Lögberg - 19.03.1903, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG 19. MARZ 1903.
Bækur.
(EftirfciNA* Hjörleifsson. í ..Norðurlandi.")
Þorglls gjallandl: Upp
við íosia. Saga. Akur-
ejrri. í bókaverzlun Odds
Björn9sonar. iooa.
Hvaö sem öllu ööru lföur, hefir
höf. tekist að rita bök, sem mik'ð er
talað um. Ekki hafa jafn-margir
menn minst & neina bók við mig, sfð.
an er eg kom norður. Eg veit ekki,
hvað margir hafa spurt mig, hvor:
ekki færi að koma grein í „Norður
landi“ um „Upp við fossa“; en hitt
veit ep, að peir eru övenjulega marg.
ir. Og prAsinnis hefir það komið fyr.
ir, þegar komumenn hafa verið fleiri
en einn inni hj& mér, að p& hafa peir
slegið 1 brynu um bókina, stundum af
töluverðri ákefð. Engum hefir virzt
standa & sama um hana. Langtum
fleiri eru peir, af peim, er við mig
hafa talað, sem hafa haft ímugust ft
henni, en hinir, sem hafa haldið henni
fram. En allir hafa kannast við pað,
að f raun og veru sé bókin víst vel
rituð.
Rangindi v»ru pað líka að kanc.
ast ekki við pað. Hún er vfðast hvar
svo vel orðuð, og sumstaðar f henni
er leitað svo langtinn 1 s&larlíf manna,
að fr& pvf sjónarmiði er útkoma bók.
arinnar allmerkur atburðurí sögu bók-
menta vorra.
Að hinu leytinu fer pvf fjarri, að
pað sé neitt undarlegt, hve margir
líta hornauga til peirrar bókar. Eg
held ekki, að slfk bók næði alpyðu-
hylli I neinu landi. Og pað er ekki
sagt alpyðu mauna til fimælis.
Efnið er f stuttu m&li petta:
Ungur, fjörugur og greindur al-
pyðumaður, Geirmundur, kemst f alt
of m’kinn kunningskap við gifta
bóndakonu, Gróu & Fossi. Hún hefir
gifst bónda sfnum, Urandi, h&lf-
nauðug, og ann Geirmundi mjög. A
tilfinningum hans til hennar er syni.
lega miklu meira los. Svo kynnist
hann ungri prestsdóttur, Purlði, cg
pau fella hugi saman. Gðirmundur
vill p&, að annaðhvort skilji Gróa við
mann sinn og taki saman við sig fyrir
fult og alt, eða að pau slfti kunning.
skapnum. En hún vill hvorugt, get-
ur ekki hugsað til að slfta sig frá
börnunum, né frfi honum. En hún
missir öllum tökum & honum og Þur-
íður verður heitmey hann. Ástaratlot
peirra fara svo langt, sem slíkt getur
komist. En par & eftir kemur pað
upp ur kafinu, að pau Geirmundur og
Þurfður eru stmfeðra. Þurfður vesl-
ast upp, er synilega & hraðri leið ofan
í gröfina í niðurlagi sögunnar, og
Geirmucdur lendirímesta drykkju-
slarki í verzlunarstað einum og er
blindfullur f ftflogum & hverju kveldi.
Það liggur nokkurn veginn í
hlutarins eðli, að slíkt efni er ekki
rnikill finægjuauki fyrir lesendur.
Þ«tta er saga um sffeldan ósigur, sið-
ferðisJegar og andlegar hrakfarir.
Og svo bætir pað ekki úr sk&k,
að pessi Geirmundur, sem alt af hefir
verið mjög reikull f r&ði sfnu, hefir
drukkið frfi sér vitið við og við, Jsgst
fi hugi við gifta konu, &n pess að geta
afsakað sig með pvf, að nokkur veig-
ur eða staðfesta væri í tilfinningum
hans til hennar, helt peirri beiskju f
lff systur sinnar, sem rfður henni að
fullu, og hagar sér svo að lokum &
pann h&tt, að hann er ekki hafandi
innan um menn — hann er l&tinn að
lykt im, blindfullur, kveða upp svo ó-
milds dóma yfir breyskleika annara
manna, að peir mundu pykja mjög
harðir f munni pess manns, sem ekki
vill vamm sitt vita. Og höf. verður
ekki skilinn & annan veg, en að Geir-
mundur sé í raun og veru beztidreng.
ur, alt ól&nið eé öðrum að kenna. Við
petta raskastalt sifferðislegt jafnvægi
f sögunni, og pað er ekki nema eðli-
legt, að hugir manna rfsi öndverðir
gegn pvf.
