Lögberg - 14.08.1919, Qupperneq 4

JSls. 4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 14. ÁGÚST 1919
Gefið út hvem Fimtudag af Tht Col-
umbia Pre»s, Ltd.jCor. William Ave. &
Sherbrook Str., Winnipeg, Man.
TAtSIMI: GARRY 41H ag 417
Jón J. Bíldfell, Editor
J. J. Vopni, Business Manager
Otanáskrift til blaðsina:
THE tOLUMBIA PRE3S, Ltd., Box 3172. Wlnnipog, M»n-
Utanáakrift ritstjórana:
EDITOR LOCBERO, Bsx 3172 Winnipsg, Man.
VERÐ BLAÐSINS: >2.00 um ári8.
sA-27
Kemur að reikningsdeginum.
Svo er það með alla skapaða hluti sem
manni er trúað fyrir, eða sem maður hefir að
láni, að það kemur að reikningsdeginum. —
llegiiiuin þegar að maður verður að standa
reikningsskap af gjörðum sínum og orðum, í
einstaklings lífi sínu og sambúð sinni og við-
skiftum við þá, sem maður'verður samferða í
lífinu.
Að undanförnu hafa kveðið við raddir í
þjóðlífi þessa lands — umkvartanir sárar, og
gremja út af því, að sumir menn í landinu not-
uðu hina sérstaklega erfiðu tíma til þess að
auðga sjálfa sig á kostnað þeirra mörgu, sem
byrðarnar báru.
Menn hafa kvartað sáran yfir miljónunum,
sem þessir menn pressuðu út af þeim, sem stríð-
ið var að gjöra fátækari, með því að setja okur-
verð á vörur þær, sem þeir höfðu til sölu, og
sem fólk gat ekki án verið.
1 sumum tilfellum hefir þessi áburður
sannast, eins og til dæmis hjá Davis slátrunar
og niðursuðufélaginu. En það hefir verið árang-
urslaust að sanna slíkt, því stjórnin—það er að
segja landstjórnin, hefir látið allar umkvartan-
ir og allar sannanir eins og vind um eyrun þjóta.
En nú hafa þessar raddir orðið svo sterkar,
ekki að eins hér í Canada, heldur og í nærliggj-
andi löndum, Bandaríkjunum og Bretlandi og
víðar, að stjórnin sá sér ekki annað fært en að
taka raddirnar heima hjá sér til greina, eins og
stjórnirnar í hinum löndunum voru búnar að
gera, og voru að gera. Svo að hún á síðasta
þingi bjó til lög, sem skipa svo fyrir að nefnd
manna skuli sett til þess að íhuga nákvæmlega
iðnaðarástandið í landinu, og á sú nefnd að hafa
nálega ótakmarkað vald í þeim málum.
Þetta var nú gott og blessað, þó að það
fvrirkomulag bæti líklega ekki fyrir ranglæti
það í þessum efnum, sem orðið er. En það get-
ur spornað við því að það eigi sér stað í fram-
tíðinni, ef hér fylgir verulega hugur máli hjá
stjórninni og svo hjá nefndinni. En af vanan-
um er maður orðinn svo tortrygginn á alla slíka
hluti.
En það virðist sem í þetta skifti sé stjórn-
inni alvara, því hún er auðsjáanlega að vanda
valið í þessa nefnd, því formannsembættið í
nefndinni hefir verið boðið Robson dómara.
Manni, sem hefir getið sér orðstýr um alt land,
fyrir að vera sjálfstæður í orði og áformi og
segja hispurslaust meiningu sína, hver svo sem
í hlut á. Og ef að Mr. Robson tekur þessari
stöðu, sem allar líkur eru til að hann gjöri, þá
er það sönnun þess að í veginn fyrir þessa nefnd
hefir engin torfæra verið sett, til þess að varna
henni að ná því marki, sem þjóðinni má að sem
mestu gagni verða.
Um annan mann er talað, sem einn af
nefndarmönnunum, en það er lögfræðingurinn
W. F. O’Connor, sá er sýndi bæði hugrekki og
einurð í því að koma upp um suma af mönnum
þeim, sem settu óhæfilega hátt verð á vörur sín-
ar á meðan stríðið stóð yfir.
