Lögberg - 21.02.1895, Qupperneq 4

4
LóGBERG, FIMMTUDAGINN 21. FEBRUAR 1895.
UögberQ.
(iefi5 út a5 148 Prinoess Str., Winnipeg Ma
of The /jjgberg Printing &• Puhlishing Ce'y.
(Incorporated May 27, i89o).
Ritstjóri (Editor);
EINAR HJÖRLEIFSSON
Bnsirt(tss mamager: B. T. BJORNSON.
AUGLÝSINUAR: Smá-auglýsingar i eitt
skipti 26 cts. fyrir 30 orC eða 1 þuml.
dálkslengdar; 1 doll. um mánuSinn. A stærri
auglýsingum eCa augl. um lengri tima ai-
s'áttur eptir samningi,
BÚSTAD A-SKIPXI kaupenda verSur aS tii
kynna ikri/lega og geta um fyrverandi bú
staS jafnframt.
UTANÁSKRIFT til AFGREIÐSLUSTOFU
blaSsins er:
TKE LÓCBERC PRINTINC & PUBLISIf. CO.
P. O. Box 868, Winnipeg, Man.
UTANÁSKRIFT til RITSTJÓRANS er:
F.DITOK LÖ«BF.R«.
O. BOX 3Ö8. WINNIPEG MAN.
-- FIMMTUDA9INN 2l. PKBB. 1895.—
ty Samkvæm lap'-.slogum er uppsögn
kaupanda á blaöi ógild, nema hann sé
skuldlaus, þegar hann segir upp. — Bf
kaupandi, sem er S skuld viö blað-
iö fljrtr vistferlum, án )>ess aö tilkynna
beimilaskíftin, ).á er >aö fyrir dómstól-
unum álitin sýnileg sönuun fyrir ^rett-
vísum tilgang’.
jy Eptirleiöis verður nverjum |>eim sem
sendir oss peninga fyrir blaðið sent viður
kenmng fyrir borguninni á brjefaspjaldi,
hvort sem borganirnar hafa til vor komið
frá Umboðsmönnum vorum eða á annan
hátt. Ef menn fá ekki slíkar viðurkenn-
ingar eptir hæfilega lángan tíma, óskum
vjer, að peir geri oss aðvart um það.
__ Bandaríkjapeninga tekr blaðið
fullu verði (af Bandaríkjamönnum),
og frá íslandi eru íslenzkir pen-
ingaseðlar teknir gildir fullu verSi sem
borgun fyrir blaðið. — Sendið borgun í
V. 0. iftmey Orders, eða peninga í Rt
gwtered Letter. Sendið oss ekki bankaá
visanir, sem borgast eiga anriarstaðar en
Winnipeg, nema 25cts aukaborgun fylgi
fyrir innköllun.
TiLsóknarafi og frásóknaraíi.
llæða Einars Iljörlcifssonar á sam-
komunni í Tjalbúðinni 19. J>. m.
I>að eru til tvö andstæð öfl í
heiminum, sem halda öllum hlutum í
jafnvægi. Annað peirra er kallað
centrij>etal-&t\; J>að er sá eiginleiki
hlutanna, að leitast við að sækja til
miðpunkts hringbrautar sinnar. Hitt
er kallað centrifugal-afl; J>að er sá
eiginleiki hlutanna, að leitast við að
sækja frá miðpurikti hringbrautar
sinnar. Hvorugt af pessum öflum
iná vanta, til pess að allur heimurinn
fari ek.ki á ringulreið.
Svipuð öfl eru í mannlífinu, verk-
andi meira og minna í sálu hvers ein-
asta manns.
Það er afl par, sem knýrmann að
öðrum mönnum, knýr mann til að
leita samvistar ineð peim, samvinnu
með peim, fjelagsskapar við pá; pað
er aflið, sem kemur oss til að líta á
sjálfa oss sein part af stærri lieild,
atíið, sem kemur oss til að finna til
með öðr„m mönnum, aflið, sem kem-
ur oss til að el.-ka aðra menn. l>að
er aflið, sem heldur saman heimilun-
um, sveitaifjelögunum, mannfjelag-
inu. l>að er mannlifsins sameinandi,
organisjerancli afl.
