Lögberg - 16.03.1916, Qupperneq 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 16. MARZ 1916
Nýtt landnám.
Eftir Jón Dúason.
Vi5 höfum sigraö og bygt heim-
inn ósjálfrátt, segja Englendingar.
I þessu er mikiö satt. Hvorki
Rússum, sem dreifst höföu ut um
Nor6ur-Asiu, né Englendingum,
sem tekiö höföu lönd í Noröur-
Ameríku, Ástraliu og Suöur-
Afriku, var nándar nærri ljóst,
hva6 hér var aö gerast. Þaö var
fjarri því, aö menn sæju aö verið
væri aö leggja bönd á ógna-auðs-
uppsprettur handa afkomendum
þeirra, er þi liföu, að veriö væri
að leggja grundvöll undir nýja
gu'.löld þjóöarinnar og aö þetta
væru landvinningar stórkostlegri og
æðra eðlis en menn haföi dreymt
um áður. Þegar þjoðræknir menn
sáu ungt og efnilegt fólk flytja úr
Ian:!i í þúsunda: tali, fanst þeim
þetta vera óbætanlegt andlegt og
efnalegt tjón, sem þyrfti aö gera
enda á sem fyrst.
Á þessa sveif munu flestir hall-
ast, þegar fólkið flytur í land þar
sem þaö fær ekki haldiö þjóöerni
sinu nema um stundar sakir, og
loku er skotiö fyrir þaö, aö sam-
hygö og samvinna geti haldist viö
miili þjóðbrotanna. Skorti heima-
tandiö þar á ofan fólk, er slíkur út-
f'.utningur niöurdrep fyrir þjóöina,
t. d. útflutningur íslendinga til
Canada. , , ,
Flytji fólkið þar á móti ut t o-
bygt land eöa strjálbygt, þar sem
hægt er aö flæma fæðingjana burtu,
og þar sem nýlenduftienn geta hald-
iö þjóöerni sínu og halda þannig
áfram að vera í sömu þjóðarheild
og þjóöfé'.agsheild og áður, er ein-
ungis að ræða uin aukning ætt-
landsins og útbreiöslu þjóöarinnar.
t>aö er um að ræöa, að hver snauö-
ur maður í gamla landinu geti orö-
iö rikur, ef hann vill hafa fyrir þvi
aö flytja sig í nýja landiö og sla
e gn sinni á ónumda jörð. Sé þett-
býliö orðiö mikið og öreigalýður
margmennur, er útflutningur til ó-
num:lra landa hin bezta hjálp til
aö verja þjóöina örbyrgð og úr-
kynjun. í nyja landinu geta inn-
flytjendurnir byrjað nýtt lif; þar
býða þeirra nýjar auðsuppsprettur
náttúrunnar, ný viöfangsefni, viö-
átta, ábyrgð og sjálfstæöi. Út-
flutningurinn rymkar um þa, sæm
heima sitja og gerir þeim greiðara.
Frá sjónarmiði þjóðar, sem hefir
enn mikiö landrými, horfir máliö
nokkuö öðru vísi við. Það er ekki
neyð liöandi stundar, sem knýr
hana til aö afla sér nýrra landa
handa innflytjendum. Þaö er ó-
eölilegur útflutningur til annara
þjóöa nýlenda eða framsýn sem
helzt gætu hvatt til þess. Búast má
viö því, að einhvern tíma komi
þrengslin og þéttbýlið og þá er gott
aö eiga nýlendur, aö hafa trygt sér
nóg lönd, og þau lönd, sem bezt
liggja við. Hugsast gæti, að löndin
yrðu unnin á meðan af öðrum
þjóöum og öllum sundum lokað.
Auðsuppsprettur Iandsins virð-
ast setja takmörk fyrir því, hve
miklum vexti þjóöin geti náð.
Þegar þjóöin hættir af sjálfu sór
að vaxa, breytist samsetning henn-
ar eftir aldri. Unga fólkið verður
fáment í hlutfalli viö gamalmeun-
in. En æskan færir þjóðinni stöð-
uga endurfæðingu, andlega og
efnalega, og ryður nýjar brautir í
hverju sem er. Slíkrar endurfæð-
ingar er aö eins að vænta af unga
fólkinu, af æskulýðnum. Gamla
fólkið hefir bundiö sig og tengt
velferð sína og eignir við ákveðin
lífsstörf eða stefnur, og getur ekki
við öðru snúist. Þar sem æskan
er fámenn, er ekki fólk til að stofna
neitt nýtt. Menn taka þar við
störfum þeirra, sem deyja, og halda
þeim áfram. Það er ekki nauðsyn
og ekki heldur kraftar til að gera
meira. Sem dæmi uj>j> á lönd þar
sem inargt er tingra manna má
riefna Norður-Ameríku (rnikill inn-
flutningur) og I>ýzkaland (marg-
ar fæöingar). í Jiessum löndum
lyfta menn hverju Grettistakinu á
fætur öðru, og þar eru meiri fram-
farir og framtakssemi en heimur-
inn hefir áður séð. Gagnstætt er
aö segja um Frakkland. Þar er
ta!a {æirra, sern eru yngri en 15
ára, að eins 2f>% af öllu fólkinu
(k Þýzkalandi 35%). Samfara
þessu er kyrstaða i öllu atvinnulífi
Frakka. Það stafar ekki af því,
að franskur æskulýður sé svo miklu
ómentaðri og dáðminni en gerist
með Þjóðverjum, en hann er of
fár til þess aö setja mark sitt á
þjóðl.fið.