Eq pr&tt fyrir p& miklu galla,
sem óneitanlega eru & pessari bók,
mega menn ekki missa sjónar & g&f-
unum, sem par koma fram.
Yfir fr&sögn höf. er stóreiukenni-
legur, alveg frumlegur röskleikablær.
Þetta mætti syna með tilvitnunum í
að kalla m& hverja blaðsíðu bókarinn-
ar. Vér l&tum osa nægja að benda &
pessar ltnur:
„Stundin var stutt. Brandur gat
komið heim með lömbin, þegar minst
varði. Þau stóðu við þilið hjft stofu-
glugganum, voru búin að fitta sig á þvi,
hvað þessi stund breytti lífi þeirra og
lífsgleði mikið. Þau hlutu að skilja,
slíta sambandið, kefja ástina og ástríð-
urnar. Þokumökkinn svifaði frá tungl-
inu, sem snöggvast þau hnigu hvort að
öðru; varirnar mættust; augun störðu;
drukku ást, angur og minningu; sorg-
fögur í skilnaðinum, saklaus og hrekk-
laus á því andartaki. Svo lagði móðu
yfir þau. Bólstur huldi aftur tunglið,
tökuuum var slept; tvö andvörp; hægt
fótatak og marrið í hurðinni. Myrkur
úti og inni. Isungin féll seint og jafnt;
klakanálarnar silfcuðu og svelluðu alt
sem úti var, bæði menn og skepnur, bar-
fenni, víðikjörr, kletta og haglendi. í
bænum á Fossi niðaði nóttin; súginn af
hráslaga loftsins lagði inn í dyrnar, inn
göngin, fast að eldinum, sem smaug titr-
andi milli taðfiaganna og reyndi til,
rauðurog roikrammur, að kveikjai þeim;
niðurlútur við stritið, iðinn og þrásæk-
inn við starfann,"
Bókin er full af örstuttum lys-
ingum o<r samlíkingum, jafn&gætum
eins og pessu, sem sagt er um eldinn
f taðflögunum. Og s& óróleikur er
yfir stflnum, að hugurinn er alt af &
fleygiferð. Eitt leiftrið er rétt á und-
an peim línum, sem nú hafa verið til-
færðar:
„Gróu varð ekki svefnsamt þessa
nótt; henni var ákaflega órótt í skapi; að
hlaupa frá búi og börnum var jafn-ó-
hugsa- di og að hlaupa fáklædd út í
brunafrost og stórhríð. “
Svona rita ekki aðrir en „heldri
menn“ bókmentanna. Yfirleitt e-
orðfærinu svo h&ttað, að pað leynir
sér ekki, að & pennanum hefir haldið
listamaður, sem gerir sér fullljóst,
hvað hann hefir fyrir stafni.
Hór ogpar er skygnstmjög langt
inn f Iff mannanna. Sj&lfsagt er ó-
hætt að fulJyrða, að bezt sé n&ð sam-
búð hjónanna fi Fossi. Brands og
Gróu. Hún er öll snildarleg, frá pvf
er Gróa fer að taka út úr búð & laun
við mann sinn, og pangað til hann
finnur bréf Geirmundar til hennar og
fær fulla vissu um, hvernig fistatt er.
Og eg er ekki viss um, að nokkurum
manni sé betur lyst í fslenzkum bók-
mentum en Brandi.
Af öllu pvf, er mönnunum fer &
milli, lætur höf. bezt að lysa fáþykkj-
unni, pegar óánægjan og tortrygnin
urgar undir niðri, en er ekki farin að
sjóða upp úr. Þar & móti tekst hon-
um furðu illa með fistatai elskenda.
Það verður að væmnu, ófrumlegu
orðagj&lfri.
