Lögberg - 26.10.1916, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG, FTMTUDAGINN 26. OKT&BER 1916
DAVID BOWMAN C0AL&LSLYC0
Við seljum eftirfylgjandi
kc lategundir
SCRANTON harð kol, Y0UGH10GHENY fyrir gufuvélar,
POCOHONTAS reyklaus, VIRGINIA og LILY járnsmiðju kol
Kol frá Canada fyrir gufuhitun:
GREEN HILL, reykjarlaus kol tekin úr námum nálægt
Crow’s Nest Pass.
Til brúkunar í heimahúsum:
Lethbridge Imperial Lump Kol
Pembina Peerless Kol og|
Maple Leaf Souris Kol
Aðalskrifstofa: Yards:
Confederation Life Bldg. 667 Henry Ave.
461 Main 8t. Tals. Main 3326 Ta.ls. Garry 2486
Heilbrigði.
Um heilsuháska í barnaskólum
og öðrum alþýðuskólum.
Eftir G. Björnsson.
Á öllum eftirlitsferðum mínum
hef eg gert mér aö skyldu aö skoða
skólahús alstaöar þar sem eg heí
farið um og spyrjast fyrir bæöi hjá
héraðslæknum og alþýðu manna um
alþýðuskólana, bæöi fastaskóla og
farskóla. Hef eg smámsaman orð-
ið þess var, æ betur og betur, að
heilbrigði þjóðarinnar stendur aug-
ljós hætta, einkum berklahætta, af
alþýðufræðsiunni, eins og henni er
nú háttað.
Þ-au eru orðin 9 ára gömul,
fræðslulögin okkar (1ög nr. 59, 22.
nóv. 1907, um fræðslu barna), og
komin í gagnið í öllum sveitum
landsins. Landinu er skift í skóla-
héruð og fræðsluhéruð. Skólahér-
uðin eru 51 talsins; í þeim öllum
eru komin upp skólahús, flest ný
og nýtileg; í þessum héruðum eru
samtals um 3000 böm skólaskyld
/10—14 ára), og kenslutíminn
6—7)4 mánuður á ári; þessir skól-
ar eru nefndir fastaskólar. Frœðslu-
héruðin eru 183 að tölu, eftir því
sem næst verður komist; en í þeim
öllum eru nú samtals 417 kenslu-
staðir, og sérstök skólabús ekki til
enn nema á 35 kenslustöðum. í
fræðsluhéruðunum eru samtals um
5000 skólaskyld börn, og kenslutím-
inn ekki nema 8—12 vikur á hverj-
mn kenslustað, en það eru kallaðir
farskólar; þeir eru sem sagt 417,
nú sem stendur, af þeim eru 382
húslausir; bömunum er þá kent í
bæjarhúsum, stundum í baðstof-
unni—innan um fólkið — eða í
afþiljuðu stafgólfi, eða í framhýsi,
gestastofu eða samkomuhúsi, eða
þinghúsi; einu sinni rakst eg á
rjómaskála, sem hafður var fyrii
barnaskóla á vetrum. Allir þessir
417 farskólar eru að meira eða
minna Ieyti heimavistarskólar; börn
af næstu bæjum ganga að vísu í
skólann, en hinum, sem lengra eiga
að sækja, er komið fyrir á farskóla-
heimilinu eða næstu heimilum með-
an á kenslunni stendur; þess ber að
gæta að mjög margir af farskólun-
um eru á sifeldum hrakningi; þeim
er holað niður eitt árið á þessum
bænum, annað á hinum, því ekki
má setja þá niður með valdboði eins'
oð aðra valdboða, heldur verða
fræðslunefndir á hverju sumri að
raanga til við bændur í sveitinm,
hver vilji verða til að hýsa skóla-
krakkana og kennara á komandi
vetri. — Og alt gengur þetta í að-
gæzluleysi. Kemur nauðasjaldan
fyrir og óvíða, að fræðslunefndin
ráðfæri sig við héraðslæknt um val-
ið á vistarheimilum fyrir börnin,
eða heilsu þeirra og kennaranna og
heimafólksins á farskólaheimilun-
um. Það er víst veit eg nú orðið —
að menn með smitandi (opin)
berklamein hafa alloft verið ráðmr
t'l barnakenslu bæði í fastaskólum
og farskólum; það er efalaust, að
böm með smitandi sjúkdóma hafa
oftsinnis verið vistuð með heil-
brigðum börnum og látin sofa sam-
an sjúk böm og heilbrigð; og það
er augljóst, að þetta aðgæzluleysi
er stórhættulegt. Varnir gegn
berklaveiki eru t. d. að öllu öðru
leyti komnar í bærilegt horf; en héi
er um nýja og mikla berklahættu að
ræða, þar sem alþýðuskólamir nú
eru, einkum þessir svonefndu far-
skólar, á annari hvorri þúfu.
