Lögberg - 03.09.1903, Blaðsíða 2

i fGFHG. 3 5-EPTEMPER 1903.
<y
Jartein nútímans.
Eft’t ár. Morttz ilalldórsson, Park Rlver, N. D.
| ' jARTAÐ hangir í rifjahvolfinu á
» [ rnilli lungnanna og er í raun rjettri
-tnnað en þykkur, holur vöðvi, upphaf
t.tg tndir blóðkeranna. Hjartað skiptist í
tv'j helminga, en hver helmingur aptur í
tvö hvolf. Vinstri helmingurinn inni-
heldur blóðæðablóð, og sendir það til
lungnanna, til þess að það mengist sí og
æ nýju lopti og taki í móti eldi (oxygen),
en losist við kolsýru. En hægri helm-
ingurinn inniheldur slagæðablóö og sendir
það út um allan líkamann. Hjartað
hreyfist ósjálfrátt og dregst sundur og
saman eöa berst sextíu til sjötíu og fimm
sinnum á mínútu hverri hjá fullvaxta-
manni og heilum heilsu. þessa hreyfingu
hjartans eða hjartsláttinn sjáum vjer á
slagæðunum, t. a. m. á úlnliðnum innan-
verðum, því að í hvert skipti, sem það
dregst saman, þá spýtist blóðið fram og
eins og hnykkir á þegar fingrinum er hald-
ið á, þar sem slagæð er undir. Meðan
lífiö endist, hættir kjartað aldrei að slá.
Og það er einmitt eitt dauðamerkið, að
hjartslátturinn hættir undir eins og mað-
urinn skilur við. Ef hann hættir, þó eigi
væri lengur en tvær mínútur, þá hefur
allt til þessa almennt verið álit lækna, að
þá væri dauðinn kominn og engi mann-
legur kraptur gæti framar sett hjartað á
stað af nýju.
þessi ætlan manna hefur þó eigi
reynzt á góðuro rökum byggð. Margir
menn, sem hafa virzt dauðir og andvana,
og þar sem jafnvel læknar gátu eigi orðið
varir við neinn andardrátt eða hjartslátt
eða yfir höfuð nein lífsummerki, hafa þó
raknað við aptur úr dauöasvefninum, og
lifað mörg ár eptir það við beztu heilsu.
' Mjer er jafnan minnistæður einn sjúkl-
ingur, sem árið 1890 var undir minni
hendi, meðan jeg dvaldist sem læknir í
Kaupmannahöfn. það var erfiðismaður
á bezta aldri, eða 35 ára, stórvaxinn og
hraustlega byggður; var hann giptur og
átti sex börn, sem öll voru þá á ungum
aldri. Hann lagðist um sumarið í tauga-
sótt og var mjög þungt haldinn. Eptir
því, sem á leið, og elnaði sóttin, missti
jeg alla von um að geta bjargaö honum
úr dauðans greipum; og þar kom að, aö
jeg vissi ekkert ráð til að treina lífið leng-
ur; sagöi jeg því konuuni, þegar jeg sótti
heim sjúklinginn um dagsetur einn dag,
hversu komið væri, að maður hennar væri
aðframkominn og ætti að eins skamma
stund eptir ólifaða og hann gæti dáið þá
og þegar. Jeg var læknir í verkamanna-
fjelagi einu og var sjúklingurinn einn fje-
lagsmaðurinn. Eptir því, sem um var
samið, þurfti jeg eigi eptir sólsetur að
vitja sjúklinga þess, ef jeg hafði verið hjá
.þeirn um daginn. Jeg kenndi í brjóst um
konu þessa sjúklings, og þungur og hrygg-
ur í skapi kvaddi jeg hana; og til þess að
leggja henni eitthvert huggunarorð, varð
mjer af munni, aö drottinn væri góðurog
ef það væri hans vilji, mundi maöurinn
hennar hafa það af, og hún endurtók,
að guð eigi gæti verið svo vondur, að
taka frá sjer og börnunum manninn sinn.