Fyrirtaksvel segist höf., pegar
hann minnist eitthvað & dyr. Hrein
snild er & ferðum, hvenær sem hann,
ségir frá hestum. Og einkenoilega
vel er að orði komist um lambærnar f
eftirfarandi lfnum:
„Geirmundur leit með ánægju yfir
lambærnar sínar um vorið; þær voru
feitar og frjálslegar, lömbin björt og
bústin; fóð haíði fjölgað að mun, þessi
áiin í Breiðholti, og nú voru 7 ærnar tví-
lemdar; hann hafði sérstaklega gaman
af að færa þeim deigbita.fiskroð ogugga,
þegar hann gekk til þeirra, og þær voru
vissar að þekkja hann;komu rásandi móti
honum, teygðu fram álkuna og réttu sig
hátt eftir matnum; lömbin stóðu ofurlít-
ið frá, störðu á manninn og móðurina á
víxl, hrædd og undrandi, spertu fram
eyrun, stóðuí hálfgerðu hnipri hvert hjá
öðru, viðbúin að hlaupa, ef háska læri
að, eða nokkuð óttaði þeim. Dálítinn
spðl frá lá Vaskur á milli þúfna, starði
á Geirmund og stökk undir eins til hans,
þegar hann bandaði hendinni og gekk
burtu frá ánum; íiaðraði og stökk upp
um hann og reyndi til að sleikja á hon-
um hendurnar.'1
En höf. er ekki nærri eins leik-
inn í pví að setja saman sögu, eins og
að koma orðum að pví, sem hann hefir
athugað og vill lysa. Það m& næst-
um pvf svo að orði kveða, að sagan
detti sundur í tvent. Kaflinn um
Geirmund og Gróu hefir f raun og
veru að kalla mfi engin fihrif & kafl-
ann um Geirmund og Þuríði. Og ó-
heilla-atburðuiinn f pinghúsinu,pegar
Geirmundur verðul nærgöngulastur
við Þuríði, er ekki af neinni nauðsyn
sprcntinn, er kemur fram í sögunni —
ekki sprottinn af öðru sjftanlegu en
rangsnúinni tilhneiging höf. til að
draga fólk sitt niður f saurinn. — Bók-
in er eftir fslenzkum mælikvarða
•
feykilöng — mun vera einum fjórða
parti styttri en „E!ding“ Torfhildar
Holm — og hefir orðið höf. ofviða, að
pvf, er samsetninguDa snertir. Auk
pess eru margar hugarhræringarnar
svo nftskyldar hver annari, par sem
bókin er mestmegnis um fista-preng-
'Dgar og drykkjuskap, að ekki er trútt
um, að pær preyti lesandann í jafn-
löngu mfili.
Yfirleitt getur lesandinn naum-
ast varist peirri hugsun, að pessar
góðu g&fur séu & glapst’gum f pessari
bók, sárgrætilegum glapstigum, sem
eðlilegt er að mönnum gremjist og
peir taki sér nærri. En að hinu leyt-
inu eru kostirnir svo ótvíræðir, hæfi-
leikarnir svo ómótmælanlegir, að
menn trúa pví ekki, að ekki sé von &
einhverju betra úr sömu fittinni.
Ferðir tæringargijilklinga
til Californíu.
(Eftir Rev, John W. Dinsmore, D, D. í
„Presybterian Banner“1.
Fjöldi fólks, sera pjftist af brjóst.
veiki, ferðast árlega til Californíu til
pess að leita sér heilsubðtar, og fjöld
inn er meiri og raeiri með hverju firi.
Uppdrfittarsyki eða tæring er einhver
versta júkdómsplftgan & meðal Banda-
rfkjamanna; púsundum saman ganga
menn með sjúkdóm pennan f sér eða
eru f mikilli hættu fyrir honura. Og
raenn pessir lesa um pað f fréttablöð- j
unum og öðrum ritum, hvað gott sams-
konar sjúklingar hafi haft af ferð til
Californfu og dvöl par; og pegar all-
ar vonir bregðast, engin læknishjllp
kemur að notum, p& fikveður fólkið að
komast til Californfu, hvað sem pað
kosti ef ske mætti, að pað bjargaði
lffinu. Þannig ferðast aumingjar
pessir pangað hundruðum saman ft
&ri hverju. Á j&rnbrautarlestunum,
f hótelunum og gistihúsunum, um
göturnar og í skemtigörðunum f viss
um bæjum rekur maður sig & sjúkl.