Ef þjóölífið á ekki að kyrkjast,
annað hvort af þvi að fólkið verð-
ur of margt til þess að geta veitt
sér sæmilegt lífsuppeldi í landinu,
eða af því aö fæðingum fækkar svo
að fólkstalan stendur í stað, verður
það aö hafa einhverja framrás. Við
getum hugsað okkur, að þjóðinni
blæði inn í aörar þjóðir, sem stðar
kunna að verða keppinautar og
andskotar þeirrar þjóöar, sem blóö-
tökuna veröur að þola, ef til vill
hneppa hana í ánauð eða afmá
hana með öllu. Við getum einnig
hugsað okkur, að fólkið flytji í
eigin nýlendur og verði þar að nýj-
um greinum á þjóðarmeiðinum.
Það eitt, að þjóðin sé stór og vold-
ug, er ekki lítils virði. Mátturinn,
valdið, hefir að sínu leyti sama gildi
fyrir þjóðina og einstaka menn, en
þó í rauninni miklu melra, af því
að milli þjóöanna gilda engin lög,
heldur gamlar venjur og ófullkomn-
ar samþyktir, sem enginn er til að
sjá um að séu haldnar, og allar
þjóöir rjúfa þegar þær sjá sér
hagsbót í því. Að jafnaði lifa þjóö-
imar í friöi, en ef til ófriðar kem-
ur, eru smáþjóðirnar eins og mýs í
kattarklóm stórveldanna. Á frið-
ar tímum er hörð samkepni, lifs-
barátta, milli þjóðanna, og einnig á
því svæði eru stórþjóðirnar aö
ýmsu ieyti betur settar. Sérstak-
lega er þaö í þeim atvinnurekstri,
sem hlýtir lögmálinu um “vaxandi
arð". Með smáþjóð geta t. d. ver-
ið góð skilyrði fyrir hendi til aö
reka iðnað, en markaðurinn fyrir
framleiösluna getur veriö svo litill,
að reksturinn beri sig ekki, af því
önnur lönd loka fyrir innflutning
með tollmúrum, og af því útlendar
verksmiðjur geta framleitt í stór-
um stíl og selt ódýrt. Á alþjóða
fundum, þar sem settar eru al-
þjóðlegar reglur um hitt og þetta,
t. d. siglingar, stendur valdið á bak
við allar gerðir, og þegar réttur
smáþjóöanna er borínn fyrir borð,
er þeim lítil huggun i því að njóta
sömu kurteisisávarpa og pappírs-
réttinda ög aðrar. I nýlendusam-
kepninni hafa smáþjóðunum veriö
bannaðar allar bjargir.
Nýlendur eru eðlilega víkkun
þjóðféalgsins og stækkun ættlands-
ins. Englendingar á Bretlandseyj-
um og Englendingar í hinu viða
heimsveldi skoða sig sem eina þjóð.
Þetta hefir ekki aö eins komiö
kröftuglega í ljós í tvö síðustu
skifti, sem ríkið hefir ver!ð í vanda
statt, í Búaófriðnum og nú, en al-
veldishreyfingin er langsterkust í
nýlendunum. Einn ávöxtur þess-
arar þjóðerniskendar er þaö, að
Englendingum hafa ver.ð veitt
verzlunarforréttindi, svo þeir
greiða lægri toll en aðrir. I Can-
ada var þessu komiö á fyrir alda-
mótin, en í Ásttalíu eftir þau. Bönd
þau, sem tengja þjóð saman, eru
sterk. Fjarlægðin eykur ?ettjarð-
arástina og fegrar landið og endur-
minningarnar þaðan fyrir* hug-
skotssjónum þeirra, sem fluttir eru
burtu, og þegar nýlendurnar eru
orðnar stórar, hvílir blæja ástar og
heilagleika yfir gamla landinu,
bernskustöövum þjóðbálksins.
Slái minn eign sinni á þéttbýl
lönd, Iiorfir málið qðru vísi við. Af
þéttbýlinu má draga þá ályktun, að
þjóðin hafi náð talsverðri menn-
ingu og lifskrafti, gvo heuni verði
ekki útrýmt. í slíku landi er ekki
heldur að jafnaði mikið rúm fyrir
innflytjendur. Slíkar nýlendur
geta verið miklar féþúfur þegar
frá byrjun, bæði beinlínis og óbein-
línis, en hættan, sem fylgir þeim,
vofir þó stöðugt yfir. Fæðlngj-
amir mannast smátt og smátt,
þjóðernistilfinningin, sársauki nið-
urlægingarinnar og hatur til kúg-
arans gerir alt vart við sig og
magnast. Það kemur að því fyr
eða síðar, að fæðingjarnir krefjast
réttar síns til að verða sjálfstæð
þjóð og sjálfri sér ráðandi. Skiln-
aðurinn fær fyr eða seinna að
garði.
