Lögberg - 18.02.1897, Qupperneq 2

LAOBETIO FTMMTUDAGINN 18. FEBRUAR 18»7.
Uni Lafíi.
Eptir Björn M. Ólsen.*
Knffið er bfiið til úr fræi knffi-
trjesins (ceffea arabica) og er sú planta
af sðmu ætt og möðiurnar. Trjeð
verður 6—7 álna bátt, mjókkar upp á
við og er fagurt ásyndum. Laufin
eru sígræn, blómin hvítleit, og 1 fgg-
ur af peim sætan ilm. Blómgunar-
tíminn er mismunandi í yrnsum lönd-
um. Sumstaðar stendur kaffið I blóma
allt árið, sumstaðar blórogast (>að vor
og haust, sumstaðar ekki nema á vor-
in. Ávöxturinn er lítið ber ogg-
myndað, grænt i fyrstu, en roðnar
síðan og verður loks rjett að kaila
svart, (>egar pað hefur náð fullum
(jroska. Iunan í berinu er kjarni og
i honum tvö fræ, ávöl öðru megin, en
flöt hinu megin og liggja saman flötu
hiiðarnar. I>essi fræ eru (>að, sem
vjer köllum kaffibaunir.
í suðurhluta Egyptalands og
Abyssiniu vex kaffitrjeð sjálfkrafa, og
er (>ar (>ví ættland (jess. Þaðan hef-
ur kaffið fluzt til Arabíu, og hafa
Arabar neytt (jess frá ómunatíð.
Segja (>eir að Engillinn Gabriel haíi
kennt Múhamet að búa til kaffi.
Tyrkir kynntust ekki kaffinu, fyr en
Selim vann Egyptaland árið 1517, og
litlu siðar varð (>að kunnugt í Norð-
urálfunni, en pó fóru Norðurálfubúar
ekki að hafa pað um hönd að neinum
mnn fyr en um miðja 17. öld, fyrst á
Ítalíu um 1645. Siðan voru hin fyrstu
k&ftihús stofnuð i London árið 1652,
O^ í Paris 1659. t>að var Soliman
Aga, secdiherra TyTkja, sem fyrst
kenndi Parisaibúum að drekka kaffi.
I>ið var (>á mjög sjaldfeDgið og dýrt
eptir pví—pundið kostaði 40 ríkis-
dali—og gátu ekki aðrir veitt sjer f>að
e í mestu auðmenn. Hjer á landi
(>»kktu menn tæplega kaffið að smekk
fyr en um miðja 18. öld, eptir f>ví
sem Magnús Stephensen segir í Eptir-
mælum 18. aldar. I verzlunartöxtun-
um frá 1684 (6.mai) og 1702 (lO.apríl)
er kaffi ekki nefnt á nafn. Aptur á
móti er f>ess getið í verzlunartaxtan-
um frá 1776 (30. mai) og er (>ar verð-
sett á 32 skildinga (67 aura) pundið.
Til samanburðar skal jeg geta pess,
að menn fengu pá tæpa 5 skildinga
fyriraullarpundið og 6 rd. 18 sk. fyrir
skippund af saltfiski. í búnaðarbálk
(III 76) fer Eggert Ólafsson ómildum
«rðum um kaffikaup bænda:
Ef austan að svokallað kaffi
'kolamylsnu peir girnast saup,
J>á segi eg komi af syndastraffi,
soddan prjálsemdar elkast(?) kaup.
Af einirberjum betri drykk
bý jeg, sem hefur sama skikk.
Um aldamótin fór kaffibrúkun að
færast l vöxt og 1806 segir Magnús
Stephenseti I Eptirmælum, að nú
„pambi hver húsgangurinn kaffið C-
tæpt i kapp víð meiri menn og
skammist sín við te og skuldi upp á
slíka óparfa-v öru jafi.t helzta bjarg-
ræði ‘. Um kaffibrúkun lijer á landi
& pessari öld mun jeg tala síðar.