inga peðsa. Margar slfkar sjónir
ganga manni mjög til hjarta og vekja
innilega meðautnkvun; og pað eru
viss atriði f pessu sambandi, sem mér
hefir lengi fundist rétt að minnast &
og gera almenningi ljós. Vitaskuld
get eg ekki um petta talað sem lækn-
ir, en með pví eg hefi nú dvalið innan
ríkisins meira en ellefu &r og, sem
prestur, haft allmikið af sjúklingum
pessum að segja, pá hefir mér gefist
kostur að kynnast mftlinu og hag
aumingjanna. Eg man vel eftir fyrstu
ferð minni til Californfu. Það var f
Maizm&nuði firið 1891, og eg ferðað-
ist eftir Santa Fe j&rnbrautinni. 1
svefnvagninum kyntist eg tveimur
fjölskyldum, eða réttara sagt tveimur
mönnum og konum peirra. Annar
peirra sagðist vera skeggrakari fr&
Jersey City og eiga fjögur börn;
hann hefði reynt alt mögulegt og loks
hefðu læknarnir r&ðlagt sér að reyna
að ferðast til Calíforníu. Hann var
of lasburða til að geta verið einn fi
ferðinni Og varð pví konan að fara
með bonum. Þau sögðu sér hefði
tekist að koma börnunum fyrir hjfi
vinafólki sfnu, og eftir að hafa reitt
saman hvertcent, sem pau g&tu, lögðu
pau fi stað f von um heiisubót fyrir
rnanninn. Það var næstum auðséð
hverjum manni, að sjúklingurinn átti
mjög skamt ólifað og að fyrir honum
lá ekkert annað en að deyja eftir viku
eða hilfan mánuð á meðal ókunnugra
manna langt frfi fitthögum sfnum.
önnur hjóa frfi Rochester, N. Y.,
f nfikvæmlega saraa ástandi, voru f
vagninum. Svo voru nokkurir ein-
staklingar fi ferðioni í sömu fittina og
f samskonar erindum. Þetta var fyrsta
viðkynning mín af sjúklingum peim,
sem eg síðan hefi haft svo mikið af að
segja. Síðan hefi eg oft komist við
af hinu fitakanlega og aumkvunar-
verða ástandi aumingja pessara. Þeir
komast pangað eftir mikla örðugleika
og eru eÍDatt búnir pá að eyða hverju
einasta centi sem peir fittu, og treysta
& pá lygi, að komist peir bara f sól-
skinið í Californíu pft sé heiisan feDg-
in. Þarna lenda peir pá, fi meðal ó-
1 kunnugra, langt frfi heimilinu og öll-
um sfnum og peningalausir, og f mörg-
um tilfellum deyja aumingjarnir úr
vandræðum og sorg og heimprá, og
hefðu getað lifað tRlsvert lengur ef
peir hefðu setið kyrrir heima og aldr-
ei farið. Margs fóiks pessa hefi eg
vitjað pegar pað hefir verið aðfram
komið og ruörgu hefi eg fylgt til síð-
asta hvflustaðar pess— langt í burtu
fr& legstöðum vina og vandxtnanna. í
bysna mörgum tilfellum er fólk petta
grafið ft kostnað sveitastjórnanna eða
pfi fyrir frjftls samskot peirra, sem pað
deyr hjá.
Ekki sem læknir, heldur sem
leikmaður, sem kost hefir fitt á að
kynnast mftlum pessum nftkvæmlega,
lsngar mig nú til að minnast á cokk-
ur atriði, sem eg álít pess verð, að
peim sé gaumur gefinn.
Á pví leikur enginn minsti vafi,
að púsundir manna, sem f byrjun hfils
og brjóstsjúkdóma hafa til Californfu
leitað, hafa haft gott af ferðinni; og
hundruðum saman hafa peir orðið
heilir meina sinna. Á mörgum stöð.
um 1 Californíu er loftslagið svo pægi-
legt, að pað eru ekki nema örffiir
dagar f firinu, sem jafnvel heilsuveil
ar manneskjur ekki geta verið nokk-
ura klukkutfma undir berum hirani.
