Lögberg


Lögberg - 14.08.1913, Qupperneq 4

Lögberg - 14.08.1913, Qupperneq 4
LÖGBERG', FIMTUDAGINK 14. Ágúst 1913. LÖGBERG Gefið út hvern fimtudag af The COLOMBIA PrESS LlMlTED Corner William Ave. & Sherbrooke Street WlNNIPEG, - MaNITOBA. STEFÁN BJÖRNSSON, « EDITOR J. A. BLÖNDAL, || BUSINESS MANAGER wj UTANXSKRIFTTIL BLAÐSINS: ÍBÍ TheColumbiaPress.Ltd. P. O. Box 3172, Winnipeg, Man. |||| utanXskrift ritstjórans: JEDITOR LLÖGBERG, (1{( P. O. Box 3172. Winnipeg, f!lj Manitoba. MS ------------------------ TALSÍMI: GARRY 2156 |j Verð blaðsins $2.00 um árið. Uí) íslenzki fáninn. heim sanninn um það, að sá sé vilji Islendinga. Þjjóðin hefir fyr- ir alllöngu valið landi sínu liti, bláa og hvíta litinn, og konungur hefir staðfest það kjör íyrir tæp- um tíu árum með skjaldarmerkinu: hvítum val í bláum feldi. Stú- dentar og ungmennafélög hafa tekið ástfóstri við þessa liti með eldmóði æskunnar, og konur stað- fest þá með veifugjöfinni i. þ. m., sem alþingi vantaði því miður þrek' til að nota. ÖIl þjóðin hefir svar- ist undir þessa liti, heitast og al- mennast, þegar hún hefir fundið blóðið renna sér til skyldunnar, skyldunnar við sjálfa sig, svo sem á aldarafmæli vors bezta manns, Jóns Sigurðssonar, og nú seinast 12. f. m., þegar erlend flónska brendi bláa og hvíta litinn inn í bein og berg þjóðarinnar. Þjang-< að til hafði bláhvíti dúkurinn blaktað fyrir andvara, sem líkja má við “blæ, er bylgjum slær á rein’’. Nú þenur hann veður, “sem brýst fratn sern stormur, svo hriktir í grein”, í gömlu feisknu fauskunum. Þþð er orðinn al- mennur þjóðarvilji, að lögleiða ís- lenzkan fána. En er nú þessi fánahreyfing eðlileg og réttmæt? Þjeirri spurn- ingu vildi eg mega svara með tveimur öðrum spurningum. Er eðlilegt, aö hugsa, tala og rita á móðurmáli sínu? Er eðlilegt, að unna því landi, sem geymir sam- tímis beztu minningar manns Og björtustu vonir? Sé þetta eðlilegt og réttmætt, þá er fánahreyfingin eðlileg og réttmæt. Sérstakur fáni er lifsmark sérstaks þjóðernis. Þji kem eg að þriðju spurning- unni: Er oss Islendingum fært að löghelga liti vora sem fána? Og sé það fært, þá að hve miklu leyti ? Úrlausn þeirrar spurningar veltur aðallega á því, hvort og að hve miklu Jeyti dönsk flagglög ná hingað. Hér að lútandi dönsk á- kvæði eru þessi: Rann 17. Febr. 1741 gegn því, að skip einstaklinga sigli undir klofnu flaggi. Tilskipun 2. Júlí 1748 6. gr. sbr. 9. gr. um að öll verzlunarskip hafi danska verzlun- arflaggið. Flotareglugerð 8. Jan. að segja, að þau hafa aldrei verið lögleidrl sérstaklega hér á landi; þau hafa heldur aldrei verið birt hér og eru því ekki sjálfgild hér, Þjegar minst var á fánaránið í Reykjavík hér í blaðinu fyrir skemstu, var sjálfsagt talið að frumvarp um íslenzkan fána yrði lagt fyrir þingið í sumar. Þetta hefir og orðið, því að þeir þingmenn Reykvíkinga, Lárus H. Bjarnason og Jón Jlónsson, ásamt Guðm. Eggerz, hafa borið upp frumvarp um íslenzkan fána: Frumvarpið er stutt, *að eins þessi orð: “Hér^á landi skal vera löggyldur íslenzkur sérfáni. Sameinað al- þingi ræður gerð fánans”. Breytingartillögu hafa þeir bor- ið upp við frumvarpið Bjarni frá Vogi, Benedikt Svemsson og Skúli Thoroddsen, þar sem fram er tek- ið, að gerð fánans skuli vera hin sama og nú er, og að með þessum lögum skuli úr gildi numin öll ákvæði í íslenzkum lögum, sem heimili íslenzkum skipum að nota annan fána. Annað sem gerst hefir í þessu fánamáli er það, að nokkrar konur í Reykjavík, 160 