Lögberg - 27.08.1892, Qupperneq 2

2
LOGBEKU, LAUGARH'<;)\v 27. ÁGÚST LS»2
JJögbeiQ.
fleí* út að 57:5 llaii) Str. Winnipej!,
at Tht Lögberg Trinting &’ Tublishing Coy.
(Incorporated 27. May 1890).
Ritstjóri (Editor);
EINAR hfÖRLkJlSbUN
itusiNESS managf.r: MAOA LS J’A ULSON.
AUGLÝSINGAR: Siná-augíýsingar 1 eltt
skipti 25 cts. fyri/ :i<i orð eða ! putnl.
tálkslengdar; 1 do! . ur.> rnánuðir.n. A stærri
■iuglýsingum eða a.gi. 1» ictigri >1ma aj
sláttur eptn sa nmngi
BÚSTADA-.SKIPI i V ui • ndu verðui að til
Synna shrtflega og geta um fyrverone/i hi'
stað jaii. iu 1 ...
0 fANÁSKRIPT tílÁ/GKElÐSLUSTOEU
blaðsins er:
ÍHE LÓCBEHC PP,INTINC & PU8LISH- CO.
P. O. Bcx JÖ8, Winnipeg, Man.
UTANÁSKRIFT til KITSTJÓRANS er:
EDITOR LÖGBEKE.
P. O. BOX 368. WINNIPEG MAN.
--CAUaARDAGINN 27. ÁGÚST 1892.-
VKT Samkvæmt landslögum er uppsögn
t aupanda á blaði ógild, nema hann sé
kuldlaus, þegar hann segir upp. — Ef
kaupandi, sem er i skuld við blað-
:ð flytr vistferlum, án þess að tilkynna
neimilaskiftin, þá er það fyrir dómstól-
ttnum álitin sýnileg sönuun fyrir prett-
Gsum tilgangí.
Eftirleiðis verðr á hverri viku prent-
1.0 í blaðmu viðrkenning fyrir móttöku
aiira peninga, sem því hafa borizt fyrir-
utandi viku í pósti eða með bréfum,
c 11 ekki fyrir peningum, sem menn af-
nda sjálfir á afgreiðslustofu blaðsins*
, vi að þeir menn fá samstundis skriflega
vtðrkenning. — Bandarikjapeninga tekr
hiaðið fullu verði (af Bandaiíkjamönn-
um), og frá ísiandi eru íslenzkir pen
tigaseðlar teknir gildir ful’u verði sem
jui gun fyrir blaðið. — Sendið borgun í
J‘. 0. Money (Jrders, eða peninga i llt
yi*t.ered Letter. Sendið oss ekki bankaá
vísanir, sem borgast eiga annarstaðar en
í Winnipeg, nema 25ct3 aukaborgun fylg
fyrir innköllun.
HVEITIÐ.
*• .
Nú má telja víst, að Manitoba
fái góða uppskeru í ár. Frá öllum
pörturn fylkisins eru komnar fregnir
um að allmikið af iifeitinu sje slegið,
og í næ3tu viku er búizt við að upp-
skeran verði um garð gengin. Hveit-
ið verður mikið og gott, eptir pvísem
fullyrt er í dagblöðunum, að undan-
teknum einum eða tveimur sveitum.
Fyrsta frostið kom í fyrra 2».
ágúst, og nálega á liverri nótt var kalt
einar tvær vikur. Nú er uppskeran
miklu lengra á leið komin heldur en
pessa dagau 1 í fyrra, og er fullyrt að
mjög hart i'rost pyrfti að koma til
pess að gera nokkurt alvarlegt tjón.
Uin 15. septemberer búizt við að flut-
ingur á hvoitinu verði byrjaður til
fulls. Verðið verður lágt, að minnsta
kosti framan af, líklegast ekki nema
50 cents í byrjuninn fyrir bezta hveiti,
enda er ekki furða pó að verðið á hinu
njfja hveiti verði ekki hátt, pegarpess
er gætt, að 800,000 bushel af gömlu
hveiti ligja enn óseld í kornhlöðunum
í E'ort William.