Jeg lofaði svo að koma í býti næsta dag
og vitja sjúklingsins, og hugsaði jeg mjer
þá að skoða líkið og gefa dauðaskýrteini,
eins og siður er í Danmörku, þegar ein-
hver deyr. Jeg var svo sannfærður um,
að maöurinn enga lffsvon ætti; svo langt
var hann leiddur. Skal jeg þó segja sjálf-
um mjer það til hróss, að jeg fyrst í síð-
ustu lög gef upp sjúkling, meðan nokkur
lífsgneisti er eptir; en hjer varð skynsem-
in að segja mjer, að jeg hefði sjeð þenna
sjúkling í hinnzta sinni lífs. Jeg átti þá
heima á Norðurbrú, einni af undirborgum
Kaupmannahafnar, og átti jeg um þrjár
enskar mílur heim til mín þaðan sem
sjúklingurinn átti heimili. Um nóttina,
stundu fyrir miðnætti, var barið á dyr hjá
mjer; hrökk jeg upp af fasta svefni við
illan draum og stökk á fætur til þess að
vitja um, hver væri úti fyrir. Var þarþá
kominn maður, sem sagði mjer, að sjúkl-
ingurinn væri skilinn viö, hefði hann logn-
azt út af milli klukkan 9 og 10 um kvöld-
'ö, og vildi konan og kunningjar hans, að
jeg kæmi þá þegar og skoðaði líkið, enda
væri konan af sjer komin af sorg.og gætu
þeir engu tautaö við hana. Jeg færðist í
fyrstu undan að fara með honum um há-
nótt og sagði honum, að úr þvf maður-
inn væri dauður, þá þýddi það ekkert að
koma fyr en næsta morgun, enda væri
jeg þreyttur og syfjaður. En aðkomu-
maður brást illa við, reiddist og rauk upp
með skömmum. Við skattyrtumst þarna
all-langa stund; loks rann honum reiðin,
hann fletti við blaðinu ogfórað mjer með
góðu og bað mig fyrir sín orð, að klæðast
nú og fylgja sjer heim til hins látna
manns. Ljet jeg fljótt að orðum hans,
klæddist í snatri, og hjelt á stað með
manninum. það hafði gengið talsverður
tími í þetta stímabrak, enda var leiðin
löng, sem við áttum að fara, og var klukk-
an orðin langt gengin 1 um nóttina, þegar
jeg loks komst á áfangastaðinn, þar sem
ekkjan bjó, eða um allt að 3 stundum
eptir að sjúklingurinn átti að hafa skilið
við. þegar jeg opnaði hurðina, þar sem
líkið 14 og hafði verið lagt til, grúfði kon-
an stumrandi og hágrátandi yfir líkinu og
börnin sex stóðu í kring um rúmið, öll
grátandi og af sjer komin. Við og við
hætti konan grátinum og æpti þá hástöf-
um og í sífellu það, sem hún hafði haft
01 ð um, þegar jeg kvaddi hana um kvöld-
ið, að guð gæti eigi verið svo vondur, að
taka frá sjer og tfcrnunum manninn sinn.
Jeg hef varla nokkru sinni sjeð sorg-
legri sýn á minni æfi, og hefur þó margt
á dagana drifið, en jeg hafði þarna fyrir
mjer, og komst jeg svo við að sjá þessa
sorg og eymd, að jeg gat sjálfur eigi tára
bundizt. Jeg skoðaði vandlega líkið,
sem var nákalt og farið að stirðna upp,
hlustaði með hlustarpípu, ef jeg fengi
heyrt nokkurn andardrátt eða hjartslátt;
jeg batt bandspotta um einn fingurinn,
en hörundsliturinn breyttist eigi; jeg hélt
köldum spegli.fyrir vitin, ef dögg eða móða
mætti sjást á honum. Augun voru brost-
in og gat jeg handleikið hornhimnuna;
þar var engin tilfinning; jeg kveikti á eld-
spýtu og ljet glampann falla í auga á lík-
inu, en sj áaldrið dróst eigi saman; jeg stakk
með nál í handlegg líksins, en ekkert blóð
vætlaði undan nálinni; jeg reyndi í stuttu
máli allt, sem mjer gat hugkvæmzt, til
þess að fá vissu mína, hvort líf væri enn
með manninum, en allt fór á sömu leiö;
maðurinn var að minni hyggju dáinn og
engi mennskur máttur var megnugur að
vekja hann aptur til lífs.
