Lögberg - 23.08.1906, Side 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 23. AGÚST 1906
Landstjóra-fyrirkomulagið.
Eftir Reykjavík.
I.
Hvert var takmark þaS, sem
menn vildu ná, er menn börðust
fyrir landsstjóra- fyrirkomulaginu
fyr meir — Því er ekki vandsvar-
að. Menn börðust fyrir valdi og
rétti J)jóðarinnar til þess að ráða
jþví sjálf, hvernig sér væri stjórn-
að.
Þá réðu hægri menn lögum og
lofum í Danmörku, og var þá ekki
til neins að nefna þingræði hér;
iþað hefði verið sama sem að sýna
blótneyti rauða dulu, J>ví að hægri
menn hötuðu þingræðið eins og
svartadauða — alveg eins og um-
skiftingablöðin hata sannleikann.
flfví urðu menn að reyna að finna
annan veg ti.\ að tryggja þjóðinni
ráðin.
Það sem mest var oss tilfinnan-
legt, meðan vér höfðum ekki sér-
stakan ráðgjafa, voru hinar sí-
feldu staðfestingasynjanir á lögum
jþingsins, sem oft stöfuðu af van-
þekkingu á högum vorutn, oft líka
af viðleitni Dana til að halda lög-
gjöf vorri í kjö.Ifari danskar lög-
gjafar; stundum lika af því að á-
byrgðarlaus umboðsmaður stjórn-
arinnar lagði á móti staðiesting-
unni. Annað meinið, sem oss varð
mjög tilfinnanlegt , var það, að
umboðsmaður stjómarinnar vissi
ekkert um, hvernig stjórnin mundi
snúast við því eða því máJi, og gat
því ekki sagt neitt um undirtektir
hennar í því,en af því leiddt aftur,
að mikið af tíma og starfskröftum
alþingis eyddist til ónýtis. Þá var
iþað enn eitt meinið, að alt í einu
gat skift um ráðgjafa yrir ísland
án þess vér ættum þar neinn þátt í
eða væri þar nokkur þá eða þægð í,
stundum einmitt hið gagnstæða..
Á þessu átti að reyna að ráða bót
með landsstjóra- fyrirkomulaginu.
Auðvitað hefði það ekki orðið
nein full meinabót, sem með því
liefði unnist; en mjög hefði það
stutt að því, að draga valdið inn í
landið og án efa getað með timan-
um orðið til þess að koma á þing-
ræði, ef landsmenn hefðu haft
þrek og stillingu til að nota þaö
liðlega og hyggilega og ekki látið
alt tillit til velferðar föðurjands'ns
víkja fyrir valdafýsn æstra flokka.
Takmarkið, sem að var kept,
var þingræðið, — það og ekkert
annað. Þingræðið er í því inni-
falið, að hver sú stjórn fart írá
völdum, sem ekki hefir fylgt cg
tiaust meiri hluta þings, og aö þá
l'omi sú ein stjórn til valda i hinn-
ar stað, sem nýtur þessa fylgis og
trausts. Þegar svo er stjórnað,
nýtur þjóðin ins fylsta sjálfsfor-
ræðis. Þingræðið og frelsið. Þ.ví
keppa allar þjóðir að þingræðinu.
Nú höfutn vér fengið þingræð-
ið, þótt ekki höfum vér fengið
landsstjóra. En þar sem lands-
stjórinn átti að vera vegurinn til
þingræðisins, sem átti að vera
takmarkið, þá höfum vér komist
að takmarkinu aðra leið.
Vér þurfum því ekki lengur að
þrá landsstjóra - fyrirkomulagið
sem veg til þingræðisins, úr því
að það er fengið. En þá er á hitt
að ,líta, hvort landsstjóra-fyrir-
komulagið sé þess eðlis, að það sé
eftirsóknarvert sem takmark eitt
út af fyrir sig. Sé það ekki, þá er
auðvitað hégóminn einber að vera
að elta þann skugga lengur. En sé
það fyrirkomulag eftirsóknarvert,
án tillits til þess, að vér höfum
þegar fengið þingræðið, þá er
sjálfsagt að leitast við að koma
því á. Þetta er sannlega íhugun-
arvert mál.