ÁSTÆÐULAUS ÓÁNÆGJA.
O3S hefur borizt til eyrna, að
vestur í ÞingvalIanjOendunni sjeu
ymsir vinir vorir óánægðir með pað,
að Lögberg hefur við og við í sumar
fært lesendum sínum óskemmtilegar
fregnir um ástandið par vestra. Þessi
óámægja er, að voru éliti, svo ástæðu-
lítil sem hún getur framast verið.
Það hefði auðvitað verið oss
margfalt gcðfeldara, ef Lögberg hefði
getað fært pær fregnir, að nllt Ijeki
par í lyndi. Eri vjer ráðutn ekki pví,
hvað við ber, hvorki í Þingvalla-ný-
lendunni nje ánnars stað :r í heitninum,
og eitt halzta ætlunarverk Lögbergs,
eins og annarafrjettablaða, er, að færa
samvizkusamlega og rjett í letur pað
sem gerist og búast má við að lesend-
ur blaðsins kæri stg eitthvað um að fá
að vita. Það ætlunarverk höfurn vjer
ávallt reynt að inna af iictidí, ekkort
síður að pví er snertir Þingvallaný-
lenduna heldur en aðrar 'nýlendur ís-
lendinga.
Það er og sannfæring vor, að op-
inberar umræður um ástand nýlend-
unnar verði henni fyrir beztu. Það
er áreiðanlega inegn óánægja í ýms-
um mönnum p..r vcstra. Það parf að
ræðast opinberlega, á hverjuui rökum
sú óánægja er hyggð. Sje pað ekki
gert, pá getur liún graflð um sig í
latiini lano-t um meira en uóðu hófi
O O
gegnir. Eins og Mr. Paulson bendir
á f grein sinni á öðrum stað hjerí blað-
inu, pá er ekki lítið í liúfi, pegar ræða
er um að rífa sig upp af löndum sín-
um, eptir að menn liafa fyrirgert sín-
um landtökurjetti framvegis hjer í
landi. Og par sem pessi nýlenda er,
að Lögbergsnýlendunni meðtalinni,
orðin svo öflug og tnannmörg sem hún
er, pá er pað auðvitað einkar pýðing-
armikið atriði fyrir allan pjóðflokk
vorn hjer vestra, »ð ekki verði hrapað
að neinu að pví er nýlenduna snertir,
en að sýnd verði öll sú stilling og
gætni, sem framast er unnt.
Það sem fyrst virðist vera fyrir
hendi er að gera sjer fyllilega ljóst,
hvort hnekkir sá er nýlendan hefur
erðið fyrir í ár er eingöngu náttúrunni
par að tvénna, • og hvort ástæða er til
að búast við slfkum hnokki framvegis,
ef rjett er að farið. Það purfa menn
að hugleiða vandlega og pað purfa
menn að ræða. Greia Mr. Paulsons
virðist vera góður grundvöllur fyrir
slíkar umræður. Það er svo sem sjálf-
sagt, að Lögberg tekur með pökkum
hverjar sem helzt athugasemdir við pá
grein, óskar að eins, að pær verði rit-
aðar af jafn-mikilli stilling og gætni
eins og pessi inngangsgrein að vænt-
aalegum umræðum um málið.
En umfram allt biðjum vjer vini
vora í Þingvallanýlendunni, að taka
pví ekki með óánægju og grernju, pó
I.ögberg gangi ekki fram hjá pví
pegjandi, pegar uppskera bregzt eitt
sumar svo að segja algerlega í allri
nýlendunni, og pegar slíkar sögur eru
sagðar af nýlenduunar eigin mönnum,
sem oss liafa hvað eptir annað verið
færðar í sumar. Lögberg gerir ekki
slíkt af óvildarhug, enda vonum vjer,
að allir skynsamir og sanngjarnir
menn muni hljóta að kannast við pað,
að blað vort liefur frá pví fyrsta sýnt
allt annað en óvild í nýlendunnar
garð.
SKÓLAMÁL FYLKISINS.
