Lögberg - 25.02.1897, Síða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 25. FEBRUAR 1897.
Uni Laf/i.
Eptir Björn M. Ólsen.
Niðurlag.
Kaffi-ippskeran fer fram tvisvar
á ári í kaffilöndunum. í Antilla eyj-
um, á Egyptalandi og í Arabíu hrista
menn berin niður úr trjánum. Þegar
pau eru orðin fullproska, og safna
peim I dúka, sem breiddir eru undir.
Síðan eru pau purkuð á mottum og
kjaruiun sleginn úr. I öðrum lönd-
um eru berin lesin af trjánum, áður en
pau eru orðin fullproskuð; er peim
slðan safnað í körfur. I>á eru berin
annaðhvort purkuð og kjarnanum að
pví búnu náð úr, eða berið er skafið
utan af kjarnanum, og hann siðan
lagður í bleyti. Við pað losnar hin
seiga og punna hirnna eða hýði, sem
er utan um kjarnan, svo að hægra
verður að sprengja baunirnar innan
úr honum. £>egar búið er að taka
hyðið utan af kjarnanum, detta baun-
irnar innan úr og eru pær kallaðar
„h'úðislausar eða berar11 pegar hyðið
er af, en ef hyðið heldur sjer að ein-
hverju leyti, er pað kallað „hýðis-
kaffi*. Af hverju kaffi-trje fást 2—10
pund af kaffibaunum. Ef v;er nú
teljum að 400,000 pund af kaffibaun-
um flytjist hingað til lauds á hverju
ári, og að (5 pund fáist af hverju trje
að raeðaltali, pá parf 66,660 trje til
að byrgja ísland á ári hverju með
kaffi, og er pað dálaglegur skógur.
Kaffibaunirnar geymast mjög
lengi óskemmdar. í>ær porna og
ljettast við geymsluna, en batna að
gæðuin, llkt og góð vín, og hækka í
verði, eptir pví sem pær verða eldri.
í kaffiiöndunuin eiga kaffibændurnir
opt margra ára gamlar byrgðir af úr-
vals kaffi og eru hróðugir af að hafa
pað til hátíðabrigðis og handa góðum
gesturn. Kaffi skal geyma á purrum
Stað, par sem loptgott er, en pó má
ekki leika um pað súgur, og ekki má
sólskin komast að pví, pví að pá miss-
ir pað lit sinn, pornar um of og ljett-
ist. I>að er pví best að hengja eitt-
hvað dökkt fyrir gluggana, par sem
kaffibaunir eru geymdar, en sje pað
geymt I hríslum, skal hafa pær lokað-
ar eða byrgðar. Ekki má heldur hafa
kaffi nálægt matvælurn eða öðru, sem
megna eða stæka lykt leggur af t. d.
kryddjurtum, síld, harðfiski, hákalli,
tóbaki, rommi, leðri o. s. frv., pví pá
getur kaffið fengið ópægiiegan
afkeim.
Af kaffi eru til óteljandi tegund-
ir. Best pykir arabiskt kaffi frá Mokka
( Ylokka-kaffi); eru pær baunir minnst-
ar af öllum kaffibaunum, grænleitar
eða gulgrænar á lit, en lítið kemur af
pessari tegund til Norðurálfu, og er
mestaf pví kaffi, sem nefnt er pví
nafni í verzluninni, vaxið á Java eða
Ceylon, en valdar úr smæstu baunirn-
ar. JavakaJJi pykir ganga einna
□æst Mokka-kaffi að gæðum. Á
Frakklandi er mest drukkið kaffi frá
nýiendunum frönsku, einkum úr eyj-
unum Martinique (eiuni af Antilla-
eyjnnum) og Bourbon, (I indverska
liatinu vestur frá Madagaskar) og frá
Senegal og Gabun í Vestur-Afríku.