Með nefnd manna, skipaðri mönnum eins
cg þeim tveimur, sem að framan eru nefndir, til
þess að athuga iðnaðarmálin í Canada, með að-
stoð löggjafarvalds landsins og óskiftu fylgi
fóiksins, má vænta að þeir sem gjöri tilraun til
eða eru að misbjóða iðnaðarmálum landsins,
verði krafðir reikningsskapar á gjörðum sínum.
Leiðtoginn nýi.
Ef til vill hafa menn beðið með meiri
óþreyju eftir allsherjar þingi frjálslyndra
manna í Canada, heldur en eftir nokkru öðru
samkvæmi, sem haldið hefir verið hér í landi
um mörg ár, og til þess bar aðallega tvent.
Fyrst það að kjósa átti leiðtoga fyrir frjáls-
lynda flokkinn í Canada í stað foringjans fallna,
Sir Wilfrid Lauriers.
Annað að þing þetta átti að verða til þess
að sameina frjálslynda flokkinn aftur í eina
heild til framsóknar og framfara undir merki
irelsis og mannréttinda, til blessunar landi og
lýð.
En hvernig hefir þetta tekist? Þeirri
spurningu skulum vér svara með því að segja
fremur vel?
A þessu þingi sátu málsmetandi menn frá
öllum pörtum landsins, bæði úr hópi þeirra
manna sem nefndu sig Laurie-menn, fyrir þá
sök að þeir greiddu atkvæði með stefnu hans
við síðustu kosningar, og eins úr hópi hinna,
sem studdu Unionstjórnina til valda sökum
hermálanna.
Þingið fór friðsamlega og vinsamlega fram.
Menn ræddu mál sín í bróðerni og sömdu stefnu-
skrá sem allir er á þinginu voru komu sér sam-
an um. Sum atriði í stefnuskránni mættu þó
all mikilli mótspyrnu, þar á meðal sá kafli henn-
ar sem fjallar um tollmálin, og virðist hann
vera settur þar fremur til þess að reyna að
þjóna tveimur lierrum, heldur en til þess að
ráða því máli til happasælla lykta.
En áform vort var að tala um leiðtogann
nýja, William Lyon McKenzie King. Þann
yngsta af fjórum sem í valinu voru fyrir leið-
togastöðuna. Hinir voru Hon. W. S. Fielding,
Hon. George P. Graham og D. D. McKenzie.
Frá því að byrjað var að greiða atkvæði og
þar til því var lokið var auðsætt að valið var á
milli þeirra tveggja McKenzie King og Hon. W.
S. Fielding og var McKenzie King kosinn við
þriðju atkvæðagreiðslu með 38 atkvæðum um-
fram Mr. Fielding.
Mh. McKenzie King er maður ungur, að
eins 45 ára gamall. En þó aldurinn sé ekki
hærri hefir hann samt fengist allmikið við opin-
ber mál, eins og æfiágrip hans ber með sér, sem
prentað er á öðrum stað hér í blaðinu. Hann er
því maður með víðtæka þekkingu í landsmálum,
hefir notið ágætrar mentunar og hefir reynzlu
nokkra í stjórnmálum, undir leiðsögn Sir Wil-
fvid Lauriers.
Og þó að maður geti ekki enn sem komið er
sagt um það, hvernig að honum muni takast að
leiða og vinna tiltrú frjálslyndra manna í Can-
ada, þá er eitt víst, að hann hefir til þess skil-
yrði flestum öðrum mönnum fremur er vér
þekkjum og við stjórnmál fást.
Því er náttúrlega ekki að leyna, að það er
erfiðara að taka við þessari stöðu nú, heldur
en það hefir nokkurn tíma áður verið. Flokk-
urinn sem hann tekur við er að meira eða minna
leyti í ntolum. Hugsun fólks yfirleitt æst og
vart í jafnvægi og öll viðfangsefni miklu erfið-
ari en verið hefir, og þarf því afburða hæfileika
til þess að geta náð því takmarki, sem sá er
tekur að sér slíkt embætti hlýtur að vilja ná.
Vér vitum ekki hvort nýi leiðtoginn getur
yfirstígið alla þá erfiðleika. Vér vitum ekki
hvort honum tekst að sameina þá menn og þá
parta frjálslynda flokksins í Canada, sem stað-
ið hafa á öndverðum meið nú upp á síðkastið.