Það var fyrst kringum 1880, að
hin svokallaða nýlendustefna hófst.
Upphaf hennar var það, að Frakk-
ar lögðu undir sig Túnis. Hvötin
til Jæssara aðgerða var sú heil-
brigða hugsun Ferry’s, sem þá var
við stýrið á Frakklandi, að Frakk-
ar skyldu bæta sér upp með land-
vinningum í öðrum heimsálfum
það, sem það hafði mist í Evrópu
1870. En að Jæssi nýlendustefna
varð svo kröftug og almenn stafar
af því, aS hún var eðlileg afleiðing
af þróuninni á næstu áratugum á
undan.
Fyrir og eftir miðja 19. öld
var gerbreyting á samgöngufærun-
um. Gufuskip komu i stað segl-
skipa og gufuskipagerðin tók mikl-
um framförum, símar og jám-
brautir voru lögð um löndin þver
og endilöng. Póstgöngum var
komið á. Af öllu þessu leiddi, að
fjarlægðimar fengu annað gildi en
áður. iÞað varð minna undir
hverri mílunni komið nú. Á
Jænnan hátt komust atvinnuvegir
landanna í óþægilega náið sam-
band hver við annan. í hverju
landi höfðu atvinnuvegimir þrosk-
ast á sinn hátt; i nágrannalöndun-
um var hún á mismunandi þroska-
stigum eða rekin við önnur skilyrði
frá náttúrunnar hendi. Þetta hafði
ekki verið svo tilfinnanlega baga-
legt meðan fjarlægðin hindraði
samkepni frá öðrum löndum. Nú
voru vegalengdirnar ekki lengur til
fyrirstöðu. Þær atvinnugreinar,
sem Jxildu ekki samkepni frá út-
löndum, voru nauðuglega staddar
og lá við hmni. Til að komast hjá
eignatjóni, til að hindra alment at-
vinnuleysi og lækkun á kaupgjaldi,
kröfðust menn vemdartolla, sem
áttu að aftra samkepni frá útlönd-
um og bjarga þjóðfélaginu úr þess-
ari klípu. Menn hurfu frá frí-
verzlunarstefnunni, sem barst
hafði verið fyrir á fyrri hluta 19.
aldar og hélt sigurför sína um heim
inn um miðbik aldarinnar. I stað
þess var tollstefnan tekin upp í
flestum löndum um og eftlr 1880. \
Mest áhrif höfðu unbætur sam-
göngufæranna á þá atvinnuvegi,
sem hlita logmálinu um “vaxandi
arð”, en það er einkum, auk sam-
1 göngutækja, verzlun og verksmiðju-
, iðnaður. Landbúnaður Evrópu
átti þá erfiða daga eftir 1880
vegna samkepni frá Ameríku, því
jörð n var þar ódýr. Það er eðli
iðnaðarins, að því meira sem er
framleitt í verksmiðjum, því ódýr-
ari verður varan, því minni er
framleiðslukostnaður við hverja
einingu af vörunni. Nú voru
menn ekki bundnir við að fram-
Ieiða aðeins fyrir nágrennið né sitt
eigið land; nú mítti framleiða fyr-
ir heimsmarkaðinn, þ. e. senda vör-
urnar til annara landa, hvert sem
vera skyldi. Það var því arðvæn-
legt fyrir þær verksmiðjur, sem
staðist gátu samkepni, að láta sér
ekki nægja markaðinn heima, held-
ur framleiða sem mest umfram
það, sem til hans gekk, (með minni
tilkostnaði) og senda framleiðsluna
út úr landinu. En af því öll lönd
nema England höfðu vemdartolla,
var ekki svo auðvelt að koma
henni inn á markað annara landa.
Upp úr þessu sprettur svo ný-
Iendustefnan. í nýlendunum var
hægt að fá markað fyrir iðnaðar-
framleiðslu landsins, og þar voru
menn að mestu lausir við sam-
kepni og höfðu frjálsar hendur.
Frá nýlendunum mátti birgja
heimalandið að nauðsynjavörum og
fá þaðan ýms nauðsynleg efni og
fleira. Nú komu samgöngufærin
einnig að góðu haldi. Með tilst^rk
þeirra var auðvelt að senda menn,
vopn, verkfæri og vörur til nýlend-
anna til að leggja löndin undir sig
og halda uppi verzlun við þau.
Árangurinn af nýlendustofnun nni
hefir orðið sá, að nýlendurnar eru
orðnar undirstaða undir fullkomn-
ari vinnuskiftingu en áður hefir
þekst og risavaxinni heimsverzlun.
í nýlendunum hafa verið gerðar
hafn'r, j'irnbrautir, rit- og mál-
þræðir hafa verið lagðir, miklum
verzlunarstöðum og víðáttumiklum
p’.antekrum hefir verið komið upp.
/Mikið fé frá Evrópu hefir verið
lagt í Jæssi fyrirtæki og þarf ekki
að geta þess, að það beri góðan arð.
Þar að auki hefir nýlendustefn-
an verið liður i þjóðabaráttunni.