Svo er líka til annað afl í sálum
vorum, sem knjfr oss frá öðrum
mönnum, tilfinning fyrir pví, að vjer
sjeum nokkuð öðruvísi en aðrir menn,
meira eða minna sterk óbeit á pví hjá
öðrum mönnum, sem er andstætt voru
eigin eðhsfari, meira eða minna sterk
tilhneiging til að gera J>að gildandi,
sem vjer höfum ekki sameiginlegt
með öðrum mönnum umhverfis oss,
hvað sem öllu öðru líður. l>að er afl-
ið, sem gerir oss að sjálfstæðum
mönnum. l>að er aflið, sem kennir
oss að treysta á vorn eigin mátt, opt
og tíðnm aðalaílið, sem gerir menn
að miklum mönnum. t>að er endur-
nfjuuarafl manDlífsins, frjófgunarafl
mannsandans; pað er aflið, sem frem-
ur öliu öðru varðveitir mannlífið frá
að verða að stöðupolli. En pað er
líka mannlífsins sundrandi og niður-
brjótandi afl.
l>að er svo sem auðvitað, að
hvorugt af pessum öflura má vanta.
t>ví meira jpfnvægi, sem er á roilli
peirra, pví fullkomnara verður líf
mannsins.
Mjer dettur ekki í hug að segja,
að petta jafnvægi hafi ekki verið pol-
anlegt í lífi Vestur-íslendinga; jeg
held pað hafi verið svo mikið, sem
framast var unnt að vonast eptir, eptir
pví sem á stóð með 03S að öllu leyti.
Dví að eins hefur líka Vestur-íslend-
ingum tekizt að verða að peim mönn-
um, sem peir eru orðnir. Eu hins
dylst jeg ekki, að jeg held að sterk á-
stæða liafi verið fyrir alla pá, sem
viljað hafa pjóð vorri vel, beggja
tnegin hafsins, að leggja aðaláherzl-
una á tilsóknaraflið í mannsálunum,
og jeg held að ástæða sje til pess enn.
Dví að peir hafa verið svo marg-
ir og eru svo margir enn, sem virðast
hafa ýmugust á pví aíii. Dið liafið
vafalaust tekið eptir pví, að svo að
segja hver einasti maður, sem hefur
tekið sjer fyrir hendur meðal vor
hjer vestra, að : ameina liugi vora og
störf, koma skipulagi á starfsemina,
hefur orðið fyrir álasi. Og hafi ein-
hverjir menn öðrum fremur reynt að
halda saman, reynt að vera hver öðr-
um góðir, reynt að vinna saman að
einliverju, sem peim hefur legið á
hjarta, pá hefur peim verið gefið
nafnið „klÍKka". Og pað hefur átt
að vera dæmalaust skammarlegt að
vera í slíkum klikkum. Og pegar
sumir náungar hafa viljað hæla sjer
sem mest, hreykja sjer sem hæst,
sy'na sem greinilegast,hve miklir and-
legir manndómsinenn peir væru, pá
hafa peir látið pess getið, að peir
væru engir „klikkumenn14 eða engir
jMrtymenn. Fyrir mínum sjónum er
pað meira en vafasamt, að peim hafi
með pví í raun og veru tekizt að
hæla sjálfum sjer. Jeg fyrir mitt
leyti vona, að jeg verði ævinnlega og
allstaðar „klikkumaður“, hva" sem
jeg verð í heiminum, að jeg finni
hvervetna menn, sem mjer pykir
innilega vænt uni, menn, sem jeg hef
unun af að vera með, menn, sem jeg
vil vinna með, og menn, sem vilja
vinna með mjer.
Hverjir eru pað eiginlega, sem
hafa komið pví til leiðar, sem Vestur-
íslendingum er almennt talið til gild-
is? Hverjir hafa gengizt fyrir og
haldið upjii vestur íslenzkum fjelags-
skap í öllurn hans myndum, vestur-
íslenzku kirkjulífi, vestur-íslenzkum
blöðum, vestur-íslenzkri pólitík?
Hverjir hafa mest leitazt við, að fá
vestur-íslenzkan almenning til pess
að leggja rækt við málefni ættjarðar
vorrar, andleg og veraldleg, hag-
fræðisleg og bókmenntaleg, og
geyma endurminningarnar um hana í
tryggum og ástríkum hjörtum? Og
hverjir hafa fastast knúð menn til að
leita sjer innlendrar menntunar og
afla sjer pekkingar á málum pessa
lands? Skyldu pað ekki vera menn-
irnir, sem heima eiga í einhverjum
„khkkum“, hverju nafni sem menn
nú vilja nefna pær?