Ýmsum, sem ekki eru gersamlega
blindaðir af kapólskri ofsfæki en hall-
ast pó af einni eða annari ástæðu að
hinurn kapólska flokki hjer í landinu,
rís augsýnilega hugur við að sam-
bandspingið fari að gefa út kúgunar-
lög gegn pessu fylki viðvíkjandi
skólamálum pess. Því að vitaskuld
væri pað ekkert annað en hrein og
bein kúgun, ef farið væri að neyða
fylkið á einhvern hátt til að víkja frá
peirri stefnu, en æðsti dómstóll ríkis-
ins hefur úrskurðað að ekki komi í
bága við nein rjettindi, er nokkur
flokkur manna eigi heimting á. Þess
vegna er bú allmikið ritað um að
rayna að komast að einhverjum samn-
ingum við Manitoba-stjórnina, fá hana
til að slaka einhvern veginn svo til við
kapólska menn, að peir megi vel við
una, úr pví sem gera er.
Samningurinn, sem helzt virðist
vaka fyrir pessum miðlunarmönnuin,
er í pví innifalinn, að kapólskir menn
noti að nafninu til skóla fylkisins, en
börnum peirra sjeu samt ætlaðir aðrir
skóla. heldur en börnum prótestanta.
En lítil líkindi eru til pess, aðstjórnin
aðhyllist pá uppástungu. Það er ekki
sjáanlegt annað en slíkt væri í raun-
inni gainla tvískijita skólafyrirkamu-
lagið, að eins klætt í dularbúning.
Eitt aðalatriðið í sameiginlega skóla-
fyrirkotnulaginu er einmitt pað, að fá
börn kapólskra manna til að sækja
sömu skólana sem börn annara raanna
sækja. Tilgangurinn með pví er að
vinna á móti peim hleypidóinum, sem
skóla-aðskilnaðurinn kemur inn hjá
borgurum landsins, hvei jum gegn öðr-
um. 'I’ilgangnr satneiginlegu skólanna
er auðvitað ekki sá, að vinna sligáka-
pólskri trú lijer í fylkinu, heldur að
gera fylkisbúa að einni heild, aptra
pví að svo og stór partur íbúum pess
alist upp ineð peirri meðvitund, að
allir aðrir sjeu sjer andstæðir og ger-
samlega óiíkir. Það er ekki sjáan-
legt, að slíktir tilgangur náist með
hinni ny'ju hugmynd kapólskra manna,
eða að neitt væri unriið með baráttu
fylkisins fyrir skólamáliuu og sigri
pess, ef slíkt samkomulng fengi frairi-
gang.
IIAFA DÝRIN MÁL?
Eptir danskan náttúrufiTeðing
Oeory Lutken.
Það var altítt í ævintýruiium, að
söguhetjan gat lieyrt grasið gróa og
talað við dýrin. Það er ekki líklegt,
að heyrn vqr nái slíkum proska, að
vjer getum nokkurn tíma heyrt grasið
gróa, eri pað er mjög líklegt, að sá
tí«ii komi, að vjer getum talað saman
við dýr merkurinnar. En hafa dýrin
mál? Það iriætti sannarlega veraórag-
ur maður, sem neitaði pví algerlega.
Við sjáum allt í kring um okkur of
margt, sem kbendir á pað, að dýrin
geri hvert öðru ýmislegt skiljanlegt,
til pess að hafa nokkurn rjett til pess
að neita pví afdráttarlaust, Sum dýr
eru að sönnu hljóðlaus, algerlega að
pví er sýnist. En láta pau pá ekki
„hugsanir11 sínar á einhvern hátt í ljós,
til dæmis á svipaðan hátt og heyrnar-
lausir menn og rnállausir gera. Eða
getur ekki skeð, að pau noti leyni-
mál, líkt og elskendur, geri sig skilj-
anleg nieð líkamstilburðum og
augnaráði?
Þegar talað er um mál í pessu
sambandi, pi verða menn að gera sjer
pað Ijóst, að ekki er átt við ræðu, sem
samanstendur af ákveðnum orðum.
