Lögberg - 01.08.1895, Qupperneq 5

LÖGEERG FJMMTLDAGINN 1. AGÚST 189£
komum á frá Duluth eptir Nortliern
Pacific brautinni, rann út úr kletta-
klungrinu, foræðisfióunum, sandinum
greniskógunum (sem nær alla leið frá
Duluth nokkuð vestur fyrir Missis-
sippi fljót) inn á grassljetturnar í
austurröð Rauðárdalsins, sem augað
ekki eygði út yfir. E>að var hjer um
bil sama tilfinningin og pegar jeg,
sem barn, sá sjóinn, er jeg hafði heyrt
svo mikið talað um, í fyrsta skipti.
Svo skoðuðum við landið, og leizt vel
á pað að öllu öðru leyti en pví, að
eingisprettur höfðu eyðilagt allan
gróða á parti meðfram Rauðánni.
Við sendimennirnir gáfnm peim, sem
oss kusu, sk/rslu um landið, og pótti
mönnum f/silegt að flytja liingað
vestur. En pað var ekki nóg. Flest-
allir voru svo fátækir, að peir gátu
ekki einusinni borgað ferðakostnað
sinn hingað, hvað pá haft nokkuð af-
gangs til að kaupa hús og búsgögn,
skepnustofn og matvæli fyrsta árið.
Fyrir dugnað ogbyggindi Mr. Taylors
og meðmæli Dufferius lávarðar, gekk
stjórnin í Ottawa (frjálslyndi flokkur-
inn sat pá að völdum og var Alexand-
er heitinn McKenzie forsætisráðgjafi)
inn á, að leggja fram vissa upphæð
af flutningskostnaði fólksins og lána
pví allmikið fje (um 120,000) til að
byrja landnám með .hjer vestra, svo
hópur manna 2—800 flutti til Mani-
toba sama haustið jl875) og settust
flestir að í Nyja-íslandi, en nokkuð
af einlileypu fólki varð eptir í Winni-
peg og vistaðist par og í grendinni.
V eturinn fyrir kom hið mikla Dyngju-
fjalla-eldgos á íslandi, og bárust
voðalegar frjettir af pví hingað til
Canada eins ogtil Englandsog annara
Norðurálfu-landa. Var búist við, að
heilar sveitir á norðaustur landinu
leggðust í eyði, og að afleiðingarnar
yrðu, ef til vill, eins voðalegar fyrir
menn og skepnur og af gosinu
mikla undir lok 17. aldar, pegar tug-
ir púsunda af mönnum fjell úr hárð
rjeiti og sóttum, auk mesta fjölda
kv ikfjár — allt afleiðing af Skaptár-
jökulsgosinu. Dufferin lávarður og
stjórn hans áleit, að pað yrði gagn
bæði fyrir fólkið í „öskusveitunum11 á
Islandi og petta land, að petta fólk
flytti liingað, og fól mjer á hendur að
fara til íslands og rannsaka málið.
Þar eð jeg póttist sannfærður um, að
við sendimennirnir hefðum fundið
land, sem yrði framtíðarland fyrir ís-
lenzka vesturfara, og með pví að
stjórnin lofaði að styrkja pað fólk,
sem flytti hingað, ef nauðsynlegt væri,
bæði til að komast hingað vestur og
til að reisa hjer bú, pátókst jeg pessa
ferð á hendur. Þó ástandið og útlit-
ið ekki væri eins ískyggilegt og búist
var við, pá fluttu hingað um 1.400
manns næsta ár (1876)— margt af pvl
úr öskusveitunum — og fór flest til
nylendunnar sem hópurinn, er kom
hingað vestur haustinu áður, hafði
myndað á vesturströnd Winnipeg-
vatns, og sem sk/rð var N/ja ísland,
en höfuðbólið Gimli.— Jeg parf ekki
að lysa fyrir yður ferðalaginu hingað
vestur á peim dögum. Margir yðar
muna eptir pví, hve miklu erfiðara
pað var og hve miklu lengur menn
voru á leiðinni en nú á sjer stað.
