Lögberg - 15.01.1914, Blaðsíða 2

LOGBERG, EIMTUDAGINN
15. JANÚAR 1914.
ALMANAK
1914
af sandi 10 metra upp, bjó orka,
sem nam 150 kilógrammetrum.
t'essa orku hefir yatnið m st þrg
a'r þafi er komiö n öur á jafnsléttu.
i>aö gfetur ekki fengið ]>essa sömu

um i, þessu efni til sveita. [Siðan
þettá var.,ritað hefrr raflýsing og
rafhitun veriö sétt á þykkvabæ
i I.andbtoti: —Ritstj. ] Þaö er
næsta eðhlegt aðf framkvæmdirnar
hafi verið litlar' JÆgar af þeirri|orku aftur. nema því sé aftur lyft
_______________-—- I ástæðu, að nicntt hafa enga hug-1 llPP' en t!' þ®ss utheimtist sama
f I mvnd um hvaöa ískilyrði þurfa að | eriiðið,
Altnanakið fynr þettaar (2U. rýi-, tl, þess aö raf.
magnsframleiðsla geti þrifist, og
því síður neina hugmynd um hver
kostnaðurinn verðtrr, þó hentug
skilyrði sétt fyr' r hendi. Eg ætla
að re}ra að bæta ofurlítiö úr þesstt,
þo érfitt sé að skýfa ýmislégt hér i
að lútandi 1 mvndalausu lesmáli, !væri honjinn niður á jafnsléttu,
reyna að benda á livaða skiíyrði j -sæti ait vift sama og 1 byrjun. Ef
þurfa að vera fyrir hendi til þess | *ér viljum lyfta upp me:ru en
árgangur) hef eg nú sent út-
sölumönnum vidsvegar út um
bygðir og geta kaupendur því
snúið sér til þeirra eða sent eft-
ir því beint til mín.
INNIHÁLD:
Tímataliö. — Myrkvar. — Árstiðirn-
ar. — Tunglið. — Uhi tímatalið. —
Páskatímabilið. — Páskadagur.— Sól-
tími. — Veðurfræði Herchel’s. —
Fastastjörnur. — Stærst í heimi. —
I’yrstu peningar. — Ártöl nokkurra
nterkisviðburða. — Til ntinnis um ís-
land. — Stærð úthafanna. — Lengst-
ur dagur. — Þegar kl. er 12. — Alma-
naksmánuðirnir.
Woodrow Vi'ilson. forseti, með
mynd. Eftir F. J. Bergmann.
Eftirbátur ættarinnar. Saga, þýdd
úr ensku eftir Adam I'orgrimsson.
Safn tri landnámssögu íslendinga í
Vesturheimi:
Nokkrir þættir um íslendinga
austan Manitobavatns i Sigluness-
bvgð, Narrows-bygð, Dog Lake bygð
og Moose Horn Bay (með myndumj.
Þættina hefir samið jón Jónsson frá
Sleðbrjót.
(2) Saga íslendinga í Alberta-hér-
aði: — Frá íslendingttm í Calgary.—
Frá íslendingunt í Edmonton, (með
myndumj. Ritað hefir Jónas J. Hún-
fjörð.
(3) Tildrög íslenzku nýlendunnar í
Nebraska. Eftir Jón Halldórsson.
Æfiágrip Gunnars B. Björnssonar
ritstjóra émeð myndj. Fyrirsögnin
er: Hlekkur í sögu vora. S. M. S.
Askdal hefir ritað.
Jósef Jósefsson (með myndj. Eftir
séra Björn B. Jónsson.
Sigfús Magnússon frá Grenjaðar-
stað. Æfisaga með formála og mynd.
Regnið kom. Saga vestan af slétt-
unum, eftir David Lyall. Egill Er-
lendsson þýddi — Loks eru helztu við-
burðir og mannalát meðal íslendinga
í Vesturheimi.
Almanakið’er 192 blaðsíður
að stærð af þéttprentuðu máli.
Fjölbreytt að innihaldi með
fjölda af myndum og æfiágrip-
um frumbyggjanna íslenzku
hér vestra, auk annars góðs.
Kostar 50 cents
það? Það er einfalt rcúknings-
dæmi. A hverri mínútu franileið-,
ast rúmar io hitaeiningar; þær
skiftast á 450 lítra af vatni,. sem
falla niður fossinti á sama firna, og
við það liitnar vatnið um 1-45. úr
j stigi — en í rauninni ekki nærri
ða rattnar ofurlitið meira svö niikið, þvt húinn rýkur fljótt
erf.öi, sent netnur nún:ngsmót- burtu.
stöðu hjólsins á ásnurn m. m. E11 Orkan getur breyst í fkiri mynd-
sandurinn, sent áður lá orkalaus | ir en li'ta. Áður var getið um, að
niðri, hann fiefif nú fengið orku; [ hún getúr breyst í hljóð. F.innig
ltann gæti nú aftur lyft annari i getur hún hreyst 1 rafmagn. Og
bvrði upp á brúnina, en tnyrdi eyða fleiri ntyndir getur hún brttgðið
| til þess orktt sinm, og þegar hann , sér í. Og þótt liún hafi tekið á
sig eitthvert þessara gerva. þá er
ekk: svó’sé'm hún. si'tji þar föst og
cþreytanleg. Ilitaorkan gettir áð-
kílówatt-tími
hestaflstími
hestaflstimi
kilówatt-timi
—Lógr.