ítalia og Þýzkaland hafa sózt eft-
ir nýlendum handa útflytjendum
sínum. Þjóðverjar, sem fjölgar
mikið, vilja koma upp stórþýzka-
landi” úti í öðrum he'msálfum, líkt
og alveldissinnamir brezku hugsa
sér fyrir Englendinga hönd, þýzku
nýlenduveldi með þýzku fólki, sem
ekki kemst fyrir á Þýzkalandi.
Þegar nú aðrar J>jóðir hafa aftrað
því með samtökum, að Þjóðverjar
fengju nýlendur, hefir þýzka þjóð-
in litið á þetta sem fyrirmunum
ljóss og lífs, og það hefir orðið til
þess að hún hefir fylst vígmóði og
hugst að verja rétt sinn með vopn-
um Jægar aðalhöggið yrði látið
dynja. Hernaður Þjóðverja á
siðari árum hefir verið í fullu sam-
ræmi við vilja alls megin J>orra
fólksins og allra borgarlegra
flokka. Af Jæssu verður mönnum
skiljanleg gunnreifni og hreysti sú,
er Þjóðverjar hafa sýnt nú i ó-
friðnum. Tillögur um að Þjóð-
verjar skuli leggja undir sig aðrar
þjóðir í Evrópu hafa aldrei verið
annað en heilaspuni einstakra
valdalausra manna, en enginn
Jjjóðarvilji.
1 Innflutningur fólks til þessara
“seinni tíma” nýlenda hefir ekki
verið mikill; sumpart af )>ví að
löndin hafa verið tiltölulega þéttbýl
og ekki hefir verið skortur á fólki
til að vinna að þeim fyrirtækjum,
sem þar hafa verið gerð. Loftslag-
ið í Jæim hefir verið heitt og ekki
sem hollast að sagt er. Iðnaður
og verzlun við nýlendumar hefir
getað veitt fólki atvinnu eftir því
sem viðskifti við þær hafa aukist.
Einnig hefir fæðingum fækkað í
öllum löndum hin síðari árin, og að
siðustu er það, að Frakkar, sem
eiga mestar lendur, flytja ekki úr
landi og fjölgar ekki. Mestur inn-
flutningur hefir verið í nýlendur
Þjóðverja, og Þjóðverjum, sem
búa i nýlendunum, fjölgar mjög
mikið.
Nýlendur Norðurálfumanna eru
nú mörgum sinnum stærri en Norð-
urálfa öll. Flest þau lönd, sem
líkur em til að verði gerð að ný-
lendum hafa nú annaðhvort verið
tekin að fullu og öllu eða eru að-
eins sjálfstæð að nafninu. Heim-
skautalöndin eru Jó einskis eign
enn. En nú má búast við að röðin
komi að Jæim. Að svo hefir ekki
orð.ð fyr er ekki þvi að kenna, að
þau séu einskis virði. Þessi lönd
eru sérlega vel falíln til grávöru-
framleiðslu, era ef til vill auðug
að námum og sjórinn við strendur
þeirra auðugur af fiski, hvölum og
selum. Að stórveldin hafa ekki
fyr snúið huga sínum að Jæssum
löndum, gæti staðið í sambandi við
það, að i þeim er örlitil eða eng:n
bygð, svo þar hefir ekki verið að
ræða um nýjan markað, sem verið
hefif aðalhvöt nýlendustefnunnar.
Norðurhöfin hafa líka verið tor-
farin vegna iss, en framfarir tim-
ans virðast einnig ætla að hjá'.pa
mönnum yfir þennan örðugleika.
Þegar farið verður að skifta
heimskautalöndunum getum við ís-
lendingar auðvitað ekki horft á það
með óblandaðri ánægju. Við get-
um ekki látið okkur standa á sama
þverja við höfum að nágrönru.m,
Setjum svo, að Englendingar tækju
löndin fyrir vestan okkur og norð-
an. Mundu þeir þá ekki renna
girndarauga til okkar lands, sem
væri sérlega vel fall n miðstöð og
höfuðstöð við nýting Jæssara landa.
Að minsta kosti mundi þjóðerni
okkar þá eiga i vök að verjast. Að
Rússar séu ekki teknir til dæmis,
stafar ekki af því, að þeir séu ó-
ágjarnari.
Þegar nú svo er komið, að við
höfum eignast skip og erum farnir
að sigla milli landa, virðist ekki
nema réttmætt að farið sé að hyggja
á landnámsferðir og minst sé
fornra daga.
Morgun þjóðlífsins okkar var
óvenjulega fagur. Kringum árið ]
1000 var eins og hamingjan léki við !
hvern fingur hinnar ungu þjóðar. J
Hið mikla mál, kristnitakan, var ^
útkljáð á þingi á þann hátt, sem
jafnan getur ver.ð stjórnmála-
mönnum og þjóðþingum til fvrir-
myndar. Ljós nýrrar menningar
tók að breiðast yfir, en gamla þjóð-
lífið stóð í fullum krafti.
Af þeim atburðum, sem gerðust
um þetta leyti, var fundur Ameríku
eflaust merkastur. Hvers vegna?