Kaffiverzlunin var frá upphafi í
höcduro Feneyinga og Genúamanna,
og stóð svo allt til loka 17. aldar. í>á
tóku Hollendingar að rækta kaffitrjeð
í nylendum sínum. Fluttu peir um
pessi aldamót nokkra kvisti frá Jemen
í Arablu til Java og prifust peir par
ágætlega. Frá Java fluttu Hollend-
ingar nokkra anga heim til Amster-
dam og voru peir gróðursettir par l
vermireitnm. I>aðan fiuttust svo
kvistir til jurtagarðsins í Parísarborg
um 1710, en frá peim er aptur kom-
inn hinn frægi frjóangi, sem Desclieux
kapteinn flutti vestur um haf og frá
eru komnir binir míklu kaffiskógar í
Antilla-eyjum og Suður-Amerjku.
Nú, sem stendur, nær ræktunar^
svæði kaffisins yfir allt beltið á milli
hvarfbauganna. í Asíu nær pað 30
Btig norðurfyrir miðjarðarbaug og 10
roælistig suður. í Ameríku nær pað
30 mælistig beggja vegna frá mif-
jarðarbaug bæði tíJ norðuis og suðurs.
pó
ve-
í Afríku er kafliræktin minni, en
prífst pað par vel innan peirra
banda, sem nú voru til tekin.
Einkum hefur kafliræktin fengið
mikinn \ öxt og viðgang í. Ameríku.
Fyrst var pað hvergi ræktað par
nema Antilla-eyjum. En nú er pað
helsta útflutningsvara frá Brasilíu,
Venezuela, Columbia og Eqnador.
Akaflega stórir landflákar eru pa
hafðir eingöngu til kafliræktar.
Gróðrar reitirnir eru eins og smá-
skógar, sem augað sjer varla út yfir.
Um blómgunartímanu er eius og
hvítan snjó með iósrauðri slikju leggi
yfir petta græna skógaflæmi, en lopt-
ið fyllist sætum ilm. Eptir uppsker-
una eru kaffibaunafarmarnir sendir til
Norðurálfu á markaðina í Havre,
'Liverpool, London, Antwerpen,Amst-
erdam o. s. frv. og keppa par við pað
kaffi, sem kemur úr Antilla-eyjum og
víðsvegar úr Asíu og Afríku. í Ant-
illa eyjum hefur kaffiræktinni farið
talsvert aptur. Arið 1776 fluttnst að
eins frá peim hluta eyjarinnar San
Domingo (Haiti), sem Frakkar áttu,
33 milljónir punda til Frakklands.
Nú framleiðir öll eyjan tæplega
helminginn af pessari pundatölu.
Kafíibrúkun hefur farið feikilega
í vöxt alsstaðar í hinum menntaða
heimi á pessari öld. Arið 1890 flutt-
ust til Norðurálfu 550 millj. punda
og til Bandaríkjanna í Ameríku 420
milljónir. Tveiin árum áður (1888)
fluttust til Frakklands eins 134 millj.
punda, eða sein næst 3^ pund á mann.
En 59 árum áður (1831) nam innflutn-
ingurinn pangað ekki meiru en 57
kvintum eða rúmri mörk á mann.
Kaffibrúkunin hefur pannig meira en
sexfaldast á Frakklandi á pessu tíma-
bili.
Að pvl er petta snertir, er pó
fróðlegast að líta í vorn eigin barm.
Arið Í806 tluttust að eins 8,608 pund
af kaffibaunum hingað til íslands,
árið 1849 var innflutningurinn orðinn
293,833 pund, og árið 1892 eptir toll-
skránum rúm 618,000 pund, en par
af var hjer um bil priðjungurinn
kaffirót eða annar „kaílispillir11. Af
eptirfylgjandi töflu sjest, hversu
miklu hefur verið eytt á mann árlega
hjer á íslandi á síðustu 80 árum:
Ártal pund á mann.