1 vetur sem leið gerði eg land-
stjórninni ljósa grein fyrir þessum
vandræðum og lagði til að fyrirskip-
uð yrði læknisumsjá á öllum al-
þýðuskólum. Og nú hefir stjóm-
arráðið aðhylst þær t'llögur mlnar,
sem sjá má á auglýsingu i Lækna-
blaðinu til héraðslækna. Þó hefir
stjórnarráðið ekki séð sér fært að
aðhyllast eitt af því, sem eg lagði
til: Eg fór fram á að læknar fengju
borgun úr landssjóði fyrir eftirlits-
ferðir sinar, sem hér ræðir um, en
nú er ákveðið að þeir skuli fá borg-
unina úr skólasjóðum fræðsluhér-
aðanna.
Mér er það fullljósf að þessi
læknisumsjá verður erfið og að
ýmsu leyti ónóg fyrst um sinn, enda
ógerlegt að fara mjög hart í sak-
imar. En hálfnað er verk þá hafið
er. Og eitt er víst: fræðslumála-
stjómin er mér alveg samdóma um
þessa brýnu nauðsyn. Okkur kem-
ur saman um það, að allir alþýðu-
skólar, bamaskólar, unglingaskólar,
kvennaskólar, hússtjórnarskólar,
búnaðarskólar o.s.frv. eigi og verði
að komast undir fast eft'rlit
fræðslumálastjómar og heilbrigðis-
stjómar landsins. Þð er lika að
segia frá því að mjög margir af
héraðslæknum landsins hafa — eins
og eg hefi gætur á skólunum og oft
haft orð á því við mig að þetta megi
ekki svo til ganga, en jafnframt
sagt mér að þeir hafi ekkert getað
aðhafst, engu fengið áorkað, þar
sem þeir hafa reynt að leegja orð
i belg um farskólaflaustrið. Ve t
eg að þeir fagna þessari byrjun til
læknisumsjónar.
Mér er Ijóst að betta verður bæði
vandasamt og vanþakklátt verk fvr-
ir héraðslækna, og mun revndin
verða sú, sem endranær. að ekkct
vinst á með hörknbrögðnm, en a't
um siðir með lægni og linurð.
Heilsan er meira verð en ment'’nin.
Það er jafnan mitt orð+ak i þessu
máli — og það skilst ölltim he 1-
vita mönnum, ef laglega er farið
að þeim.
Eg vona og býst við að betta mál
verði rætt vel og lengi í I.ækna-
blaðinu. En áður en eg skil við
bað að bessu sinni vil eg minnast
á tvö háislenzk sjcólamein. Það er
þá fyrst, að eg tel- öHuneis ófært
að kenna börnum í samkom'itl'ís”m
og hafa kenslustofur eða leikskála
i barnaskólum fyrr samkomustaði.
En það genest mjög víða við á landi
hér. Þau hús eru auðþekt: gólfin
svört. trosmið, slitin og fúin, eins
og flór í fjósi. Núna í snmar kom
eg í eitt nýlegt bamaskólahús, þar
sem gólfin í kenslnstof”nni voru
grómtokin og gatslitin eftir fund-
atraðk og dansskelli. 'f'il allrar
blessunar eru mjög óvíða t'1 1eik-
skálar, þvi þar er bessi sóðaskapur
vitanlega langmeinlegastur.