Heil heimsálfa, stórt megin'.and,
var opnað fyrir okkur, land auðugt
af gulli, s lfri, kolum, járni, kopar
og alls konar málmum, auðugt af
fossum, ám, höfnum og ágætum
fiskimiðum, land auðugt af frjórri
jörð, engjum, skógum, hei'.næmu
lofti og vermt af suðrænni sól. Vin-
land var nærri fjögur hundruð
sinnum stærra en tsland, alt með
jöklum og óbygðum. En mestu
skifti, að það var að kalla óbygt.
Nokkrar skrælingjaættkvíslir flökk-
uðu þar um i'.la búnar að vopnum
og klæðum, þektu ekki jám né
menningu og gátu þvi ekkert sam-
neyti við íslendinga átt. Því sið-
ur /haggað tungu vorri eða þjóð-
erni.
Það fer ekki hjá því, að fyrir
hugskoti hvers Islendings, sem les
fund Vínlands, líði draumsjónir
um framtíð þá, sem norrænir menn
hefðu getað átt í þessu landi, is-
lenzku frá hafi tll hafs. Hvílíkt
heimkynni hefðu ekki íslenzkar
bókmentir, listir, visindi og hvers
konar islenzk menning fengið þar.
Þar hefði líka verið verkefni fyrir
bjartar hetjur. að brytja n'ður læ-
vísan skrælingjann rauðskinnaðan.
En hvert lá svo leiðin frá Ameriku
og hvar voru norrænum mönnum
takmörk sett? Hagur þinnar nor-
rænu ættkvíslar væri vist annar,
hefðum við borið gæfu til að nema
Vínland.
Missir Vínlands er upphafið að
raunasögu Islendinga, sem sjaldn-
ast síðan þá hafa skilið tima s’nn.
Hefði norræn nýlenda verið i Vín-
landi, hefði Island og Grænland
verið eðillegir áfangastaðir á leið-
inni milli Norður’.anda og Vinlands.
ísland hefði þá ekki þurft að þola
það að verða afskekt og gleymt
norður i sæ. Atburðir eins og ein-
okun, hungurdauði og sorg sorg-
anna, morð vopnalusra íslendinga
á Grænlandi, hefðu J>á aldrei getað
átt sér stað.
Grænland er ekki nema 40 milur
í vestur frá íslandi, en þó mun ís-
lendingum nú ókunnugt um þær
slóðir. Andspænis Reykjavik, hinu
megin við sundið er nýlendan
Angmagsalik með 400 íbúa. Græn-
land er 2 miljónir ferhyrnings kíló-
metrar að stærð. Hið innra er alt
hulið jökli, en landið er viða autt
tugi mílna upp frá ströndinni. Haf-
ið við strendurnar er auðugt af
fiski. Á sumrin fyllast firðirnir af
loðnu. Þorsksganga er það mikil
og heilagfiskismið bezt i heimi og
hákarlamið góð. I ám er bæði lax
og silungur og hvorttveggja í rík-
um mæli. Þar á móti gengur sel-
og hvalveiði ti! þurðar, því dýr
Jæssi era veidd mikið. Fuglabjörg
eru þar mikil, eggver og æðarvarp,
en tfkjumar af fuglinum fara ekki
að vonum, þvi jafnvel æðarfuglinn
er skot'nn miskunnarlaust. I land-
inu hafa fundist kolalög á ýmsum
stöðum, kopar og járn og ýms verð-
mæt steinefni, en af þeim er kryo-
litið frægast. Niður frá hájöklin-
um steypast óteljandi ár til sjávar,
svo landið hefir ótæmandi vatnsafl.
Af viltum landdýrum era á Græn-
landi hérar, hreindýr, moskussauð-
ir, hreysikettir, bláir refir og hvita-
bimir, en Skrælingjar hafa skotið
öll þessi dýr til mikillar þurðar
nema refinn og þau dýr, sem aðeins
eru til á þeim svæðum, er Skræl-
ingjar ekki byggja, en það er norð-
urhluti austurstrandarinnar. Þar
sem suöurhluti Grænlands er eins
suðlægur og sunnanverður Noreg-
ur kemst sól þar hátt á himin um
sumarsólhvörf. Hitabreytingar era
þar miklar og tíðar. I dölum þeim
sem greinast inn frá fjörðunum, í
skjó’.i þar sem ge:slamir brotna
hlíð í hlíð verða oft miklir hitar á
sumrum, þótt jökullinn sé ekki
KAUPMANNAHAFNAR
Vér ábyrgj-
umst það a<
vera algjörleg
hreint, og þat
bezta tóbak i
heimi.
Ljúfíengt og
jndingar gott
if því þáð er
búiðtil úr safa-
mikluenmildu
tóbakslaufi.
MUNNTÓBAK
langt frá. Gróðurinn er því ekki
lítill, Jxótt tegundirnar séu ekki
margar, af því skamt er siðan isinn
þiðnaði af landinu. Blrkikjarrið
verður alt að 6—7 metra á hæð.