860 —
736 watt-t.
0.736 kwt.
1,36 hestafls
Framh.
að vatnsafl verðí notað, hvað nvmn í þessum 15 kg. af sandi. verðum vér
geta athugað sjálfir og um hvað I *ð taka nteira en 15 kg. af vatri;
itneskju hjá verk- ver verðitnt að taka nýtt vatn ttppi
’ ' ’ þess að lyfta
og svo koll af
hvað tækin ti! rotkunar vatnsafls- [ holli. Gerum nú ráð fyrir, að vér
ins og framleiðslu ljóssins og hit- : tökum alt vatn sem t:l er í lækn-
ans kosta. Eg miða eingöngu við
verður að leita vi
fræðingi í hvert skifti; einn’g'ætla j ;i f°ss brúninni t
eg að gefa nokkrar bendingár um \ uæstu sandfötunni
þarfir eins heimiHs, eða örfárra.
Þar sem fleiri búa saman, t. d.
í kauptúnuin. verður ýmislegt
margbrotnara, og þar verður ]>eg-
ar i uþphafi undirhúningsins að
leita aðstoðar verkfræðings. Þá
tim, og látum það lyfta upp sandi;
ségjuni, að vatnið í lækrum nægji
Jil að fylla 30 skjólur á níinútu
hverri; í hverri skjólu cru 15 kg.
af vatni, sem er samá sem 15 lítr-
ar af vatni, með því aö 1 litri vatns
vegur nákvæntlega 1 kg.; ]>á renna
læknuni
sem untia góðu máli bið eg fyrir- j eítir læknum 30x15—450 lítrar á
fram afsöknnar ef mér verður á i ilverr! mínútu, cða /.5 htrar á
að syndga gegn lögum móður- j hverri sekúndu. Erfiðið, sem þetta
málsíns,; það sr erfitt að skrifa ! vatn getnr tlnnis meö l,vi að falla
hreina íslenzku um verkleg vís’ndi j niBiw 10 metra, eða orkan, sem í
vorra tíma, og Orðasmið lætur mér i 1)V1 t>ýr "PP1 íl brún-inni, er 30x150
illa. Þeim til leiðbeiningar, sent 45°o kílógrammetrar á ltvei ri
kann að þykja efnið torskiíið. get
eg þess, að þjóðráð er að lesa í
annað og þriðja sinn, ef menn vllja
skilja, en hefir ekki tekist i fyrsta
yf rlestri. Margt af þvi. sem eg
ætla að segja. hef eg orðið að lesa
oftar en ]>fisvar áður cn eg skildi
það.
Eg hugsa mér þá sveitahe inili í
stærra iagi. með vsenum bæjarlæk
mínútu. Það er sarna sem 75
kílógraminctrar á hverri sckúndu,
og er þetta kallað 1 hcstafl, (ætti
að réttu að nefnast hesterfiði, eða
e:ns hests vinnaj. Segja menn þá
að þessi foss (10 metra hár. er
flytur 7>d lítra vatns á sekúndit
hverri) hafi eitt hestafl.
Með ]>essu hestafli má þá lyfta:
75 kg. einn metra á hverri
4500 kg. 1. m.
nálægt hænum, og viðfangsefn ð er i sckúndu, eða 60x75
það, að rannsaka hver skilyrði i
þurfa að vera fyrir hendi til þess j
að afl bæjarlæksins verði notað !
heimilirtt til gagns.
Áður en eg sný mér að aðaleín-
irtu, verð eg að biöja lessndann að
skygnast ofirlitið með mér eftir
nokkrum gninlvallaratriðum eðlis- j
fræðinnar, lita á eina greinina 14
hinríi óbrevlar legu cg órjúfanlegu
stjórnarskrá náttúrunnar.
II.
ÓLAFUR S. THORGEIRSSON,
678 Sherbrooke St., Winnipeg, Man.
Rafmagn úr vatnsafli.
Bftir Jón borláksson.
Krafta eöa öfl ne/num vér þau
fyrirbrigði í náttúrunni, sem gcta
orsakaö hrcifingu. Algengasta afl-
ið i kringmn oss er aðdráttarafl
jarðarinnar. Það verkar á alla
hluti á jörð'nni. og verkar mismun-
andi mikið á ]>á, eftir ]>vi hve
Inmgir þeir eru. Aðdráttarafl
iarðarinnar á hlýlóð. sem vegnr 1
kílógram, köllum vér hlátt áfram
1 1 kílágram. Kf annað lóð úr
; sama efni er tvöfalt st erra, leitast
•j jörðin við að draga ]>að að sér
tneð tvöfalt ntc'ra afli. með tveggja
kg. af'i. og köllunt ve: ]>yngd þess
I > kg. Til c'ii mörg önnttr öfl en
i ]>etta aðdráttarafl, en öll eru þau
nreld á sama liátt eða nteð söntu
e n'ngti. niæld 1 kílógrómmum.
