heimspekinga peirra, er
gjörðu hina seinustu tilraun til að
endurlífga hina fallandi heiðni og
stöðva kristindóminn á sigurbraut
hans. Hann var einn hinn nafn-
kenndasti mælskukennari og heim-
spekingur samtíðar sinnar, nálega
tilbeðinn af hinum uppvaxandi, heiðna
æskulýð. Gaman væri að ganga
inn í skóla hans og heyra, hvað
snillingurinn er að segja, pví margt
mætti auðvitað læra af hljóðfalli
orðanca, pótt orðin skildum vjer
ekki. En stillum oss um pað; göng-
um lítið eitt lengra. Þarna fyrir
framan oss liggur lítið róinverskt í-
búðarhús. Undarleg glýja cr í aug-
um mjer. Undarlegan svip sýnist
mjer liús petta bera. I>að kemur
liklega af pví, að hvíslað er mjer
í eyra: Húsbóndinn er heiðinn í
anda, en kona hans er kristin af
öllu hjarta. Drepum á dyr og göng-
um inn. í herbergi pví, sem fyrir
oss verður, getur að líta rómversk-
an herforingja. Hann situr á legu-
bekk. Mikilmannlegt og tigarlegt
er yfirbragð hans. Svipurinn er
hreinm og harður. Undurfríð kona,
kornung móðir, situr á hnjátn hans,
hefur hendur lagðar um háls honum
og tárvotum bænaraugum leitar liún
augna hans og væntir svars. Róm-
verjinn situr nokkra stund hugsandi
og mælir svo: Jeg get pá ekki
neitað pjer um pað Anthusa. Þú
skalt ráða nafni sveinsins, pótt petta
kristna nafn láti mjer illa í eyrum.
En vit pað fyrir víst og pað sver
jeg við Seif, að aldrei skal sá son-
ur vor skírður eða kristinn verða.
Sorgblandið gleðibros lifnaði og dó
á vörum hinnar uníju móður um
leið og hún mælti: Vel ferst pjer
að vanda. En guði mínum fel jeg
framtíð sveinsins.
Árin liðu. Jóhannes óx upp,
pví petta var nafnið, sem móðirin
valdi syni sínum. Miklar voru pær
vonir Og fagrar, sem hinn hugum-
stóri, drambláti Rómverji og hin
ástríka móðir höfðu gert sjer um
pennan einka son sinn. Og pó rætt-
ust pessar vonir langfc fram yfir
pað, sem pau gat dreymt um. Þvl
pegar í æsku kom fram hjá barninu
frábærar undragáfur einkum í pá
stefnu, er samtíðin mat mest og
pá var vissasti vegur til fremdar og
frama. Sveinninn var pegar á barns-
aldri hrifinn af fegurð orðsins. Korn-
ungur að aldri koin hann opt á
torgið og raeðusamkomur manna, og
hið bráðsólgna barnseyra svalg ræð-
ur ræðuskörunganna. Þegar hann
svo kom heim til sín, gat hann
flutt úr peim langa kafla. Hsfði
hann pá engan annan ræðustól, en
knje móður sinnar. Allir dáðust að
undrabarni pessu, og var lionum pví
eins fljótt og aldur leyfði komið í
skóla Líbaníusar pess, sem jeg áð-
ur nefndi. Eigi hafði sveinninn ver-
ið lengi í skólanum, áður en hann
fjekk mikið orð á sig. Einu sinni
var ein ræða, sem Jóhannes liafði
verið látin skrifa, færð Líbaníusi
til yfirlestrar. Hann les ræðuna í
hljóði, leggur svo frá sjer blöðin
og situr svo lengi hugsi. Skömmu
seinna stefnir liann svo á fund sam-
kennendum sínum og öðrum fræg-
um mælskukennendum og heim-
spekingum Antiokkíu, og les sjálfur
ræðuna upp fyrir peim eptir öllum
reglum hinnar fögru ípróttar. Og
pessir menn, *em sjálfir höfðu unn-
ið svo margt undrafagurt, og að
pví, er Líbariíus sjálfan sncrtir, ó-
dauðleg listaverk, og sízt af öllu
voru offúsir á að lofa verk annara
raanna, peir gátu eigi annað en
klappað lof í iófa fyrir pessum
unga sveini. Upp fiá pessari stundu
var Jóhannes átrúnaðargoð skólans,
ljós pað, sem heiðnir menn í Anti-
okkiu byggða framtíð skólans á og
sjálfsagður eptirmaður Líbaníusar.