Fyrst er þá að gera sér gretn
fyrir því, hvað landsstjóri er. 'Þaö
kann nú að virðast óþarft aö
spyrja svo; en reynslan sýnir, að
hugmyndir manna um það eru
harla óljósar, sumra hverra, svo
sem sjá má af því, er menn eru að
fimbulfamba um á.byrgð landstjór-
ans gagnvart alþingi!! Linds-
stjóri er auðvitað umboðsmaöur
og ímynd konungsins — og ehkert
anmað. En eins og konung-tr tr
ábyrgðarlaus og friðheilagur, eins
verður ímynd hans, landsstjórin:;,
að vera. Enginn getur eðl’.ega
krafið hann ábyrgðar, nema kon-
ungurinn einn. Þetta ætti að vera
öllum auðskilið mál. Ráðgjiíar
landsstjóra verða að bera alla á-
byrgð af öllum stjórnarathöfr.iim.
Af þessu leiöir aftur eðlilega
það, að eigi ætti það að þurfa að
verða neitt vafamál, hvaðan lands-
stjóri ætti að fá laun sín. Þaa eiga
óefað að greiðast úr rtkissjóði, eins
og lífeyrir konungs. Því að svo
verður á að líta sem með aðskiln-
aðinum á fjárhag íslands og Pan-
merkur hafi veriö tekið fult ti'lit
til þess við skiftin, er árgjaldið úr
ríkissjóði var ákveðið svo lágt sem
gert var, að Island yrði með því
skoðað leggjandi sinn fulla skerf
fram til móts við Daramörku, ei
svo miklu var eftir haldið af því,
sem íslandi bar að réttu lagi, eftir
því sem skuldaskiftum landmna
hafði verið farið.
Samkvæmt stöðulögunum lcgg-
ur ísland ekkert til sameigin.legra
mála; lifeyrir konungs er sameig-
inlegt mál, og því á ísland ekkert
til hans að Jeggja; landsstjuú er
ímynd konungs og því er santa
máli að skifta um laun hans setn
um lífeyri konttngs. Kostnaðar-
grýlan þarf því engan að fæla,
sem á annað borð álitur lands-
stjóra-fyrirkomulagið oss hagfelt
eða nauðsynlegt.
En er það oss nú hagfeldara en
það stjórnarfyrirkomulag, sem vér
höfum? Þá er því skal svara
er á tvent að lita: hver áhrif það
muni hafa á sérmálastjórn vora
innanlands, og hver áhrif það
gæti haft eða væri Hklegt að hafa
á afstöðu vora í sambandinu við
alríkið.
Á sérmálastjórn vora innanlands
er eigi sýnilegt að það geti haft
nein veruleg eða stórvægileg áhrtf
beinlínis. Þvi að það eitt, að ferð-<
ir ráðherrans til Danmerkur verði
eitthvað lítillega færri við það.
getur varla í alvörumáli talist neitt
stórvægilegt atriði, auk þess sem
þeim ferðum fækkar væntanlega
eitthvað hvort sem er við síma-
sambandið milli Jandanna.
En sú spttrning vaknar að sjálf-
sögðu undir eins í þessu máh, með
hverjum kjörunt eða tilhögun
þetta fyrirkomulag geti fengist.
Auðvitað er slík breyting á stjórn-
arskrá vorri sérmál vort að lögum.
En þó snertir það svo mjög sam-
band vort við atríkið, að óhugs-
andi er annað en að konungur ráð-
færi sig við alríkis-ráðaneytið um
það mál áður en hann ræður því
til lykta—staðfestir það.
Eins og allir vita, er ráðherra
íslands óháðttr rikisþinginu
danska með öllu og ber enga á-
byrgð fyrir því, heldur að eins fyr-
ir alþingi. Það er ekki annað en
blekking að vera að reyna að telja
mönnum trú um annað. Þar sker
svo afdráttar.laust úr skýlatts yfir-
lýsing forsætisráðherrans danska í
rikisþinginu í vetur, er hann lýsti
yfir því i nafni alls ráðaneytisins,
að hann og dönsku ráðgjafarnir
bæru einir ábyrgð fyrir rikisþing-
inu á boðskap konungs til alþingis,
en ráðherra Islands beeri ábyrgð-
ina á boðskapnum gagnvart Is-
Jendingum. Þetta er í fylsta sam-
ræmi við alt, sem konungur og
Danastjórn hafa i ljósi látið um
það efni fyr og 'siðar. — En af
þessu leiðir það, að þar sem ráð-
herra vor er ábyrgðarlaus gagn-
vart ríkisþinginu, þá verður alrík-
ið að eiga það undir konungi, að
ltann láti ekki ráðherra ísJands
leiöa sig til að staðfesta neitt, það
er eigi getur samþýðst stöðu ís-
lands í rikinu. Og nteð því að
konungur er sjálfur ábyrgðarlaus,
þá er því svo fyrir kornið, að kon-
ungur lætur forsætisráðherra sinn
fá ti.I yfirlesturs þau lög, er ís-
landsráðherra hefir sent konungi
og ætlar að bera upp fyrir honutn
í ríkisráðinu.