] Viunu cða erfUSi köllunt vér þaö
Ef
1 kílógrant fe’ltir tíJ jarðar úr
eíns metra hæð. segjtim vér að-
dráttarafí jarðarinnar hafa iram-
kvæmt vinntt að stærs 1 kilógram-
metri, skammstafað kgm. Ef
vilju-m koma ]>es>n l;’>ði. eða hvað
]>'ið var á sania stað, vetðtim vér
\Það má víst gera ráð fvrir að
flestir hafí núna síðustu árin lieyrt
eða séð ýmsar sagnir um nýjan sig-
nr manna vf r þverúðugum öflum
náttúrunnar. þennan dásamlega sig-
ur, og hreyta gagnslausu eða eyð-
aadi straumafli ískaldra vatnsafla
í Ijós og hita, flytja það viðsvegar
út nm lx>rgir og sve'tir til hvers-
konar vinnu, og nú síðast að .láta
|>að húa t l nétittgai'eftii úr !o:t-
■inti fyrir jurtag.óður jarðarinnar. ef aflið framfærir hræifingu.
Ft'ki getum vér íslendingar eign-
að < ss nokkurn snetií af þátttöku
1 sigtirvinningunri. Allan heiður-
inn verðum vér að efti ’áta öðr-
tim, og allttr heimurinn ér sam-
mála um að ]>akka danska vísinda-
tnanninttm H. C. (>rsted fyr-ta og
]>ess vegna einna l ýö ngarme 11
sporið á }>eir'i f"r.msóknarbraut.
seni rfi hefir leitt mamtkvnið að
svo glasstegu takmarki; ]>að var
iif>t>götvun hans ttnt samfcandið
railli segulmagns og rafmagr s, sem
liann gerði í kenslustofu sinni í
Katt omannaha t n a rliás kf 1 a árið
1820. Stðan hafa vis'útdamenn og
verkf ræðingar flestra eða allra
menn:ngarþjóða hjfdpast að,
skygnst inn í hvern levndardóm-
np á eftir öðruni. einn ráð ð eina
gátrna, annar hina. Fkt'i cr b'?r-
áttunni tttn vfirráð náttúr trf’anra
lok ð entt' þá. eti sv< > langt er þó
komið, að hitvlr sent hjá fcafa s-t ð.
og ]>á einnig vér. geta farið að hita
sér og lýsa með árangrrrum af'
erfiðismtinum forkólfarna. Hér
ur 'en VStrtr verið orð n að ljósi,
rafinagnsorkan að hita eða að ljósi,
o. s. frv. En þó orkan þannig sé
fús á að hafa fataskifti, ef laglega
er til leitað við hana, þá má þó
vfirleitt segja. að hitinn er ]>að-.
gervið, sem herni er ljúfast að
taka á sig, og þegar hún er komfn
t ]>að gervi, þá er afarörðugt að
halda hcnni, ]>vi hitinn leitar ávalt
hurt til kaldari staða, út í geimitin.
Orka hans verður ekki aö engu
fyrir það. en vér rrrissum tökin á
henni. Allar þessar myndir getur
orkan. sent bjó 1 vatniru upp’ á
fossbrúninni i dæniinu að framan.
tekið á sig.
En hvaðan kotn. vatninu ]>essi
orka? Varð hún til af engu?
Alt vatn í ám og lækjum stafar
frá sjónum og frá yfirborði jarð-
a:'. Xflið, sent lyftir ]>ví upp á
fjöll, er sólin. Þ'egar sólarhitir.n
— sem kemitr nteð orku úr sólinni
— mætir vatni á yfirboröi hafs
eða jarðar. eyðir hann nokkru af
]>eirri orku, setn hann hefir með-
ferðis, til ]>ess að breyta vatninu
i gufu. Gufan er svo létt, að hún
syttdir 1 loftinu eins og jökulleir í
Járnbraut og eimskipaútgerð.
Svo langt er þó
margra alda svefn,
margar ]>ær
■'nni, sent
komið eftir
ið nú gerast
framfarir með þjóð-
henni er sónii aö og
gleðicfni fyrir alla ]>á, er unna’vel-
gengni hennar.
Méðal áiinars er kappsamlega
unniö að samgöngumálunt innan-
lands eftir þvt sent efni og ástæð-
iir leyfa, og líklega er flest af því,
sem unnið hefir ve.rið á þvi sviði
til mikilla hagsniuna fyrir land og
lýð: ekki hægt að sjá, að neitt
ráðleysi eöa mistök hafi hent lÖg-
gjafarvallið 1 framkvæmdum þeim,
er að því lúta yfirleitt, stefran
vjrðist vera gætileg, latts við stór
stökk. Það var því eigi laust viö.
að það kænti flatt upp á menn í
sumar. þegarö þingið tók jármi
brautarmáPð á dagskrá, enda þótt
áður væri kunnugt um nokkurn
undirhúning þess máls. Það kom
flatt tipp á menn af þv’i, að þaö
fvrirtæki er svo. feiknarlega mikltt
stórfeldara en önmtr, sem við hef-
ir verið fengist hér á landi —
ótvírætt stórstökk. Ekki er þó
svo aö skilja aö ekki megi taka
st r stökk af því. að ]>au hafi
aldrei verið gerð fyr af þeirn sem
í hlut á, heldur af þvt, að þetta
járnbrautarstökk er að ntargra
áliti vafasamt stökk.
Eg ætla mcr ekki þá dul að
kryfja það mál til mergjar. Það
ltafa gert og gera mér færari menn.