Er katlið frá Senegal og Gabun nefnt
einu nafni llio Nunez og pykir mjög
líkt Mokkakaffi, og sarna er að segja
um -Z?owr6o«-kaffi. Hingað til lands
flyzt mest af kaffi frá tírasiiíu (tírasil-
kaffi) Rio-kafli frá Rio de Janeiro; pað
er talið bragðhreint og heldur gott.
tíauuir tírasil-kaflis eru vanaiega
meðal-stórar, blágrænar eða bleik-
gulmórauðar á lit, en pó getur bæði
stærðin og liturinn muuað nokkru frá
pessu og samt verið ailgott kaffi.
Hinar lakari tegundir af tírasii-kaffi
hafa opt 1 sjer smásteiua eða sundur-
brotnar svartar baunir. Brasil kaffi
hefur parm kost, að pað er ódýrt ept-
ir gæðum. Til eru ágætar tegundir
af kaffi frá tírasilíu, en pær heita pó
vanalega öðrum nöfnum I verzlun-
inni. tírasiiía er iangmesta kaffiland
1 heimi. FJyzt paðan á hverju 4ri
eigi minua en 6U0 miiljóuir punda.
Annars er kaffitegundunum mjög
opt blandað samau. Verzlunarmenn
kunna pað að drýgja dýrari tegund
irnar með hinum ódýrari likt og tíárð-
jir á tíúrfelii mjöðinn. Og menn
hafa jafnvel eigi alls fyrir löngu kom-
ist upp á að falsa kaffi. í Köln á
Þ/zkalandi eru tvær verksmiðjur,
sem ekki gera annað en búa til kaffi
úr injöli. Mjölið er brennt yfir eldi
líkt og kaffibaunir og límt saman með
límkvoðu (dextrln). Deigið er siðan
mótað I vjel, sem til pess er ætluð, og
kemur út úr vjelinni I smá baunum,
sem eru alveg eins og kaffibaunir
bæði að lit og lögun, og eiu baunirn-
ar síðan purkaðar. Allar tilfæringar,
sem parf til kaffigerðarinnar kosta
ekki meira en 2700 krónur, og get-
ur vje'in búið til 1000—-1200 pund á
dag. Framleiðslukostnaðurinú er ekki
meira enn hjer utn bil 18 aurar á hvert
pund, og má pví selja petta „kaffi“
mjög ódýrt. Uað er ekki skaðlegt
fyrir heilsu manna, en auðvitað vant-
ar pað alla hina góðu eiginlegleika
kaffisins, Ekki er farið I neina laun-
kofa með pessa kaffigerð, heldur er
petta „kaffi“ haft á boðstólum I öll-
um dagblöðum. t>að er hægt að
pekkja pað frá hinu rjetta kaffi, pegar
pað er óblandað og út af fyrir sig, pvl
að allar baunirnar eru alveg eins í
lögun og á litinn, en slíkt á sjer ekki
stað 1 náttúrunni; sömuleiðis sjest
aldrei á pessum kaffibaunum nein hin
minnsta ögn af hýðinu eða himnunni,
sem er utan um kaffibaunirnar, en á
náttúrlegum kaffibaunum loðir allt af
dálítið af himnunni við rákina, sem
liggur eptir miðjum flatvegi baun-
anna endilöngum, og pað pó að kaffið
eigi að heita býðislaust. Verra er að
finna, hvort pessj hinu tilbúna kaffi er
blandað saman við náttúrlegt kaffi eða
ekki, pví að pá verður að skoða liverja
baun út af fyrir sig. Verður pá að
leggja baunirnar í vatn; pá blotna
hinar sviknu baunir upp og leysast
sundur.
Miklu almennara er pó að svíkja
kaffið með pví að lita hinar lakari
tegundir,svo að pær verði sem likastar
hinum betri. Líkri aðferð er og beitt
við sjóvott kaffi. E>að er fyrst pveg-
ið úr kalkvatni til að taka burtu migl-
una, en síðan úr hreinu vatni til að
hreinsa úr kalkið. Síðan er pað purk-
að I ofni, smurt með talkjörð (tólg-
steini), til pess að pað gljái, og loks
litað sem líkast- peirri kaffitegund,
sem menn vilja lfkja eptir. I>essi
svik má optast uppgötva, ef menn
□udda bauuirnar með votri Jjerepts-
ríju, pví að pá lita pær ríjuna frá
sjer. Stundum parf pó efnafræðis-
lega rannsókn til að finna, hvort kafi-
ið er litað.