Af þessu er auðsæu, að það er
formsatriði eitt, hvort ráðherra
vor ber ntálin upp fyrir konungi í
ríkisráðinu eða annars staðar. I
ríkisráðinu er ekkert um málin
rætt; ráðherrann flytur erindi sitt
fyrir konungi og svo segir konung-
ur til, hvort hann fellst á tillögur
ráðherrans eða ekki. En auðvitað
er kontingur búinn að ráða það við
sig áður en i ríkisráðið kemur,
hverjar undirtektir hann ætlar að
veita. Svo að svarið yrði nákvæm-
lega það sama, hvort heldur hann
gæfi það í rikisráði eða annars
staðar.
Eftir því sem áður er sagt, gætu
Danir ekki komið neinni ábyrgð
fram á hendur íslands-ráðherra,
þótt hann fengi konung til að stað-
festa eitthvað, sem nallaðt rétti
Dana, og þvi verða þeir að eiga
aðgang að forsætisráðherra sínum
í því efni. En þó að ráðherra vor
kæmi aldrei i ríkisráð, en bæri
málin upp fyrir konungi úti í
eyðiskógi, þar sem enginn lifandi
maður annar væri viðstaddur, þá
gæti enginn varnað konungi að
ráðfæra sig fyrst við forsætisráð-
herra sinn eða hvern annan, sem
honum kynni að þóknast, svo alt
kæmi fyrir eitt.
II.
Að því er til sérmálastjórnar
vorrar kemur innanlands, þá virð-
ist nú orðið enginn vinningur í
landsstjóra-fyrirkomulagi fram yf-
ir það sem nú er.
En þá er á hitt að líta, hver á-
hrif landsstjóra - fyrirkomulagið
kynni að hafa eða gæti haft á sam-
bandið milli landanna, íslands og
Danmerkur. En það er alt undir
því komið, hvernig landsstjóra-
fyrirkomulaginu yrði hagað. Og
þar stendur eiginlega hntfurinn í
kúnni. „Þjóðv.“ kemst svo spak-
lega að orði um landsstjóra-fyrir-
komulagið, að það verði að vera
„agnúalaust“ og „galla,laust.“ Eþ
hann er svo hygginn, að þegja
vandlega urn það, hvernig því
verði svo fyrir komið , að þessum
skilyrðum sé fullnægt. Og það er
mein, að eina viðurkenda mál-
gagn þjóðræðisflokksins fum-
skiftinganna) skuli ekkert hafa
látið uppi um þetta. Því einu er
þó til trúandi að geta lýst því,
hvað fyrir flokknum vakir sem
viðunanlegt í þessu máli. ,,ísafold“
siðasta*) hefir að vísu gefið í skyn
hvað henni þyki viðunandi; en
hún er nú ekki lengur viðurkend
*) Um skipun landsstjórans
gæti verið tvent til: að hann
væri skipaður með undirskrift
einhverra hinna innlendu ráðgjafa
og þá sjálfsagt launaður af
laandssjóði, eða að konungur
skipaði hann með undirsknft ein-
hvers Danmerkurráðgjafans, og
væri hann þá launaður úr rikis-
sjóði..—Isafold. 30. Júni 1906.
af flokknum sem málgagn hans,
svo að á henni er nú lítið eða ekk-
ert mark takandi Jengur í því
efni. Helzt virðist fyrir henni
vaka, að landsstjóri yrði skipaður
með undirskrift hérlends íslenzks
ráðgjafa (er auðvitað bæri enga á-
byrgð gagnvart alríkinu), og væri
það auðvitað sama sem lullur að-
skilnaður beggja landanna, Is-
Jands og Danmerkur, að öllu leyti
öðru en því, að Danir ættu að
leggja oss til ókeyprs utanríkis-
ráðgjafa og alla sendiherra til ann-
ara ríkja. Landsstjórinn yrði al-
veg óháður alríki-nu. Islenzka
stjórnin gæti bæði skipað hann og
afsett hann. Hann yrði henni
háður, hennar undirlægja að öJlu.