Vetrar-sólskinið par virðist hafa sér-
lega heilsusamlegar verkanir. Eg
’uefi pekt manneskjur, sem hafa pjáðst
af blóðspyting, og aðrar með greÍDÍ-
lega berklasyki að pví er frekast varð
séð, sem hafa algerlega fengið
heilsuna aftur. Einnig pekki eg
manneskjur, sem firum saman höfðu
gengið með lungnapípubólgu (bron-
chitis) sem stöðugt hafði figerst, en
nú kenna sér einskis meins, og pað er
algerlega loftslaginu hér að pakka;
ekki er pví að leyna, að enn aðra
pekki eg, sem ekkert gott hafa haft
af komu sinni hingað. Það synist
eiga vel við einn, sem illa & við ann
an, og bæta einum, sem annar hefir
ekkert gott af. Fölk með sjúkdóma,
sem kuldi ftgerir og vetrarnæðingarn
ir og umhleypingarnir eystra, hefir
vissulega Sstæðu til að gera sér von
um bata hér vestra, eða minni prautir
að minsta kosti. Kuldaveðrfittan
eystra, sem æsir vissasjúkdóma, pekk-
ist hér ekki. Nú er, til dæmis, 5.
Janúar og eg sit hér í stofu með pvf
sem næst engum ofnhita; blessað sðl
skinið streymir inn um gluggana,
jörðin er iðgræn og blóm útsprungin
og fuglasöngurinn úti fyrir hljómar f
eyrum mér. Frá pví klukkan tfu f
morgun og pangað til klukken prjú
sfðdegis geta jafnvel hinir heilsuveilu
verið fi ferð eftir götum bæjarins fin
pess að kenna hins minsta kulda.
Af pessu leiðir, að jafnvel pó
sjúklingarnir ekki ffti heilsuna aftur,
p& leDgir pað einatt líf peirra að koma
hÍDgað, peim lfður að rainsta kosti
betur tíma pann, sem peir eiga ólif-
aðan, heldur en 1 kaldara og ópægi-
legra loftslagi.
En f pví nær hverju einasta til-
felli er pað sorgleg yfirsjón af peim,
sem langt eru leiddir af uppdráttar-
syki, að koma hingað eða fara neitt
langt í burtu frfi heimilum peirra.
Einkum & petta við pfi, sem f&tækir
eru ogengavini eigahér að hverfa til.
Að koma hingað, eins og margir gera,
pví setn næst peningalaus og eiga
enga vini, ekki einusinni kunningja,
og vera hér veikur, viðpolslaus og
allslaus — pað er óttaleg yfirsjón. Og
pó er maður stöðugt að reka sig &
petta. Margt gott og heiðarlegt fólk
kemur hingað peningalaust og ein-
mana til einskis annars en að deyja,
og pað verður að gera sér hjúkrun p&
að góðu, sem ókunnugt og óviðkom-
andi fólk veitir, og greftrun pá og
Jegstaði, sem sveitin lætur af hendi.
Eg er hræddur mm, að læknarnir
sumir séu, pótt pað ekki sé tilgangur
peirra, sekir um voðalega grimd peg-
ar peir ráðleggja sjúklingum sfnum,
aðfram komnum af uppdrfittarsyki, að
reyna að ferðast alla leið tii Californ-
fu og gefa peim von um, að pað veiti
peim heilsubót. Ef til vill hafa ekki
læknarnir kjark f sértil að svifta sjúkl-
ingftna allri von og gera svo petta til
p68S að póknast peim. Margir sjúkl
inganua hafa sagt mér, að peir hafi
komið eftir rfiðlegging læknanna, og
pað menn sem auðsj&anlega ekkert
annað erindi g&tu &tt en að deyja
fjarri sínum. Þetta ættu læknarnir
ekki að gera. Slíkt er blfttt fifram
illverk, en alls ekki góðverk. Sé
sjúklingurinn í góðum efnura, geti
haft vini sína með séc og veitt sér öll
pægindi og aðhjúkrun, pá er öðru
m&li að gegna. En að sendi hÍDgað
fátæklinga, sem ekkert eiga pegar
hingað kemur og engan vin hafa til
að hjúkra peim, og ekkert annað er-
indi eiga en að deyja — pað er sorg.
leg yfirsjóa. Eg hefi séð nóg af
pessu til að tika mér pað nærri, og pó
er pessi hluti Californfu ekki staður'
inn, sem flest fólk petta velur sér,
Flest fer pað til Suður Californlu,
vegna pess par er loftslagið filitið
enn p& hlyrra.