Hverjir eru pað aptur á móti,
sem ekki virðast botna nema sárlítið
í pví sem menn hafa hjer verið að
gera og segja? Hverjir eru pað, sem
eltast parf við eins og sauðkindur,
pegar til kosninga kemur, og hafa
líka álíka vit á peim málum, sem at-
kvæði eru greidd um, eins og kvfa-
rollur? Ilverjir eru pað, sem komið
hafa á Islendinga í pessu landi pví
lakasta óorði, sem nolckurn tíina hefur
á pá koinizt, pví óorði, að pað megi
kaupa pá eins og kvikf je við kosn-
ingar, óorði, sem er eins óverðskuld-
að, almennt talað, eins og pað er
andstyggilegt? Skyldu pað ekki
vera menn úr peim flokkinum, sem
pykjast of „sjálfstæðir“ til pess að
standa í nokkurri „klikku“?
Dvf er miður, að pað eru enn of
of margt af slíkum mönnum vor á
meðal, pó að jeg sje sannfærður um,
að peir sjeu stöðugt að fækka. Sjera
Jón Bjarnason hefur gert afarskil-
meikilega og skarpa grein fyrir af-
stöðu peirra við mál vor og fram-
komu peirra í fyrirlestri sínum um
„íslenzkan nihilismus“. Hatin bend-
ir par á, að framkoma peirra eða
framkomuleysi sje sprottið af pví, að
peir trúi ekki á neitt „netna núllið
sitt“, og pað trúleysi stafi aptur af
sinnuleysi pvf sem um langan aldur
hafi átt sjer stað á ættjörð vorri.
Sjálfsagt hefur sú skýring mikið til
síns máls, en jeg beld pó, að víðar
verði að leita, ef komast á til fulls
fyrir upptökin. Sannleikuiinn er sá,
að í peim tíma, sem vjer lifuin á,
liggur, einkum að pvf er sneitir pann
hluta heimsins,sem sterkust áhrif hefnr
haft á íslendinga á sfðustu áratugum,
sterk tilhneiging til pess að gera
miklu meira úr frásóknarafliuu heldur
en tilsóknaraflinu í mannlífinu.
Sú stefna er sprottin af frelsisprá
mannsandans, og pað er skylda manna
að leitast við að skilja liana, í stað
pess að berahana brigzlum og illmæl-
um, eins og sumum er svo gjarnt til.
Hún er sprottin af tilfinningunni fyrir
pví, að einstaklings frelsið sje dýr-
mætast af öllu frelsi, að hið svo kall-
aða pólitíska frelsi sje einskis virði,
svo framarlega sem frelsi einstaklings-
ins gagnvart mannfjelaginu sje pví
ekki samfara. Hún leggur alla á-
herzluna á rjettindi einstaklingsins
og skyldur hans við sjálfan sig. Og
svo sem til pess að herða á peirri
kenningu, vekur hún miklu meiri at-
hygli á pví sem illt er í mannfjelag-
inu, bendir miklu skarpara á pað, hve
einstaklingurinn eigi par örðugt að-
stöðu, heldur en á pað sem gott er í
lífinu og á hlunnindi pau sem ein
staklingurinn nýtur við pað að vera I
menntuðu mannfjelagi. Hún bend-
ir einstaklingnum vandlega á sjálf-
an sig, eins og vera ber; en henni
láist allt of opt, að benda hon-
um á aðra menn. Hún segir við
einstaklinginn, eins og vera ber:
legðu rækt við allt gott og myndar-
legt, sem í pjer er; en hún gleymir
allt of opt, að brýna fyrir honum, að
virða pað sem gott er og myndarlegt
í öðruin mönnum, enda pótt pað
komi í bága við hans eigin geðpekkni,
hans eigin skoðanir, hans eigin tilfinn-
ingar. Hún kennir einstaklingnum, að
virða og elska sjálfan sig, eins og vera
ber; en henni láist allt of opt að
kenna honum að virða og elska ná-
ung-ann.
Akveðnustu orðin, sem jeg man
eptir í svipinn, í pessa átt, standa í
niðurlagi eins leikritsins eptir Henrik
Ibsen, heimsins mesta núlifandi leik-
ritaskálds. Honutn farast par orð á
pá leið, að sá maðurinn sje öflugastur,
sem komist næst pvf að standa aleinn.
En pótt livergi sje, mjer vitanlega,
jafn-kröptuglega að orði komizt í ís-
lenzkum bókmenntum, pá er pessi
sami andi meira og minna ríkjandi í
öllu hinum yngri islenzka skáldskap.