Vér vitum það ekki en vér vonum það. — Von-
um það af því að missætt sú sem átt hefir sér
stað er sprottin af misskilningi — misskilningi
á sönnu frelsi og rétti manna til þess að beita
áhrifum sínum og atkvæði eins og þeim réttast
þykir—beita þeim á móti leiðtoga sínum í þeim
málum, sem þeim finst hann fari rangt með. —
Ef að það er álitin synd að greiða atkvæði í mál-
um eftir dómgreind sjálfs sín, þótt að hún stund-
um komi í bága við stefnu leiðtogans, þá er
einstaklingurinn gjörður að ófrjálsri skepnu,
sem verður að lúta vilja síns pólitíska herra og
hlýða honum — þá er frelsi og frjálsræði manns-
ins farið og flokkur sá sem vill byggja framtíð
sína á iþeim grundvelli dauðadæmdur.
Flokk sem bygður er á svoleiðis grundvelli
lieldur hvorki William McKenzie King né held-
ur nokkur annar maður saman. Ef að honum
tekst að sameina flokkinn, sem vér vonum að
verði, þá er það ekki á því liðna, heldur á drengi-
legri heitstrenging leiðtogans sjálfs og allra
þeirra sem frelsi og framförum unna, um það
að gjöra framtíðina frjálsa.
Og framtíðin lofar miklu í sambandi við
þenna nýkosna leiðtoga. Manninn, sem að Sir
Wilfrid hafði svo mikið uppáhald á og vildi, að
því er sagt er, sjá að yrði eftirmaður sinn. Sir
Wilfrid unni Canada, og vér erum sannfærðir
um að hann hefði ekki viljað hvetja til þess að
framtíðarörlög þess væru fengin í hendur þess
rnanns, sem hann áliti ekki þeim kostum búinn
að geta stefnt þeim inn á brautir frelsis og gæfu.
Eitt er það mál, sem öðrum fremur krefst
úrlausnar hér hjá oss, ekki síður heldur en á
meðal annara þjóða, og það er verkamanna
spursmálið. Það spursmál um samkomulag og
skifting á auð og iðju er hjá oss, eins og í öllum
löndum svo að segja aðal viðfangsefnið. 1 því
máli er nýkosni leiðtoginn sérfræðingur, og að
sögn, fremri öllum öðrum núlifandi Cdnada-
mönnum. 0g ef að hann skyldi eiga það erindi
í hið veglega sæti, sem hann hefir nú hlotið, að
koma á sátt og samlyndi í landi voru í þeim efn-
um, þá væri betur farið en heima setið.
Um hæfileika Mr. King sem leiðtoga er enn
ekki hægt mikið að segja, annað en það, að það
scm hann hefir tekið sér fyrir hendur að gjöra,
hvort heldur í sínum persónulega verkahring
eða í opinberum málum, þá hefir honum hepn-
ast það ágætlega vel. Og vonandi taka nú allir
frjálshugsandi menn o^ konur saman höndum,
til þess að honum megi takast sem bezt og sem
fyrst að ráða gátáurnar þungu og spursmálin
erfiðu, sem framundan þessari þjóð liggja.
Gluggalaus hús.
“ Opnið sálar alla glugga
andans sólargeislum mót.
Burt með drauga, burt með skugga,
birtan hæfir frjálsri sjót.”
Ilannes Hafstein.
Eins og sjálf saga mannkynsins sannar
bezt, þá var húsakynnum þjóðanna lengi fram
cftir öldum, næsta ábótavant. Að vísu voru
skálar forfeðra vorra stundum eigi all-litlir um-
máls, sem og kom sér betur, þegar haldnar voru
liinar veglegustu stórveizlur í fornum sið, er
einkendu svo mjög tíðarandann.
En þótt skálarnir rúmuðu oft og tíðum
fjölmenni mikið, þá skorti þó eigi sjaldan nokk-
uð á, að þeir mætti vistlegir kallast. Lítt var
þar uin glugga, og birtan því oft takmörkuð,
nema þá er kyntir voru langeldar í þeim tvenn-
um tilgangi, að ylja og lýsa. —
Eftir því sem sagan segir frá, mun Ólafur
Noregskonungur hinn kyrri, hafa átt drýgstan
þátt í því að endurbæta og fegra húsakynni
Norðmanna. Fram að hans ríkisstjórnarárum
voru gluggar að eins á þökum uppi, og iþeir bæði
fáir og smáir. Fegurðartilfinning og listnæmi
Norðmannakonungsins, fékk því til vegar kom-
ið, að tekið var að setja glugga á veggi og
prýða heimilin meir en áður hafði þekst. Ólafi
1 hafa fallið illa handraðahugsanirnar gömlu, og
koma skoðanir hans í því sambandi hvergi skýr-
ar í ljós, en í þessura alkunnu setningum, sem
eftir honum eru hafðar: “ A dögum föður míns
fálu menn gull sitt ok gersemar, en nú sé ek á
hverjum yðar skína, þat er hann á.”