alls, létu gera veifu mikla með bláu og hvítu lit unum, og áletruða “Alþingi”, því skyni að fá þingið til að draga veifu þessa á hún, meðan það sæti. Tilætlunin vitanlega sú, að minna þingmenn á að gera gangskör að því, að lögleiða íslenzkan fána með þeim litum, sem eru viður- kendir þjóðarlitir íslands. Þjær konur, er ’fyrir þessu gengust, eru allar merkar og míkilhæfar, og eru nöfn fjögra þeirra undir fyrir- spurn í ísafold, máli þessu við- víkjandi. Þær konur eru Ingi- björg H. Bjarnason, Theodóra Thoroddsen, Steinunn H. Bjarna- son og Inga Lára Lárusdóttir. Ekki gekk það skafið, eftir þvi sem konum þessum segist frá í ísafold, að koma veifu þeirra á framfæri við alþingi. Afhentu konurnar loks sjálfar forsetum deildanna veifuna, en ekki kvað hún hafa verið hafin á stöng þar á alþingishúsinu síðast er fréttist, og ekkert flagg annað heldur, og er nú flagglaust þing á Islandi. Hins vegar hefir fyrnefnt frum- varp til laga um íslenzkan fána • í geta þess, að útlendum einstak- verið borið fram og er flutmngs- ,• 1 , . , , ö & 1 lingum, sem her eru busettir, er maðui þess Lárus H. Bjarnason, leyft og liðið að flagga með flaggi prófessor. Birtum vér hér á eftir sinnar þjóðar og þurfa menn ekki ræðu þá er hann hélt til stuðnings I annað til að sannfærast um það en frumvarpinu um fánann islenzka. að Iita hér út um &luggana nú. Dæða sú er vel snjöll og sköru- j Eg, Vek’ aö okEar, röggsami lög- , TT, , . , 1 reglustjon myndi ekki hða það, ef 3eg . Hun er a þessa leið: j ,)a8 kæmi j bága vis lög. Hitt er “Þegar spurning rís um það, jóþarfi að/minna á, að flaggað hefir hvort reyna eigi að löggilda ís- j verið átölulaust með bláhvíta fán- lenzkan sérfána, þá krefst sú í anutn á húsum einstakra manna. spurning þriggja eða f jögra annara | — ísland er, að því er sérmálin andi löndum. Rikiseining er því ekki til fyrirstöðu heimaflaggi, sbr. 8. lið 3. gr. millilandanefndar- innar og aipphaf 2. málsgr. nefnd- arálits á bls. XIV. I 3. gr. er ”kaup fáninn út á við” talinn með- al sammálanna, en í 2. mgr. XIV er sagt, að sammálin samkv. frum- varpinu séu og nú skoðuð sem sammál, en í því liggur að heima- fáni sé ekki sammál, og þá getur hann ekki verið annað en “sérmál”. Enda þarf ekki annað en benda til þýzka ríkisins og Stóra-Bretlands og sérríkja hins fyrnefnda og sér- lenda hins síðarnefnda. — Þýzka ríkið hefir einn allsherjarfána, en hvert sérríki hefir sérstakan heima- fána. Sama er um Bretland. At- hugull maður sem kemur til Edin- borgar mun hafa séð flaggað þar með St. Andrew-krossinum og eg held að flestar nýlendur Breta, að minsta kosti hinar stærri, hafi sér- staka heimafána. I íslenzkri löggjöf þekki eg ekki í svipinn önnur ákvæði um dansk- an fána en þessi: Lög nr. 31, 13 THE DOMINION BANK Slr EDMDND B. OSLEB, M. P., Prcs W. I>. MATTHKW8 .Vice-Pre* C. A. BOGERT, General Manager. llöfuðstótl borgaður . . . . .$5,360,000 Varasjóður................. $7,100,000 Allar eignir................$79,000,000 pJER GETIÐ BYR.IAI) REIKMNG ME9 $1.00 Sumir stærstu reikningar í sparisjóðsdeild voru birjaðir í mjög smáum stíl. Reikning m á byrja með $i.oo eða meira. NOTKE DAME BBANCH: Mr. C. M. DENISON, Managcr. SELKIRK BKANCH: ,1. (ÍBISDAI.E, Manager. mál þetta yrði fyrir alvöru tekið upp að nýju. Efumst vér og ekki um, að það er málinu ómetanlegur styrkur, að jafn ötull og áhrifamik- ill maður, eins og Lárus H Bjarna- son prófessor er, hefir gerst flutn- ingsmaður þess, og erum vér þess fullvisir, að framkoma hans bæði við fánaránið og nú á alþingi, í flutningi frumvarps um íslenzkan fána, hlýtur að afla honum trausts Des. 1895, sérstaklega 2. gr., sbr. . augl. 16. Jan. 1893 og 20. Apríl ahts hJa ollum Þj°«ræknum ís- 1893, og.tilsk. 