Lögberg - 16.05.1901, Blaðsíða 2

•2
LOGBEK<J, U’lMTUDAUiNN 16. MAl 1901
Lansrclres'inn ófriður.
Ýnisir, sem rita í blöðin, virðast
v*>ra forviða á hve langdreginn ófriður
inn i 8uður-Afriku er orðinn, virðast
undra sig yíir að Bretar, með öilum her-
afla sínum og auð, skuli ekki fyrir löngu
vera búnir að ytirbuga Búa algerlega og
friða landið. I>eir virðast ganga út frá
J»vi, að vörn Búa só cinsdæmi í sögunni,
og að þeir hati enn reglulegan her, sem
sé að berjast við Breta, og hafi ennþá
mikinn hluta af landinu (liinum fyrver-
andi fríiíkjum í Suður-Afiíku) á valdi
sí n u.
Sannleikurinn er, að hinn uppruna
legi lier Búa er að mestu leyti eyddur—
hefur fallið, verið tekinn til fanga og
sundrast. Flokkar þeir af Búum, sem
enn leika lausnrn hala, eru einungis
Jeifar af liirium upprunalega her og fá-
tækir Búar, sem engu hafa að tapa við
það að ófriður haldi áfram í landinu og
sem hafa sameinað sig leifum hins upp-
r malega hovs. Búa- flokkar þessir hafa
ckkert fé til umráða, til að kaupa fyrir
nauðsynjar sínar — matvaeli, klæðnað,
iiergögn, hesta, o. s. frv.—og halda sór
því við með því er þeir geta rænt af
Bretum og taka með valdi hjá löndum
sinum, Flokkar þessir eru því í raun
og veru einungis ræningja- flokkar, en
ekki skipulegur lier, sem herst undir
merkjum reglulegrar landstjórnar. Bret
ar hafa alla helztu bæi í landinu á valdi
sínn og allar járubrautirnar. Bú
flokkarnir leggja aldroi út í reglulegar
orustur, en hafast mest megnis við í ó
hygðu jfjall-lendi og gera þaðan árásir á
litla njósnatflokka af Bretum, og á smá-
bæi og járnbrauta-stöðvar, s ;m einungis
örfáir biezkir hermenn eru til varnar á
Helztu afr.eksverk þeirra eru, í seinnitíð,
að rífaupp parta af járnbrauturn og ræna
járnbrautalestir, brenna járnbrauta-
stöðvar og vagna, ræna og brenna býli
þeirra Janda sinna, er ekki vilja styðja
J>á i þessum ráns-hernaði þeirra, og mis-
þyrma sveitingjum. Þessi ránsliejnað-
ur, senr Búa-flokkarnir halda nú uppi,
hefur engan annau árangur en þann, að
baka löudum þeirra eymd og volæði,
með því að hefta búskap og viðskifti, og
baka Bretum kostnað.
Hvað snertir hina langvinnu mót-
gtöðu Búa gegn valdi Breta í Suður-
Afríku, þá er sagan fuil af dæmum þar
sem eins fámennir þjóðtíokkar hafa
veitt stðrum þjóðura langvinnari mót-
spyrnu og sýnt vasklegri vörn en Búar.
En á þeim dögum voru engir telegrafar
né hernaðar-fréttaritarar, svo heimurinn
hrtfði litlar semengar sögur af þeirri við-
ureigu og hún er að miklu Jeyti gleyind.
Það má minna á mótstððu Tyrol-búa
gegn valdi Napóleons 1. Frakka ktisara,
sein eitt af þessum dæmum. Tyrol var
lögð sarnan við Bavaríu á móti vilja í-
búanna, en þegar ófriðurinn byrjað á ný
milli Napóleons og Austurríkismanna,
risu Tyrol-búar upp og ráku Bavaríu-
menn af höndum sér, og vörðu síðan hið
litla land sitt (Tyrol) gegn hínu mesta
lierveldi (Frakklandi) á þeim dögum.
Leiðtogi Tyrol-búa hét Andrés Hofer, og
var hann gestgjafi i þorpi nokkru þar.