Ekkert virðist hafa valdið ólafi konungi
meiri skapraunar en það, að grafa svo fjár-
sjóðu, að engum mætti að gagni koma. En þó
eru til á tuttugustu öldinni hópar manna, er
sýnast hugsa um fátt annað, en að safna í hand-
raðann, hvað sem birtu eða útsýnisskilyrðum
líður.
Gluggalaus hús eru hættuleg mannlegri
heilbrigði. Hið daglega líf mannanna þarfnast
ohindraðs aðstreymis lofts og Ijóss. Mygla og
saggi einkenna hin gluggalausu heimili og þar er
alt af einhver að rotna lifandi, sem undir öðrum
kringumstæðum hefði ef til vill átt fram undan
langa, hamingjusama og gagnlega æfi. — Mann
hálfvegis svimar þegar maður stígur fæti inn
fyrir þröskuld slíkra heimila, í stað þess sem
maður beinlínis læknast við að heimsækja hin,
sem hafa marga, opna glugga, og sólskinið mæt-
ir manni í hverum kyma og skín út úr hverju
andliti.
Úr því það er nú viðurkent í eitt skifti fyrir
öll, að gluggarnir séu óumflýjanlegt Iífsskilyrði
heilsu manna og líkamlegri vellíðan, hvort mun
þá eigi líklegt að hið sama gildi um hin andlegu
þroskaskilyrði?
Finst mönnum sennilegt að andinn geti not-
ið sín í myglulofti? Er þörfin á mörgum, opnum
gluggum nokkursstaðar brýnni en einmitt þar?
fslenzka þjóðin hefir yfirleitt verið bjart-
sýn og ljóselsk, og þess vegna hafa engar hörm-
ungar getað komið henni á kné.
Einn þeirra manna, sem eftirminnilegast
hefir kveðið ljósástina inn í fslendinga í seinni
tíð, er Ilannes Hafstein. Honuin hefir ávalt
verið meinilla við gluggalaus lnís, og hann hefir
aldrei skriðið í felur með þær skoðanir. — And-
lega víðsýnið hefir verið honum lífsskilyrði, og
þess vegna lætur hann ekkert tækifæri ónotað
til þess að skora á þjóðina að opna alla glugga
sálarinnar, mót sólargeislum andans.
Annars er það næstum yfirnáttúrlegt, hve
l.jósástin í íslendings eðlinu birtist í mörgum,
ólíkum myndum, þótt hugarmyglunni hafi því
miður eigi ávalt verið vísað á dyr.
Þegar eg var kornungur drengur, heyrði eg
l’ólk alment hlægja að sögunni um íslenzku kon-
una, sem var að reyna að bera sólskin í svunt-
unni sinni inn í húsið, og sjálfsagt hefi eg þá
hlegið líka. En nú finst mér sagan alt annað
en hlægileg. Það hefir verið ef til vill óendan-
lega myrkt kringum blessaða konuna, — húsið
iíklegast gluggalaust með öllu. Ljósþráin hefir
verið henni ómótstæðileg ástríða, en lýsingar-
tækin aftur á móti svo dæmalaust takmörkuð,
og þess vegna hefir sagan hlotið svona skríti-
legt form. — E. P. J.
íslendingadagurinn í Winnipeg.
Hann var haldinn eíns og til stóð 5. þ. m.
Veður var gott fyrri hluta dagsins, en syrti að
upp úr hádeginu og gjörði dálitla skúr rétt eftir
að ræðuhöldin byrjuðu.
Aðsókn að deginum var góð, þrátt fyrir það
þótt þríheilagt væri dagana á undan—bæði vel
sóttur af Winnipeg-íslendingum og svo all-
margt af gestum frá Nýja íslandi og Argyle.
Frá því að skemtigarðurinn var opnaður og
þar til kl. 4 e. h. fóru fram allskonar leikir. En
klukkan 4 byrjuðu ræðuhöldin og var þá ætlast
til að öllum leikjum væri lokið. En það var þó
ekki. Hefir ekki verið nú í mörg ár.