Þó kom eg í sumar i reisu1e<rt
skó'ahús; eru skólas+ofumar nrvð-
isþrifleuar: en kjallarinn hafður
fvrir leikskála — og þm'rhús og
fundahús, og gólfið hrvlli1e<rt.
Þá er það annað. sem við l^knar
verðum að veita fulla athv<rli hér
á landi. Eg hef tnttugu ára reynshi
fyrir mér í bví, að böm þola vfir-
le;tt miög illa langaró—7 tíma —
skólasetur á hverium depá í skamm-
deginu. þau verða fjörlaus, lvstar-
laus, föl og guegin og ónýt til náms-
ins; hér í Rvík verður t. d. jafnan
að taka mjög mörg börn úr skó’a
i s'kammdeginu, af því þau þola
ekki þessa miklu ániðslu, að sitia í
skólafangelsi milli myrkra, meðan
dagarnir eru skemstir.
Þessu verður að breyta. Er þá
annaðhvort að fækka kenslustund-
unum, t. d. frá 15. nóc. til ianúar-
loka, fækka þe'm um helming, eða
þá að láta ekki böm koma í skóla
ti'ema annaðhvom dag, og það ráð-
ið er að mínu áliti langhyggilegast
og hollast í a'lla staði, bæði fyrit
heilsuna og námið. Og brýnust er
þessi nauðsyn í fastaskólum, þar
sem bömin ganga í skóla allan vet-
urinn. En það er líka víst, aö
bömum er oft ofþjakað í farskól-
unum, þó að kenslumánuðirnir séu
þar miklu færri. Það er annars
vert fyrir okkur lækna að gefa
fullan gaum að því, að farskólarn-
ir eiga það til í sér að geta orðið
beztu bamaskólarnir hér á landi.
Mörgum okkar beztu barnafræð-
urum ber saman um það, að börn-
in mentist fult eins vel í þriggja
mánaða farskóla eins og í sex mán-
aða fastaskólum. Þetta má undar-
legt virðast, en mun stafa af því,
að farskólamir reynast miklu
áhugameira af því námstími þeirra
er svo stuttur, og svo eru þau all-
víðast ekki nema 10—15 saman um
kennara, en 20—30 i bekk i fasta-
skólunum. — Höfuðmein farskól-
anna er húsleysið — og þar með
þetta, að þeir eiga víðast engan
fastan samastað í sveitunum, eru á
sífeldum flækingi. Menningu og
heilsu komandi kynslóða er ekki
borgið fyr en komið-er upp góðum
skólahúsum yfir börnin í hverri
sveit á landinu og börnunum fengn-
ir góðir kennarar og strangt eftirlit
á kenslurúmi og aðbúnaði bamanna.
Það kemur okkur vel saman um,
vini mínum Jóni fræðslumálastjóra
og mér. Én meðan við eigum í
þessum vandræðum, þá má aldrei
gleyma því, sem eg segi — að heils-
an er meira verð en mentunin.
—Læknabl.
Aths.s — Þess; góða ritgerð Guð-
mundar Björnssonar landlaöknis á
auðvitað ekki við hér hjá oss að
öllu leyti, en bæði er hún svo vel
rituð, eins og alt eftir Guðmund og
svo lærdómsrik og auk þess á þar
margt við sveitaskólana hér hjá oss
að vér töl !um rétt að láta prenta
hana. — Ritstj.
Manntalí Canada.
Það er nýafstaðið og þykir ýmis-
legt við það að athuga. Enn þá hefir
ekki frézt um tölu alls ríkisins', en
aðeins úr bæjum og sumum héruð-
um. I Winnipeg voru 136,025 ár-
ið 1911, en er nú 162,999; hefir
fólki því fjölgað þar síðan um
26,971 og telja Winnipegbúar þær
skýrslur rangar; segja að fjölgun-
'n hljóti að vera meiri og bera þar
til margar líkur, sem þeir kalla
sannanir. Þetta er aðeins 20%
vöxtur og er það lítið þegar það er
borið saman við næsta tímabil á
undan; því i 10 árin frá 1906 11
19x6 hefir fjölgað um 80%. t
Regina, höfuðbænum í Saskat-
öhewan eru 21,065 manns, eru það
4000 færra en 1911; aftur á móti
hefir fólki fjölgað bæði 1 Moose
Jaw og Saskatoon.