I>að er langt um auðveldara að
falsa kaffið í brennslunni, eða pegar
búið er að brenna pað eða mala. Af
pví að kaffið er hjer á landi vanalega
selt óbrennt, hefur petta að vísu ekki
mikla pýðingu fyrir ísland. En samt
skal jeg geta pess, að par sem menn
selja kaffibaunirnar brenndar, er pað
altítt að hella dálitlu af vatni I brenn-
irinn tii að bæta upp aptur pá pyngd,
sem kaffið missir við brennsluna.
tíaunirnar drekka pá I sig vatnsguf-
una og pyngjast við pað, en missa
gljáann. Til að gefa baununum apt-
ur gljáann nudda menn pær lítið eitt
upp úr feiti eða glycoríni.
Til að falsa malað kaffi hafa menn
óteljandi aðferðir. Menu blanda sam-
an við pað mjög margvíslegum efn-
um, sem eru iik reglulegu kaffi á
bragð og lit, til dæmis „sikoríu“ (rót-
unum af jurtinui, cichorium intybus),
fíflarótum, korni, einkum rúgi, ökörn-
um (ávöxtum eikitrjesins) o. tí. Arið
1886 voru á Dýzkalandi 123 síkoriu-
verksmiðjur, og 450 I allri Norður
álfunni. Pessi efni, sem blandað er
saman við malað kaffi, eru vanalega
ekki skaðleg fyrir heilsuna, en pau
hifa ekki í sjer pau efni, sem gera
kaffið svo holit og bressandi, til dæm-
is ekki neitt af kaffiíni. Af pví að
vjer íslendingar kaupum kaffið ó-
brennt og ómalað, eigum vjer ekki á
hættu að kaupa slíkar blÖDdur. En
srjer brúkum ýmislegt af pessum efn-
um og drýgjum kaffið með pví sjálfir;
kalla sumir pað kafflbæti, en aðrir
kafflspilli. Rjettast væri, ef til viil
að kalla pað kaffidrvgi. Mest af
peim kaffidrýgi, sem kemur hingað til
landsins, fly«t frá verksmiðju í Ham-
borg, en ekki veit jeg um samsetning
hans („exportkaffi1). Margir brenna
rúg með kaffibaunum og mala liann
síðan ásaint peim. í útlendum bók-
um hef jeg fundið nokkuð aðrar regl-
ur uin, hvernig fara eigi með rúg til
að búa til úr honum góðan kaftidrýgi,
og sel jeg Þ®1- hjer, ef menn skvldu
vilja reyna pá aðferð. Ómalaðan rúg
skal leggja I bleyti eina nótt og hella
svo af vatninu, sem á honum hefur
staðið, setja hann í nýtt vatn og sjóða
hann I pví, pangað til kornin springa.
Siðan eru kornin síuð og helt prisvar
á pau sjóðandi vatni. Pá eru kornin
purkuð annað hvort í sólskini eða á
heitri plötu (pönnu) eða I bakaraofni.
Par næst eru pau brennd eins og
kaffi, pó nokkuð ljósbrennd, pá möl-
uð og mjölið geymt í leirkrukku með
loki yfir. Þykir petta vera góður og
nærandi kaffidrýgir, eflaust bæði holl-
ari og miklu ódýrari en hið svonefnda
,,exportkaffi“. Oss er pað innan
handar að búa sjálfir til með litlum
kostnaði allan pann kaffidrýgi, sem
vjer purfum að brúka, og spara með
pví fyrst og fremst priðjung af hin-
um tilfinnanlega kaffitolli og par næst
allan pann ágóða, sem hin pýzka
verksmiðja hefur af pví að selja oss
„exportkaffi“. Nú sem stendur eyð-
um vjer bjer um bil 100 púsundum
króna á hverju ári I exportkaffi, eða
rjett að kalla l^ krónu á hvert manns
barn, og er pað Ijóti skatturinn, eink-
um pegar pess er gætt, að oss er I
sjálfs vald sett, að komast hjá hon-
um að mestu leyti. Asgeir hjeraðs-
læknir Blöndal hefur skrifað um petta
góða grein I ísalold XIX, 47. blað.