2. frá 2. Marz 1903, ! lendingum. 11. gr. — Lögin frá 1895 taka að j ---- eins til hér skrásettra verzlunar- skipa, stærri en 12 smálesta, og þekki eg engann löglesinn mann, sem dregur það í efa. Meira a® segja gera þau ráð tyrir skipum hér á landi, sem ekki piega flagga með danska flagginu. Tilskipunin frá 1903 nær að 'orðalaginu til að eins til fiskiskipa utan landhelgi, og jafnvel að eins til 30 smálesta- skipa. Danska títskipunin frá Í748 er að eins lögleidd íslenzkum verzlunarskipum til handa, enda hefir bláhvíti fáninn verið notað- ur á bátum aðfinningarlaust. — En þó að framannefnd dönsk á- kvæði væru talin gild hér, og þá líkl. helzt vegna tilsk. frá 24. Jjan. Næstu sambands- kosningar. Þeir eru ekki allfáir sem illa una forræði núverandi sambands- stjórnar. Eyðslan, afskapleg og langt fram yfir það sem nokkurn tíma hefir átt sér stað áður, þykir óþolandi, eins og margstaöar hefir komið fram í ræðuin og ritum. Iiins vegar er aðgerðarleysi stjórn- arinna r þrátt fýrir f járeyðsluna miklu, öldungis óafsakanlegt. Hún virðist ekki hafa 'huga á neinum 1838, þá yrði þeim ekki beitt hér, j nÝjum stórmálum er til þjóðþrifa sízt til refsingar eða.ábyrgðar, og ; horfa. Það er rétt með hangandi það þegar af þeirri ástæðu, að; hendi að það fæsí að haldið sé þau hafa ekki verið birf liér á ; Hra.ni með helztu framfara fyrir- Iandi, sbr. tilsk. 21. Des. 1831 og . . , , , ^ c tæki, sem næsta stiorn a undan 2 hæstarettardoma tra 1842. : ’. ; J , Þjað er því ugglaust, að vér 1 hafði byrjað á. Ekkert storfengi- 'höfum fulla heimild til að setja | legt nýmæli er þessu landi megi 1752, 818. gr. um að verzlunarskip I lög um sérfána á Iandi. Og með j að gagni koma, hefir hin nýja hafi ekki klofið flagg og sjóliðs- j slíkum fána ætti að mega flagga stj5rn treyst sér til að bera fram. foringjar gæti þess, að verzlunar- á höfnum og jafnvel innan ís- j Herskatts' málið hefir veri'ð eina skip noti ekki oheimilt flaee, og j lenzkrar landhelgi, altend a oskra- , svo loks tilskipun 7. Des. 1776 um I settum skipum. Annað mál er það, jveru eýa stonlla 1 ’ sem un eir að verzlunarskip megi hvergi nota að eg býst við, aði íslenzk skip beitt sér fyrir. Og þeir verða víst annað flagg en verzlunarflaggið. í yrðu að draga upp danska fánann, I í miklum minni hluta, sem geta U.m öll þessi dönsku lög er það j ef krafist væri af eftirlitsskipi ; fengið það af sér að telja það Dana eða annara ríkja. , j $35,000,000 ok á voru ungu þjóð, Hinsvegar tel eg oss alveg o- kleyft að lögleiða sérstakan sigl _ i sem bráðnauðsynlega þarf á margs- ingafána. Til þess þyrftum vér konar umbótum að halda, miða til enda hefir enginn neitað því mér j að fá viðurkenningu annara ríkja . framfara, í orðsins réttu og sönnu vitanlega, hvorki í ræðu né riti, að I fyrir sjálfstæði voru, eða Surver- merkingu. ísland hafi frá upphafi verið sér- ænitet, enda tæplega heppilegt að . , .,„ . ráðast í það meðan vér höfum Mlkl11 hlutl Þjoðarmnar er mjog ekki megn til að verja fána vorn j óánægður með lanclstjórnina sem og skip. Varnarlaus siglingafáni, j nú er. Það er ekkert launungar- stakt, sjálfstætt löggjafarumdæmi, en af því einu út af tyrir sig leið- ir það, að dönsk lög geta ekki verið sjálfgild hér á landi. — Lög þau, sem eg nú hefi nefnt, taka auk þess aðeins til skipa á sjó, og að eins til “verzlunarskipa’’, á dönsku máli “Koffardiskibe’’ eða “Hand- elsskibe”, eða til vöruflutningsskipa og mannflutningsskípa, sor. 1. gr. tilsk. 