###########################
1 Vindboiur og medaiiur. 1
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
„Bestu sarsaparillur“. J>egar pjer hugsið um pað getur petta
orðatiltæki ekki staðist. t>að getur að eins eitt verið bezt—ein
sarsaparilla, eins og eitt fjall er hæzt, eit haf dypst, eitt fljót lengst.
Og pessi bezta sarsaparilla er------?. ... Hjer er vandinn. f>jer
getið mælt lengd fljótanna og hæð fjallanna, en pjer getið ekki
pekkt sarsaparilla nema pjer sjeuð efnafræðingar. Eu pnrfið pjer
að reyna pær, pegar nefnd alheims-syningarinnar gerði pað svo ná-
kværolega? Ilvað p/ddi pá rannsókn pessarar nefndar? Dað, að
engifi sarsaparilla öunur en Ayers fjekk að vera 4 syningunni.
Nefndin fann að húu var bezt, og svo var ekki pláss fyrir fleyri.
Og af pví hún var bezt fjekk hún medalíuna og önnur verðskulduð
verðlaun. Munið eptir að orðið ,,bezta“ er eins og vindbóla, sem
allir geta blásið. En pað eru til odder, sem stinga í slíkar bólur.
sfðan synirigarnefndin pikkaði gömlu bóluna, hafa margar nyjar
komið í ljós. Ayers Sirsaparilla fjekk medalíuna, hver sem pikkar
hana finnur að par er gull. Hver sem pikkar bólurnar finnur að
pær eru vindur. Vjerbendum á medalfu en ekki vindbólur pegar
vjer segjum að Ayers Sarsaparilla sje hin bezte.
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
###########################
par
er
*) Höfundurinn hefur einkum haft
til stuðnings grein í „Revue des degx
Mondes“ 1894 (i nóremberheftinu) epti*
Jules Rochard, en pó einnig stuðst við
jiunur rit.
1816................ 0,18
1840 ................ 1,54
1849 ................ 4,96
1855 ............... 9,61
1862 ............... 6,01
1866-1870 ........... 7,18
1896—1880 ........... 8,17
1881—1885 ..........10,66
1886—1890 ........... 8.02
1891 ............... 7,72
1892 ............... 8,72
1883 ................ 9,24
1894 ................ 8,85
A pessu sjest, að kaffinautnin hefur
rjett að kalla fimmtugfaldast hjer á
landi sfðan 1816. Eptir 1840 fer hún
óðum í vöxt og verður mest á árun-
um 1881—1885 (10,66 pund á mann),
en síðan hefur hún minnkað lítið
eitt. Til samanburðar set jeg hjer
töflu, er synir, hversu miklu af kaffi
er eytt á mann í ymsum rfkjuin
Norðurálfunnar:
pund á mann.
Holland.............14,28
Belgia.............. 8,48
Noregur............. 6,90
Sviss............... 6,02
Danmörk............. 4 90
Djóðverjaland....... 4,76
Svípjóð............. 4,72
Frakkland........... 3,50
Austurríki.......... 1,68
Ítalía.............. 0,94
Bretland hið mikla.... 0,90
Rússland....... 0,20
í pessari töflu er kaflirót ekki talin
með, en í töflunni fyrir ísland er hún
talin með á síðari árum. Verðum
vjer pví að draga hana frá pundatöl-
unni, sem hver íslendingur brúkar, ef
vjer viljum bera ísland saman við
önnur lönd, og munar pað hjerum bil
priðjungi, Arið 1894 eyddum vjer
8,85 pundum á mann að meðaltali
með kaffirót, en að henni frátaldri
tæplega sex pundum. Vjer eyðum
pá í hreinu kaffi álíka mikið og Sviss,
og pað eru að eins 3 ríki, sem meira
brúka (Holland, Belgia og Noregur).
Gífurlegust er kaffibrúkunin í Hol-
landi (14,28 pund), roinnst á Bret-
jandi bip;í mikla og Rússiandi, og
kemur pað eflaust af pví, að
fjarska mikið drukkið af tei.