Skipin ganga nú miklu hraðara yfir
hafið, nú eru járnbrautir alla leið og
vagnar miklu betri á peim en pá
gerðist. Og pó nöldra menn, sem
nú flytjast, eins mikið eða meira en
pessir fyrstu nylendumcnn gerðu.
Jeg parf varla að taka pað fram, að
fjöldinn af pessum hóp var bláfátækt
fólk, enda sveikst eklci MoKenzie-
stjórnin um, að gera pað sem hún lof-
aði. Hún lagði fram um $80,000 upp
í fargjöld, til að kaupa hús og bús-
áhöld, matvæli, bóstofn og til vega-
gerðar til landnámsins og um pað. 1—
Jeg parf heldur ekki að lysa fyrir yð-
ur erfiðleikum og baráttu hinna fyrstu
iandnámsmanna í Nyja-íslandi, og
víðar. Flestir yðar hafa gengið í
gegnum petta, og pekkið pjer pað
pví betur en jeg get lýst pví — en
pjer hafið sigrað, og um pað er
mest að gera. Ýms óhöpp komu
fyrir í Nyja-Islandi, svo sem bólusyk-
in, óvanaleg votviðri, flóð og flokka-
dráttur. Af pessu leiddi, að fjöldi af
hinum fyrstu landnámsmönnum par
flutti burt næstu áiin á eptir, og leit-
aði fvrir sjer annarsstaðar í Rauðár-
dalnum og landinu par vestur af.
Þessi landnám hafa yfir höfuð að tala
blessast vel. Eitt af peim er Argyle-
byggðin. Það er eptirtektavert, að
prír af hinum fimm “frumherjum“ I
Manitoba fundu og urðu fyrstir til að
stofa petta landnám. Það sjfnir
dugnað peirra og framsyni. Þessir
menn voru, eins og flestum yðar er
kunnugt, Sigurður Christopherson,
Christian Johnson og Skapti Arason.
Þeir skoðuðu land hjer 1880 og fluttu
hingð síðan. Þá var engin járnbraut
nær en 100 mílur, en nú liggur sín
járnbrautin hverju megin við land-
námið, og eru aðeins um 15 mílur á
millipeirra. Þó Nyja-íslandsbyggð-
in eyddist mikið um stund, pá flutti
ísl. fólk pangað aptur — sumir hinir
sömu, sem burt höfðu flutt, svo nú er
par miklu fleira fólk en nokkru sinni.
Sú nylenda hefur æfinlega verið eins-
konar griðastaður fyrir fátæka ísl.
innflytjendur. Þó hin ymsu óhöpp,
sem jeg hef minnst á, kæmu fyrir í
Njfja-íslandi, pá varð stofnun pess
landnáms með styrk Dufferins lávarð-
ar og stjórnar hans til pess, að ís-
lendingar náðu svo öflugri fótcestu í
Rauðárdalnum og pessu mikla og
frjósama grassljottulandi hjer norð-
vestur frá. Jeg álít, að pegar á allt
er litið, liafi pvl fje verið vel varið,
bæði hvað'Canada áhrærir og hinn ís-
lenzka pjóðflokk, sem varið var til að
hjálpa íslendingum til að ná fótfestu
hjer. Jcg hygg ennfremur að pegar
á allt er litið, hafi afkomendur hinna
fornu, frægu íslendiuga ekki brugðist
vonum Dufferins lávarðar, sein sagði,
í ræðu er hann hjelt hjer vesturfrá
sumarið 1877, á pá leið, að hann hefði
lagt embættisheiður sinn í veð við
sína canadisku vini fyrir pvf, að íslend-
ingar myndu reynast njftir landnáms-
menn og góðir borgarar í pessu landi.