Stundvíslega kl. 4 setti forseti dagsins, J.
J. Vopni samkomuna með vel við eigandi ræðu,
og að því búnu var minni flutt í óbundnu máli
af Gunnari B. Björnssyni ritstjóra í Minneota—
minni Islands, og verður sú ræða birt í næsta
blaði. Fyrir minni Canada talaði Capt. Sig-
tryggur Jónasson og var það fróðlegt erindi,
sem verður væntanlega birt í Lögbergi síðar.
Fyrir minni Vestur-íslendinga talaði séra K. K.
Ólafsson frá Mountain, og vonast Lögberg eftir
að fá þá ræðu til brtingar. Og fyrir minni Þjóð-
ræknisfélags Islendinga í Vesturheimi mælti
séra Rögnvaldur Pétursson, og er sú ræða birt
í þessu blaði.
Allar voru ræður þessar vandaðar og margt
í þeim mikið vel sagt. En fólk naut þeirra ekki
sem skyldi, bæði sökum þess að rétt eftir að
fyrsti ræðumaðurinn var byrjaður tók að rigna,
og eins sökum þess að, meðan á ræðuhöldunum
stóð, fóru fram leikir rétt á bak við ræðupallinn,
sem dró athygli fólks frá ræðumönnunum og
gerði þeim erfiðara fyrir. Þetta er óregla sem
þarf að lagast. Og meira en lítil ókurteisi sýn-
ist það vera að bjóða mönnum úr öðrum löndum
og fjarlægum héruðum til þess að flytja ræður
á Íslendingadaginn hjá okkur, og sýna þeim svo
ekki svo mikla kurteisi að þeir fái að njóta
næðis til þess að flytja mál sitt.
Eitt er það sem vér söknuðnm, sem ætti að
vera á hverri einustu þjóðhátíð sem haldin er
vor á meðal, en það er íslenzkur söngflokkur,
sem svngi íslenzka ættjarðarsöngva. Gjörir
það hátíðina miklu tilkomumeiri og aðgengi-
legri en ella. Að vísu var lúðraflokkur þarna
á staðnum og bætti það nokkuð úr.
Tvö ný kvæði voru ort, fyrir hátíð þessa—
minni Jslands og minin Vestur-lslendinga og
birtast þau bæði hér í blaðinú.
Sparsemi mótar manngildið
Nafnkunnur vinnuveitandl sagCi fyrir skömmu:
"Beztu mennirnir, er vinna fyrir oss I dag, eru þeir,
sern spara peninga reglulega.
Einbeitt stefnufesta, og heilbrigöur metnaöur lýsir
sér I öllum störfum þeirra. •
þeir eru mennirnir, sem stöðugt hækka I tigninni, <>g
þeir eiga sjaldnast á, hættu aö missa vinnuna, þðtt atvinnu-
deyfð komi meö köflum."
THE DOMINION BANK
Notrc Uuue Urancb—W. II. HAMII/TON, Manager.
Selkirk Brancli—F. J. MANNING, Manager.
ÍiHI
IU!IH!!H!I!!I
l!ll!HIIIHI!!HII!!l
IIHIII
IIIHÍ.
The Royal Bank of Canada
Höfuöstóll löggiitur $25.000,000
Varasjööur.. $16,400,000
Forseti ...
Vara-forseti
Aðal- ráðsinaðiir
Allskonar bankastörf afgreidd.
Höfuöstöll greiddur $16,100,000
Total Assets over. . $460,000,000 |
Sir IIEKBERT S. HOLT
E. Jj. PEASE
. - C. E NEIL/Ii ■
Vér byrjum relkninga viö einstaklinga g
eöa íélög og sanngjarnir skllmálar veittir. Avlsanir seldar tll hvaöe
staöar sem er A Islandl. Sérstakur gaumur geflnn sparlrJóöslnnlöKura, B
sem byrja má meÖ 1 doliar. Rentur lagöar viö A hverjum ( mAnuöum. jg
WINNIPEG (West End) BRANCHES
Cor. William & Sherbrook T. E. Thorsteinson, Manager
Cor. Sargent & Beverley F. Thordarson, Manager
Cor. Portage & Sherbrook R. L. Paterson, Manager
Cor. Main & Logan M. A. O’Hara Manager. B
IIIHIIHIIIIHIII
IIIHIIIHIIHUIII
IIIHIII
laji
Minni Islands.