Meðan á þessum tilraunum mínum
stóð, hafði konan haldið áfram ópi sínu
og gráti, og sannast að segja hafði ópið
og sorg hennar fengið svo á mig, aö jeg
var farinn sjálfur að trúa því, að ef til
vildi leyndist lífsgneisti hjá manninum;
hún hafði eins og dáleitt mig og jeg var
sjálfur farinn að efast um, að maðurinn,
sem lá þarna fyrir augum mjer, væriand-
vana lík, og því var það, að jeg hjelt á-
fram að stumra yfir líkinu og rannsaka
það aptur og aptur. þó að jeg eigi gæti
fundiö nein lífsmerki, fór jeg samt að
gjöra endurlífgunartilraunir. Jeg varð
svo dáleiddur loks af ópi konunnar, aö
jeg nú fyrir alvöru trúði því, að maðurinn
væri enn á lffi og lægi að eins í dauðadái
og að lífið leyndist enn í líkamanum. Jeg
spýtti ether undir húðina og reyndi ýms
önnur lífgandi lyf, sem fyrir hendi voru,
en allt kom fyrir ekki. Þá hugkvæmdist
mjer, að reyna að opna blóðæð á lærinu
og spýta inn saltupplausn, sem jeg rjett
áður hafði lesið um í læknisriti, að nýlega
hefði verið reynt til þess að framlengja
með lífið; hafði það ráð reynzt einkum
vel, þegar um mikinn blóðmissi var að
ræða. Eptir nokkra stund fannst mjer
jeg heyra hjartslátt; jeg varð þvf enn á-
kafari með aö halda lífgunartilraunum á-
fram. Og þegar klukkan var langt geng-
in á þriðju stundu nætur, heyrði jeg glöggt
bæði hjartslátt ogandardrátt.ogylur færð-
ist aptur í líkamann. Jeg fór heim til
mín aptur um klukkan 5 um morguninn;
lá þá maðurinn í værum svefni, baðaður í
volgum svita. Upp úr þessu rjenaöi
sóttin og manninum fór dagbatnandi og
að nokkrum dögum liðnum var hann úr
allri hættu. En svo hafði hann verið
langleiddur, að aldrei færðist líf f stórtána
á vinstra fætinum og í vinstra augað, sem
jeg nokkru síðar varð að skera brottu.
Einasta úrlausnin, sem jeg þá gat
gefið sjálfum mjer, var sú, að í raun
rjettri heföi maðurinn aldrei verið dáinn,
heldur hefði öll lffsstörf líkama hans verið
svo aðfram komin, að eigi mótaði fyrir
þeim að neinu leyti; þau hefðu öll legið
í dauðadái og það, að reyndar höfðu ver-
ið sterkar og stöðugar endurlífgunartil-
raunir um all-langa stund, hefði vakið á
ný lífsafliö og hrundið því á stað af nýju.
Bæði fyr og síðar hafa verið gjörðar
óteljandi tilraunir með saltupplausn, og
hefur hún reynzt opt að koma að góðu
haldi í hendi lækna, og má með sanni
segja, að þetta einfalda meðal hafi gefið
svo hundruðum skiptir lífið aptur. Við
slys, sem opt getur orðið og er hættara
við hjer í landi en víðast hvar annarstað-
ar í heiminum, þar sem hjer eru vjelar
látnar vinna flesta vinnu, eða þegar um
járnbrautarslys er að ræða, er opt og ein-
att blóðmissirinn svo mikill, að æðarnar
tæmast og hjartað hættir að slá, af því að
blóðrásin til hjartans hættir. Ef nú til
handlæknis eða sáralæknis er náð í tæka
tíð, þá er það opt, að hann spýtir í þau
blóðker, sem að nokkru eru tæmd, volgri
saltupplausn, og fer þá hjartað af stað af
nýju, og verður þetta af því, að blóðþrýst-
ingurinn í hjartanu eykst. Opt er þó,
að hann í stað saltlegilsins hefur manns-
blóð til þess að spýta inn í æðarnar. Er
vini eða ættingja, hraustum og heilum
heilsu, sem fús er til að fórnfæra blóði
fyrir líf sjúklingsins, opnuð æö og eins
hinum, sem fyrir slysinu hefur orðið, og
eru æðar þeirra tengdar saman með viðar-
kvoðupípu með glerstút á báðum endum,
sem rjett fellur í æðaopin. Blóðið streym-
ir þá frá hinum lifandi manni inn í æðar
sjúklingsins. sem aöfram kominn er. Eft-
ir fáeinar mínútur, færist nýtt líf og blóð
í hann, og manninum er þá opt borgið.