Þá grunaði, að hjer mundi vaxa
Þar eð vjer höfum keypt mest allar vörubirgðir Ewans & Co., Wholesale Clotlúors, Montreal, fvrir að eins
fá cent af Dollarnum, pá getum vjer, næstu tvo mánuði, selt Karlmanna- Drengja- og Barna-föt, fádæma
billega. Þessar vörur eru komnar, og vjer erum nú önnum kafnir að inerkja pær og raða peim á borðin
og verða pær til sýnis og sölu alla pessa viku.
Faein atridi vidvikjandi thessari stor-soiu, hafi nienn hugfast.
Það eru „Wholesale“-vörur, og hvert einasta f,at er nftt og hrein, nýkomið út úr klæðagjörðahúsinu. Þar
birgðirnar eru svo mikíar, pá höfum vjer allt sem tilheyrir Rctail Clothing House, svo sem
KARLMANNA- DRENGJA- 00 UNCLiNCA-FOT,
Buxur, Frakkar og Vesti aðskilið á öllum stærðum.
Þetta er pað stærsta fata-upppot, sem nokkru sinni hefur útt sjer stað hjer í Winnipeg, og mun langt að
bíða eptir öðru eins. Það borgar sig fyrir yður að heimsækja okkur. Látið ekki bregðast að taka pátt í
pessari fata sölu.
WALSH’S CLOTHINC HOUSE,
513 MAIN STREET, MOTI CITY HALL. 1
upp slíkur ræðusnillingur, sem eigi
hefði sjeð Ijós hins gríska heims,
síðan Demospenes leið. Samkvæmt
venju mælskumanna peirra tíma5
varð Jóhannes málfærslumaður, eins
fljótt og aldur leyfði. Hin óvið-
jafnanlega málsnild hans bar frægð-
arorð hans út um gjörvalla liöfuð-
borgina og landið allt umhverfis.
Og enn pá var hann eigi meir en
18 vetra að aldri. Faðir hans var
dáinn, en móðir hans lifði. Þótt
eins fögur framtíð og framast má
verða, brosti við hinum unga mál-
færsiumanni, pá var móðir hans
samt sem áður ávallt með hryggu
bragði. Jóhannes hennar var enn
pá heiðingi, en lífstakmark móður
innvr var að gera liann kristinn.
Aldrei preyttist hún á pví að hvísla
orði guðs í eyra honum og rifja
upp fyrir honum kristin fræði, er
hún hafði kennt honum, pegar hann,
kornungur smásveinn, hvíldi í kjöltu
hennar. Með hjálp Ðíódórs kom
hún Jóhannesi til að lesa ritning-
una með alvörugefni. Þau ljetu
hann fyrst le*a pá kafla 1 gamla
testamentinu par sem hin áhrifa-
mikla spámannlega mælska hlaut að
vekja eptirtekt hans. Þcssi spámann-
lega maelska er eigi að eins fólgin
í hin» hátíðlega og guðdómlega
efni, heldur einnig í áhrifamiklum
orðbúningi, sem að nokkru leyti
byggist á eðli hins hljómríka he-
breska máls. Hann tók að lesa
ritninguna og eigi leið á löngu,
áður en sannleiki guðs orðs laust
eins og elding hjarta hans. Og
eptir langan og pungan andlegati
bartiaga kastaði hann heiðni, ljet
skírast og varð kristinn af hreinu
hjarta. Allur hugsunarháttur hans
breytist. Hinn glaðværi, nautnar-
gjarni málfærslutnaður, sem pangað
til hafði unað sjer bezt í solli jafn-
aldra sinna og á fjölmcnnum mann-
amótum og mannfundum, ætlaði nú
algjörlega að yfirgefa mannheiminn,
flýja út í eyðimörku, grafa par sín-
ar frábæru gáfur og pjóna par guði
sínum með föstu og bænahaldi ept-
ir sið einsetumanna. En tnóðirin
fjekk afstýrt pví. Ilún tók son
sinn við hönd sjer, leiddi hann inn
I svefnherbergi sitt, Ijet fallast á
rúm pað, er hún ól hann I, og
flóði I tárum. Með sorgblandinni
gleði rifjaði hún svo upp fyrir hon-
um allar pær ánægjustundir, er pau
höfðu liíað saman frá pví fyrsta.