Já, íslendingar hafa, ef jeg mætti
svo að orði komast, lagt undir sig
petta mikla og frjósama gras-sljettu-
land. Þorri Vestur-íslendinga hefur
dregizt saman hjer í Rauðárdalnum
og landinu vestur af honum, fyrir
norðan, sunnan og vestan Winnipeg-
bæ. Jeg spáði pvi fyrir eitthvað 17 ár-
um í „Framfara“ gamla, að Winipeg-
bær yrði miðdepill hinna ísl. byggða
og íslenzkar menningar í Norður-
Ameríku, og er ekki fjarri pví að
petta sje að rætast. En hvað er pað
pá eiginlega, sem dregur íslendinga á
pessar stöðvar? Það eru liinar frjó-
sömu grassljettur. Eins og jeg hef
áður drepið á, hafa íslendingar leitað
fyrir sjer um allan norðurpart hins
byggilega hluta pessa meginlands,
frá einu hinna miklu veraldarhafa til
annars, en svo sezt að hjer í miðju
landiuu. Ibsen lætur eina persónuna
í einu leikriti sínu, sem alin var upp
við hafið, staglast á pví, að „hafið
dragi að sjer.“ Jæja, hjer er pá líka
haf, sem dregur að sjer, hin mikla,
frjósama grassljetta—gráshafið—sem
mennirnir eru að breyta í kornhaf.
Þetta haf virðist hafa meira aðdráttar-
afl fyrir niðja vikinganna og farmann-
anna norrænu en sjálfur Ægir—hið
salta haf—ekki einungis íslenzka af-
komendur peirra,heldur einnig norska>
svenska og danska, Það er engin
furða, pó petta haf dragi að sjer.
Berið pessar frjósömu grassljettur
í sínu náttúrlega ástandi saman við
hrjóstuga, ófrjósama, seinuuna, ó-
byggða landið í Nova Scotia, Britisb
Columbia, Alaska, Norður Ontario,
Norður- Wisconsin—eða pá “Forna
Frón.“ Jeg ímynda mjer að niður-
staðan yrði svipuð og farið væri að
bera unga, priílega,hörundsfagra,bros-
andi mey saman við gamla, horaða,
hrukkótta og gamla kerlingu.
Vestur-íslendingar! Þjer hafið
nú eiguazt pessa blómlegu mey.
Farið pá vel með hana, verið ekki
vondir við hana, rægið hana ekki nje
baktaiið. Það eru aðeins varmenni
sem slíkt gera, hvort sem unnusta eða
eiginkona á í hlut. Eins og Rider
Haggard segir f skáldsögu sinni
„Hún“ (She) að hún (She) hafi um
púsundir ára beðið eptir unnusta sín-
um, Kalikrates, uppyngdum í gegnum
fjölda margar kynslóðir, og pó alltaf
verið jafn fögur og blómleg með pví
að baða sig í lífseldinum, eins hefur
pessi blómlega mej' beðið eftir Leifi
hinum (ó)heppna Eiríkssyni í nærri
900 ár, pnr til hann kom aptur til
hennar uppyngdur í yður, og pá
var hún eins fögur og blómleg
°g pegar hann strauk frá henni. Far-
ið pá vel með hana; annars kann hún
að fá söinu adrif og „Hún,“ að
skorpna upp fj-rir augum j-ðar.
Eptir pennan langa útúrdúr ætla
jeg að snúa mjer að pví aptur: Jltmð
er [>á orðið okkar starf í 20 ár? Lít-
um yfir pessa Islendingabj'ggð, og er
hún pó ekki 20 ára gömul—aðeins 15
ára. Hjer eru miklu tneiri manna-vórk
en I nokkurri iafn etórri eða jafn fólks-
margri sveit á gamla íslandi—ekki
einasta eftir 600 surour, heldur cpfir
1,020 sumnr. Þessi sveit er blóm-
legri, fríðari og björgulegri en nokk-
ur sveit sem jeg hef sjeð á íslandi,
°g bef jeg pó farið um pvinær allt
landið. Þegar jeg lít yfir akrana lijer
dettur mjer í hug pað, sem skáldið
lætur Gunnar á Hliðarenda segja
pegar hann „horfð. hlíðarbrekku mót“
á leiðinni til skips—var að fara í út-
legð eptir dómi
,.Sá jeg ei fyrr svo fagran jarðar gróða,
fjenaður dreyfir sjer um græna haga,
við bleikan akur rósin blikai rjóða“
Þetta gat hann ekki yfirgefið pó hann
vissi að pað myndi kosta sig lífið.