25. Júní 1869 um mæling skipa. Hins vegar ná þau ekki til fiskiskipa, skemtiskipa eðá líkra skipa, hvorki opinna né undir þiljum. Og þdð er öldungis víst. að ekkert þessara ákvæða nær til teins og eg hefi þegar sýnt fram á flaggs á þurru landi, enda eru eng in dönsk lagaákvæði til um flagg á landi, ekkert nema bréf frá dómsmálaráðherranum danska frá 2. Ágúst 1854, en með því bréfi er öllum í konungsríkinu leyft að flagga með verzlunarflagginu í kaupstöðum og til sveita. í sama bréfi er verzlunarræðismönnum leyft að flagga með flaggi þess lands, sem þeir eru fyrir. Dönsk lög erti því ekki til fyrirstöðu sér- flaggi. Til sannindamerkis má þótt viðurkendur væri, gæti leitt máJ. En hvenær er þá hægt að til tjóns fyrir skipa- og vörueig- búast yis stjórnarskiftum? endur. Auk þess, sem tilraunir af i vorri hendi til lögleiðingar slíks ; Hvenær verða næstu kosningar? fána yrði til þess að draga fána- pví er ekki auðsvara’ð ; það er málið niður í flokkaóþverran, líkt j alrgseS ag stjórnin bar ekki traust ,?.“rÍdÍM«ri5 til as leggja hervar^lis „„dir inu að falli 1908, og til þess vil eg ekki stuðla. En jafnvel þótt vér höfum ský- lausan og ómótmælanlegan rétt til þess að lögleiða islenzkan sérfána, spurninga: 1. Hvort íslendingar óski þess alment, að íslenzkur fáni blakti yfir höiði þeim. Hvort sú ósk se eðlileg og réttmæt. Hvort oss sé fært að lög- 2. helga liti vora sem fána, og'tog íslands, því get eg hvorki neit- •sé það fært, þá að hve miklu Jeyti. Þrlðj'u spurningunni mætti skifta í tvent: 1. hvort oss sé heimilt að nota íslenzkan fána, og 2. hvort oss myndi lánast það, þótt lög- heimilað væri. Þ'-essum spurningum ætla eg nú að leitast við að svara. Viðvíkjandi fyrstu spurningunni þarf ekki að fara í grafgötur um svarið. Eg hygg, að það þurfi ekki nein heilabrot eða vanga- veltur til þess að færa mönnum snertir, framandi land gagnvart Danmörku. Þ|í er næst spurningin um það, hvort “ríkiseiningin” svokallaða geti orðið því til hindrunar, að við lögleiðum íslenzkan sérfána. En að ríkiseining sé milli Danmerkur þá er ekki þar rneð sagt að málið verði jafn auðsótt í framkvæmd- inni. Það er ekki ómögulegt, að danska stjórnin taki sér rétt til í- ldutunar um það mál, líkt og um lotterímálið og flaggið á bátskel- inni 12. f. m. o. fl. og mætti þá ef til vill óttast, að ístöðulítil íslenzk stjórn kiknaði í knjáliðunum, svo | sem dæmi munu finnast um svo- kallaða islenzka stjórn. Samt hefi eg þá óbifanlegu trú, að vor góði, rétti málstaður sigri. Byggi eg hann annarsvegar á konunglegum orðum ættföður Glúksborgarættar- innar: “Fram í guðs nafni fyrir rétti og sæmd?” enda skil á líkan veg einkunnarorð konungs vors Kristjáns X.: “Guð minn, land mitt og sæmd mín”, legg “land” út sem gjörvalt veldi konungs. Og hinsvegar byggi eg það á spá- mannlegum orðum skáldsins : “Sú þjóð, sem veit sitt hlutverk, er helgast afl um heim, | eins hátt sem lágt má falla fyrir kraftinum þeim.” Þau orð eiga jafnt við smáþjóð sem stórþjóð. atkvæði þjóðarinnar. Hún þorði það ekki. öll likindi virðast til þess að hún fresti kosningum eins lengi og hún getur. Og ef ný kjördæmaskiftingarlög verða ekki samþykt á næsta þingi, þá verða engar almennar