Með peim bænum, sem móðir ein
getur beðið, beiddi hún hann að
yfirgefa sig ekki. Hún mælti: Þú
er hið einasta, sem jeg á. Tfir-
gefðu mig ekki. Gerðu mig ekkj
aptur að ekkju. Reittu eigi guð
til reiði mcð pví að hryggja móður
plna. Þessar bænir stóðst Jóhann-
es ekki. Hann varð kyrr I Anti-
okkíu og las kristileg vísindi af
miklum ákafa. Um pessar inundír
ritaði liann eiuuig sína víðfrægu
bók: Um prcstsdæmið.
Árið 874 e. Kr., andaðist Ant-
husa. Engin bönd gátu pá lialdið
Jóhannesi lengur I Antiokkiu. Hann
flúði margmenni borgarinnar og leit-
aði til nálægs, kyrrláts fjalls, hins
sedrusvaxna Lfbanons. Ilann byggði
sjer par smákofa og lifði par klaust-
urlífi ásamt nokkrum vinum sínum.
Hann vann svo ákaft og lifði svo
ströngu mei’ilætalífi, að hann missti
heilsuna. Og dauðvona varð að
flytja hann aptur til Antiokkiu ept-
ir tvö ár. Vinir li&ns veittu hon-
um alla aðhjúkrun. Hann komst
aptur til heilsu og biskup Anti-
okkíu, Meletíus, vígði Iiann til djákna.
Djáknarnir áttu sjerstaklega að ann-
ast sjúka og fátæka safnaðarineð-
liini. í 5 ár pjónaði Jóhsnnes em-
bsetti pessu með mesta dugnaði og
sainvizkusemi. Hann ritaði pá og
ýmsa smáritlinga, sem áunnu hon-
um mikla fræirð. Þeo-ar Meletius
biskup dó, kom sá maður, er Fla-
vian hjet, I hans stað. Flavian
biskup vildi fyrir hvern mun, að
.Jóhannes yrði prestur, en hann
færðist undan pvl á allan kátt. Að
síðustu varð hann að beygja sig
fyrir biskupi og svo var liann vlgð-
ur til prests árið 386 e. Kr. Þegar
pað frjettist um borgina, að pað
ætti að vígja hann, pá rifjaðist upp
hin forna ræðufræerð hans. Svo
mikill fjöldi kom til að heyra fyrstu
ræðu hans, að höfuðkirkja borgar-
innar gat eigi rúmað. Miklar voru
eptirvæntingar og vonir manna um
hinn nýja prest. Og pær brugðust
saunarlega ekki, pví ræða sú, sem
liann heilsaði söfnuðinum ineð og
enn er til, er eitthvert hið fegursta
minnismerki forngrískrar málsnilldar.
Með pessari fyrstu ræðu sinni her-
tók hann hugi manna um gjörvalla
Antiokkiu. í 11 ár var hann par
prestur og hafði afartnikil álirif.
Hann ]>rjedikaði venjulega tvisvar
á viku, laugardag og sunnudag og
optast tvisvar á dag. Hann flutti
ræður yfir alla ritninguna frá 1. bók
MSsetar til Opinberunarbókarinnar
eptir ræðutegund peirri, sem á ræðu-
mauna máli kallast hin /lomilitlska.
Margar af ræðum bans eru enn pá
til, en pó ér meiri hlutinn týndur.
Slíkur mannfjöldi streymdi opt að
ræðustól hans, að engin kirkja I
höfuð*taðnum gat rúmað, og prje-
dikaði hann pá úti á víðavangi.