Reynt hefir verið að gróðursetja
barrið í kjarrinu og þrífast trén
þar vel. Líklega væri hægt að
koma upp stórum skógum, ef sáð
væri harðgerðum viðartegundum
t. d. siberísku greni, lævirkjatré o
fl. Þessar tegundir vaxa langt
norður í Síberiu og búa þar við
verri lifskjör en þeim stæðu til
boða á Grænlandi. Niðri í dölun-
um og fram með ánum eru viða
grösugar engjar. I Eystri Bygð [
þrífast garðávextir vel, jafnvel úti
á annesjum. Náttúra Grænlands
er svo rik til lands og sjávar, að
þar er rúm fyrir margt fólk. Inn
í dölunum standa enn bæjarrústir j
og grafreitir feðra vorra. Það er I
hvöt til okkar um að sleppa ekki
þvi, sem e'tt sinn var íslenzk storð,
að liða ekki að nokkur sá blettur, j
sem verið hefir riorrænt heimili, og
orðið getur aftur heimi'.i fyrir nor- j
ræna menn og veitt þeim lifsupp- '
eldi, hætti að vera Norðurlönd. I
Þessa ’ ber okkur sérstaklega að
gæta þeim megin,- sem við erum,
í vestur átt.
('Framh.).
Rannsókn lokið, stórfé
sparað.
Nefndin sem verið hefir að rann-
saka lögreglubygginguna og afl-
stöðina, hefir nú loklð starfa sín-
um. Skýrsla þeirra sem nefndina
skipuðu ber það með sér að bygg-
ingarnar kostuðu $236,506,35
m nna en þær voru gefnar fyrir.
Rannsóknin og virðingin að frá-
dregnum kostnaði—sem er tiltölu-
lega lítill—sparar þvi fylkinu ná-
Iega fjórða part úr miljón. Sumt
af þessu hefir enn ekki verið borg-
að og verður því blátt áfram haldið
eft.r, en sumu verða þeir sem
verkið höfðu látnir skila aftur.
Gamli Rauður.
Smásaga tir sveit eftir G uffrúnu
Lárusdóttur.
Degi er tekið að halla. Eg sit
hjá glugganum , svefnherberginu
og horfi út. Regndroparnir skella
á rúðunum og golan feykir renn-
votum kálblöðunum í garðinum
neðan við stéttina. Kýrnar leita
skjóls hjá fjárhúsunum á túninu,
hænsnin hópast inn í bæjardyrnar,
bömin hoppa út og inn, kát og mas-
andi, rennandi í fætur, svo að bull-
ar upp úr skónum. Húsfreyja
starfar í eldhúsinu og slær ekki
slöku við; nóg er að starfa í sveit-
inni um sláttinn. Enginn er iðju-
laus, nema eg. Eg set auðum
höndum og hugsa um hitt og þetta;
hugsa um það, sem er hendinni
næst, regndropana, sem ólmast
fyrir utan gluggann, sem renna og
streyma viðstöðulaust, og eg fer að
hugsa um feikna-muninn á þeim
og blessuðum sólargeislunum, sem
verma og lýsa og prýða alt. Eg
veit það þó vel, að regnið er nauð-
synlegt, og eg ætti að samgleðjast
laufþurri jörðinni, sem sárfeigin
teigar dropana úr himinlindinni.
En regnið skyggir tíl muna á gleði
þeirra, sem vilja njóta sumarsins
í sveitinni, og eg horfi út, mæni
eftir því að birti í lofti. hvort ekki
stytti upp, hvort ekki taki af stein-
unum á hlaðinu, — alt kemur fyrir
ekki, og eg legg árar í bát, halla
mér út af í legubekkinn í stofunni
og fer að skoða gamlar myndir,
sem hugur minn hefir til geymslu.
Já, Jæssu líkt var veðrið daginn
sem hún mamma seídi, uppboðs-
daginn hræðilega, þegar kýrnar,
hrossin og féð okkar var selt hæst-
bjóðanda, af þvi að hún mamma
var orðin ekkja, sem litið átti ann-
að en börnin, ung og ónýt.
Eg stóð í bæjardyranum og
gægðist út, með hendumar krók-
lopnar undir sparisvuntunni minni,
með nýja, bryddaða sauðskinnsskó
á fótunum, sem eg timdi ekki að
væta í forinni á hlaðinu. Og þó
langaði mig hálft í hvoru út að
skemmunni. Þar sat maður, sem
skrifaði jafnótt alt er seldist, en í
skemmudyrunum stóð uppboðs-
haldarinn sjálfur, sem sýslumaður-
inn hafði sent í staðinn sinn, og
hrópaði í sífellu: “Býður nokkur
betur? — fyrsta, annað og þriðja”,
— og svo slær hann stóreflis högg
i dyrnar með hamrinum, sem hann
er með í hendinni; en mér fanst
rétt eins og hann hefði slegið í
kollinn á sjálfri mé'r, því það var
reyndar hann gamli Rauðu.r, sem
var verið að selja. Gamli Rauður!