En annaö vildi eg benda á, sem
ailir ættu að muna ]>egár um fyr-
irtæki er að ræða, ekki síður þing
og stjórn en einstaklingar, og ]>að
vindurinn her ltana að köldurn helzt eigi að sitja i fyrirrúmi fyrir
fjöllum. ]>á verður hún að 'vatni ! öðrú, athuga livort ekki sé eitt-
a’ftur, og úriþví leitar hún stans- 1 hvað, sem enn rneiri nauðsyn sé
lattst niður á við; orkan í vatninu | að framkvæma. sem sé enn ábata-
á fossbrúninni er ekki annað en meira en það, sem fyrst sezf í
síðustti leifarnar af þeirri orku. : huganri. Hygginn bóndi t. d. sér
setn sólarhitinn lagði 1 vatnsgufuna j að hann þarf að byggja upp hjá
er rauk upp af vatnsfletinum fyr- | sér, en getur ]>ó dregið það tim,
ir löngtt síðan. Orka vatnsins er j nokkur ar, án ]>ess að ltða við ]>að.
ti 1 vor kotnin úr sólinni gsgnum ; Hann }>arf líka að slétta túniö sitt,
geimir.n. og veit, að ef hann sléttar það, þá
Þegar orkan er í rafmagns-líki, j mun þáö gefa honum tnikinn arö.
]>á veröur hún hvorki mæld í kiló-
grammetrum né hitaeiningum,
heldur i rafmagnseiningum. Raf-
magnið hugsa menn sér venjulega
í því sambandi sem einskonar
en ný hús litið annað en aukin
þægindi — sama sem engan hein-
an arð. Þessi bóndi niun ekki vera
lengi að skoða liúga sinn um,
hvort heldur hann ætti að fram-
vatri, bérst ]>vt upp á v'ð og út
um alt meö vindinum. En þegar | er að leggja niður fyrir sér, hvað
a mínúdu, eða 60x4600=270000
kg. 1 m. á klukkustund. Þetta erf-
iði. sem eitt hestafl getur int af
hendi á klukkustunci, er oft notað
sem eining þegar rnæla skal mikið
erfíði eða mikla orku. og nefnist
hestaflstími.
Þegar vatnið ]>annig er notað til
>ess að lvfta sandi. eins og vér nú
fcöfum hugsað oss, e: hægt að
benda á, hvað verður af orkunni,
sem í vatninu bjó, áður en það
steyptist niður fossinn. Hún flyst
sem sé yfir 1 sandinri, sent kominn
er tipp á brúnina að afloknu erfiði.
Ekkert af ltenni verður oð cngu, ef
flutningstækin eru fullkomin. En
ekki heldur tneð neinu móti lixgt straum, sem rennur eftir leiðsltt- j kvænta fyr, ef liann -hefði getu og
tð auka hana, eða fá meira en fyr- ]>ráðum. Þegar mæ’a á hve mikið j vilja til aö gera annaðhvort. Hann
r var; það geta ekki komiö flciri rafmagn fsr eftir sltkri leiöshi á 1 mundí byrja á þýfinu i trínihú, cri
kg. at' sandi ti]>p en riður fara af hverri sekúndu, kemur tvent til ; láta húsin sitja á hakanum, ]>angað
vatni. greina, stccrð straumsins og 'sppnna j til túnið hefði gefið honum meiri
En hvað verðitr af orku vatns- hans. Straumstærðin er mæld t j tekjur og gert hann færari til að
ns. ef foss nn er ekki notaöur til amperum, straumspennan í voltuni, J hýsa bæ sinn vel.
neins? Undtr fossinum sjáumjog ertt heiti ]>essi dreg'n af nofn- Eg held, að forgöngumönnum
vér iðuköst og froðufjúk. en ]>að- j urn tveggja vísindamanna, sem gsrt j járnbrautamálsins hafi því miður
an renr.ur vatnið áfram orkulaust j hafa miklar uppgötvanir tim raf- j gleymst hin gullvæga regla hygna
eftir flatneskjunni. Hefir ]>á orka j magnið. bóndans, að þeir hafi tekiö þantt
þess orðið að engu? j Orka rafmagnsstraumsins á [ kostinn. sem lakari verður land-
bessari spitrningu var ekki j ],Verri klukkustund finst með því j inu, en láðst að leita að öðru, sem
svarað til fulls fyr en fyrir rúm- 1 margfalda santan amperatölu j gæti verið miklu hyggilegra og
ttm 60 ártim siðan. Þá komu menn ’ ]lans <trr straumvoltatölu ltans; sé j ábatavænlegra að yerja fé landsins
attga á ]>aö lögmál, sem siðan ltefir . t. d. tafmagnsstratimur einn að 1 til.