Vjer viðhöfum orðið í pess víðustu
merkingu, og skiljum pað við pað, að
ein skepna geti látið annari í ljósi pað
sein henni byri í huga. Þegar dyr
rekur upp eitthvert hljóð eða hefur í
frammi einhvern líkamstilburð vegna
einhverrar innri hugar- eða tilfinning-
ar-hræringar, og pegar pettaframleið-
ir tilsvarandi hljóð eða líkamstilburð
hjá öðru dyri, pá er petta nokkurs-
konar mál. Þegar hjerinn slær fót-
unum ótt í jörðina, pá vita hjera-ná-
ungar lians, að hætta er í nánd, og
haga sjer eptir pví. Þetta er hjera-
mál. Þegar veiðimaðurinn hermir
eptir hjeranum og kemurpaanigsömu
hugmynd inn, pá„talar“ hann á hjera-
máli. Mörg dýr viðhafa irterki, sem
vitaskuld skiljast með augunum.
Maurarnir tala samanmeð pví að snerta
preifihornin og fæturna; mörg skorkvik-
indi nudda vængjaskeiðarnar; petta
er dýramál í sínu einfaldasta formi.
Það lætur að eins fáar hugmyndir í
ljós. En pað eru til dyr, sem geta
temprað raddir sínar. Jafnvel hjer-
inn, sem sýnist vera hljóðlaus, er stöð-
ugt að gefa hljóð af sjer, og pað parf
ekki að veita peim hljóðutn nákvæma
eptirtekt, til pess að verða pess var,
að pau eru allt af að breytast, verða
hærri og lægri, sterkari og veikari.
Þessi aðferð við að láta hug sinn í
ljós breytist allmikið, ef dýrin eru tek-
in úr alnu villiástandi og tamin. Villi-
hundurínn, t. d., galtir mjög lítið,
pegar hann er frjáls. En pað er al-
kunnugt, hvernig tömdu hundarnir
gelta og geta látið hug sinn í ljós.
Menn hafa tekið eptir pví, að ef tam-
inn hundur verður aptur viltur, pá
missir hann röddina.
Þessar „hljóin-raddir“ eru fram-
leiddar í koki dýranna á líkan hátt og
mál mannsins. en pær eru ekki eigin-
legar .,raddir“, nje heldur eiginlegt
„mál“, en pó láta pær fyllilega í ljós
sálarástand dýrsin#. Ef Chimpanci-
apinn er kitlaður í olbogabótinni, pá
kemur fram á andliti lians líkt glott
og á manni, pegar eins stendur á fyrir
honum; hann rekur líka upp hljóð,
sem líkjast hlátri. Eins ef með óran-
gútanginn. Gorilla-apinn hniklar
brýrnar, pegar hann reiðist, ' alveg
eins 00 maður. Menn hafa líka tekið
r>
eptir algerðri breyting á andlitsvöðv-
unum á öpum, pegar eitthvað óvenju-
legt er að bera við, hvort sem pað nú
cr pægilegt eða ópægilegt. Hið
sama á sjer stað hjá börnum. Hjá
öpunum or augsýnilega sama sam-
bandið milli andlitsvöðvanna og radd-
vöðvanna eins og hjá manninum.
Geti dýrin látið í Ijós allt pað sem
fyrir poim vakir, hvers vegna má pá
ekki segja, að pau haíi rnál? Vita-
skuld er pað rojög ófullkomið, eu til-
tö’ulega er psð ekki lengra frá siðuðu
mannsináli lieldur eu mál Pesheraimii,
sem í eyrum Norðurálfumanna hljóm-
ar líkt og arg bg skrækir dýra. Becli-
stein hefur tekið eptir pví, að söng-
fuglinn Jringilla caelebs læturfögnuð
í Ijós með pví að kvaka einusinni
samstöfunina „íínk“, og liann gerir pað
greiniíega, en pegar hann «r reiður,
pá verður samstafan preföld —- „fínk-
fínk-fínk! cn sorg og meðaumkvun
lætur haun í Ijósi með: „Triff-triff.“
Ilouzeau hafnr tekið eptir pví, að 11I-
gengar hænur hafa að ininnsta kosti
tiu mismunandi hljóð, sem önnur
hænsni skilja vcl. Rengger hefur
tekið eptir að hinn róulangi Cebus í
Suður Ameríku ljet undran í ljós með
hljóði, sem var milli blísturs og args,
og ópolinmæði með „hú! hú!“ og að
hann liafi sjerstakt arg fyrir kvöl og
Ótta. Darwin hjelt, að hann hefði
tekið eptir tíu mismunandi hljóðum
hjá pessum sarna apa, og öll fram-
leiddu pau tilsvarandi hugarástand
hjá öðrum öpum. Brem segir pað
sama. En hversvegna tína til vitnis-
burði lærðra inanna? Vjerhöfum all-
ir í daglegu iífi tekið eptir einhverju
svipuðu. Tilraunir Dr. Garners við-
víkjandi apainálinu eru og alkunnar.