Hiun litli bænda-lier, sem hann var for-
ingi fyrir, vann hvað eftir annað sigur
á franska hernum, 6em sendur var á
inóti þeim og sem samanstóð af þaulæfð-
Rússa. Schamyle og lið hans brj'tjaði
niður stóran her fyrir Rússum. Þeir
sendu þá nýjaa hersveitir og nýja Jier-
foringja á móti Schamyle, en hann rak
þá á tíótta. Itússar hættu herferðum
sínum inn í Kákasus landið um stund á
meðan Krim-stríðiðstóð yfir. en stiax og
því var lokið og friður komst á þar
vestra, byrjuðu Jiússar á nýjan leik á
tilraunum sínum að yfirvinna Schamyle
og lið hans. Eftir það fóru Rússar
smátt og smátt að ná meiri fótfestu
Kákasus, en það var ekki fyr en árið
1859—þrjátíu árum eftir að ófriður þessi
byrjaði - að Rússum hepnaðist að koma
Schamyle að óvörum og taka hann tii
fanga. Hann var á Rússlandi næstu 10
ár á eftir, og fóru Rússar vel með hann
Ár»ð 1870 fór hann í pílagrímsför til
Mecca—hann var Múhameðstrúar-mað-
ur eins og Kákasus-húar yfir liöfuð—og
dó í Medina.
Það mætti telja upp mörg flein
ilærai úr sögnnni, þar sem tiltölu'ega
fámennar þjóðir liafa varist voldugum
ríkjum í mörg ár; en ætíð þegar slikt
liefur átt sér stað, hafa smáþjóðirnar
staðið vel að vígi til varnar sökum lands-
lagsins, alveg eins og á sér stað hvað
snertir viðureigu BretaogBúai Suður
Afriku. Jafnvel Indiana-flokkar hér-
Klettafjalla héruðunum - liafa varist of-
urefli liðs 8vo árum skiftir, og það þrátt
fvrir að hinir hvitu menn, er að Jreim
sóttu, höfðu miklu fullkomnari vopu en
þeir. Það er því ekki að furða þótt Bú-
ar, sem í byrjun ófriðarins Jiöfðu jafn-
góð ef ekki betii vopn en Bretar, gætu
varist þeim eins lengi og þeir Jiafa gert.
En „enginn má við margnum", og það
hlýtur að reynast svo i viðureign Breta
og Búa.
Skýrsla
frá holdsveiJrrospUalanvm
arnesi 1900 o ji.
Lauu-
Heilsufar ho’d vaiklingaanna var
miður gott fyrri hluta ársins. Tvær
Jandfars-sóttir komu í spítalann,
blóðkreppusótt og influenza.
Blóðkreppusóttin (Dysenteria) kom í
spítalann í marzmánuði og gekk þar í
apríl, maí og fram í júní. Hún Iiefur
eflaust komið úr Reykjavík sjálfri, þar
sem hún var að stinga sér niður hingað
og þangað allan veturinn. Lýsti hún
sér þar með sömu einkennum, en var
víst miklum mun vægari, eða að minsta
kosti drap hún ekki fólk þar að neirium
mun.—I holdsveikraspítalanum aftur á
móti, þar sem sjúklingarnir eru orðnir
svo veikir fyrir af sínum langvinna
sjúkdómi, varð sótt þessi allskæð. Um
40 sjúklingar fengu hana, auk tveggja
starfsmanna. En 5 holdsveiklingar dóu
úr henni.
I júnímánuði kom svo inflúenzan.
Hún tók á skömmum tíina nálega alla
íbúa spítalans. Var hún fremur væg og
dó enginu úr henni.
Á árinu komu 15 nýir sjúklingar, en
14 dóu alls. Sjúkdómstegundir má sjá
af eftirfarandi skýrslu: — 1. jan. 1900
voru eftir í spítalanum 22 líkþráirkarlm.