ver'ð leiðarstjarna náttúruvísind stærð 6 amper og spenra hans tio Eftif þvi sent fram er komið í
anna: Orkan gctur tckið á sig j volt, flvtttr hann á hverri klukktt- j ]>esstt járnbrautamáli. verðttr ekki
ýmspr myndir, .en hún gptur aldrei j stand 6x110=660 oríueiwngar, en 1 annað séð, en að það sé mjög
minkað, aldrci ncitt af honni orðiff j ;lver þessara ein'nga er kölluð einn I vafasamt hagnaðarfyrirtæk'.. enda
að cngit, í dæmmti hérnefnda er 1 watt-tínri. Jöfnum höndum við j þótt um betri kjör væri að ræða en
svarið það, að orka vatnsitis hefir j watt-tímanh er lika notuð stærri! þati, sem þinginu buðust i sutnár
vér | bréyst að litlum hluta í hljóð (ioss- j eining. sent heitir kílówatt-tími, og j og frumvarpið gerði ráð fyrir. Það
niðurinn), en að mestum hluta 1 er satria sem 1000 watt-tímar; j er svó margt í ]>essu tnáli, setn
Jrta. : ómyndað á sama hátt og k’tlógramni j þygt er á vonum, sem lítið hafa
’ Vér þekkjum. mörg dæmi þess af grantmijí* i viö að styðjast, svo glæsilegum,
úr daglegu lifi. að orka afls vors j Einn watt-tími samsvarar ntt j að jafnvel í nágrannalöndunum
hreyt’st i hita. Kf kvörn er snúið j ?f,» kílógrammetra erfiði eða orku.! eru.Jtær óuppfyltar enn fram á
rösk’ega. hitnar möntiuH'nr og ! (>g ejnn kílówatt-tími samsvarar 1 þenna dag, eftir rnarga tugi ára.
kvarnnrsteinarnir. t’egar kveykt j J,á tfg ]nis. kilógrammetrum, eða i Og sent ]>ó óneitanlega hafa niiklu
N'ú skttlnm vér hugsa o«s að vér*'er á ■ Idsjtítu. hitnar haus hennar. 1 , ^5 hestaflstímum. Orku straums- j hetri skilyrði til að láta sftkar von-
honum foss,
Úl
að hrúka afl að stæ'ð 1 kg. til ]> ‘ss
að Ivfta l>vt. og viiman viö áð lyfta
hví er 1 kgm, F.t' vér e’gtttn jið
’yfta því 2 metra. verður vinnan
tvöfalt mc’ri • ða 2 kgm.
ltöfunt læk og i nomtm toss, t. <
10 metra h'tan. \'é: þttrfnm að
‘ ta hyrði nokkurri frá 1 jafnslétt-
t rni i:pp á fosshrúnina, t. d. 15
g. af sántii.
Vér getum þá lutgsað oss að
vátriið í læknum sé látið géra
I’etta á ]>ann hátt sem liér greinif:
Uppi á klettabrúninni festum vcv
rr'ssu eða hjól. sem kikur unt lá-
róttan ás. <>g steudur ásendinn með
hii'Iínu, fram yfir brun’na. L~m
hjólið leggjum vér taug, og höfttm
g af hitanttm kviknar a hontint. Ett | jns ma mæ]a j kílówÖttum. eins og 1 !r rætast en við.
>aö er erfitt að handsama h tann. j orkti foss'ns i hestötlum. 1'-n entla ]x>tt allar hinar glæsi-
tann rýkur óðar hurtu. og þess J pessir tveir liðir rafmagnsork- j le&u vonir hinna áhugamiklu for-
göngttmanna járnhrautamálsins
láta alla
vegna var svo e f tt að konta attea j unnar, straumsúerðin og spennan,
á það lögmál. að af jafnmltkilli j verða ef til vill ofurhtið skiljan-
ávalt jafnmikið ]egri. ef vér líkjtírrt rafmagns-
straumnum og orktt hars saman
v:ð vatnsstraum. og orku þá er í
hontirn býr. t dæminu um fossinn
í Itæjar’æknum að framan sáttm
vér. að orka fossins á hverri
klukkustand fékst með því að
væna skjólu í hvorum enda taug-
ar ttnar. Tattgi.n er ]>:i<> ’löng að
orku framlciðist
af h'ta. ef þess er gætt að
orkuna verða að hita.
Hitaciiwng fka’óría) er nú á
ttmum nefndur sá h’ti, sent þart’
iil |>ess að hita eitt kg. /eöa einn j
’htra) af vatn.i utn 1 stig á Celsítts- j
mæli. Aíeð fjölda rannsókna hefi:
bað sannast. aö til ]>ess að fram-
leiða eina hitaeiningu útheimtist
rættust ttt 1 yztu :esar: Eólkinu
fjölgaði ttnnvörpttm. jarðirnar
hækkuöu í verði og allir færtt að
flytja nauðsynjar sínar frant og
aftur með járnbraut —Tandssjóð-
ur fengi tekjur meir en ti]>p t
rekstttrskostnað brautarinnar og
gjaldþol manna á brautarsvæðinu
mai'gfalda saman Ktratölu þá. sem j ykist svo, að hann fengi ríflega ttj>]>
er.
staðir eru t'arnir að nota vatnsafl
til að framleiða rafmagn. og f'e'ri
crtt i undirbúningi með }:að. Og
sVo mikið hef:r alrnenmngur heyrt
<>g séð um þetta. að margur Ixind-
inn er farinn að velta þvi fyrir sér.
hvort ekki sétt tiltök að rota hæj- sígur ltúti ni'ðttr til jarðar. en sard
eftir læknttm rennur á ltverri
klukkustund. sern vel mætti kalla
straumstærð lækjarns. og hœð
fossins (í metrumL sent venjulega
er refnd fáltliccðin. og ltenni satn-
spenna rafmagnsstraums-
lamh' e:um vér að hyrja aö l>era
s eftir árarigri þeim, sem urninn önníir skjólan rietnur við jörð niðri 427 kílógrammetra erfið’, eða em
Einstaka kauptún og kaup- hegar hin er ttppi við hjólíð á hrún-! s1ík hitaeining geymir 1 sér 427
insi. Nú mokum vér þessum 1*5 j kgm. x>rkti. • Fossinn áðttrnefndi.