I Alberta^ær Calgary mannflest;
þar eru 56,302 manns, en I Edmon-
ton 53.794-
Hér er skýrsla sem sýnir mann-
fjölgun í ýmsum bæjum vestur-
fylkjanna, sem hafa 1500 íbúa og
þar yfir.
MANITOBA:
1901 1906 1911 1916
Wíi. uipo.g ..4? 340 90,153 136,035 162.999
Brandon . 5,620 10.408 13,839 15,225
St. Boniface .. 2,019 5,119 7,483 11,022
Minnedosa .. 1,052 1,299 1,483 1,831
SourlB .. 839 1,413 1,854 1,845
Virden 901 1,471 1,550 1,618
Dauphin .. 1,135 1,670 2,815 3,200
Neepawa .. 1,418 1,895 1,864 1,854
Portage la Pr 3,901 5,106 5,892 5,860
Selkirk . .. 2,188 2,701 2,977 3,399
Tramcona 3,357
SASKATCHEWAN:
1901 1906 1911 1916
Moose Jaw .... .... 1,558 6,249 13,823 16,889
N. Battleford 824 2,105 3,145
Prince Albert.. 1,785 3,005 6,254 6,436
Regina 2,249 6,169 30,213 26,105
Saskatoon .... 113 3,011 12,004 21,054
Weyburn 113 996 2,210 3,054
Melville 1,816 2,100
Estevan 181 887 ALBERTA: 1,981 2,140
Calgary 4,398 11,967 43,704 56,302
Edmonton 2,626 11,167 24,167 53,794
Lethbriilge . 2,072 2,313 8,050 9,437
Medicine Hat.. . 1,570 3,030 5,608 9,269
Red Deer 323 1,418 2,118 2,203
W'etasklwin 550 1,652 2,411 2,048
Coleman 915 1,557 1,559
MacLeod 796 1,144 1,844 1,811
Camrose 412 1,586 1,692
Cactor 1,659 755
Raymond 1,568 1,465 1,206
ÞAÐ BORGAR SIG EKKI
að kaupa lélegar vörur til heimanotkunar, hversu lítil-
fjörlegur sem hluturinn er.
Það er með eldspýtur eins og með alt annað að
það borgar sig að kaupa það bezta.
EDDY’S
. “SILENT PARLOR”
spara þér tíma og óþægindi, því auðveldlega kviknar
á þeim, þær eru hættulausar, áreiðanlegar og hljóð-
lausar. Biðjið altaf um “EDDY’S"
- —.... -- -. ■ -- - - -»
Hugsunarsemi.
Oft getur það komið séý illa að
vera hugsunarlaus, og margt gott
getur af því stafað að taka eftir því
sem fyrir augu og eyru ber. flér
er eitt dæmi þess.
Maður heitir Ögmundur Sigurðs-
son og á heima hér í bænum. Hann
er Sjöunda dags “aðventista” trúar
og hefr verið að ferðast fyrir
þann flokk um tíma að selja bækur
þeirra; hefir hann farið svo að
segja um allar bygðir íslendinga i
Canada og Dakota, og komið á
hvert heimili svo að segja. Hafði
ögmundur skrifað minnisbók og
þar á meðal það hversu mörg heim-
i'li eru í hverri bygð; hefir hann
góðfúslega látið Lögberg hafa þær
upplýsingar og eru þær sérlega
fróðlegar. Um það hlefir
rætt að reyna að taka íslenzkt
manntal hér i álfu, en aldrei hefir
orðið neitt af þvi. Þessi skýrsla
ögmun^lar gefur talsverðar bend-
ingar Uin það hversu margmennir
íslendingar muni vera hér.