Svona leit hann á fegurðina; pað voru
bleiku akrarnir og kvikfjeð á græna
haganum, sem töfraði huga hans mest.
Jeg get ekki að pvf gert, að mjer
fer líkt og Gunnari, að mjer pykja
korn akrarnir fagrir. En peir hafa
ekki orðið til af sjálfnm sjer, heldur
fyrir „starf “ landnámsmannsins pessi
15 ár. Jeg geri dú ráð fyrir, að akr-
arnir á Hl'ðarenda hafi ekki verið
margar dagsláttur að stærð, og pó
töfruðu peir Gunnar svona. Hvaða
áhrif skyldu pá akrar sumra bænd-
anna í Argyle hafa haft á hann, sem
erufleirihundruð dagsláttur að stærð?
Vjer búum hjer í landi sem framfar-
irnar eru risavaxnar í. Þess vegna
erum vjer opt ópoliumóðir, finnst að
vjer ekki höfum afkastað eins miklu
og vera ætti. En pegar petta mál er
athugað nákvæmar og tillit tekið til
tímans, pá er starfið orðið ótrtýlega
mikið. Vestur íslendiugar hafa rutt
skóga og breytt peim í akra og slæju-
lönd, plasgt upp grassljetturnar og
breytt peim í kornakra, byggt öll
nauðsytileg hús á jörðum sínutn fyrir
menu og kvikfjenað, girt lönd sín og
grafið brunna, byggt skóla ogkirkjur
og gert margt fleira. Allt petta hef-
ur útheimt mjög tnikið starf. Til-
tölulega fleiri ungmenni fá nú mennt
un tneðal Vestur íslendinga á ári en
á íslandi, tiltölulega fleiri læra J^mis
konar iðnað o. s. frv. Þessi byggð
(Argyle) er sjálfsagt með beztu
byggðum Vestur-íslendinga. En eins
og jeg tók fram áður, eru hjer meiri
manna verk nú en í nokkurri jafn-
stórri eða fólksmargri sveit á íslandi.
í pessari íslendingabyggð eru, bj?st
jeg við, um 209 búeudur (jeg tel með
byggðina fyrir norðan Glenboro), en
peir yrkja meira korn á ári en nægir
til að fæða allt fólkið á íslandi. Auk
pess eiga bændur hjer tiltölulega
fleiri nautgripi en jafu margir bændur
á íslandi. Þair hafa alla pá hesta og
akuryrkju-verkfæri, sem peir purfatil
að yrkja jarðir sínar. Hafa par að
auki, svín og alifugla, sem varla
pekkjast nú orðið á íslatidi. Þó peir
hafi nokkuð af sauðfje, pá er pað til-
tölulega miklu færra en í jafn-stórri
eða jafn fólks margri sveit á íslandi.
En pað er enginn vafi á, að pegar allt
er lagt saman, eiga bændur í pessari
byggðað meðaltali miklu meiri skuld-
la>tsar eignir en jafnmargir bændur í
bestu sveit á íslandi. Og petta er ár-
angurinn af 10-15 ára starfi hjer. Mjer
finnst petta vera meir en eptir vonum,
og ly»a mjög miklum dugnaði og
starfsemi. Mjer finnst, að pegar öllu
er á botninn hvolft, megi Vestur-ís-
lendingar vera vel ánægðir með 20ára
starf sitt hjer í Norður-Ameríka; pví
pó einstöku menn hafi misheppnazt,
pá mátti búast við pví, enda er sllkt
undantekningar.