kg. af sattdi i skjóluna, sem stend- i sem hefir í sér 4500 kgm. orku á
ur niöri. Síðan látutn vér vatn úr ] hverri mínútu, muntii því, ef allri
lækmim renna :nn í ]>á skjóltma orkttnnt væri hreytt t hita. geta
sem uppi er; jafnskjótt og komið* framleitt milli 10 og 11 lrtaeining- | straurnstrerð og spennu.
er 1 hana nteir en 15 Kg. af vatni, j ar á mínútunni, eða hitað
i lítra
arlækinn eða einhverja áarsprænu
i nágrenninu til lýsingar og hitun-
ar. t öðrunt löndum er þetta kom-
ið lengra á veg: naumast getur
maður nú 1 tið svo í norskt hlað.
að ekki sjáist þar ný frétt ttnt að
nú sé þessi eða h nn bónlinri að
hyggja sér rafmagnsstöð. ýmist
einn fvrir sg eða grannar í sam-
lögutn. Hér á landi er nú raf-
lýsing i einuni hóndabæ. B’tldsfelli
í Grafningi. notað afl allvænnar
lindar þar í túnimt. en annarstað-
ar hefir ekki orðið úr framkvæmd-
svarar
ins. Orka raftnagnsstraumsins
finst nteð því að margfakla saman
eins og
mínútunni, eða hitað einn orka vatnsins finst með því að
if vatni um 10—U stig. og j margfalda saman vatnsmagn < g
skjólan lvftist upp, alt þar til j ]>að þó þvi að eins, að umbúnaður j fa]thæð.
vatnsskjólan semttr staðar niðri á | væri svo, fullkominn, að ekkert af j 'X'il glöggrunar og samanburðar
jafnsléttu. og þá er sandskjólan j hitanum slyppi burt. Meiri liita en sef eg ]leT eftirfarandi yfirlit:
kontin upp á hrún. Upp í to metra j þetta er ekki með neinunt ráðtint Grundvallareining oriat er t
hæð.
ttppi
10 metra j þetta er ekki með neinunt ráðtim
Vatnið. sem rann t skjóhtra I hægt að fá á hverri mínútu úr e:nn j kílógrammctri, scm er það erfiði,
hefir þá unnið það erf ði að hestafli, hann ,er hlátt áfram ekki sem útheimtist til að lyfta einu kg.
Ivfta 15 ktlógrömmum 10 metra. ] til meiri t þvi. j einn metra. og <er skammstafað
eða leyst af hend’ 150 kílógram- Það var áður sagt. að ef fossinn kgm.
mctra erfiði við það að fara niðurjcrekki notaður, þá hreytist mestur j hestaflstimi = 270000 kgm.
af bessum 10' metra háa stalli. j hluti orku hans í hita. Ef gert er ; 1 hitaeining * = 427 kgm.
Orku óEnergtý köllum vér þmn j ráð fyrir. að þessi hiti sé kyr í
hæfileika hlutanna, að þeir geta vatn:nn. þá hlýtur það að vera
heitara fyrir neðan fossinn en uppi
' int af hcndi erfiði. I þessum 15
kg. af vatni, sem gátu lyft 15 kg.
hrúninni. En hve mikið hitnar
t watt-tími = 367 kgm.
1 kilówatt-tími = 367000 kgm.
1 hestaflstimi = 632 hitaein.
t watt-tími = 0,86 —
1 vöxtti af stofnfé brautarinnar o.
s. trv. — allar ]>essar vonir væru
' issan ein. ]>á getur saint verið á-
litamál. hvort járnbraut ætti að
leggja nú í náinni framtíð.
Eins og öllum er kunnugt, hef’r
annað samgöngustórmál verið á
dagskrá þjóðarinnar á þessu ári.
Það er eimskipamáíið. T>að mál
hefir fengið svo einróma ttndir-
tektir, að ekki ertt tiæmi til sliks
hér hjá okkur. Og af'hverju? Af
}>ví að þjóð'n á við þan neyðar-
i arkjör að húa. hvað sarngöngur
1 'tnertir við önnur lönti <>g um-
hverfis landið. að ttær stappar
fttllri þrælkun. Þjóðin verður að
híða tjón, sent ef til vill skiftir
miljótítim króna á ári vcgna sam-
göngukúgtinar og óþæg'nda. og
hún verður að bindast á viðskifta-
klafa hjá Dönum, sent hafa mun
af henni tugi þústinda. vegna hinna
óhagstæðn samganga. Þjóðin hef-
ir léð þessu eimskipamáli fylgi sitt
íretnur öðrum málum, af þvi að
þaö er hyggilegasta fvrirtækið, sem
nú er um að gera. Það er bæði
hagnaðar og frels:smál landsins.