Menn voru mjög hrifnir af ræðum
hans. Menn fögnuðu peim opt I
kirkjunni með óstöðvandi lófaklappi,
vcifuðu hvítum tröfum og hrópuðu:
,,Þú hinn 13. postulinn“. Tarðhann
pá opt og einatt mitt I ræðunni
að pagga niður I áheyrenduin sín-
um og minna pá á að gefa guði
dýrðina. Jeg hirði eigi, mselti hann,
ura hrós yðar eða klapp, en frelsi
sálna yðar liggur mjer á hjarta.
Eigi er mjer auðið að lýsa mælsku
prests þassa, svo í nokkurn sam-
jöfnuð komist við pað, sem hann
var. Hann var gæddur flestum ytri
og innri kostum mælskumanna. í
einu orði: Hann var fæddur ræðu-
snillingur af allra fyrstu stærð. Á-
samt hinum nafnfræga Demostbenes
myndar liann langfegurstu.tvístjörnu
á hinum alstirnda forngríska mál-
snilldar himni. Auðvitað skreytti
Jóhannes ræður sínar með öllu ytra
skrauti, unduríögrum og tignarleg-
um búningi orða, breyting raildar-
innar eptir pví sem efni krafði og
samsvarandi ytri limaburði. Ekkert
ytra skraut var hjer ofmikið. Iljer
var engin ósamkvæmni milli hins
ytra og hins innra, milli búnings
orðanna og efnis peirra. En pví
stórkostlegri og efnismeiri, sem ræð-
an er, pví háfieygari og víðtækari
hugmyndir sem hún flytur með sjer,
pví meira ytra skraut polir hún,
já heimtar hún. Veit jeg reyndar
að elskendur andleysisins og hat-
endur allrar ípróttar liafa legið lion-
um á hálsi fyrir hið ytra skraut
hans. En slíkt er svo eðlilegt, að
um ]>að er ekki að kvarta.
Þegar Jóhannes var nýlega orð-
inn prestur I Antíokkíu, pá vildi
keisarinn Theodosíus mikli leggja
nýjan skatt á borgarmenn. En peir
undu pví illa. Þeir gerðu uppreisn,
svívirtu og rifu niður myndastyttur
af keisaranum, konu hans og börn-
um. Hinn ofsafengni keisari var al-
veg hamslaus af reiði. Hann ógn-
aði með að brenna bæinn eldi, rífa
hann niður, svo ekki skyldi steinn
yfir steini standa. Og pað sást, að
hjer var full alvara á ferðum. Blóð-
dómarnir byrjuðu. Menn voru húð-
strýktir, háhhöggnir, kastað fyrir ó-
arga dýr, brenndir á báli og píndir
á allan hátt I varðhaldsklefunum.
Dag og nótt sáust konur af hærri
og lægri stjettuin við dyr varðhald-
anna. Hermennirnir ögra peim með
sverðunum og vilja bægja peim burtu.
En pær víkja ekki undan að held-
ur. Dauðahaldi hahla pær I dyra-
stólpa varðhaldanna. Hið slegna hár
flaksast fyrir hinum helkalda nætur-
stormi, táriu streyma úr augunum,
brjóstið titrar af ekka meðan pær
leggja dauðsólgið eyrað við dauða-
veinið I föður, bróður, manni eða.
elskhuga, sem böðlarnir eru að kvelja.
inni I varðhaldsklefunum. Dauðans
ógn og skelfing grúfði yfir höfuð-
borginni, er Jóhannes tók orðið.
Þetta var á föstunni. Hann prje-
dikaði daglega og sagði bæði Upp-
reisnarmönnum og keisaranum til
syndanna. Þannig komu írarn hinar
nafntoguðu ræður hans um mynda-
■tytturnar, sein evu óviðjafnanlegt
listaverk grískrar málsnilldar. Ilinn
fjörgainli biskup Flavian fór og
sjálfur til Konstantínópel til að mfkja
skap keisar.ans. Slíkur kraptur fylgdi
orðum Jóhannesar og bænum Flavians
að keisarinn ljet sefast og gaf mönn-
um upp sakir.