Jeg tek pað fram aptur, að petta
eru tímamót I sögu vor Vestur íslend-
inga. ^Þegar vjer pví höfum nú at-
hugað starf vort liin liðnu 20 ár og
fundið út hvar vjer erum, ættum vjer
að athuga vandlega eptir hvaða stryki
vjer eigum að sigla I framtíðinni. Ef
vjer sjáum, að vjer höfum farið krók-
ótt eða af rjettri leið, ættum vjer að
varast pau viti hjer eptir. Vjer verð-
um að ininnast pess I öllu starfi voru,
að vjer höfum skyldur við petta land,
sem vjer búum I, skyldur við pjóð-
fjelagið, skyldur við pjóðflokk vorn,
við sjálfa oss og hina uppvaxandi
kynslóð—og skyldur við vort gamla
föðurland og bræður vora par. Mennt-
um oss sem best, störfum sem mest,
og miðlum bræðrum vorum á íslandi
af menntun vorri og reynslu I pessu
landi. Það er bæði gott og illt í
pessu landi—tveir sterkir straumar.
Annar er hinn kristilegi menntunar-
straumur, sem hefur gert hinn eDgil-
saxneska pjóðflokk voldugastan allra
pjóðflokka I heiminum, straumur, sem
gerir hverja pjóð alvörugefna, mann-
úðlega, mikla—frjálsa I orðs’ns sanna
og rjetta skilningi. Hitt er hinn
Ókristilegi straumur, guðleysi, sið-
leysi, Ijettúð, eigingirni og sjálfræði,
sem leiðir óhamingju yfir pjóðirnar—
gerir pær að skríl, sem síðan verður
að prælum samvizkulausra skrílhöfð-
ingja. Vjer höfum skyldur við petta
land. Fylgjum hinum hollari straumn-
um. Leggjum fram hið besta sem j
oss er—verðum ekki að skríl. Til
pess að verða njTir og góðir borgarar
í pessu landi útheimtist ekki, að vjer
forsmáum og leggjum niður vort fagra
móðurmál og pjóðerni vort. -Vjer
verðum betri en ekki verri menn og
275
^Setjum svo, að pað væri hægt að sanna honum
að hún væri dauð?“ sagði Rodwell.
Þessir tveir menn litu hver á annan og horfust I
augu all-langa stund; peir voru að reyna að lesa
hver anuars heimulegustu hugsanir.
„Setjum svo“, hjelt Rodvvell áfram eptir nokkra
pögn, um leið og hann færði sig nær fjelaga sínum
og lækkaði röddina niður I hljóðskraf, — „setjum
svo, að jeg gæti fundið ráð til pess að pagga niður
j,— að ryðja peim, bæði Júdit og Clöru, úr veginum
í einu? Þá væri engin hindran á leið minni framar“.
„Hvað eigið pjer við?“ spurði Montgomery
með óttasvip.
„Þjer virðist vera mjög skilningsdaufur I dag“,
hrópaði lvodwell ópolinmóðlega, „einkum pegar
pess er gætt, að petta mál snertir liagsmuni yðar og
óhultleik eins og sjálfs mín“.
„Hvernig víkur pvl við?“ spurði Montgomery.
„Hvernig vlkur pví við? — hvílík spuming cr
petta ekki!“ sagði Rodwell. „Gæti ekki stúlkan
sannað, ef skriðan fellur, að pað voruð pjer, scm
námuð hana burt? Og par eð pjer getið ekki látið
Jómaranum I tje ómótmælanlega vitnisburði um
gott mannorð, pá yrði pessi sök nóg til pess, að pjer
yrðuð dæmdur I tveggja eða priggja ára betrunar-
húss-vist, og par að auki munduð pjer missa af pen-
ingunum, sem jeg hef lofað yður. Látum okkur
koma fram fyrirætlan minni, og pá skal jeg gefa yð-
wr skriíioga ökuldbiwdingu um, aO borga j’ður hrnm
278
djúpi gleymskunnar, og engar rannsóknir haldnar I
pvl. Þjersjáið, að jeghef yfirvegað alla málavöxtu“.