Skýrsla Ögmundar er þessi:
Stony Hlll Howe Otto !- Vestfold Oak Point 84
Doe Creek I Siglunes I 35
Silver Bay Oak View Hayland 5°
Reykjavík I Reckville J 40
T angrnth Westbourne Wild Oak 65
Brown Baldur 26
Glenboro Cypress 150
Yarboe I Tantallon f 26
Lögberg I Thingvalla ( 60
Swan River Winnipegosis Alt Nýja fsland Allri NorSur Dakota 25 38 455 285
Þetta eru alls 1,381 heimili og er
þá ótalið í W'nnipeg, Selkirk,
Brandon, á allri Kyrrahafsströnd-
inni, i Chikago, allri Minnesota og
svo er hrafl af íslendingum hér og
þar í allri Vesturálfunni.
Sé gert ráð fyrir 5 manns í
heimili, eins og venja er til við slík-
ar áætlan r, þá verða íslendingar í
þessum bygðum sem Ögmundur
hefir heimsótt náltega 7,000, eða
6,905 manns.
Ögmundur segist víða hafa verið
spurður að því hvar honum þætti
fallegast í íslenzku bygðunum. Þvi
kvaðst hann eiga erfitt með að
svara, sökum þess að sinn háttur sé
á landslagi og svip í hverri bygðinni
fyrir sig. Segir hann eins og fle'ri
íslendingar að sér þyki yfir höfuð
fallegast þar sem hæðótt sé og döl-
ótt. Sömuleiðis þyki sér tjarnir og
ræktarlegir skógarrunnar prýða
mikið ; en af þessu öllu sýndist hon-
um vera mest í Argyle bygð og í
Kandahar (nema þar brestui
Skóga). Á Gardar ,og Mountaiti
þótti hpnum e nnig sérlega fallegt,
og þegar hann kom vestur í f jalla-
briinirnar kvað hann sér hafa kom-
ið í hug Kambar heima á Fróni
Þótt nokkuð brysti á að það næði
þeirri fegurð sem þar var.
Undur fallegt þótti honum í
Swan River bygðinni. Þótt þar
séu landarn'r fámennir og strjálir,
þá fanst honum landslag líkast þvt
sem fegurst er heima.
Ögmundur biður Lgberg að
flytja öllum tslendingum beztu
kveðju og þakklæti fyrir þá frá-
bæru gestrisni, er hann átti að maéi
hvarvetna; fyrir alla þá aðstoð sen.
honum var sýnd á þessum ferðum
og fyrir góðar undirtektir. Hann
seldi mikið af bókinni “Tákn tim-
anna” og vonast til að allir hafi
fengið pantanir sínar afgreiddar.
Gat hann þess að hvar sem hann
hefði komið hefði sér verið tekið
eins og hann væri gamall heima-
ntaður.
Verðlaun fyrir fegurð.
Blaðið “Tribune” hét nýl'ega
verðlaunum til stúlkna fyrir feg-
urð. Áttu tvær að fá fría ferð til
California, en 63 aðrar fengu einn-
ig verðlaun, stærri og smærri.
Myndir stúlknanna birtust i blað-
inu á laugardaginn var og lítur út
fyrir að 3—4 þeirra að minsta
kosti séu íslenzkar; þær hafa allar
meira eða minna íslenzkuleg nöfn,
þótt öll séu afbökuð.
Þær eru þessar:: Evelyn V.
Austman, Olga Gillis, og M. Segurt-
son. Má vel vtera að þær séu fleiri
þótt nöfn'n bendi ekki til þess.
Allir ánægðir.
“Allir eru ánægðir með lyf
þitt. Vinur minn þjáðist af
gigt. Eg pantaði handa hon-
um Triners Liniment og nú er
hann heill heilsu.” ' Þannig
skrifar Mr. J. Petrich Murray
í Utah, 25. sept. 1916.
Triners Liniment er einnig
bezta meðal við taugagigt,
tognun, bólgu o. s. frv. Verð
70 oent. Ágætt handa fólki
sem liefir kvef, hósta, hálssæri
og andarteppu er Triners
hóstameðal Verð sama.