Margar góðar endurminningar
voru tengdar við hann. Frá þvx
eg mundi eftir mér, hafði gamli
klárinn verið í eign foréldra minna,
eitt sinn ungur og fjörugur, með
eldsnör augu og reistan makka; en
nú var augað farið að dofna, fót-
urinn frái tekinn að stirðna og
Rauður var orðinn elhmóður og
þungur í spori, — en hann var
æskuvinur minn og félagi. Fáir
gátu reynst mér betri en hann, alt-
af var hann jafn J>olinmóður við
mig, þó mér gengi stundum illa að
komast á bak honum, og aldrei
sýndi hann mér nokkra hrekki.
Gamli Rauður var sómahestur, og
nú sveið mér me'ar en frá verði
sagt, að sjá hann seldan honum
Grimi á Læk. Eg leit til hans tár-
Storknum augum, þar sem hann
vár að naga þúfurnar fyrir neðan
hlaðvarpann, stór og sterklegur,
með hvit síðutök, merki um misk-
unnarleysi mannanna.— Mér sýnd-
ist einhver sorgarsvipur á honum,
blessuðum klárnum; það var þó
líklega ímyndun ein, sem átti rót
sína að rekja til táranna, sem voru
atl af að streyma örar og örar úr
augum mínum. Rauður minn,
auminginn! En nú átti eg ekkert
í honum lengur, nú var Grímur á
Læk eigandi hans, og eg sá að
Grímur labbaði til hans. Hann
skoðaði Rauð vandlega; svo snéri
hann sér að Páli syni sínum. “Þar
held eg að eg hafi gert æði mikið
axarskaft, að kaupa þennan jálk
svona dýrt. En eg vona reyndar
að geta haft upp verðið hans í
haust. eg sel hann þá til útlands-
ins!”
Eg tók snögt viðbragð. — Selja
Rauð til útlanda! Og allar sög-
urnar sem eg hafði heyrt um hesta-
meðferðina þar, þutu eins og ör-
skot í huga minn. Sögumar um
hestana, sem augun voru stungin
j úr, og um heyrnarlausu hestana í
kolanámunum og margar fleiri
' sögur, og ekki síður alt er eg
hafði heyrt talað um meðferðina á
þeim yfir haflð, þar sem þeim var
1 þrengt saman í loftilt lestarrúm,
þar sem þá vantaði-öll þægindi,
— og þetta átti Rauður minn eftir
1 að þola. Þetta voru þá launin hans
eftir 20 ára dygga þjónustu. Eg
J>oldi ekki að hugsa um það. Eg
hljóp út í rigninguna, burt frá
fólkinu, burt frá bænum og alla
leið upp í ærhúshlöðu, sem nú var
hér um bil tóm. Eg fleygði mér
ofan á heytugguna, sem Var í einu
horninu. Og nú reyndi eg ekkert
til að stöðva grát minn, og tár mín
vora helguð gamla klármim; dygð
hans og trygð stóð mér svo glögt
fyrir hugskotssjónum. Hjartasorg
mína skilja allir þeir, sem séð hafa
á bak góðnm vini, án þess að hafa
getað launað honum nokkru. Loks
reis eg á fætur og fór að tína strá-
in af fötunum minum. Svo fór eg
að skoða heyið í hlöðunni. ' Það
var taða, ilmandi og græn; hún var
ætluð kúnum með beitinni, sem enn
þá var svo léleg. Eg vis-si það full-
vel, að þetta hey mátti ekki snerta
til neins annars, allra sizt handa
hestunum; þeir urðu löngum að sjá
um sig sjálfir, hvernig sem viðr-
aði, Rauður ekki síður en aðrir,
þrátt fyrir ónýtar tennur. En eg
braut ekki heilann lengi um það.
Eg leit í kringum mig, hvort nokk-
ur kæmi; svo tróð eg eins miklu
heyi og eg gat í nýju svuntuna, og
valdi það sem mér Jxótti bezt úr
heyinu. Svo labbaði eg á stað með
heyið í svuntunni. F.g leit vand-
lega í kringum mig; eg vildi siður
mæta fólkinu, enda þótt eg þættist
enga óhæfu aðhafast; eg ætlaði ein-
ungis að kveðja æskuvin minn og
gefa honum ofurlitinn ætan bita að
skilnaði.
Eg kom auga á Rauð fyrir neð-
an kálgarðinn; það var búið að
beizla hann og leggja á hann reið-
týgi. Eg teymdi hann upp að garð-
inum og fleygði tuggunni fyrir
framan hann. Rauður var ekki
seinn á sér að bragða á töðunni, en
eg greip báðum handleggjum um
háls honum og grufði andlitið að
makkanum á honum, og enn á ný
komu tár mín til sögunnar. Eg
heyrði að einhver kom að baki
mínu, en eg leit ekki við. “Aum-
ingja Rauður!” heyrði eg að sagt
var. Þá leit eg við; það var hann
Egill á Borg, sonur hreppstjórans.
Við Egill vorum jafngömul og átt-
um bæði að fermast næsta ár.
“Á hann’ekki bágt?” spurði eg
hálf-kjökrandi, án þess að líta á
Egil.
“Er búið að selja hann?” spurði
Egill.
“Jú, jú, og meira að segja til út-
landsins, eða sama sem það. Grím-
ur keypti hann, og segist ætla að
græða á honum i haust”.