Flutt að Gimli 2. ágúst 1919
af Klemens Jónassyni frá Selkirk.
Herrar mínir og frúr!
Mér hefir hlotnast það hlutverk
að biðja yður að hrópa með mér
húrra fyrir íslandi í dag. .. En
“íslands óhamingju verður alt að
vopni!” Og það er eitt af óham-
ingju íslands að eg á að mæla fyr-
ir minni þess í dag.
pað stendur öðruvísi á með Is-
land í dag, en verið hefir á undan-
förnum íslendingadögum. Kring-
umstæðurnar eru aðrar nú, en
verið hafa um langan tíma áður,
bjartari og betri. Okkur er sagt
að ísland sé frjálst og fullvalda
ríki, og fögnuður vor yfir því er
svo mikill að við dirfumst ekki að
rengja þá sögu, þó oss að öllu
leyti sé það ekki ljóst að Island sé
nú alfrjálst og fullveðja.
Eg las í gær ritgjörð í Heims-
kringlu, sem tekin var upp úr ís-
lenzku blaði, en það blað tók eftir
öðru blaði, sem gefið er út suður
á Cuba. Upphafið á niðurlagi
þeirrar greinar hljóðar svo:
“Vér samgleðjumst íslandi,
hinni frjálsu þjóð, sem ekki þekkir
bölvun kúgunarinnar.” Vafa-
laust hefði það, sem eg segi hér í
dag, orðið alt öðru vísi, hefði eg
ekki rekið augun í þetta.
Svo ísland þekkir þá ekki
bölvun kúgunarinnar. Hvernig
lízt ykkur á hinum eldri, sem
heima hafið átt á fslandi og
hrökluðust þaðan burt fyrir
óstjórn og kúgun?
En hvað sem því líður skulum
við öll gleðja oss yfir því, að fs-
land er nú frjálst og fullvalda.
Samt dylst oss það ekki að Fjall-
konan gengur enn með hlekk um
fótinn, en sá hlekkur er orðinn
rvðbrunninn og gamall og brestur
því kannske fyr en nokkurn varir.
Með þetta fyrir augunum get eg
ekki stilt mig um að minnast á
í fáum orðum hörmungasögu ís-
lands. Hún að minsta kosti
kennir manni tvent fyrst. pað,
að íslenzka þjóðin þekkir bölvun
kúgunarinnar, og hvergi lærir
maður betur en þar að þekkja
hvað mikið var í íslenzku þjóðina
spunnið. Eg veit að þetta er ó-
geðfelt. Eg skal því flýta mér
eins mikið og eg get, aðeins minn-
ast á fáa viðburði og rétt koma við
á hæstu tindunum og stökkva svo
langar leíðir á milli.
“Snemma byrja barna mein,”
segir hið fornkveðna. ísland var
heldur ekki gamalt, þegar útlent
vald reyndi að ná haldi á því.
Haraldur hárfagri, sem fyrstur
var einvaldskonungur í Noregi
reyndi að svæla undir sig ísland,
og sendi Una son Garðars, þess
sem fann ísland, til þess að reyna
að koma því undir veldi sitt, og
lofaði honum (Una) að gera hann
að jarli yfir landinu. En íslend-
ingar flæmdu hann úr einum stað
í annan, þegar þeir komust að því
hvað til stóð, og loks var hann
drepinn.
Einvaldskonungar í Noregi voru
svo öðru hvoru að gjöra tilraun
til að festa járnkló einveldisins í
íslandi, og íslendingar urðu altaf
að standa á verði fyrir frelsi sínu.
Lakast var hvað illa þeir stóðu að
vígi. peir urðu altaf að smeygja
fram af sér kröfunum með mestu
lempni og jafnvel auðmýkt; gátu
ekki neitað blátt áfram og ein-
dregið. petta gjörði afstaða land-
anna fslands og Noregs. íslend-
ingar sóttu til Noregs hér um bil
alt, sem þeir þurftu að sækja til
annara landa. pangað sóttu þeir
meiri part verzlunar sinnar og oft
sátu stórir hópar af fslendingumj
í Noregi yfir lengri eða skemmri
tíma. par áttu þeir frændur og
vini. í einu orði að segja, tengdir
landanna voru svo nánar að ís-
lendingar voru neyddir til að koma
sér vel við konginn. Af þessu
leiddi að þeir urðu að smeygja
fram af sér kröfunum með mestu
hógværð og gæta hinnar fyllstu
stillingar. Og til að sannfærast
um að þetta sé rétt ályktað, þurfið
þið ekkert annað en fletta upp
Heimskringlu Snorra og lesa um
viðskifti ólafs Helga og íslend-
inga, þegar ólafur sendi pórarinn
Nefjólfsson með kveðju Guðs og
sína og þann böggul með “at hann
vill vera yðarr dróttinn ef þér
vilit vera hans þegnar”. Og
gleymið ekki að lesa hina hógværu
snildar ræðu spekingsins Einars
Eyjólfssonar.