og 18 konur, 12 limafallssjúkir karlm. og
9 konur, og 1 ekki holdsv., eða alls 62;
sama ár komu 4 líkþ. karlm. og 3 konur,
6 limaf.sjúkir karlm. og 2 konur—alls
um liermönnum. Hofer vann hinnllS, eða alls 77 á árinu 1900. Dánir á
frægasta sigur sinn á læfebre marskálki
og liði hans, som Napoleon sendi til að
brjóta hina hugrökku og vöskn fjallabúa
á bak aftur. En hernaðuririn gekk á
móti Austurríkismönnum á öðrum stöð-
ttin, svo þeir gátu ekki sent Hofer lið-
styrk, og liann var síðan tekinn til
fanga rncð svikum og skotinn. Mót-
spyrna Tyrol-búa varaði í tvö ár; og þó
er svæðið, sem ófriðurinn náði yfir þar, j
árinu 7 líkþr. karlm. og 3 konur, 3 lima-
f.-sjúkir karlm. og 1 kona—alls II. 1.
jan. 1901 voru eftir á spítalanum 19 líkþ.
karlm. og 18 konur, 15 limaf -sj. karlin.
og 10 konur og 1 ekki hohlsv., eða alls
63; þar af 37 karlar og25kouur.—Hjúkr-
unardagatalan var árið 1900 alls 22,003.
Sjúklingafjöldinn að meðaltali daglega
60.28.
Spítalinn hefur verið fullskipaður,
ekki meira en átjándi part.ur að stærð ’ eftir því sem gert var ráð fyrir upphaf-
við landið sem brezka liðið hefur orðið lega, hæði árin, en þó betur árið 1900.
að elta De Wett, hirrn vaska Búa-for- J Áiið 1899 voru hjúkrunardagarnir alls
ingja, um, og hinn langtum Ij ilmennari ekki nema 21,758 og sjúklingafjöldinn að
her, sem sótti að Tyrol-búum. snman- j uppjafnaði daglega 69.61.
stóð af bcztu lrermönnum í Evvópu á | Sjúklingarnir, sem komu á árinu
þeim dögura, og lyrir hernurn var voru úr þessum sýslum:—1 úr Reykjav ,
franskur marskálkur. 1 úr Gullbringus., 1 úr Borgarfjarðars.,
En það er til annað nýrra og enn , I ur Mýras., 2úr Isafjarðars., 2 ur Skaga-
eftirtektaverðara dæmi uin langvaraudi fjarðars., 4ur Eyjafjarðars., lúrNorðui'
mótstöðu lítillar þjóðar gegn cinu af
stórveldum Evrópu, og J>að er mótstaöa
Kákasus-búa gugn öllu afli hins rúss-
neska kcisaradæmis. Þessi ófriður var-
aði í þrjátíu ár, og sigur sá, sem Rússar
báru úr býtum að lokum, varð þeim af-
skaplega dýr, bæði hvað snerti mann-
fall og fjármunalegan kostnað. Árið
1829 soldu Tyrkir llússum yfirráð sín —
sein reyndar vortr lítið annað en nafnið
tómt—yfir þjóðllokkura þeim er byggja
Kákasus fjall-lendið, og byrjuðu Rússar
þá tifarlaust eiubeittan og stöðugan
Múlas. og 1. úr Vestur-Skaptafelissýslu.
j Meira en heliningurinn af þessum
sjúklingum, eða 8 af 15, voru limafalls-
sjúkir. Það væri anðvitað langæski-
legast að hinir h’kþráu væri fyrst og
fremst teknir, því það er lrvorttveggja,
' að þeir þurfa einkum hjúkrunar vfð, og
svo er liitt, að þeir eru óefað miklum
j mun hættulegri fyrir þá, sem eiga sam-
_ an við þá að sælda, lieldur en hinir, af
því líkþráin er miklu næmari. Við
þessu verður þó ekki gert, úr því um-
sóknirnar koma ekki svo ört, að hægt sé
hernað til að kúga hina hálfviltu þjóð- ; vinsa úr þeim. Ollum þeim sjúkíing-
flokka þar til hlýðni við sig. í>egar
byrjun ráku Rússar sig á fjarskalega
erfiðlcika við að brjóta undir sig dálitla
parta af Kákasus. Þjóðflokkarnir í
kringum kaspiska vatnið veittu enn
þrálátari mótspyrnu en nokkurir hinna.
fciamuel Schamyle var leiðtogi þjóðflokk-
anna kringum nefnt vatn, og áhrif hans '
sem epámanns og herforingja jukust dag
frá degi sökum hinna miklu sigra, er
haaa vaaa hvað eftir annað yflr hcr
um, sem sótt var fyrir, var leyft að
koma. Af 94 sjúklingum, sem hingað
til hafa komið á spítalann, voru 33 lima-
fallssjúkir, en hinir 61 líkþráir.