Það er ]>vt næsta iindravert, að
])ingið skvldi ekkí beita sér stórum
lættir fyrir þetta inál en ]>að hefir
gcrt. Þingið e: svo stórhuga í
l'rainkvæmdum. að ]>að tekur í mál
að fara að leggja járnbraut austitr
að þjórsá, eða jafnvel lengra, og þó
málið næði ekki að ganga frant á
þessu þingi, þá verður ekki betur
séð. en að hin yfirgnæfandi skoð-
ttn þingsins væri sú. að járnhraut-
in verði að koma innan skamnts og
})aö á næstu árum, og þessi skoð-
utt þingsins er fram komin. ]>ó
ergitin hafi kvartað um járhbraut-
arleysi og engirtn sý-nt fram á msð
rökmn, afi nokknr maður Hði tjón
v'ð ]>að, áð hafa hana ekki; það
mun enda ekki laust viö, að ntörg-
ttm sé það móti skapi, að hún
verði lögð. þeim, setu hennar. eiga
að hafa not.
Allir hljóta að sjá ]>að. að hér
hefir ]>ingið gleymt því að nokknt
leyti, að beitast fyrir þvi málinu,
setn arðvænlegra er fyrir þjóð na,
á ttttdan h:nu. er minna geftir henni
i aðra hönd.
F.f |>ing og stjórn treysta íand-
inu til að statida straum af járn-
brant, sent kostar 4 miljónir kr„
hvort heldur sem landssjóði er ætl
að að leggja hana á sinn kostnað.
eða honunt er ætlað að standa
straum af lienni einhverjum leyfis-
hafa að skaðleusu, ]>á geta allir séð,
að alveg tná eins treysta landssjóði
t:l að kaupa skipastól fyrir sömu
ttp]>hæð og lialda skipunum uppi
og bæta meö ]>eim verzlun lands-
ins <>g samgöngur. Bæði ]>essi fyr-
irtæki yrðu jafndýr. En hvort
þeirra mundi verða arðsamara fyr-
ir landið i hcild sinni?
Þeir sent gera sér glæsilegastar
vonir 11111 árangttr af járnbratitar-
fvr:rtækinu, segja. að fyrst og
fremst fjölgi fólkinu — sennilega
á kostnað annara héraöa landsins
— framleiðslan aukist, jarðirnar
hækki 1 verði og landssjóðstekjur
aukist, en — að eins járnbrautar-
svæðið er alt þetta bttndið við.
Lartdið í heild sinni mundi senni-
lega ekki hafa niikinn hagnað við
fyrirtækið, nteira að segja hefir
enginn getað sýnt fram á, hvað)
hagur’nn í rattn og veru cr á járn-
brautarsvccðinu sjálfu, svo ábyggi-
h:gt sé. Það getur ]>vt naumast
verið um neitt stórgróðafyrirtæki
að ræða, ]>essi járnbraut. Mikltt
freniur óviss gróði og vafasamt
fyrirtæki.
\'æri ]>á meiri gróði að gera út
'c1nt«kip fvr:r 4 itrtljnfiir króna?
Margt bendir til þess, að svo
tnuni verða.
Nú notum við eingöngu erlenl
skip til flutninga að og frá land-
’tni. og engnn efi á ]>ví, að þau
taka af okktir fyrir þann greiða
]>að ríflega, að skipaeigetnlur fái
s tt u]>p borið, og að útgerðin beri
sig hjá þeim og ef til vill tneir en
]>að. Líkan hagnað ætturtí við að
geta haft af því að gera út skip
til að flytja okkar eigin varning,
eins og þessir erlendu skipaeigend-
ur. Með öðrutn orðum: Likttr
ertt miklar fyrir þvi. að útgerðin
heri sig án þess. að landssjóður
leggi fratn einn eyri annað en
stofnfé t upphafi. Enda sýnir á-
ætlun yfir útgerð Eimskipafélags
íslands líka útkonnt pg €r ]x> mjög
varlega áætlað þar, og enginn litefir
lirakið þá áætlun.
Áhættan við þetta fyrirtæki er
þvi tvimælalaust lítil eða eitgin. ef
v:ð að eins kunnitm að stjóma
fyr'rtækinu.
En svo græðir landið stórfé á
þvi að hafa sín eigin skip í förunt.
1. er það, að i stað ]x’ss að fá
vörur frá Danmörku. landi. sent
frantleiðir fátt eða ekkert af þeitn
vörum, sem landið þarfnast, ]>á
verða þær sóttar heint til frarn-
k'iöslulardanna <>g kevptar ]>ar
mikltt lægra verði.
2. að t stað þess að útfluttar
vörur héðan fara ýmsa krokavegi
áðttr en þær komast til nevtenda.
]>á sigla lamlsmenn með ]>ær be:nt
til þeirrá bg spára stórfé í milli-
liðum. sem alt af hafa verið laml-
intt til stórskaða.
3. að við getum sjálfir ráðiö
samgöngum vorum, ekki einungis
til annara landa heldur og ittnan-
larids, eftir því, sem bezt hagar til
og
4. að við getuni ráðið farm- og
fárgjöldum, án þess að deila um
]>að við nokkurn inann.
í ölht þessú liggur afarmikill
hagnaður, sent bæði niá sýna með
ohrekjarílegtim tölum og færa ó-
yggjandi rök fyrir feiknamiklum
óbeinttm hagnaði. er landið att
nýtur góðs af.
Það hefir veriö reiknað út; að
landið tapi á því að hafa ekki bein
viðskifti við Þýzkaland um yí tnilj.
kr„ á gufuskipasamningnurn við
Sameinaða gttfuskipafélagið um
200,000 kr., á þvi að geta ekki flutt
tilllna beina leið til Ameríku um
100 þúSund árlega. Auk ]>ess er
talið, að Danir græði á verzlunar-
viðskiftum við íslatvl, urnfram
það sent áður er talið, jafrtvel svo
miljónum króna skiftir. Talsvert
af þeirri upþhæð muridi vafalaust
hverfa úr söginini, ef landsmenn
flyttu nauðsynjar sítta r á stnum
eigin skipttm, tviniælalaust svo
hundruðum þústinda króna skiftir.