„Hvaða pátt ætlist pjer til að jeg taki I pessum
sorgarleik?“ spurði Montgomery.
„Nú, pjer sjáið, að jeg yrði að fara til föður-
bróður míns. Þjer gætuð gert hitt!“sagði Rodwell.
„Já; allt hið saknæma I verkinu, svo að ef pað
skyldi komast upp, pá yrði ekki hægt að sanna neitt
UPP ^ yður“, sagði Montgomery. „Þetta er mjög
aðdáanleg ráðagerð og yður sjálfum mikið I hag!
Jeg á að eiga allt á liættunni, en pjer að hafa allan
haginn! Jeg skora mig undan að eiga nokkurn pátt
I pessu máli.
„Þjer neitið að aðstoða mig?“ sagði Rodwell.
„Já, afdráttarlaust“, svaraði Montgomery. „Jeg
hef nóg annað að standa reikningsskap af síðarmeir,
án pess að bæta við syndabirði mlna prælinennsku
stryki pví, sem pjer stingið upp á“.
„Jæja, gott og vel; jeg skal gcfa yður á vald
lögregluliðinu fyrir að nema burt Clöru frændkonu
mína; einnig fyrir að hjálpa til að taka og halda Síl-
asi Carston á ólöglegan hátt“, sagði Rodwell.
„Þjer vogið yður ekki að gera pað!“ krópaði
Montgomery og stökk á fætur, en virtist pó skelk-
aður.
„Maður, seir. er I örvænting, vogar sjer allt“,
sagði Rodwell. „Þjer ímyndiðyður pó ekki, að jeg
muni leyfa yður að ganga lausum mcð önnur eins
271
og fær að pekkja— um seinan— ótryggð guma,
hvað má vinna böli slíku bót?“
Eiginmaður, mundi jeg svara. Jæja, jeg skal
segja yður hvernig pað atvikaðist. Maður Júditar
strauk frá henni, sem, pegar alls er gætt, er ekki
undrunarvert. Ea húu var ekki á pví, að láta hann
sleppa svo ljett ftá pví. Þegar liún pví hafði fengið
að vita, hvar hann var niðurkominn, fór hún I mesta
fl/ti tií London, kom pangað morguninn eptir petta
litla æfint/ri okkar, og fann elskulega manninn sinn
par liggjandi veikan I heilabólgu. Það var mjög
eðlilegt, að hún skyldi vilja flytja hann frá ókunn-
ugu fólki pangað, sem hún gæti sjálf annast liann.
En sóknarlæknirinn, sem var viðstaddur, sagði að
pað, að flytja hann langan veg, væri hið sama og að
gera út af við hann, pegar Júdit var að tala utn að
flytja hann heim I Tabernacle Ilouse, sem hún fyrst
hafði I hyggju að gera. Jæja, hún vildi nú ekki að
hann dæi I pannsvipinn, og gætti pcss jafiiframt, að
ef hann dæi af flutningnum, eptir að læknirinn hafði
aðvarað hana, pá gæti pað leitt til pess, að ópægileg
rannsókn yrði hafin út af dauða lians, svo hún hætti
strax við að fara með hann heim til sín. En pá reis
spursmálið — hvert ætti að flytja hann? Gestgjöf-
um er ætíð illa við að taka sóttveika menn inn I hús
sín. Hver mínútan var d/rmæt, pvl að svo að segja
I næsta húsi var vinkona Carstons, sem verið hafði
vinnukona I Tabernacle House, og sem hafði komist;
ú snoðir um lioira eu ætiast var tii, Það var eugiun