Þetta mun flestum virðast mjög
glæsilegt, og óefað mun enginn
Islendingur móti því fyrirkomu-
lagi hafa. Síður en svo! Oss
þætti víst öllum þúsund-ára-rikið
komið i furðanlega nánd, er þetta
væri fengið. Viö þetta er víst ekk-
ert að athuga. nema það Jítilræði,
áð það minnir oss sterklega á
þjóðráðið, sem mýsnar fundu upp
hérna um árið, þegar þær álykt-
uðu að hengja bjölluna um háJsinn
á kettinum. Eða treystir „ísa“ sér
til að fá köttinn (alrikið) til að
lofa henni að hengja þessa bjö’.Iu
um hálsinn á honum? Eða treystir
hún sér til að hengja hana á kött-
inn nauðugan? Eða heldur hún
köttinn svo einfaldan, að hann
skynji ekki, hvað hálsbandið hefir
að þýða?
Þangað til „Isaf.“ leysir úr þess-
um spurningum ætlum vér að ó-
hætt sé að ganga fram hjá þessu
Jandsstjóra-fyrirkomulagi hennar
að sinni.
En þá snúum vér oss ,að hinu
fyrirkomulaginu, sem hún hugsar
sér: en það er það sem allir aðrir
hafa hingað til hugsað sér að eitt
gæti verið um að tala. Það er
það, að landsstjórinn sé skipaður
af konungi með undirskrift dansks
ráðgjafa (forsætisráðgjafans), er
ábyrgð beri á þeirri stjórnarathöfn
gagnvart alríkinu. I þessu tilfelli
er það nú auðvitað, að landsstjóri
fengi, eins og með Bretum tí^kast,
umboðsskrá til að fara eftir. Og
,hitt er jafn-auðvitað, að hversu
sem sú umboðsskrá yrði að öðru
leyti stýluð, þá yrði honum í henni
falið á hendur að hata þær sömu
gætur á rétti alríkisins gagnvart
oss sem forsætisráðherranum er
nú faJið að hafa. Hjá Bretum er
nú bessu svo hagað, að í öllum
þeim málum, þar sem landsstjór-
inn getur verið i minsta vafa, þar
er honum fyrir lagt að bera sig
saman við alríkisstjórnina, áður
en hann staðfestir nokkuð, eða þá
að skjóta staðfestingunni til kon-
ungs (og alríksstjórnarinnar).
Því skal ekki neitað, að hugsan-
Jegt er einstaka tilfelli, þar sem
ílandsstjóri, er svo væri lyndur,
kynni að staðfesta eitthvað það, er
annars heföi varla staðfesting náð,
og gæti með þessu rífkað sérmálá-
svæði vort í þessu einstaka tilfelli.
En fljótt mundi honum þá vikið
frá völdum, og væri víst meira en
hæpið, að slíkt tilfelli, sem þannig
hefði fyrir komið, yrði látið gilda
sem fyrirdænii, er samkynja mál
kæmi fyrir í annað sinn. Og hvað
væri þá unnið?
Hins vegar er það bersýnilegt,
að þá er landsstjóri skyti máli til
konungs, þá stæðum vér ver að
vígi, en vér stöndum nú, þar sem
cnginn væri þá við konungs hlið
fyrir vora hönd, til að færa fram
rök af vorri hálfu. Hér er því
spurning eða álitamál.hvort stand-
ast mundi á kostnaður og ábati.
Á það skulum vér engan dóm
leggja; það getur hver lesandi
gert fyrir sig.
Fyrir vorum augum stendur
málið svo, að ýmsar breytingar á
stöðulögunum sé æskiJegar, og
hljóti áður en langt urn liður að
verða oss nauðsynlegar, þó að
auðvitað megi vel af kornast án
þeirra enn um nokkur ár. Á
stjórnarskrá vorri mundum vér
verða með allmörgum breytingum
ef það mál lægi fyrir til meðferð-
ar. En það er hvorttveggja að oss
virðist vér hafa nóg verkefni að
vinna nú um nokkurra ára tíma-
bil, annað en fara að fást við
stjórnarskrár-breytingar, enda ó-
tilhlýðilegt að vera að hringla og
grauta í stjórnarskránni þriðja
eða fjórða hvert ár. Það er ekki
hyggins háttur, og það gerir engin
þjóð í viðum heimi.