“Það er eftir Grimi”, sagði Egi'.l
með gremjuróm og fór að klappa
Rauð. “Blessaður klárinn, gamall
og lúinn!”
Mér þótti reglulega vænt um
Egil fyrir þessi orð, og ]>ó særtfú
þau mig að instu hjartarótum; þau
rnintu mig á fátæktina og föður-
leysið, og vöktu tár mín á ný. —
“Vertu ekki að gráta”, sagði Egill
hálf-vandræðalegur; “ekkert batn-
ar við það!” Eg fann að þetta var
alveg satt, og eg hefi oft, fundið
það síðan. Tárin stoða minst.
Seinna um kvöldið stóð eg í bæj-
ardyrunum og horfði á eftir Grimi,
þegar hann reið á Rauð nþnum úr
tröðunum. Hann sló gríðarhögg í
lendina á Rauð og barði fótastokk-
inn í ákafa, og aumingja klárinn
reyndi að herða sig, en rak stirðu
fætuma í steinana og hálf-hnaut
öðru hvoru. Þá vildi eg ekki sjá
meira og flýtti mér burt.
Eg horfði stundarkorn á þessar
gömlu myndlr; svo komu aðrar
nýjar í staðinn. — Jólin næstu á
eftir. Eg fór í dvöl vorið sem
mamma seldi, og fluttist eg J>á langt
burt frá átthögunum. Eg frétti
sjaldan heiman úr sveitinni minni;
sjaldnar þó af Rauð mínum, sem
eg hugði vera kominn til útlanda,
og gerði eg mér afdrif hafts ýmis-
Iega í hugarlund og öll hryllileg.
Svo leið fram að jólum. Þá
flaug bamshugurinn heim í for-
eldrahúsin. Þau vora ekkert rík-
mannleg, en þar átti bamshjartað
öll sín auðæfi, og ylur fer um hug-
skot mitt, hvert sinn er eg hugsa
þangað heim.
Jólagjafirnar vora ekki marg-
brotnar, en jólagleðin var hvergi
meiri en þar. Nú voru þau árin
liðin tíð, sem eg mændi í fjarska.
Og nú bjóst eg ekki við jólagjöf-
um. Eg hratt frá mér heimþránni,
sem ávalt er mest um jóljn, og gekk
rösklega að verkum mínum,
“skúraði” og fágaði hús og bús-
hluti, *og reyndi að hlakka til há-
tíðarinnar eins og hitt fólkið, þó
mér tækist það hálfilla.
Á aðfangadaginn kom maður af
næsta bæ, og hafði meðferðis bréf
til mín. Eg leit á utanáskriftina,
og sá að ekki var bréfið frá
mömmu. Það var velkt og auð-
sjáanlega búið að vera lengi á leiö-
inni. Eg hafði ekki tíma til að
lesa bréfið strax, stakk þvi í barm-
inn og hélt áfram verki mínu. Leið
svo að vökunni; heimilisfólkið
bjóst spariklæðum og settist svo
hver á sitt rúm og hlýddi á lestur-
inn. Að því búnu var maturinn
borinn inn, hangikjöt og laufa-
brauð. Enga fékk eg jólagjöfina.
og man eg svo langt, að eg hálf-
öíundaði börnin, sem kát og. mas-
andi skoðuðu jólagjafir frá for-
eldrum sínum. Eg mundi þá eftir
bréfinu, sem eg var ekki farin að
líta i. Það var hvorki langt eða
e-fnismikið, en það var þó kær-
komið jólabréf, — bezta jólagjöf.
Eg las það aftur og aftur:
“Góða Guðný! Ætíð sæl!
Þér þykir sjálfsagt gaman að
frétta af honum Rauð þínum.
Hann átti að sigla með hrosSaskip-
inu, eins og þú vissir víst, en dag-
inn, sem hrossunum var smalað og
þau rekin til skips, fanst Rauður
hvergi, hvernig sem Grimur leitaði
og hvernig sem hann íxlótaði.
Hrossin vora svo send á stað, en
Rauður sást hvergi. Nokkrum
dögum eftir að skipið fór, var eg
að gá að kindum í Borgarfjallinu.
Gekk eg þá fram á gamla Rauð
steindauðan. Með hverjum hætti
hann hefir farist, er ómögulegt að
segja; }>að sá hvergi á honum og
hann lá eins og hann Steinsvæfi.
Eg ásetti mér strax að skrifa þér
þetta, vissi sem/sé að J>ér mundi
ekki J>ykja fyrir, J>ó Grími tækist
elcki að koma gamla klámum í út-
lendu þrælavinnuna.
Forláttu klórið. Vetru sæl.
BgiU”.
Þetta var biæfið orðrétt. Eg
lærði það strax og man það enn.
Eg hefi síðan fengið marga snotra
jólagjöf, en fáar eða engar kær-
komnari en bréfið hans Egils, sem
færði mér dánarfregn gamla klárs-
ins mins. Og í hvert sinn er eg sé
aldurhinginn, uppgjafa hest, þá
hugsa eg til gamla Rauðs, og óska
honum sömu afdrif: væra blunds-
ins eftir langan og erfiðan vinnu-
dag.
—Jólabl. æskunnar.. .