sambandskosning- ar á næsta ári. Svo er enn ein ástæða til þess, að stjórnin muni ekki flýta sam- bandskosningum, og það er pen- ingaþröngin, sem hér í landi hefir gert vart við sig eins og viðar. Stjórnmálagarparnir í liði Bordens vita, a’ð' það er óheppilegur tími, hverri stjórn sem er, að ganga til kosninga þegar þannig árár, og meðan ekki lifnar yfir og nýr peningastraumur kemur um Iandið, má ganga að því vísu að þeir liggi á meltunni og spyrni móti nýjum kosningum af alefli. Hlutdrœgni, að samkvæmt stöðu minni né lang- ar til að neita. “Ríkiseiningunni” til sönnunar skal eg leyfa mér að vitna til eftirtaldra laga: Stjórn- arskráin 1., 18. og 23. gr.; lög nr. 28, 7. Nóv. 1879, 4. gr.; lög nr. 14, 21. Sept. 1883; lög nr. 13, 22. Marz 1890, 52. gr.; lög nr. 31, 16 Des. 1895, I. gr.; lög nr. 16, 3. Okt. 1903, 8. gr.; lög nr. 13, 20. Okt. 1905, 27. gr. En hvað liggur nú í orðinu “ríkiseining”? Ekkert annað en það að ísland og Dán- mörk standi saman gagnvart fram- Göngum því öruggir fra-m undir litum lands vors, Htum heiðblám- ans og mjallarinnar.” Oss getur ekki betur sýnst, en að málaflutningur þessi sé bæði hyggi- legur og réttmætur í alla staði, og líklegur til að fá nægilegt fylgi þingsins til að fá framgang. Skoðanamunur hefir verið nokk- ur meðal stjórnmálagarpanna á Is- landi um gerð íslenzks fána og jafnvel hvernig löggilding hans væri háttað. Voru um eitt skeið helzt horfur á að þar yrði ekki neitt úr neinu. Svo kom fánarániö í vor. Það hefir ýtt undir, ásamt 'fleiru, að Ekki er orðið fallegt, merking- in þaðan af síður, en Ijótust þó framkvæmd þess í verkinu. Orð þetta á sína sögu vestan hafs eins og víðar. Þegar klikku^ rígurinn var magnaðastur meðal Vestur-íslendinga, þá mun orðið hafa öðlast hefð hjá þeim. En þegar þessi rigur minkaði, mink- aði líka máttur þessa orðs í hug- um manna, en samt mun erfitt reynast að útrýma honum alger- lega. Að minsta kosti þarf ekki mikið út af að bera, til þess, að hlutdrægnisherópið heyrist kveða við! Við þetta munu íslenzkir blaða menn bezt kannast. Flestir þeirra munu hafa heyrt þetta heróp. Það er fortit orðtak, að lítið sé það, sem kattartungan finni ekki. Á sannleika þessa orðtaks hafa víst vestur-íslenzkir blaðamenn oft rekið sig. Það þarf sjaldan að vera sagt mikið of eða van í blöð- um vorum, ef það snertir ein- hverja einstaklinga meðal þjóðar vorrar, til þess að einhverjir hneykslist, eða einhverjum finnist hlutdrægni koina í þeim ummælum. Einhverjir verða til að draga dæmi saman, jafnaðarmenn eru teknir og hlutdrægnisdómurinn kveðinn upp með, meiri og minni sanngirni og ákefð til að svala misboðinni réttlætistilfinningu. Ekki er það ætlun þess er þetta ritar, að fara að afsaka íslenzk blöð eða þetta blað, af því, að ekk- ert kunni þar að vera ofmælt eða vanmælt. Slíkt væri óðs matins æði. Aumingja mennirnir, sem sjá um efnið í blöðin, eru mann- legum ófullkomlegleikum undir- orpnir rétt eins og hverjir aðrir. Getur þeim því skiljanlega yfir- sést í því að láta sumt ósagt, er rétt hefði verið að geta um eða segja frá, eða aftur á móti að taka of djúpt í árinni einhverntíma hins vegar, bæði mömium og mál- efnum viðkomandi. En það sem greinarhöfundur vill reyna að vekja athygli á. — af því að honum þykir hlutdrægni ljótari ókostur blaðamanns en margir aðrir, og að hans ætlun oftar höfð að ásökunarefni en rétt er, það er að fyrnefnd ákæru- efni, um það sem ósagt er látið í blöðum vorum, eða þá ofmælt er, þarf