SÓLSKIK
8 ó I/ S K X N
dauðveikur af lungnabólgu eitt haustið og hefir
aldrei verið vel hraustur síðan.
pegar hann útskrifaðist af æðri skóla í
Reykjavík fékk hann ágætis vitnisburð og síðan
varð hann kennari við einn stærsta unglingaskól-
ann á íslandi; hann er í bæ sem er skamt frá
Reykjavík og heitir Hafnarfjörður.
Ekki var þessi maður búinn að kenna lengi
þegar tekið var eftir því að hann var ágætur
kennari og lét sér fjarska ant um börnin. Og
þó hann sé ekki nema 24 ára gamall er hann nú
orðinn skólastjóri í Hafnarfirði.
pessi duglegi ungi maður heitir pórður Guðna-
son. Hann er fæddur 12. marz 1892. Faðir hans
hét Guðni pórðarson og var bóndi á Ljótastöð-
um í Rangárvallasýslu, en móðir hans heitir Guð-
rún Magnúsdóttir og er bróðurdóttir porvaldar
Bjömssonar á porvaldseyri. Faðir porvaldar var
aíbróðir Halldórs föður Ingunnar, sem er móður
Halldórs Hermannssonar bókavarðar og fræði-
manns í New York.
pegar faðir pórðar dó flutti móðir hans til
Reykjavíkur með böm sín. pegar þangað kom
byrjaði pórður að kenna Áma porbimi bróður
sínum undir skóla og er hann nú kominn langt
áleiðis í mentaskólanum í Reykjavík.
pórður á móðurbróður í Mikley sem heitir
porbjöm Magnússon.
pið getið séð það á því hvemig þessi fátæki
piltur gat orðið “stór” að þó þið séuð lítil enn, þá
er það ekki ómögulegt fyrir ykkur að verða “stór”
líka, en til þess verðið þið að vera viljug að læra
og dugleg.
Ella litla.
Jjað var nýbúið að borða kveldmat. Ella
litla 12 ára gömul var búin að þvo upp alla disk-
ana og bollana, láta þá alla vel þvegna og þurk-
aða í eina hrúgu á borðið, sem þeir áttu að vera
á, og breiða yfir þá hvítt lín, svo ekki skyldu
flugur ná þeim né falla á þá ryk. Hún kom inn
til mömmu sinnar, seftist á stól og krosslagði
fæturna fram á gólfið og lagði hendur í skaut,
eins og hún var stundum vön að gera þegar hún
var þreytt.
“Heyrðu manna”, sagði hún. 1 ‘Eg hefi svo
oft verið að hugsa um söguna, sem var í “Sól-
skini” hérna um daginn af músinni litlu, og
stúlkunni sem hjálpaði henni. Er það satt, sem
hann Valdi bróðir sagði mér, að það væri ekk-
ert ljótt, og mundi ekki vera nein synd að drepa
mús eða mýs? og ekki heldur aðrar skepnur, til
dæmis kindur, kýr og hesta, því að pabbi láti
gera það sjálfur. Svo hafi hann sagt sér að
hafa músagildru úti í geymsluhúsi til að veiða
í mýs.
“Þessu er ekki fljótlega svarað, Ella mín.
Það er alt eftír því hvernig á stendur í það og
það skiftið. — Sé um sjálfsvörn að ra‘ða á ein-
hvern hátt — að koma í veginn fyrir skemdir á
eignum sínum, eða af umhvggju fyrir skyldu-
liði sínu, að menn þurfi ekki að líða skort eða
hungur, — þá líklega er ekkert ljótt eða synd að
drepa skepnur, eða fyrra þær lífi, einkum ef það
er gert eins fljótt og hreinlega, og eins sársauka
lítið'fyrir skepnuna og hægt er. Og svo ef það
er gert einnig til að fyrra skepnuna sjálfa yfir-
vofandi hættu eða komandi hungri; eða öðrum
kvölum. En svo, góða Élla mín, segir nú sam-
vizkan okkur alt um þetta.”
“Mamma, hvað er samvizka?”