Tökum til dæmis Dorgils gjallanda.
Hvað eru sögur hans ,Ofan úr sveitum,
í raun og veru annað en ástríðurík mál-
sókn einstaklingsins gegn mannfje-
laginu? Og tökum til dæmis Önnu í
„Vordraum“ GestsPálssonar, persónu,
sem höfundurinn hefur teiknað svo
aðdáanlega f fáum dráttum. Hún
kemst að peirri niðurstöðu, að mesta
ánægjan í lífinu sje sú, að vera góður
við skopnurnar. Hvers vegna skyldi
vera svo miklu meiri ánægja í pvt
fólgin, að vera góður við skepnurnar,
en að vera góður við mcnnina?
Dað sæti illa á mjer, að álasa peim
skáldskap, sem hjer er um að ræða,
enda veit jeg ekki til pess, að aðrir
hafi gert sjer meira far en jeg um
pað, að benda á pað í honum, sem er
gott, og koma mönnum til að skilja
pað. En engu að síður held jeg pví
fram, að hann sje nokkuð einhliða,
eins og öll sú stefna, sem hann heyrir
til. Og verði andinn, sem í honum
býr, ríkjandi, án fullkomins jafnvæg-
is, pá er hann í meira lagi varhuga-
verður. Dví að pað á sannarlega ekki
við almennt, að mennirnir sjeu öflug-
astir, ef peir standa einir síns liðs,
hvað sem kann að mega segja um
einstöku andans stórmenni. Og pað
hefnir sín alvarlega, ef einstakling-
arnir fara að skoðasig fyrst og fremst
sem málsparta, sem eigi í höggi við
fjelagslffið, og allt af purfi að vera á
vaðbergi til pess að vernda rjett siun
gegn verulegri eða ímyndaðri rang-
sleitni. Dað verður hollari hugsuuar-
háttur,að líta á sjálfan sig sem bróðar
eða systur annara manna, og brýna
fyrir sjer að vera peirn til góðs. Dað
er enginn vafi á pví, að pað gerir
manninn færsælli, að venja sig á að
líta vinaraugum á aðra menn. Mun-
um eptir frúÖnnu í „Vordraumnum“.
Var hún ánægð og farsæl, pessi auð-
uga, gáfaða og tilfioningarfka kona?
Nei. Henni fannst hún vera í andleg-
um dofakufli, og hún hafði um mörg
ár sárpráð einhverja augnabliksskfmu
af lukku, og svo bara fundið, hvernig
kuflinn prýsti að henni meira og meira.
Skyldi ekki sú ófarsæld hafa staðið í
sambandi við pað, að frásóknaraflið í
sál hennar frá öðrum mönnum var
orðið svo ríkt, að henni datt að eins í
hug að vera góð við skeppnurnar, en
ekki að vera góð við menn? Ætli hún
hefði ekki orðið færsælli, ætli dofa-
kuflinn hefði ekki farið að rýmkast,
ef hún befði tekið sjer fyrir hendur
að láta aðra menn hafa eitthvert veru-
legt gagn af tilveru sinni, ef hún
hefði farið að vinna og stríða með ná-
unga sfnum og gera hans fögnuð að
sínum fögnuði og hans sorg að sinni
sorg?
Frelsishugsjónin fer óneitanlega
að verða nokkuð undin og snúin, peg-
ar hún helzt eingöngu uppi af frá-
sóknaraflinu f mannssálunum. Dað
verður enginn maður frjálsari fyrir
pað að snúa bakinu við öðrum mönn-
um. Ilann kann að ímynda sjer pað,
en hann er pað ekki. Munið eptir
6
við færum í Litlu Betlehem eða værum við guðrækn-
ísæfingar. Hún hafði litla menntun. En með greind
sinni, sem fengið hafði æfingu úti í veröldinni, síðan
hún var barn, var hún betur fallin til að leiðbeina
mjer á peim tíma, heldur en pó jeg hefði átt kunn-
ingja, sem lærðari hefði verið og meira haldið
kyrru fyrir. Mjer datt opt í hug að segja henni
æfintýri mitt, en jeg hafði lofað henni að minnast
aldrei á pað; og pó að jeg fyndi, að pað gæti ekkert
gert henni til, par sem svona langt var liðið, pó að
jeg segði Mörtu frá pessu, pá lijekk jeg fast við
pessa endurminning, eins og hún væri einhvern veg-
inn of heilög til pess að jeg gæfi öðrum hlutdeild í
henni. Dað var hið eina snertanlegt eða ósnertan-
legt, sem jeg átti til í veröldinni, og jeg gat ekki af
pví sjeð.