En gæta verða menn sin gegn peirri
trú, að aparnir hafi mál með ákveðnum
orðum. En pað er naumast hægt að
segja um suma villimenn, að ræða
peirra sje ákyeðin orð. Mál Skógar-
mannanna er svo ógreinilegt, að peir
verða að viðhafa líkamstilburði til
pess að geta gert sig skiljanlega. Að
hinu leytinu láta hrafnar, prestir, star-
ar og margir fleiri fuglar hug sinn í
ljós í vel ákveðnum hljóðum. Páfa-
gaukarnir nefna orð furðu skýrt, pó
að peir skilji ekki pað sem peir sjálfir
segja. Þetta sýnir, að fleiri lifandi
verur en waðurinn liafa líkamsfæri
pau er nauðsynleg eru til að fram-
leiða orð er kveða má að. Apar Dr.
Garners sýnast hafa ákveðin orð, eptir
pvf sem liann segir frá, en cTrðáfjöIdi
peirra er framúrskarandi lítill. En
hvað pvi atriði viðvíkur, pá má segja,
að jafnvel meðal manntaðra pjðða sje
orðgnóttin sumstaðar sára-lítil.
Franskur bóndi, sem liefur frem-
ur lítið hugsanasvið, kemst af með
600 orð, par sem aptur á móti heim-
spekingur parf á 20 sinnum eins
mörguin orðum að lialda. í gamla
testamentinu eru að eins 5,642 orð,
í Shakespearo 15,000 og í ritum Vol-
taires 20,000. Þegar -pessa er gætt,
hvers vegna ætti pá ekki apinn að
geta komizt af með 20?
Það eru enn ófengnar ýmsar líf-
fræðislegar sannaair fyrir niðurstöðu
Dr. Garners um roál apanna, og pær
sannanir verða að koma áður en menn
taka liana trúanlega til fulls; pví að
Brosa hefur, að pví er virðist til fulls,
sannað, að hæfileikinn til að tala í
ákveðnum orðum sje kominn undir
sjerstökum vef í heilanum, einkum
vinstramegin í höfðinu. Hafa talandi
aparnir pennan vef? Broca hefur
kannazt við pað, að pað geti skeð, áð
sumir apar liafi hins fyrstu byrjun til
slíks vefs; en við síðari rannsóknir
hefur ekki sannazt, að hún sje til hjá
hinum lœgri apategundum.
Athugas. Jnjðarans. Dr. Garuor
sá er minnzt er á í greininni hjer að
framan er um pað lcyti að fara til Af-
ríku til pess að kynnast enn betur
apamálinu, hefur í liyggju í pví skyni
að búa um langan tíma í skógum,
sem ógrynni af öpum liefst við í.
•g-«-
HORFURNAR í ÞINGN'ALLA-
NÝLENDUNM.
Það liefir ekki verið venia inín,
pogar jeg hef ferðazt um ír-leiizku ný-
lendurnnr, að gefa neina iýsingu af
pví, í Lögbergi, hvernig mjer hefur
litizt á ástandið hjá b:i,ndum. "legr
hef fyrst og fremst ekki álitið slíkar
lýsingar nauðsynlegar, enda æfinlega
átt fjarska annríkt eptir ]>au ferðalög.