I marz dóu 2 sjúklingar spítalans, 5
í apríl, 1 í maí, 1 í júní, 1 í júlí, 2 í ágúst,
1 í október og 1 í nóvember.
Af þessurn sjúklingum voru 10 karl-
ar og 4 konur. Helmingurinn var kom-
inn yfir fimtugt, og þar af voru 2 komn-
iryfír sjötugt,
Það verður einlægt erfitt að segja
með nokkurnveginn fullkominni vissu
hve lensi sjúkdómurinn hafi staðið.
Sjúklingarnir leita ekki til læknisins
fyr en sjúkdómurinn er farinn að baka
þeim einhver óþægindi, eða þeir þá
verða varir við hnúska eða blett. Og
það er vist, að oft vorða þeir ekki varir
við sjúkdóminn fyren eftir langan tíma,
og ef um lirnafallssýki er að ræða, ef til
vill ekki fyir en eftir nokkur ár.
Eftir því sem var hægt að komast
næst eftir, samkvæmt sögusögn sjúkl-
inganna, hafði 1 haft sjúkdóminn i 28
ár, 1 í 24 ár, 1 í 19 ár, 2 í 16 ár, 1 í 10 ár,
1 í 8 ár, 2 í 6 ár, 1 í 5 ár, 2 í 4 ár og 1 í 3
ár. Sjúkdómstíminn er því afar mis-
munandi, lengri að því er snertir lima-
fallssjúka en líkþráa.
Af sjúklingum þeim, sem komu á
spítalann, voru 7 giftir og höfðu átt 29
börn. Tveir hinna 8 ógiftu áttu sitt
barnið livor.' Ekkert þessara 31 barna
eru talin holdsveik, enn sem komið er.
Einn sjúklingurinn, drengur fyrir
innan fermingu, átti holdsveika móður,
sem dó 1899 hér á spítalanum.
Faðir eins sjúklingsins var holds-
veikur.
Aðrir frændur þriggja sjúklinga
höfðu og sama sjúkdóm.
Þannig hafa að eins 5 af þessum 15
holdsveiklingum átt lioldsveika í ætt
sinni. Af þeim 94 holdsveiklingum,scm
komið hafa á spítalann síðan hann tók
til starfa, hafa að eins 39 átt holdsveika
ættingja. Hinir, 55 að tölu, hafa þvi
orðið að fá sjúkdóminn af óskyldum,
þótt ýmsir þeirra viti eigi neitt til að
þeir lrafi nokkurn tima átt nokkuð sam-
an að sælda við holdsveika. Á sama
hátt munu hinir 39 liafa fengið sjúkdónr-
inn, annaðlivort af hinum holdsveiku
ættingjum sínum, eða öðrum holdsveikl-
ingum, sem þeir hafa verið með.
Það er útlit fyrir, að spítalinn verði
nú á þessu ári (1901) eins vel skipaður
og að undanförnu. Nú þegar (í febrúar)
eru 7 umsóknir komnar, og ein, sem eg
veit um, er á leiðrnni.
%
Eg hef heyrt ýnrsa tala um það, að
holdsveiklingum mundi sjálfsagt liafa
fækkað talsvert; síðan spítalinn kom.
Þetta er misskilningur.
Að vísu hafa allmargir dáið á spít-
alanum, en enn fleiri væru dánir af
þeim sjúklingum, sem komið hafa þang-
að, ef þeir hefðu verið í hirðuleysi uppi í
sveitum. Þrír sjúklingar hafa t. a. m.
nú á annað ár verið með barkapípur
sínar, orðið að anda um þær eingöngu.
Allir voru þeir í dauðans greipum, voru
að kafna, þegar pípurnar voru settar í
barka þeirra. Ýmsir sjúklingar mundu
nú vera dánir vegna sára sinna, ef þau
hefðu eigi verið eins vel hirt og þau hafa
verið.