Hin persónan, sðm jeg verð nú að minnast á,
vckur allt aðrar hugsanir hjá mjer. Frá pví fyrsta
augnabliki, er jeg leic pann mann augum, hafði jeg
óbeit á honum. Leyndardómsfull geðpekkni og ó-
heit hefur ávallt verið einkennilega næm hjá mjer.
Ósjálfrátt dregst jeg að, eða hrindist frá, hverjum
einasta manni, sem jeg hitti, og eðlisávísan mín
bregzt mjer aklrei. Jeg man pað, að jeg sá hann
einmitt fyrsta kveldið eptir að jeg hafði sloppið á
svo eptirminnilegan hátt. Dað var verið að halda
bænir heima hjá okkur; pá var barið hart og valds-
niannslcga á götudyrnar. Sjera I’orter hætti bæna-
15
verið — að pjer eruð einmitt maðurinn, scm liann
parf á að halda?“
Dað sljákkaði nokkuð í mjer pakklætisákefðin
við að heyra, hve veraldlega Marta leit á málið; en
J>rátt fynir pað tók jeg breytingunni með pökkum.
11. KAPÍTULI.
Eptir tæpa viku var jeg orðinn keunari læri-
sveinanna hjá sjera Óbadia Porter. Marta hafði á
rjettu að standa; Miss Judit var orðín preytt á verk-
inu, notaði tækifærið, pegar jeg fór að kenna, og
hætti með öllu við kennsluna. Dó að jeg fyndi í
samvizku minni, að verkið, sem mjer hafði verið á
hendi falið, var ábyrgðarmikið og pýðingarmikið, pá
ljctti mjer fyrir brjósti við pað, að hún hætti að vera
í skólastofunni. Drengjunum hafði hún ávallt sýnt
hina drembilegustu og háðulegustu fyrirlitning.
Eins og jeg hef áður minnzt á, var engum gert
hærra undir höfði en öðrum, en opt fannst mjer, að
of nokkuð væri á mununum, pá sýudi Miss Júdit
mjer heldur meiri liörku og fyrirlitning en öðrum.
Atlæti hennar varð ekki minnstu vitund mýkra, eptir
að jeg hafði færzt svo upp á við, að jeg var kominn
nær henni að pví cr virðing snerti. Dað hefði verið
ástæðulaust fyrir mig að búast við að liafa nokkur
itl
svar, að pví er virtist, heldur til pess að ráða eittllvað
af, sem enn var ekki nema hálf-ráðið.
„Komdu nær mjer, Silas“, sagði hann, eins og
hann hefði nú ráðið við sig að segja eitthvað pýð-
ingarmikið.
Jeg hlýddi honum undrandi og hálf-hræddur.
Hann hallaðist áfram, með handleggina á borð-
inu, hvessti enn á mig höggormsaugu n, eins og
hann ætlaði að lesa sál mína, og tók til máls með
lágri rödd: „Jeg ætla að segja pjer allt, sem jeg
veit; pað getur verið að pað hjálpi pjer til að muna
citthvað. Fyrir prettán árum kom hingað miðaldra
kona, sem líktist pví sem hún væri láðskona hjá ein-
hverjum heldri manni, eða eitthvað pcss háttar, og
spurði mig, með hvaða skilmálum jeg vildi taka að
mjer fimm ára gamalt barn. Hún hafði sjeð auglýs-
ing frá mjer, og hjelt að sú auglýsing kæmi heim og
saman við pað sem fyrir henni vakti. Hún lagði
mjög sterka áherzlu á pað atriði, að pú yrðir alin»
upp með aga og I guðsótta. Tveim dögum síðaf
kom hún ningað með pig. Ættarnafn pitt sagði
hún vera Carston, og Silas Carston sagði hún, p6
ættir að heita. Meðgjöfina áttu peir herrar Fogl®
og Quick, málafærslumenn í Grays Inn, að borg®
hálfsárslega. Fyrir sakir hinnar dýrmætu sálar, seii*
mjer var á hendi falið að annast, reyndi jeg, ein*
varlega og mjer var unnt, að fá að vita ofurlít*®
meira;en konan var mjög [>ögul,og óttalega alvarlegi
og jcg gat ekki einu sinni haft upp úr hcnni utaná*