Óbrennt (,,grænt“) kaffi er ekki
haft til annars en lækninga. Ilefur
pað áður pótt gott gigtarmeðal. Skal
pá taka 25 grömm (-= 5 kvint) af
kaffibaunum, leggja pær í bleyti I
einu glasi eða bolla af köldu vatni að
kveldi dags og drekka vatnið að
morgni, pegar maður vaknar. Ann-
ars er kaffi ekki brúkað öðru vísi en
brennt og malað.
Hjer á landi er kaffið víðast hvar
brennt í potti. Sumstaðar mun pó
vera brennt I kaffibrennirum, eins og
tíðkast erlendis. Erupeirl lögun eins
og sIvalnÍDgur eða kúla, sem má snúa
um möndul, og 4 möndlinum eru
spaðar til að hræra I kaffinu. Er
pessu síðan snúið yfir eldi. tíestir
pykja peir kaffibrennirar, sem cu svo
gerðir, að innan í sívalningnum er
annar sívalningur, fljettaður úr járn-
vír eins og smáriðið net, með svo
litlum möskvum, að kaffibaunirnar
komast ekki í gegnum pá. Verður
pannig örmjott rúm milli innra og
ytra sívalningsins, sem ver pví, að
baunirnar geti komið við ytra slvaln-
inginn og brunnið um of. Hitinn
verður við petta jafnari og reglulegri,
og má hann ekki fara fram úr 200—
250 gráðum á Celslusar mæli. Þá er
fullbrennt, pegar baunirnar hafa feng-
ið bæfilegan lit. Mokkakaffi má ekki
brenna meira en svo, að baunirnar
verði rauðar, nokkuð meir má brenna
Uourbonkaffi, en aldrei rná halda
brennslunni leDgur átram en svo, að
baunirnar verði rauðbrúnar, pvl að
annars verða baunirnar að kolum,
missa ilm sinn og fá beyska og ópægi-
lega lykt.
Við brennsluna ljettist kaffið um
15—20 af hundraði, en eykst priðj-
ungi.að rúmin&li, og efnasamsetning
pess breytist. Mestallt pað vatn, sem
er í grænu kaffi, gufar burt við
brennsluna, sykurefnið minnkar, en
kafflínið eykst mjög lítið. í grænu
kaffi er 0,93 af hundr. af kaffeíni, en I
brenndu kaffi 0.97. Við brennsl-
una koma einnig fram ný efni, og er
merkast af peim sengjukennd (em-
pyreumatisk) olía, er nefnist kaffiól;
auk pess myndast lltið eitt af svo-
nefndri palmitlnsýru, edikssýru og
kolasýru o. fl.
Vanalega erkaffið malað í kvörn,
eins og hjer tíðkast. En á Tyrklandi
er pað mulið sundur miili tveggja
flatra steina. Allir vita hjer á landi,
hvernig kaffi er tilbúið, svo að jeg
parf ekki að lýsa pví, og lík er að-
ferðin víðast hvar í Norðurálfunni.
Nokkuð einkennileg er aðferðin á
Tyrklandi og Grikklandi og í Aust-
urlöndum. Þar er hinu malaða kaffi
gmmmmmmmrnmmmmmmmg
KVEF 0G HÆDNI, 1
Jeg hef brúkeð Ayer’s Cherry
Pectorial á heimili mínu í tutt
ugu ár. og ráðlegg i>að öðrnm
við kveíl, liósta og kighósta.