A pessu sjest, að kaffi er f raun-
inni hætt að vera munaðarvara, og
má nú orðið telja pað m ð nauðsynj-
um lífsins eigi síður hjer á landi en í
öðrum löndum. Dað er eigi til neins
að spyrna á móti broddunum. Kaffinu
verður ekki framar útrymt, nema
menn geti bent á eitthvað jafngott og
um leið ódyrara í staðinn. Hitt er
annað mál, að pað mætti og ætti að
takmarka hóflausa kaffibrúkun hjer á
pessu fátæka landi.
Kaffið á pað okki heldur skilið,
uð menn amist við pví, pví að heilsu-
samlegri drykk en gott kaffi er ekki
unnt að fá, sje pað drukkið i hófi.
Það er mjög hressandi fyrir allan lfk-
amann, örvar blóðsumrásina og melt-
inguna, eykur pvagrásina, ljettir
undir starfa vöðvanna, ver preytu og
eykur pel peirra manna, sem leffgja
á sig mikla áreynslu, andlega eða
líkamlega. t>essi heillaríku áhrif á
kaffið er einkum að pakka efni einu
sem í pví er og nefnist kaffeín.
Sama efnið er og f tei. A Frakklandi
hafa menn gert ymsar tilraunir í
hernum til að pekkja áhrif kaffisins.
Hafa bæði heilir herflokkar og ein-
stakir hermenn verið látr.ir ganga
matarlausir langar leiðir, allt að 10
dönskum mílum, með stuttum hvfld-
um, og hefur sumum herflokkunum
og einstaklingunum verið gefið kaffi
við og við til hressingar, en sumum
ekki neitt, og hefur pað sannreynst,
að peir, sera kaffi hafa fengið, hafa
komið lítt preyttir f áfangastað og
getað haldið áfram næsta dag, en
hinir hafa verið slæptir og niður-
dregnir, sem ekkert kaffi hafa fengið.
Líkar tilraunir hafa einnig verið
gerðar í hernum á Bæjaralandi. Sömu-
leiðis er kaffið hin bezta hressing fyrir
lærða menn, rithöfunda og aðra, sem
leggja á sig mikla andlega áreynslu.
Dað heldur peim vakandi við starf
sitt, skerjiir hugsunina, ver eptirtekta-
leysi og preytu. Ekki eru mjög
mikil næringarefni í kaffinu, en sje
pví blandað saman við mjólk eða
rjóma, pá er pað mjög svo nærandi
drykkur. Meira næst.
FRANK SCHULTZ,
nansial aiJ Rsal Estate Agent.
Commissioner iq B.
Cefur ut giptinga-leyfisbrjef.
Er innheimtumadnr fyrir
THE TRUST AND LOAH COMPANY
OF CANAD/\.
HLDUfl................Man.
J. W. CARTMELL, M. D.
GLENBORO, MAN,,
pakkar Islendingum fyrir undanfarin póS viö-
sklpti, Og óskar að geta verið þeirn til þjenustu
framvegis.
Hann selur i lyfjabúð sinni aliskonar
„Patenf* meðul og ýmsan annan varning, sem
venjulega er seldur á siikum stöðum.
Islendrngur, Mr. Sölvi Anderson, vinnur
apóthekinu. Hann er bæði fús og vel fæ að
tulka fyrtr yður allt sem þjer æskið.
Svefnleysi.
Svaf ekkert í þrjá mánuöi—Muti allt hold og
uar komin nœri’davða—En South Amer-
ican Nervine læknaði hana.
Mrs. White,í Mona Township Beaverton
P.O. var mjög slæm af taugaveikl un. Hún
var svo slæm að hún hefði ekkert sofið í
þrjá mánuði, og vinir hennar töldu hana
alveg frá. Henni var komið til að reyna
South Amencan Nervine og verkaði það
svo vel á hana að eptir að taka eina inn-
töku gat liún sofið alla nóttina. Hún hjelt
áfram að brúka meðalið þar til að henni
batuaði algerlega. þeir sem ekki trúa þess
ættu að skrifa lienni.