“Ó, góða barnið mitt, veiztu það ekki enn.
Samvizka er talandi og ásakandi guðsrödd í
hverjum óspiltum manni miðaldra, ungum og
gömlum, I sem segir okkur hvenær við gerum
ilt eða ljótt, og hvenær gott eða fallegt. Hinu
fvrra, hinu vonda og ljóta, þegar við höfum
gert það, fylgir ásökun, sársauki. kvíði oe: óró-
semi. Hinu síðara, þegar við höfnm valið það
fylgir unun, gleði, ljós, ylur og friður. —
Einusinni þegar eg var lítil stúlka, eins og
þú ert núna, fór eg með fleirum stúlkum, jafn-
öldrum mínum, og svo nokkrum drenginm, út
í grasið alla vega út frá húsinu til að veiða
fiðrildi, og létum þau öll lifandi í stórt glas,
settum því næst tappa í og létum það undir f jöl
heima við húsið. Svo fórum við öll út í mvri
og fórum að veiða froska bæði stóra og smáa,
sem við létum í stútvíða flösku, settum svo í
hana tappa og létum hana í eitt hornið í f jósinu.
Svo fórum við heim að borða og vorum hin
glöðustu yfir þessari veiði okkar, sem okkur
fanst að hafa gert okkur svo mikil og dugleg.
Og svo fórum við svstkinin öll að hátta. En
þegar eg var búin að leggja aftur augun til að
fara að sofa, þá heyrði eg rödd svo þíða og kær-
leiksríka segja við mig (það var samvizkan):
‘ ‘ Þú grimmúðuga barn! ’ ’ Orðin voru svo hörð,
en röddin var svo mjúk og full af umhyggju.
Og þá fanst mér að fallegu fiðrildin, sem eg lét
í glasið fljúga í einlægum hringjum fyrir aug-
um mínum; og mér fanst þau segia: “Þú svift-
ir mig frelsinu, sem eg elska, sólskininu, sem eg
lék mér í, og andrúmsloftinu, sem eg þarf til
að lifa.” Svo fór eg að hugsa um aumingja
froskana, sem eg hafði troðið niður í flöskuna,
þeir voru svo aumkunarlegir, og mér fanst ]xeir
vera að deyja úr loftleysi. Eg mundi eftir litlu
sögunni, þar sem að einn froskanna sagði (eða
var látinn segja), þegar drengir nokkrir voru
að vasla innan um tjörn eina til að veiða froska:
“Minnist þess, drengir, að ykkar gaman er okk-
ar dauði. Eg bylti mér í rúminu og gat ekki
sofnað, röddin sagði svo alvarlega: “Þetta
var illa gert, góða barn!” Eg gat ekki legi?
lengur kyr. Allir voru sofnaðir, eg læddist upp
úr rúminu eins hægt og eg gat svo enginn skyldi
vakna, fór í skóna mína og fór ein út í myrkrið.
þó eg að upplagi værí dálítið myrkfælin, fann
glasið undir fjölinni, tók úr því tappann og
skildi ekki við það fyr en öll fiðrildin voru
flogin út. Svo fór eg út í fjós og slepti öllum
froskunum úr fangelsi, þannig að eg fór ineð
þá alla leið út í mýri. Svo fór eg heim, upp í
rúmið mitt, og sofnaði vært, eins og eg sofnaði
værast, þegar eg var ennþá minni en þú 0£
mamma mín klappaði sem allra Ijxífast á vanga
minn. Nú veizt þú, Ella mín, hvað er samvizka.
Það var hún, sem að rak mig hrædda og sjálf-
andi um hánótt upp úr hlýu rúminu mínu alla
leið út í fjós til að bæta fyrir það, sem hún
sagði mér að eg hefði misgjört, og það var hún,
sem lét mig finna til friðar og gleði, þegar eg
var búin að því.” —
“En hvað segir þú, góða mamma, um flug-
urnar ? Ilann Bjössi fullvrðir að það megi
drepa þær,” hélt Ella áfram að spyrja, og
horfði stöðugt eins og ástfangin framan í móð-
ur sína.