Hef aidrei vitað það bregðvst
að bæta og lækna þegar*
Sá sem hæðist að pví, pegar
honum er ráðlagt að fá sjer eitt-
hvað við hástanum, heldur vana-
lega áfram að hósta pnr til hann annaðhvort Dreitir skoðun sinni S
eða hverfur frá siuum jnrðnaska bústað. Er pað ekki merkilegt
y hversu margir spila með heilsu slna, pegar peir gætu læknað hósta,
kvef og brjóstveiki með nokkruin inntökum af
§ AYERS CHERRY PECT0RAL. 1
Þetta vottorð stendur ásamt mörgum öðrum I Ayers Cure-
book. Send frítt. Skrifið til J. C. Ayer & Co. Lowell, Mass.
fmiiutimmmimmmuiummmuMtimtS
ásamt nokkru af sykri steypt í sjóð-
andi vatn og hrært dálítið I blönd-
unni, og síðan er henni helt með korg
inum í smábolla. Er korgurinn síðan
látinn setjast á botninn og kaffið
drukkið sjóðheitt rjómalaust. Jeg
hef drukkið kaffi pannig tilbúið I
Apenuborg, og jafngott kaffi pykist
jeg hvergi hafa bragðað. En verið
getur, að kaffið hafi í sjálfu sjer verið
betri tegundar en almennt gerist.
Ur kaffikorg og kliði búa menn
til deig, sem haft er til gæsa- og
hænsnafóðurs. Skal hafa 1 pund af
korg móti 2 pundum af klíði. Fugl-
arnir verða mjög feitir af pessu og
kjötið bragðgott.
Að visu hafa margir haft mikið á
móti kaffinu, talið pað óholt fyrir
heilsuna, kallað pað „seinvirkt eitur“
o. s. frv. Einkum bar mikið á pessu
framan af, meðan kaffið var að ryðja
sjer til rúms. Hahnemaun, faðir smá-
skammtalækninganna, var mikill kaffi-
óvinur, og svo hefur verið um fleiri.
Því verður ekki heldur neitað, að
kaffi getur haft skaðlegar afleiðingar
fyrir heilsuna, ef pess er neytt í óhófi.
En hins vegar er engin hressing holl-
ari en góður kaffibolli, ef menn kunna
sjer hóf I nautninni. Að pessu leyti
hefur kaffið mikla yfiburði yfir áfenga
drykki, og væri mikið unnið, ef
drykkjumennirnir vildu halla sjer að
kaffinu I stað áfengisins. Ekki er
pað óllklogt, að hin mikla kaffi Jrykkja
hjer á landi eigi mikinn og góðan
pátt I pvl, að ofdrykkja hefur ininnk-
að á hinum síðasta raannsaldri, og
verður pað varla metið, sem vert er.
Erlendis hafa menn lengi haft opin
augun fyrir peirri pýðingu, sem kaffi
og te hafa til að sporna við ofnautn
áfengra drykkja. Hafa mannvinir
tekið sig saman og komið á fót veit-
ingahúsum, par sein kaffi, te, súkku-
laði, gosdrykkir o. fl. er haft 4 boð-
stólum með lágu verði, en engir áfeng-
ir drykkir eru veittir. Hver sem vill
er boðinn og velkominn á pessum
stöðum; hverjum manni er heimilt að
ganga par inn, sitja par og spjalla
við kunningja sína eða lesa blöð, pó
að hann neyti par einskis. Þykir
petta fyrirkomulag hafa vol gefist, og
hafa veitingahús pessi dregið marga
frá drykkjusk&lum. Ef kaffið gæti
orðið til pess, að útrýma ofdrykkjunni
eða draga úr henni, pá væri pað ómet-
anlegt gagn fyrir mannfjelagið.
—Tímarit Bókmentafjelagsins.
80 af hverjum ÍOO
þjást rneira eSa minna af hinwrt fráfœlandi
sjiíkdimi, Catarrh — Mörg þúsuud manna
sem hafa Urhnast af Dr. Agnew’s Catarr-
hal l’owder votta um ágœti þess. Alr.