Sama aöferð er og höfð við menn, sem
kafnað þafa úr kolareyk; því kolareykur-
inn hefur í sjer mjög mikið af kolsýru og
koleldi, sem er banvænt öllu lífi. £r
þá opnuð hálsæðin mikla og í fyrstu látið
nokkru af hinu eitraða blóði blæða úr og
síðan spýtt í æðina nýju blóði. Hef jeg
einu sinni sjeð þetta gjört á spítala í Dan-
mörku og var með því móti lífi tveggja
barna bjargað; en vitaskuld er, að ’þetta
ráð reynist að vettugi, nema í tíma sje
tekið.
Rafmagnsstraumur hefur opt og
einatt reynzt gott meöal í höndum lækna,
til þess að erdurlífga menn með, sem að-
fram hafa verið komnir, og er því opt
haft um hönd á hinum stærri spítulum.
Menn hafa hingað til beint verkunum
rafmagnsins á hjartað og lungun; reynt
þannig að framkalla að mannavöldum
hjartslátt og andardrátt,og hefur þá tekizt
að halda honum áfram um stund og þá
framlengja lífið um stund. Á síðustu
tímum hafa menn reynt að beina raf-
magnsstraumnum beinlínis á heilann og
mænuna, sjálfan miðdepil alls líf. það
er meiri sannleikur í orðtæki sjera Hann-
esar Árnasonar, sem einu sinni var kenn-
ari f latínuskólanum í Reykjavík, og haft
var í flimtingi eptir karli; en hann var
vanur að segja: ,,Mænan slitin, tappinn
(á banakringlunni) brotinn, maðurinn
dauður“ ,,sine conditio“. (sic)I því að
mænan mun sjálfsagt reynast, þegar fram
í sækir, miðpunktur allra verkana alls
dýralífs (animalsk liv).
Vjer höfum víst allir heyrt getið þess
jarteins nútímans, að hægt sje aö svæfa
menn með ýmsum meðulum, gjöra þá
meðvitundarlausa og tilfinningalausa og
þá gjöra á þeim stóra holskurði. Er þetta
gjört með klóróformi eða ether. það var
tannlæknir einn í Boston, sem skömmu
fyrir jól 1846 fann, að það mætti með
brennisteinssúru ether nema burtu all-
an sársauka um stund hjá manni. 17.
Des. 1846 barst fregnin um þetta stór-
tæki til Englands; reyndi þá tveimur dög-
um síðar enskur tannlæknir í Edinborg
og hinn frægi sáralækDÍr Liston aö svæfa
sjúkling einn, sem þurfti að gjöra mikinn
skurð á. Var hann svæfður með ether,
og gekk skurðurinn ágætlega. Ári síðar
reyndi hinn frægi læknir J. Y. Simpson í
Edinborg að nota klóróform í stað eth-
ersins við holskurð á manni, og tókst það
einkar-vel. Síðan má segja, að það hafi
verið notað um heim allan dagsdaglega.