enganveginn að vera sprott- ið af illum hvötum, eða hlutdrægni. Þjetta of eða van eru^ að vísu gallar á blaðamensku, en það eru gallar, sem flestum veitir erfitt að sneiða hjá og engum tekst til fulln- ustu. En þessum göllum geta ráðið, og ráða oft, aðrar orsakir, en illar hvatir. Þeir eru oft einhvers konar vanrækslu, gleymsku eða kæru- leysi að kenna; þeir eru oft að kenna ónógum upplýsingum, skorti á nægri þekkingu, eða skorti á nægilegri dómgreind. Alt eru þetta ókostir, og mundu margir segja, að þeir menn ættu ekki að stýra blöðum, er nokkra slíka ókosti hefðu til að bera. En svarið er það, að þá mætti eins vel hætta útgáfu allra blaða, því að enginn blaðastjóri, er með öllu laus við þessa galla. Þjað er að eins stigmunur á þeim hjá blað- stjórum, en sá munur er náttúr- lega mikill. En allir þessir ókostir eru í eðli sinu gull hjá hlutdrægni — því að gera vísvitandi manna mun — að gera öðrum þannig rangt til að yfirlögðu og ásettu ráði. Það er Ijótasti ókostur blaðamanns, og vafalítið mun það vera, að um þann löst eru útgefendur blaða langtum oftar sakaðir ranglega, en réttilega, af því að ákærendur kunna oft og tíðum ekki að meta íétt orsakir, sem til grundvallar 'iggja- NORTHERN CROWN BANK AÐALSKRIFSTOr'A í WINNIPEG Höfuðstóll (löggiltur) . . . $6,000,600 Höfuðstóll (greiddur) . . . $2,760,000 STJÓRNENDUR: Formaður................Sir D. H. McMillan, K. C. M. G. Vara-formaður.....................Capt. Wm. Robinson Jas, H. Ashdown H. T. Champion Frederick Nation Hon.Ð.C- Cameron W, C. Leistikow Sir R. P. Roblin, K.C.M.G, Allskonar bankastðrf afgreidd.—Vérbyrjum reikninga við einstaklinga eða félög og sanngjarnir skilmálar veittir.—Avísanir seldar til hvaða staðaar sem er á Islandi, — Sérstakur gaumur gefinn sparisjóðs innlögum, sem hægt er að byrja með einum dollar. Rentur lagðar við á hverjum 6 mánuðum, T. E. THORSTEINSOiN, Ráösmaöur. Cor. Willim Ave. og Sherbrooke St. Winnipeg, Man. manna til að beygja sig undir kon- ungsveldið, heldur hitt, að eins og þá stóð á, var það talið hyggilegra! að Noregur tæki sér konung, til að koma í veg fyrir styrjaldir, sem af því hlutu að leiða, að einir þrír eða fjórir prinzar, er til þess þótt-j ust eiga rétt, gerðu tilkall til rík-j isins, en óvíst hinsvegar hve mik-j ið fylgi hið nýja ríki hefði þá af Bretum og Frökkum, er helzt ’höfðu lofast til að viðurkenna hlut-1 leysi þess. En meðal annars vegna þess, aðj það var út úr neyð að Norðmenn; tóku Hákon konung yfir sig, hafa þeir leynt og ljóst látið það komaj fram, að þeir virða konungdómj hans lítils, og sæma hann eigi tign artitlum við hirðina, eins og tíðk-j að er í- öllum öðrum konungsríkj- um í Evrópu. Hákon konungur kvað aldrei nefndur tign” í Noregi, “herra konungur”. Konungafólk er svo sem kunn- ugt er næmt fyrir slíku tildri. Bæði þetta og hið mjög takmark-! aða vald Hákonar konungs, hefir sennilega gert honum vistina í Yðar Há- heldur a'ð eins Noregi lítt ánægjulega. Hann hef- ir líklega nú fundið fyllilega að 'hann á þar ekki heima, og sonar hans bíða sömu kjör. ef hann tæki við. Má því vera að nokkuð sé í því hæft, að Hákon látí af kon- ungdómi, en er sjálfur stórauðug- 11 r og þau hjón bæði. Mála sannast( er það að lýðveld- ishugur norsku þjóðarinnar fer si- vaxandi, og er það skiljanlegt, að svo sé, því að afsta'ða þjóðarinnar svo sem sjálfstæðs ríkis, hefir styrkst mikið frá því 1905 og má nú heita fast grundvölluð; svo að nú þyrfti því vart að kvíða, þó