Dánarfregn.
Hinn 18. Febr. s. 1. lézt að heim.
ili sínu f íslenzku bygðinni & Red
DeerPoint,L.Winnipegosis,Man.,ekkj.
an Auður Grímsdóttir eftir langvar-
andi pjfiningar af krabbameini f háls-
inum. Hún var jarðsungia 23 s. m.
af Rev. Mr. Towner í grafreit Winni-
pegosis-bæjar.
Mér pykir vel við eiga að setja
hér pau eiukunnar orð sem almenn.
ingsftlitið veitti Aaði sálugu; pau eru
pessi: T úfesti, geatrisni félagslyndi,
einurð.
F.
Óhraust lungu
GKEÐ HEIL OG HEAUST MKÐ ÞVÍ AÐ
BEÓKA De, WlLLIAMS’ PlNK
PlLLS,
Óhrauat lungu er sama sem ó-
hraust hsilsa, stöðugur hósti og kvef
og snertur af lungnapfpubólgu og in-
flúensa, svo dauðleg lungnabólga eða
og langpín&ndi og vonlaus tæring.
Óhraust lungu eru afleiðing af ó-
hraustu blóði. Hinn eini óbrigðuli
vegur til að styrkja veik lungu er að
endurnæra blóðið með Dr. Williams’-
Pink Pills. Sérhver inntaka byr til
hiaust, rautt blóð, og sérhver dropi af
hraustu, rauðu blóði eykur styrk og
úthald lungnanna og mótstöðuafl
peirra gegn sjúkdómunum.
Þúsundir af lungnaveikum brjóst-
prörsgum mönnum og konum, hafa
orðið frfsk og fjörug af pví að brúka
Dr. Wiliiams’ Pink Pillsog pærmunu
hafa sömu fthrif & yður. Mrs. J. D.
Naismith, ,í Winnipeg, Man., segir:
„Eg fékk mjög slæmt kvef, sem snér-
ist upp f lungnapfpubólgu og lungna.
veiki. Bðzti iæknirinn og hin ymsu
meðöl gfitu ekki hjálpað mér, og vinir
mfnir héldu að eg væri að fá slæma
tæringu. Eg hafði enga matarlyst
og neyddist til að fara f rúmið, og
fanst mér pá að dauðinn mundi vera
mfn eina lausn. Bróðir minn lagði
p& að mér að reyna Dr. Williams’
Pink Pills, og til að póknast honum
fór eg að brúka pær. Ffieinar öskjur
færðu mér heim sannanir um, að pær
gerðu mér gott, pví eg fór brfitt að
verða styrkari. Eg hélt ftfram að
brúka pillurnar og gat brátt farið &
fætur og setið uppi. Eg varð styrk-
ari með degi hverjum. Hóstinn, sem
ætlaði pvf nær að gera út af við mig,
hvarf og eg fékk matarlystina aftur.
Nú er eg styrk og heilsugóð öllum
peim til mestu undrunar, sem s&u mig
meðan eg var veik. Dr. Williams’
Pink Pills læknuðu mig pegar öll
önnur meðöl brugðust og eg mun &.
valt hrósa peim.
Athugið, að eftirlfkingar og hin
vanalegu meðöl Jækna ekki. Full-
vissið yður um að nafnið að fullu, „Dr.
Williams’ Pink Pills for Pale People
sé prentað fi umbúðirnar um sérhverj.
ar öskjur. Þær eru seldar hjá öllum
lyfsölum eða verði sendar frftt með
pósti fyrir 50 cents askjin eða sex
öskjur fyrir $2 50 ef skrifað er eftir
peim til Dc. Williams’ Medioine Co,,
Brcckville, Ont.
I
Northwest Seed and Trading Co.,
Ltd., hafa byrjað ad verzla með full-
komnurtu birgðir af nýju
Kálgarða ot
....PRA
blómstur-
Vörnr þeirra eru valdar með tilliti til
þarfa markaðarins hér. Mr. Uhester.
félagi vor,hefir haft 20 ára reynslu í
fræverzlun hér. Skrifið eftir verðskrfi
prtnwest SBBd & Trading Do.,u<1
170 King St., Winnlpeg.
Nálægt Market Square.