Uppfundning svæfinga við holdskurði hefur
verið til blessunar landi og lýð, og aldrei
hefur læknisfræðin unnið eins mikinn sig-
ur og heillavænlegan og þá er tókzt að
gjöra handlækningar sársaukalausar. þeg-
ar sjúklingur er ,,undir klóróformi“, má
segja, að hann liggi fyrir dyrum dauðans;
hann hvorki heyrir, sjer, smakkar, lyktar,
talar, hreyfir sig nje hugsar. Hanndreg-
ur andann þungt og hægt; hjartað slær
veiklulega, og opt heyrist hjartslátturinn
með naumindum; þá er tími fyrir hand-
læknirinn aö vera var um sig og eigi gefa
sjúklingnum að anda inn meiru af klóro-
formi. Stundum hættir andardrátturinn
og hjartslátturinn alveg; sjúklingurinn er
þá dáinn; en optast veitir lækninum hægt
aö endurlífga hann.ef hjartað er óskemmt
og hraust. Vanalega þarf eigi annað en
toga fram tunguna og lækka höfuðið og
leggja votan dúk yfir andlit honum og
brjóst. Ef hann eigi þegar sýnir lífs-
merki eða vaknar úr rotinu, má spýta inn
undir húðina vínanda eða stryknín og
byrja tilbúinn (artificial) andardrátt, til
að lífga hann með. En það getur samt
þá opt farið svo, að allar endurlífgunar-
tilraunir verða að vettugi, og er orsökin
þá sú, að hjartað er veiklað, eins og opt
vill verða hjá drykkjumönnum og þeim,
er legið hafa langar legur. þess vegna
þarf læknirinn, sem svæfir, jafnan að hafa
augun opin meðan á svæfingunni stendur,
og er það langt í frá meðfæri allra lækna
að svæfa svo, að sjúklinginum eigi sje
hætta búin.
Fyrir nokkrum árum var það tízka,
ef svo mætti að orði komast, að deyöa
sig með klóral-eitri, en þaö mistókzt opt.
þegar þetta eitur kemur niður í magann,
samlagast það magasafanum; greinist þá
klóróformið úr því og gengur yfir í blóðið
og deyfir hjartað. Ef hjartslátturinn þá
stöðvast, þá hefur sjálfsmorðið heppnazt;
en einatt er það, að klóróformið gufar
upp og hjartað heldur þá áfram starfi
sínu. Margir, sem um stund hafa virzt
dauöir af þessari eitran, hafa raknað við
aptur, og er nú nærri því aldrei framar
talaö um sjálfsmorð með klórali. Eins
er og um eitran með karbólsýru, síðan
mönnum lærðist, að vínandi dregur úr öll-
um verkunum sýrunnar og brunanum,
sem hún kemur til leiðar. það meðal er
nú alveg, svo að segja, dottið úrsögunni,
sem meðal í hendi sjálfsmorðingjans.
Vjer vitum það, að margir menn,
sem í raun rjettri hefur mátt segja um,
að hafa verið druknaöir, hafa veriö lífg-
aðir við aptur og heimtir úr helju. Jeg
man eptir því, að fyrir all-mörgum
árum síðan fjell ungur og vaskur
maður, sem var á skautum, niöur
um ís og var í kafi í 10 mínútur áður
hann náðist. Bæði vatnið, sem fyllti
lungu hans, og kuldinn og vosbúðin,
hjálpuðust að því að svipta hann lífinu;
fannst ekkert lífsmark með honum, þegar
hann loks var náður í land og var fluttur
á sjúkrahús. Margar klukkustundir voru
læknar þar yfir honum og reyndu tilbúinn
andardrátt. Hann var núinn upp úrsnjó,
og vínanda var spýtt undir fiúðina. Hreyf-
ingar þær, sem gjörðar voru með hand-
leggi hans, og þrýstingurinn á brjóstið,
gjörðu reyndar það að verkum, að vatnið
rann upp úr lungunum og færöi lopt inn í
þau; og að nokkrum stundum liðnum
færðist ylur í líkamann; hann fór að anda;
en andardrátturinn hætti undir eins og
hætt var aö hreyfa handleggi hans. Var
haldið áfram endurlífgunartilraunum f
margar klukkustundir; en vosbúðin hafði
leikið hann svo illa, að lífiö, enda þótt
það hefði veriö endurvakið optsinnis, gat
eigi haldið áfram sjálfstætt; þó mátti með
sanni segja, að sá, sem var dauður, hefði
verið vakinn til lífs aptur. Mörg dæmi
lík þessu mætti nefna meðal k-olanámu-
manna. Hinar ákaflega hættulegu og
. Niðurl. á 7. bls.