að þar yrði lýðveldis yfirlýsing, að nein mótmæli kæmu fram gegn því, enda kváðu bæði Bretar, Erakkar og Bússar fúsir til að viðurkenna slíka stjórnarfars breyting í Noregi. Lýðveldi í Noregi. í ýmsum blöðum hérlendum hefir það verið gefið í skyn að þess mundi eigi lagnt að biða að konungsstjórn yrði afnumin í Nor- egi og líðveldi kæmi í staðinn, og það fylgir sögunni a'ð Hákon kon- ungur muni ef til vill vera fús til að segja af sér, því að hann sé ekki sem ánægðastur í tignarsætinu. Hér skal ekkert fullyrt um það, á hve góðum rökum þessar fréttir séu bygðar. En ekki er það ó- sennilegt að Noregskonungur nú- verandi sé ekki alls kostar ánægð- ur með vald sitt, því að eins og kunnugt er, þá er það því nær ekkert nema nafnið. Það sem því réði að ’hann var kvaddur til konungdóms í Noregi, þegar tengslin voru tioggvin til fullnustu milli þess ríkis og Sví- þjóðar, var ekki löngun lands- Sameining skólahéraðaj Nú, sem stendur, er all-kappsamlega að þvi unnið af mentamáladeild Mani- toba-fylkis, að sameina skólahéruð út um sveitir. Þetta er eitt af nýjustu málum vorum og ekki að sjálfsögðu ilt fyrir það. Hitt virðist liggja beint íyrir, að hugsndi menn leitist við að kynna sér þessa tilhögun, svo þeir geti fengið sjálfstæða skoðun á mál- Er hugmyndin góð? I öllu falli er tilgangurinn góður, sá, ,að flytja menninguna út um land- ið. Skipa má hugmynd þessari á bekk nieð ýmsum öðrum atriðum er sýnast samvaxin nútíðarmenningunni. Sum þeirra eru járnbrautir.talsimar, ritsim- ar og yfir höfuð betri samgöngufæri. Þessi atriði hafa það öll sameiginlegt að vegalengdirnar, sem aðskilja menn hvern frá öðrum, verða sama sem minni, menn verða nær hver öðrum. Með þessu eru þægindi manna stórum aukin og veraldlegum og andlegum viðskiftum þeirra greidd svo lcið, að þau geta verið margföld við það, sem áður var. Þegar menn út um sveitir njóta þessara þæginda ásamt því að hafa hin fullkomnustu tæki og hinar heztu aðferðir til að reka landbúnað- inn, þegar akvegir eru orðnir góðir og húsakynni eins góð og í bæjunum, getum vér með sanni sagt að fólki í íikamlegu tilliti líði eins út um sveitir og því, sem bezt líður í bæjum; og alt þetta ætti að styðja að því, að fólk stundaði landið en þyptist ekki um of í bæina. Landbúnaður er ætíð einn öruggasti máttarstólpi velmegunar hverrar þjóðar. Það er enn þá satt, sem áður var sagt: “Bóndi er bú- stólpi og bú er landstólpi.” Vér ætt- um því að fagna yfir öllu því, sem gerir sveit að ákjósanlegri verustað. En menningin er áreiðanlega meiri en að eins það, að vel fari um líkam- ann. Hún er vissulega mest í því fólgin, að hið andlega pund mannsins getrjr ávaxtast sem bezt. Eins og fólk út um sveitir er nú meir og meir að njóta sömu líkahilegra þæginda eins og fólkið í bæjunum, á sama hátt ættu sveitabörnin að hafa eins góða skóla og börnin í bæjunum, eða sem allra næst því. En þó hraðskreiðar fram- farir hafi átt sér stað í fjöldamörgum atriðum hin síðari ár út um sveitir, er þó sveitaskólinn í mörgum tilfellum ekki að því skapi í framför. Má vera, að alt skólafyrirkomulag >essa lands sé gallað, en sérstakir gallar sveitaskólanna eru þessir: 1. Ófullkomin kensla. 