Rack-Arhfi, Face-Ao3i«», Hclallc
l*aina, A'ruralific Paina,
Pain in tlie Hldc, etc;
Promptly Relicved and Cured by
The “D.&L”
IVIenthol Plaster
TTavinpr n»w*d ynuT D. & L- Menthnl Plaster
for scvcr* |>ain in the back and iunibagn, I
nnhcflitatinKly reeommend same as a safe,
sire and ranid renmly : iti faet. theyæt like
niiHíic.—A. Lapuinte, ElizabeUitown, OoL
Prlce 23c*
DAVIS & LAWRENCE CO., Ltd.
Proprietors, Montreal.
! | Froprietors, Mc

MANITOBA.
fjekk Fyrstu Yerðlaun (gullmeda-
líu) fyrir hveiti á malarasýningunni,
sem haldin var í Lundúnaborg 1892
og var hveiti úr öllum heiminum synt
par. En Manitoba e." ekki að eins
hið bezta hveitiland í heiujj, heldur er
par einnig pað bezta kvikfjárræktar
land, sem auðið er að fá.
Manitoba er hið hentugasta
svæði fyrir útflytjendur að setjast að
í, pví bæði er par enn mikið af ótekn
am löndum, sem fást gefins, og upp-
vaxandi blómlegir bæir, par sem gott
fyrir karla og konur að fá atvinnu.
í Manitoba eru hin miklu og
fiskisælu veiðivötn, sem aldrei bregð-
ast.
í Manitoba eru járnbrautir mikl-
ar og markaðir góðir.
í Manitoba eru ágætir frískólar
hvervetna fyrir æskulyðinn.
í bæjunum Wiunipeg, Brandon
og Selkirk og fleiri bæjum munu
vera samtals um 4000 íslendingar,
— í nylendunum: Argyle, Pipestone,
Nyja-íslandi, Álptavatns, Shoal Lake,
Narrows og vesturströnd Manitoba
vatns, munu vera samtals um 4000
rslendingar. í öðrum stöðum í fylk-
inu er ætlað að sjeu 600 íslendingar.
í Manitoba eiga pví heima um 8600
íslendingar, sem eigi munu iðrast
pess að vera pangað komnir. í Maní-
toba er rúm fyrir mörgum sinnum
annað eins. Auk pess eru 1 Norð-
vestur Tetritoriunum og British Co-
lumbia að minnsta kosti um 1400 ís-
endingar.
íslenzkur umboðsm. ætíð reiðu-
búinn að leiðbeina ísl. innflytjendum.
Skrifið eptir nyjustu upplysing-
m, bókum, kortum, (allt ólceypis) ti
Hon. THOS. GREENWAY.
M.inister »f Agriculture & Immigration
WlNNIPEG, MANITOBA,
80 YEARS’
EXPERIENCE.
PATENTS
TRADE MARK8,
DESICNS,
COPYRICHTS SLC.
Anyone sendlnif a Pketch and description may
qinckly aseertain, free, whether an invention is
probably patentable. Comrounications strictly
conndentlnl. Oldest a«rency forgecurinsr patenta
in America. We have a Washinjfton ofBce.
i atents taken throuíjh Munn & Co. receive
special notice in the
SCIENTIFIG AMERICAN,
beantifully lllustrated, largest circulation ot
any scientiHc Journal, weekly, torms »3.00 a vear:
®‘x monthB. Specimen copies and HAND
Book on I atents sent free. Address
MUNN & CO.,
361 Broadway, Ncw York*
N
ORTHERN
PACIFIC
RAILWAY
GETA SELT TICKET
TIL VESTURS
Til Kooteney plássins,Yictoria,Van-
couver, Seattle, Tacoma, Portland, og
samtengist trans-Pacific linum til
Japan og Kína, og strandferða og
skcmmtiskipum til Alaska. Einnig
fljótasta og beztaferð til San Francisco
og annara California staða. Pullman
ferða Tourist cars alla leið til San
Francisco. Fer frá St. Paul á hverj-
nm Miðvikudegi. Þeir sem f»ra frá
Manitoba ættu að leggja á sfað sama
dag. Sjerstakur afsláttur (excursion
rates) á farseðlum allt árið um kring.