Að holdsveiklingum'uppi í sveitum
hafi fækkað enn þá nokkuð sýnilega af
því, að þeir, sem komnir eru í spítalann
hafi eigi getað breitt sjúkdóminn út, er
og misskilningur. Fækkunin kemur
eflaust — síðar — af Jiessari ástæðu, en
ennþá væri of snernt að búast við
nokkrum verulegum mun.
Holdsveikin er svo lengi að búa um
sig. 2—3—4 ár og stundum lengur. Ef
sjúklingar spitalans liefðu verið heima
hjá sór þann tíma, scm þeir hafa búið í
spítalanuin, má auðvitað búast við því,
að einhverir liefðu fengið holdsveiki af
?eim á því tímabili, en holdsveikisein-
kennin væru naumast enn þá komin
greinilega í ljós. Aftur á móti má tclja
það víst, að ýmsir liafi fengið sjúkdóm-
iun af þeiin sjúklingum, sem nú era á
spítalanum, áður en þeir komu hingað,
og eins af þeim sem heima sitja. Nógir
liafa því sjálfsagt komið í skarðið fyrir
rá sem dáið hafa liér á landi síðan spít-
alinn byrjaði starf sitt.
Það sem að hefur verið hingað til er
meðal annars það, að nákvæmar skýrsl-
ur hafa vantað um tölu lioldsveiklinga.
Tala sú sem fékst af skýrslunum 1896 er
vafalaust of lág. Það eru okki svo fáir
af þeim, sem nú eru komnir á spítalann,
er ekki voru í þeim skýrslum, en voru
þá orðnir greinilega veikir. Þetta var
svo eðlilegt, þar sem skýrslur þessar
voru samdar af ólæknisfróðum mönn
um. Sérstaklega sluppu ýmsir lima-
fallssjúkir merin. Enda getur stundum
verið erfitt að þekkja lhnafallssýki á
lágu stigi, jafnvel fyrir lækna.
Samkvæmt einangrunar-lögunum
eiga nú læknar sjálfir að gefa árlegar
skýrslur um alla holdsveika í sinum hór-
uðum, og er ástæða til að vænta að þær
skýrslur verði nákvæinari en skýrslui
þær sem hingað til liafa komið frá ó-
læknisfróðum mönnum.
Fyrsta skilyrðið fyrir því, að spítal-
inn komi að tilætluðum notnin, útrými
smámsainan holdsvcikinni úr þessu
landi, er það, að inenn viti hverir sóu
holdsveikir, og vottur um það eiga
holdsveikis-skýrslurnar að vera.
Læknar sjá manna bezt, live afar-
mikið böl lioldsveikin er fyrir þá, sem fá
hana. Þeir vita líka. að hún er næmur
sjúkdómur, sem verður að sporna við.
Það er því svo sern auðvitað, að þeir
munu gjöra sér alt far um að grenslast
eftir sjúkdómnum og sjá um, að lögun-
urn verði hlýtt, cn almenningur verður
að aðstoða þá eftir megni, og benda
þeim á. ef grunur leikur á að eiuhver sé
holdsveikur, sem læknir hefur ekki séð.
Læknar hafa svo mikið að starfa hér á
landi, að það verður yarla ætlast til
þess, að þeir þekki persónulega hvern
mann í sínum héruðum og heilsufar
þeirra. Fólkið alment, og sjúslingarnir
sérstaklega verða að skilja, hve afar-
mikill ábyrgðarhluti það er, að sýna
hirðuleysi þegar um þennan sjúkdóm er
að ræða, sem að vísu er ekki eins al-
mennur og sumir aðrir sjúkdómar, t. a.
m. berklaveiki, en holdsveikin er þannig
eftir eðli sínu, að liún má teljast einhver
sá hörmulegasti sjúkdómur allra sjúk-
dóma.
Sæ.M. BjARNHéDINSSON.
— „Fjallk.“ 1. maiz.
The United States
Cream Seperator
Engin reiðlijól reyn-
ast eins vel og
GBnflron.
Það er viðurkent að GENDRON
sé ánœgjulegra hjól, endist betur, gangi
síöur úr lagi og só failegra heldur enflest
öunur hjól, sem seld eru í Winnipeg.