Alex. Edmondson l Kosemuth, Ont., segir;
, Jeg hef haft slœma catairh veiki í mörg
ár. Jeg reyndi fjölda af svokólluða með-
ölum, sem átti að lækna þessa veiki en
batnaði ekki neitt. Svo sájeg Dr. Agnew’s
Catarral Powder augiýst og jeg hugsaði
mjer að reyna það einnig. pað reyndist
öðruvísl en hin meðölin, því strax og jeg fór að
brúka það fór mjer að skána, og jeg get nú sagt
að jeg er orðinn albata. Af því það hefur reynst
okkur vel við höfuðkvefi þá höfum við það œtið
á reiðum liöndum í húsinu. Og jeg þori að
segja að það er besta meðalið sem til er við
catarrh veiki, og mæli jeg því með því við aila
sem þjást af þessaáttar kvilla.
VFNNARlI VANTAR — ViB
l\ G Iw Iw n n n Þingvalla-skóla I
6 til 7 mánuði (eptir samkomulagi)
og ætlast til að kennslan byrje 1.
apríl. Umsækjandi verður að hafa
tekið próf og fá „certificate“ sitt sam-
pykkt af kennslumálastjórninni 1
Regina. Seneið tilboð yðar sem fyrst
til G. Naefasoíí,
Ohurchbridgc, Assa.
BRROENS
póstflutningasleði milli
Winnipeg og Icel.
River.
Kbistján Sigvaldason ketkik.
Þessi póstflutninga sleði fer frá
Winnipeg kl. 2 e. m. á hverjum
sunnudegi og kemur til Selkirk kl. 7
e. m. Leggur svo á staðjjnorður frá
Selkirk á hverjum mánudagsmorgm
kl. 8 og kemur til Ieelandio River kl.
6 á priðjudagskveldið. Leggur síðan
& stað aptur til baka frá Icle. River
kl. 8 á fimmtudagsmorgna og kemur
til Selkirk kl. 6 á föstudagskveldið;
leggur svo á stað til Winnipeg á
laugardagsmorgna kl. 8. Menn geta
reitt sig á, að pessum ferðum verður
pancig hagað í allan vetur, pví vjer
verðurn undir öllum kringumsræðum
að komapóstinum á rjettum tíma.
Þeir sem taka vilja far með pess-
um sleða og koma med járnbraut,
hvort heldur til Austur eða Vestur
Selkirk, verða sóttir ef peir l&ta oss
vita af ferð sinni og keyrðir frltt til
hvaða staðar sem er í bænum.
Viðvíkjandi fargjaldi og flutning-
um snúi menn sjor til Kr. Sigvalda-
sonar. Hann gerir Bj’er mjög annt
um alla farpega slna og sjer um aö
peim verði ekki kalt.
Braden’s Livery & Stage Liqe.
Til Nyja-Islands!
Undirskrifaður lætur góðan, upp-
hitaðan sleða ganga á milli Nýja-
íslands, Selkirk og Winnipeg. Ferð-
irnar byrja næsta briðjudag (17. p.m,)
og verður hagað pannig:
Fer frá Selkirk (norður) priðju-
dagsmorgun kl. 7 og kemur að ís-
lendingafljóti miðvikudagskveld kl. 6.
Fer frá ísleDdingafljóti fimmtu-
dagsroorgun kl. 8 og kemur til Sel-
kirk föstudagskveld kl. 5.
Fer frá Selkirk til Winnipeg á
sunnudaga og fer frá Winnipeg apt-
ur til Selkirk á mánudagsmorgna kl.l.
Sleði possi flytur ekki póst og
tefst pvl ekki á póststöðvum. Geng-
ur reglulega og ferðinni verður flýtt
allt sem mögulegt er, en farpegjum
pó sýnd öll tilhliðrunarsemi.
Fargjald hið lægsta, sem býðst á
pessari leið.
Helgi Sturlaugsson keyrir sleðann.
Eigandi: Geo, S. Dickinson,
SELKIRK, MAN.
FRANK SCHULTZ,
Fiqancial and Real Estate Agent.
Gommissioner iq B. f\.
Gefur ut giptinga-leyfisbrjef.
Er innheimtumadnr fyrir
THE TRUST AND LOAM COMPANY
OF CANADA,
Baldur - - Man.
OLE SIMONSON,
Jmælirmeð slnu nýja
Scaudinaviao Hotel
718 Main Stkeet.
Fæði $1.00 á dag.