TILSUDURS
Hin ágæta braut til Minneapolis,
St. Paul, Chicago, St. Louis o. s. frv.
Eina brautin sem hefur borðstofu og
Pullman svefnvakna.
TIL AUSTURS
Lægsta fargjald til allrastaðí aust-
ur Canada og Bandaríkjunum í gegn-
um St. Paul og Chicago eða vataðleið
frá Duluth. Menn geta haldið stans-
laust áfram eða geta fengið að stanza
í stórbæjunum ef peir vilja.
TIL GAMLA LANDSINS
Farseðlar seldir með öllum gufu-
skipalínum, sem fara frá Montreal,
Boston, New York og Philadelphia
til Norðurálfunnar. Einnig til Suður
Ameníku og Australíu.
Skrifið eptir verði á farseðlum eða
finnið
H. Swinlord,
Oen. Agent,
á horninu á Main og Water strætuin
Manitoba hótelinu, Winnipeg, Man.
Nortkrn Pacifle By.
TTJVÆE O-AÁRTD.
Taking effect on Monday, Augnst 24, 1896.
Read Up, MAIN LINK. Read Down
North Bound.
/reight % No. 153, Daily. St. Paul Ez.No 107, Daily STATION8.
8. iop 3.55p ... Winnipeg....
5-5oa i.2op .... Morris ....
3-3oa 12.20p .. . Emerson ...
2.3oa 12. lOp ....Pembina,. ..
8 35p 8.453 . . Grand Forks..
n.4oa 5.o5a 7-3°P 8.30p 8.0op i0.3Op Winnipeg funct’n .... Duluth .... .. Minneapolis... .... St, Paul.... .... Chicago....
South Bound
(L ^ a
w W Q
S2 i
*© • ZZ
U o V
hZð
6. 6p
9. 0p
11. op
ll,45p
7jop
5,50p
MORR1S-BRAN0ON BRANCH.
East ♦jTÍ >» |g£ £4 Bound ® ‘S s S £ tn f-i O c3 .a CL fn STATIONS.
8.30p 2.55p ...Winntpeg. .
8,2op 12.55p Morris,....
5.23 p tl.59p .... Roland ....
3.58 p li.20a .... Miami
2.15 p 10.40a ... .Somerset ...
1-5"|P 9.38 .... Baldur ....
1.12 a 9-4ia .... Belmont....
9.49 a 8.35a . .. Wawanesa...
7.0o a 7-40a ....Brandon....
West Bound
- -E
s g*
9
J << a>
w fe
l,00a
1.30p
2.29p
3-oop
3-ð2p
ð.OIp
5*22p
5°3P
8.‘2op
;S .
6.45p
S.ooa
9.5oa
10.52a
12.51 p
3,22p
4.I5P
6,02p
8.30p
PORTAGE LA PRAIRIE BRANCH.
West Bound. STATIONS.
Mixed No U3, every day ex. Sundays
5 45 p m 7.30 p m .. . Winnipeg. .. Portage la Prairie
East Bound.
Hixed No.
every day
ex. Suudays.
12.35 a m
9.30 a m
Numbers 107 and 108 have through Pull
man Vestibuled Drawing Room Sleeping Car
between Winnipeg and St. Paul and Minne-
apolis. Also Palace Dining Cars. Close con-
nection to the Paciíic coast
For rates and full intormation concerning
connections with other lines, etc., apply to any
gent of the company, or,
CHAS. S. FEE, II. SWINFORD,
G.P.&T.A,,St,Paul. Gen.Agent, Winnipe
CITY OFFIfE,
Main Street, Winnipeg.