“Það er um það eins og annað, ef að um
sjálfsvörn er að gera. Ef að flugurnar hindra
hreinlæti og þrifnað, bera eiturfrumlur úr ein-
um stað í annan og sjúkdómsefni frá einum
manni til hins, þá er ekki einungis sjálfsagt að
eyðileggja þær, heldur einnig skylda. En það
er með aumingja flugurnar eins og öll önnur
dýr, að það má ekki vísvitandi kvelja þær, né
á neinn hátt að svala gamni sínu eða grimd á
að dxæpa þær. Eins og þú, Ella mín, ert búin
að venja þig á að hafa diskana og bollapörin
hreint og falleart, og sópa eins vel úr hornunum,
eins og af miðju gólfinu, þannig skalt þú jafn-
an revna að hafa hreina og óflekkaða sál af því
að hafa aldrei misboðið neinni skepnu, hvorki
ineð skeytingarleysi né afskapa bræði,” sagði
mamma hennar og stóð upp og klappaði á kinn-
ina á EIlu, um leið ogvhún gekk fram.
Daginn eftir þetta samtal þeirra mæðgnanna
var afmælisdagur Ellu, og var hún komin í ný-
an. fallegan kjól. Mamma hennar var búin áð
baka mikið af pönnukökum, og það átti að gefa
öllum kaffi, og allir í húsinu voru glaðir, og ekki
æzt afmælisbarnið sjálft. En um það byl, sem
átti að fara að setjast, til að drekka kaffið, kom
Ella inn í húsið með augun full af tárum:
P13™1113' e£ er nlveg veik af því sem eg
sa sagði hún. “Það var maður að berja hesta
íyiir aftan húsið hérna á móti. Hann kipti
hvað eftir annað svo voðalega fast í taumana
að það kom blóð úr munnvikunum; svo barði
hann hestana um höfuðið og hálsinn svo fjarska
mikið, og talaði svo óttalega Ijótt. Alt af því
að blessaðar ske)inurnar skildu ekki strax hvað
hann vildi og ætlaðist til. Því lætur guð svona
vonda menn lifaf”
“Góða mín, það er alt leyndardómur” sagði
móðir hennar. “En einhverntfma kunna að
opnast augun á þessum voðalega hugsunarlausu
fautum, og þeir á einhvern hátt taka út, eins
mikinn sársauka, eins og allar blessaðar ske)>n-
urnar, sem hafu orðið að ]>oIa þegjandi hið ó-
stjÓrnlega æði þeirra og hluttekningarleysi.
Eg þvkist vita, Ella mín, hver þetta er sem var
að berja hestana. I>að er líklega hann Sveinn
hérna á móti, og þó er hann ekki talinn vondur
maður. Hann til dæmis bauð mér að aka með
okkur inn að Hvammi, sem er sjálfsagt einar
28 mílur, og vildi enga borgun taka fyrir það.
Svo hefir hann gert mörgum ýmsan greiða, sem
hefir komið sér vel, og er glaður og viðfeldinn
við alla.” —
“Æ, góða mamma! Hvernig -á að koma
mönnunum til að vera góðir við skepnurnar, eða
að minsta kosti að misþyrma þeim ekki, og
kvelja þær ekki?” sagði Ella og vafði hendlegg-
ina um herðar og háls móðúr sinnar.
“Eg veit ekki, væna mín. Það er að koina
þeim (mönnunum) til að muna stöðugt eftir*
því að þeir eru menn, — eiga að vera sannir
menn gæddir kærleika og sál, en ekki eins og
grimm, ótamin dýr.”
Svo endar sagan á því að kaffikannan var
tóm, pönnukökudiskarnir auðir og allir voru
glaðir, sem setið höfðu afmæli EIlu. Áhöldin
öll, bollapör, diskar og hvað eina, eftir lítinn
tíma alt hreint, vel uppþvegið og þurkað og
komið á sinn stað. Á meðan hafði Ella einlajgt
verið frammi í eldhúsi hjá mömmu sinni, en
enginn sá neitt á nýa kjólnum.
,/. Briem.