Vér ábyrgjumst þau í heilt ár.
Með nýjustu umbótum; ódýrust; sterk
ust; áreiðanlegust; hægust að hreinsa;
nær öllum rjóma og er eins létteius og
nokkrar aðrar. Hvar annarstaðar getið
þið fengið skylvindu, sem aðskilur 17ó
gallónur á klukkutímanum, fyrir $50?
Hvergi. Hún endist helmingi lengur en
flestar aðrar, sein taldar eru jafn góðar.
Hjóltennurnar inniluktur svo þær geta
ekki meittbörnin. Þaðor einungis tvent
í skálinni, sem þarf að þvo. Þið gerið
rangt gagnvart sjálfum ykkur ef þið
kaupið skilvindu áður en þið fáið
allar upplýsingar (Catalogue) um
“Tho United Statcs“
hjá aðal umboðsmanninum í Manitoba
og Norðvesturlandinu:
Wm. Scott.
206 Pacific /\ve., Winnipeg.
JamesLindsay
Cor. Isabel & Pacific Ave.
The Occidental
Bicycle Co.
Teleplmne 430 «29 MAIN ST.
P. S. — Hjól til leigu og viðgcrð á
hjólum, alt með bezta útbúnaði.
Brúkuð lijöl seld á $10.00 og upp.
(Elvhext borgarisÍQ betur
fmix xmgt folk
Heldur eu ad ganga á
WINNIPEG • • •
Business College,
Corner Portage Avenne and ,Fort Stroet
Leitld allra upplýeinga hjá akrifara akálans
G. W. DONALD,"
MA.VA
Býr til og verzlar með
hús lamþa, tilbúið mál,
blikk- og eyr-vöru, gran-
ítvöru, stór o. s. frv.
Blikbjvokum og vatns-
rennum sértakur gaum-
ur gefmn.
SJONLEYS!
varnað og læknað með
hinni ÁGæTu actina,
rafarmagns vasa-batt-
ery, sem læknar ský á
a u gu n u m, P tery gi ums,
& c. gerir augnalokinn falleg og mjúk,
læknar sjónleysi. Obrekjandi vottorð um
lækningar gefin. Enginn lioldskurður
nó rneðalagutl. Átjáu ára ánægjuleg
reynsla.
Skriíið e.ft.ir 80 bls. orðabók yfir sjúk-
dóina. FRXTT. Utanáskrift:
KftRL K. ALBERf,
337 Maiii Str.
A SYRINCE
Suoli as phj-sicians use is now
offered direct. It consists of
two niekel cylinders, with air
pumps between to create com-
pressed air in one cylinder antl
vacuum suction in other. Open
yalve and compressed air forces
liquid from one cylinder in six
.streams tlirougli top of nozzle.
The vacuum sucks it back to
other eylinder. AI! done without
a droji of leakage. Tliis is the
only effective syringe—the only
one tliat auy woraan will use
wlien its value ís known. Send
today for our booklet. Send in
plain sealed wrapper, free on re-
ituest. Atfcuts wantcd.
Sijilio Maiiufacturiiig (o.
Til sölu hjá
KARL K. ALBERT,
337 Main Street, Winnipeg.
FROST &
WOOD
Sláttuvél Nr. 8.
EINFALT,
HAGANLEGT,
STERKT,
hÆGILEGT,
ENDING A RG OTT.
Hér eru
Tólf þýðingannikil
atriði
Og það eru fleiri. Þér rijótið
alls þess þegar þér kaupið
No. 8. Ábyrgst að efnisgæðum.
Trygging gefin.
' ordlltUr m*d nppdriittum f»it ef um or btdld.
Roller and Ball Bearings f öllu.
Sterkar Brass Bushingsfyrir Crank Sha
Há Drive Wheels og breitt Troad.
Fingle Bar slétt að ofan.
Ákveðið underdraft, ekkort hliðardraft.
Innfltitt Pitman North Carolina Hickoi
4V ide Rango ©f Tilt.
Foot and Spring lift for Bar.
Slegið stál í Knife Head,
Pitinan Jaws úr slegnu stáli.
Engin þyngsli á hálsi hestanna.
Nordvestur dcild :
WINNIPHG,
MAN.