En nú skal fara fljótt yfir sögu.
Ásókn þessi hélt áfram með
lengra eða skemra millibili. Byrj-
aði á landnámsöld og endaði 1262,
þegar Fjallkonan festi fót sinn í
snörunni. pað ár var sáttmáli
gjörður milli íslendinga og Hákon-
ar konungs gamla og Magnúsar
sonar hans, og upp frá því herr-
ans ári hafa íslendingar þekt
bölvun kúgunarinnar, og alt af
var fjölgað kröfunum og hert á
ófrelsisböndunum. Verzlunarkúg-
un og stjórnarfarslegt ófrelsi
hélst í hendur, og ,ofan á þetta
bættust svo drepsóttir, eldgos og
harðindi. Bölvun kúgunarinnar
lá eins og martröð yfir landinu.
Og hverjar urðu svo afleiðing-
arnar? Fólkinu fækkaði, sigling-
ar minkuðu ár frá ári, þar til þær
lögðust með öllu niður, og í einu
orði að segja andlegar og líkamleg-
ar framfarir lögðust í dá. pær
lögðust í dá, en þær dóu ekki. Og
þessi stjórnarfarslega ófreskja
varð fullþroskuð í Kópavogi 1662,
þegar Friðriki þriðja Danakon-
i ungi af guðs náð, var svarið
óskorað einveldi. pað er óhappa-
tala fyrir ísland 62. Og nú skal
eg enn stökkva langan veg og
stöðvast við árið 1783. Við það
ár og árin þar á eftir er vafalaust
bundinn sú allra átakanlegasta
raunasaga íslendinga. pað má
segja að þá hafi hörmungar ls-
lands náð hámarki sínu. Eg á
hér við Skaptárelda, eiðubruna-
harðindin, eins og eg heyrði þau
altaf kölluð í mínu ungdæmi. pað
sem þá gekk yfir ísland verður
ekki með orðum lýst. pað var eins
og hin kalda, samvizkulausa nátt-
úra hefði ráðið það með sér að-
taka höndum saman með bölvun
kúgunarinnar og kreista lífið úr
öllu, sem lifandi var á íslandi,
mönnum og skepnum. pað mátti
svo að orði kveða að alt ísland
væri ein öskuhrúga og glóandi
gjall, og ofan á þetta bættust svo
hin voðalegustu vetrarharðindi
svo menn vita naumast önnur
meiri. Og hverjar urðu svo af-
leiðingarnar? Sauðfé féll í
hundruðum þúsunda, hestar og
nautpeningur í tugum þúsunda og
fólkið féll. Jæja, það var þó bara
í einingum þúsunda. Hagarnir
voru hvítir af hordauðum kinda-
beinum, hrossabeinum og naut-
gripabeinum, og kirkjugarðarnir
ætluðu ekki að rúma hordauð lík.
pað er talið að 9,000 manns hafi
fallið, sem var meira en fimti
partur allra íslendinga, því að eins
lifðu eftir um þrjátiu og átta þús-
undir.
pað sýnist ekki eiga við að vera
að ryfja þetta upp nú, á frelsis og
fullveldis hátíð lslendinga. Eg
skal játa að það er raunalegt. En
til hvers er eg þá að því? Vegna
þess, að hvergi verður íslenzka
þjóðin eins stór eins og á tímum
neyðar og hörmunga. pað að hún
skyldi lifa þetta af og ekki strá-
falla hvert einasta mannsbarn,
það eitfc út af fyrir sig gjörir hana
stóra. Maður getur ekki annað
en dáðst að þeirri karlmensku, því
fádæma þreki og þrautsegju, sem
þar kemur fram og fleytir þjóðinni
lifandi í gegnum þetta dauðans
haf.
Hvergi sér maður betur en á
þessu tímabili, hversu óendanlega
miklum ósköpum af andlegum og
líkamlegum hæfileikum guð ak-