TiJ þess Iiggja eðlilegar og auð-
skildar orsakir. Stjórnarskráin á
ekki að vera vindhani, sem snýst
fram og aftur í sífellu við hvern
minsta goluþyt. Hún á heldur ekki
að vera tilraunasmíð stjórnmála-
grúskara eða stofuspekinga. Hún
á að vaxa eðlilega upp af þörf
þjóðarinnar—vera ávöxtur reyn&J-
unnar, ávöxtur reynslu lífsins, en
ekki stofu-grúsksins. Sizt af öllu
eiga stjórnmálaflokkarnir í land-
inu að gera það helga djásn og
dýrgrip þjóðarinnar, stjórnar-
skrána, að leiksoppi óhreinna
handa í hráskinnsleik sínum um
völdin.
Thos. H. Johnson,
Islenzkur lögfræðingur og mála-
færslumaöur.
Skrifstofa:— Room 33 Canada.Lif®
Block, suöaustur horni Portage
avenue og Main st.
TJtanáskrift:—P. O. Box 1364.
Telefón: 423. Winnipeg, Man.
H. M. Hannesson,
íslenzkur lögfræðingur og mála-
færslumaður. Skrifstofa:
ROOM 412 McINTYRE Block.
Telephone 4414
■ Dr. O. Bjorn»on,
( Ofpics : 650 WILLIAM AVE. TEL. 89 |
J Office-tímab: 1.30 tii 3 og 7 til 8 e, h. 5
£^House: ðio McDermot Ave. Tel. 43°^j
Office: 650 Wiiliam ave. Tel, 89
Hours : 3 to 4 & 7 to 8 p.m,
Residence: 620 McOermot ave. Tel.4300
WINNIPEG, MAN.
j
Dr. G. J. Gi»la&on,
Meöala- og Uppskuröa-Iæknlr,
Wellington Block,
GRAND FORKS, - N, Dak.
Sérstakt athygli veitt augna, eyrna
nef og kverka sjúkdómum.
Dr. M. Haildor»ony
PARK RIVER. N. D.
Er aö hitta ft hverjum miövikudegl
En það verður aldrei of-brýnt
fvrir mönnum, að breytingar á
stjórnarskrá vorri eru al-íslenzkt
mál, sem vér þurfum ekki að ræða
við Dani eða til þeirra að sækja á
nokkurn hátt, eða þeirra að leita
um samþykki á þeim.
Það eru að eins breytingar á
stöðulögunum.sem vér þurfum við
Dani um að eiga.
1 Grafton. N.D., frft kl. 6—6 e.m.
I. M. CleghoFD, M D
læknir og yflrsetumaður.
Heflr keypt lyfjabúöina & Baldur, og
heflr. því sjftlfur umsjón ft öllum meö-
ulum, sem hann Iwtur frft sér.
Elizabeth St.,
BALDUR, - MAX.
P.S.—Islenzkur túlkur vlö hendina
hvenær sem þörf gerist.
Þetta er varla þörf að minna
þingmenn vora á, er þeir eiga tkl
við Dani nú í utanförinni.
-------o-------
Magaveiki og harölífi.
Enginn þarf að búast við að
geta haft góða meltingu ef innýfl-
in eru í ólagi. Mrs. Chas Baldwin,
Edwardsville, 111., segir: „Eg
þjáðist af langvarandi hægðaleysi
og magaveikindum í mörg ár, en
Chamberlain’s Stomach and Liver
Tablets læknuðu mig.“ Því skyldu
menn ekki kaupa þetta meðal til
þess að lækna sig með að fullu.
Verð 25C. Fæst hjá öllum lyfsöl-
um.
A. S. Bardal
selur líkkistur og annast
um útfarir. Allur útbún-
aöur sá bezti. Ennfrem-
ur selur hann allskonar
minnisvaröa og legsteina
Telephone 3oG
Páll M. Clemens,
byggingameistari.
Baker Block. 468 Main St.
WINNIPEG Phone 4887
TVl, Paulson,
selur
Giftin galeyfls bréf
ib cftiu
því að —‘
Eddu’sBuðgingapapplr
áeldur hÚBunum heitumi og varnar kulda. Skrífið eftir sýnishorn-
um og verðskrá til
TEES & PERSSE, LTR-
Agents, WINNIPEG.
'Stærsta Skandinavaverzlunin í Canada.
Vér óskum eftir viöskiftum yöar. Heildsala 'og smásala á innfluttum, lostætuœ
raatartegundum, t. d.: norsk K K K og K K K K spiksíld, ansjósur, sardinur, fiskbolK
ur, primostur, Gautaborgar-bjúgu, gamalostur, rauö-sagó, kartöflumjöl og margsboe-
ar grocerie-vörur
The GUSTAFSON-JONES Co. Limited,
325 Logan Ave. 325