Það ntun varla of djúpt tekið í
árinni, |m> sagt sé. að landið spari
sér 1 miljón. króna á ári með því
aö gera sjálft út nægan skipastól
til sinna ]>arfa, að eins 1 beinuum
verzlunarsk'iftum. En ]>ó er ótal-
inn allttr sá oheíni hagnaður í aúk-
inni atvinmt innanlends og alt ]>að
hagræði, sent einstakir menn .. og
ljéruð mundu hafa af hættum og
grciðari samgönguin. sem naumast
verður tölum talið.
Eru nokkrar ltkur til, að járn-
braut aústttr i sýslur mundi geta
veitt lahdinu slíkan hagnað?
Svari hver sent til þcss hefir
skynsent: og sanngirni.
Hvað gæti nú landið keypt mörg
gufuskip fyrir 4 ntilj. kr. — fyrir
járnbrautarverðið ? — Mklega 8—
to skip ef ]>au eru ekki því stærri.
Landið hefði ]>á 10—12 gitfuskip
t förunt til samganga utanlands og
innar, þegar skíp eimskipafélágs-
ins islenzka væru talin með. Þvrft-
itm við tneira með fyrst ttm sinn?
Já, en landið fengi hvergl 4
miljön króna lán í ]>essu skyni,
ntun svarið verða við þessum uppá-
stungum. Það er ekki trúlegt.
Óðar en það ketmir til orða að
leggja járnhraut hér, er boðið nóg
ft1 til ]>ess. ()g þó ]>að væri ekki
lán 1 vetijtilegum skilningi. þá
hyggist ]>að tilboð á lánstrausti
landsins og engtt öðrii, þar sent
landið átti að ábyrgjast alla áhættu
við fvrirtækið. Ennfremur hefir
tvisvar kontið til orða. að Frakkar
<>ff Englend'ngar legöu hér stórfé
i bárika. sem líka hlaut að hyggj-
ast á lánstrausti landsins.
Það virðist því ekki frágangs-
sök að fá lán í útlöndum til handa
landimt. E11 hitt nutit satt vera að
það sé ekki fyrirhafnarlaust að ná
lánttm og að rneira þurfi til þess en
að flýja sifelt á náðir Dana í ]>eirn
efnnm. eins og gert hefir verið til
]>essa tima.
Ef um einhverja hyggifega, á-
kveðna stefnu í samgöngumálum
vorum væri að ræða, þá ætti þing
og þjóð að leggja krafta sína
óskifta i þaö að hæta samgöngur
á sjó og fyrst og fremst að korna
Upp álitlegum skipastól í landinu.
Bíða ekki eftir ]>ví að fátækt fé-
lag auki svo skípastólinn. að ]>að
geti fullnægt þörfunum. Það gæti
orðið dýr og löng bið, að bíða eftir
]>vi. Landið má ekki við sltku
tjóni ef annars er kostur.
Allir sem unna velferð þessa
lands stti'ðli að því eftir megni að
santgöngur á sjó gangi fyrir öllum
öðrtim stórstígum framförum í
satngöngum í landinu. Það cr hin
rétta og hagnaðarmesta stefna.
sem farin verður. —ísafold.
Jóh. Magnússon.
Við andlátsfregn Kristmundar
Benjamínssonar frá
Ægisíðu.
Heyrðist héraðsbrestur.
— Hröð er feigð til víga. —
Gettginn griða frestur
gömlum nteið að httíga. —
11 rökk þar stcrkur strengur
stuölabergsins forna.
Fallinn dáöa-drerigur
við dómsorð skapanorna.
Dró ei dul að skapi
dóntgreitxl réði svörunt.
“Þókti karl t krapi”
■:r klæddist eigin spjörutn.
l'ndir hetjuerni
ættanuét hins slynga
sýndi sönn einkenni
sannra íslemlinga.
Átti í erntint huga
öfl í framsókn tiða.
"Að deyja eða duga"
er djarfnlantilegt að striða. —
Og fhtg ]>eim fjöðruni veitti
frumbyggjárans andinn
er fjölskyldunni flevtti
fram og ruddi landið.
Og höndin rétt var liomtm
hátt við borið nterki.
Köllun eiginkonu
kom ]>ar fram '1 verki.
Eftir umsvíf dagsins
eldar hjartir loga,
er sveipa sólarlagsins
silfurheiðan l>oga.
M. S.
Keisarinn á Kússlandi kom
sunnati! ftr landi til að halda jólin
í hðll sinni Tsarkoe Selo; á Icið-
inni frá Moskwa til Pétursborgar
var bratrtarinnar gætt af hermönn-
um. svo tugtini þusttnda skifti,
j enda er 400 míltir milli þessara
! borga: Þeir stóðu á vterði í tvo
sólarhringa samfleytt i köldtt veðri,
og áttu illa æfi; þoka var mikil og
viltust þeir á leiðinni til tjaldstaða,
og kól til skemda, nokkrir urðu
fyrir lest. er kont á eftir keisara
lestinni.