í petta sinn vík jeg írá reglunni.
Jeg hofi ásett mjer að fara fáum orð-
uni nin horfurnar í Þingvellanylend-
unni, eins og mjer virðast pær vera,
vegna. pess að nú eru fáeinirmenn að
flytja puðan, og ýms>r af peim sem
eptir sitja eru í vafa nni, hvort peir
eigi að fara líka eða bíða og vita hvað
ókoinni tíminn geymir í skauti slnn.
Þegar jeg kom til Ohurcbbridge,
skildi jeg mjög ótvíræðlega á vinum
mínum par, að peim pótti grein um
ástandið í Þhigvallanýlendunni, sem
stóð i 56. tölubl. Lögbergs, miður
sanngjörn; peir sögðu að pað sem par
væri skrifað væri ósatt og að pað væri
auðsjáanlega eptir einhverjum sem
bæri óvildarhug til nýiendunnar.
Rjett á eptir talaði jeg við mann sem
var að flytja burt og hann lýsti horf-
unum nákvæmlega eins og gert var í
Lögbergs greininni. Hntm sagði að
hagar væri ljelegir, og skepnur pess
vegna magrar og í lágu verði, gras-
brastur og vatnslaysi mjög tilfinnan-
legt og akrar nær pví alstaðar ónýtir.
Eins og nærri má geta vissi jeg ekki
hverjum jeg átti að trúa, peim sem
hjeldu með nýlendunni eða á móti
henni. Jeg bjóst við að délítil lilut-
drægni ætti sjer stað hjá béðum. Jeg
áleit mjög rangt að halda fram með
nýlendmnni, ef alt pað sem á móti
lienni var haft væri satt, og pess vegna
veitti jeg ástandinu nákvæma eptir-
tekt og útvegaði mjer allar pær upp-
lýsingar, sem kostur var á.
Það er, pví miður, satt að hveiti
uppskeran hefir allvíðast brugðizt hjá
Islendingum (pó eru fallegir akrar
lljé fáeinum). HnyBlrnpftrlIiid or {
syðri nýlendunni og vatnsleysi or
víða mjög tilíinnanlegt. Aptur
á móti er nægur bithagi alstaðar í
nýlendunni. Það að skepnur eru
magrar kemur til pví, að pær hafa
ekki uóg vatn en ekki af vöntum &
góðum högum.
Áður en menn ráða við sig að
flytja burt úr nýlendunni vildi jeg
benda peim á að íhuga vaudlega,
hverju þessi misbrestur á gróðri er að
leennay og hvort ekki er hægt að bœla
ur vatnsleysinu. Komist menn að
peirri niðurstöðu að hveiti geti ekki
prifizt, árlega muni verða grasbrestur
og ekki sje liægtað gefa sig við gripa-
rækt vegna vatnaleysis, pá er rjett að
flýtja burtu úr nýlendunni, pví fyrr
pví betra.
Eptir peim upplýsingum, sem jeg
fjekk, álít jeg aðgrasbresturinn í suð-
urnýlendunni sje mjög eðlilegur.
Síðastliðinn vetur fjell nær pví eng-
inn snjór í nýlendunni; pað eitt hefði
verið nóg ástæða til pess að petta
sumar yrði grusbrestur, en par við
bættist geysi mikill sljettueldur uin
lok aprílm., sem brendi burtn alla
grasrót á stórum laridsflákum. Við
svona löguðu óhappi parf ekki að hú-
ast framvegis. Snjóleysis vetrar
koma tiltölulega sjaldan og sljettu-
eldarnir eru ekki landinu að k«nna,
peir geta alstaðar að borið. (Aðferð
til pess að fyrirbyggja sljettuelda
býst jeg við að Lögberg bendi les-
endum sínum á innan skatnms). Jeg
er hræddur um að uppskeru-brestur á
hveiti hjá íslendingum í Þingvalla-
nýlendunni í sumar sjc ekki að öllu
leyti landinu nje veðráttunni að
Brúkaö á millíónum heimila. 40 ára á markaðinum.