1 sumum til- fellum stafar það af því, að kennar- ar eru lélegir. Kennarar sveitaskól- anna eru oft þeir, sem eru að æfa sig í kenslu, óþroskað fólk, sem grípör þar tækifæri til atvinnu meðan ekki er um annað að gera. Stundum er það fólk, sem síður fengi tækifæri til kenslu í bæjum, þó það hafi kent nokkuð. Oft hjálpa skólanefndir þessu ófullkomna fyrirkomulagi til að haldast við, með því, að fara ekki eftir neinni annari meginreglu í kennara- vali en að velja þann, sem bezt býður. Andlegu gagni barnanna, þegar svo stendur á, algerlega fórnað á blótstalli nirfilsháttarins. Þrátt fyrir þetta er samt fjöldi af góðum, samvizkusöm- um kennurum út um landið ; ~ en þá kemur það, ef skólinn er skaplega fjölmennur og hefir eðlilegan bekkja- fjölda, verður svo litill tími fyrir hverja námsgrein í hverjum bekk, að kennarinn, hversu fær sem hann er, gctur ekki leyst af hendi gott verk. 2. Slæm aðsókn. Hún stafar af ýmsu : slæmum vegum, önnum, óliag- stæðu veðri og í sumum tilfellum á- hugaleysi barna og foreldra. 3. Kenslan er dýr. Það er reynsl- an, að kenslá hvers nemanda verður að þvi skapi dýrari, sem nemendur eru færri á skóla. Arið 1910 voru í Mani- tobafylki 62 skólar, sem höfðu færri en 10 nemendur. Kensla hvers barns í þeim skólum kostaði að meðaltali $111.50, en í Winnipeg var sama verk unnið fyrir $34.00. Hvernig á að ráða bót á þessu? Spurningin, sem krefst úrlausnar, er þessi: Hvernig á að fara að því, að gefa sveitaböniunum eins góða skóla- mentun og börnin í bæjunum eiga kost á? Og ef þessu takmarki verður ekki algerlega náð, með hverju móti verð- ur komist sem allra næst því ? Svar : Með sameining skólahérað- anna ('consolidated schoolsj. . Þessi hugmynd, eins og margt ann- að gott og viturlegt, á rót sina að rekja til Bandaríkjanna. Fyrsta til- raunin þar var gerð árið 1869, af W. L. Eaton, skólaumsjónarmanni í Con- cord í Massachusetts-ríki. 1 Canada komst þessi hugmynd fyrst í verklega framkvæmd árið 1903. Það ár bauðst auðmaður einn í Montreal, Sir Willi- am Macdonald, til þess að borga í 3 ár úr sínum vasa kostnað við nokkra þess háttar skóla, ef stofnaðir yrðu, fram yfir það sem starfræksla skól- anna á þeim svæðum áður kostaði. I umboði Macdonalds kom próf. Robert- son frá Montreal slíkum skólum á fót í Nova Scotia, New Brunswick, Ont- ario og Prince Ed. Island, einum í hverju fylki. Arið 1906 var fyrsti þessháttar skóli í Manitoba stofnaður í þorpinu Holland. Nú eru 55 slíkir skólar komnir á og fjölga ár frá ári. Hugmyndin er í stuttu máli sú, að ein 2 til 4 skólahéruð úti í sveitum sameina sig og mynda eitt hérað, reisa stærra skólahus, nægilega stórt fyrir allan skólalýðinn í hinu stækkaða hér- aði. Oft er bæjar eða þorps hérað eitt af þeim, sem er í sameiningunni. Þegar héraðið er orðið svo stórt, verður margt af börnum, sem ekki getur gengið til skólans og verður því að flytja þau fram og til baka. Eru það lög að öll börn, sem heima eiga meir en mílu frá skóla, verður að flytja. T1 þessa flutnings eru hafðir vagnar, sem tjaldað er yfir, svo börn- in geti farið til skóla í öllum veðrum. Vagnarnir eru vanalega eign skóla- héraðsins og kosta $100 til $600. Oft- ast er svo samið við einhvern mann að leggja til hestana og annast flutn- inginn. Þeim mönnum er borgað frá $2.00 til $3.50 á dag. Sum héruð hafa aðeins einn vagn, sum hafa ekki færri en 4 og sum. þar í milli. Stærð héraðanna er frá 18 til 55^ fermíla. Skólastæðin eru alt upp í 10 ekrur. Laun kennara eru frá $450 upp í $t,20o um árið. ( Það, sem menn reka augun í fyrst af öllu í sambandi við þetta mál, er þaö, að það hefir í för með sér auk- inn kostnað og hjá sumum rnönnum er það atriði eitt nóg til að fordæma

x

Lögberg

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.