Lögberg - 23.12.1920, Blaðsíða 1

L.iW ^^srr/.ríííi s:lfmu
IISU.VMtU,
iumuiBs^t£
mnwmiui
.WKtlUVHr
.•XtltiM-
33. ARGANGUR
WINNIPEG, MANITOBA, FIMTUDAGINN 23. DESEMBER. 1920
NÚMER 51
“Nú breiðir sig dagur um hlíðar og hól.—
Ó, herra, sem gefur og tekur,
haf vegsemd og lof fyrir sérhverja sól,
er sumar á jörðunm vekur!”
'v ^
Þannig orti hinn nýlátni skáldjöfur liinnar
íslenzku þjóðar við útför Jóns Sigurðssonar
forseta. Og nú við fráfall hans, snillingsins
snjalla, sem um sjötíu ár hefir sungið lífs-
gleði, þor og kærleik Krists inn í sál hinn-ar
íslenzku þjóðar, finst oss að þessar sumar-
hugsanir eigi sérstaklega vel við.
Vegirnir skilja, og hann sjálfur hefir ýtt
úr vör út á hafið, sem hann var búinn í 1 jóð-
um sínum að fylgja svo mörgum á leið út á,
með dýrðlegri fullvissu um það, að við stýrið
stæði sá, er stjórnar öllu vel, og flytti þá út
vtfir brimgarðinn og hafrótið til eilífðar-
landsins, í eilífan friðarfaðm guðs, — þá er
oss ekki sorg í huga, heldur þökk; þökk þeim,
“sein gefur og tekur”, fyrir það, að hann
gaf þjóð vorri Mattliías Jochumssou, að við
fengum að hafa hann hjá okkur í áttatíu og
fimm ár, og fyrir sumarið, sem Ijann hefir
vakið með ljóðum sínum í lífi hinnar fá-
mennu og afskektu íslenzku þjóðar.
Þegar vér hugsum um Matthías Jochums-
son, þá er það skáldið sem hrífur liuga vorn
og vér dáurn, andagiftin, hugmynda-flugið og
mælskan. Alt þetta var honum lánað í rík-
ara mæli en samtíðarskáldum hans. Vér
vilduni segja ríkára mæli en nokkru öðru ísl.
skáldi, nema ef vera skyldi Hallgrímur Pét-
ursson. En það er ekki ætlan vor að gera
neinn samanburð á honum og öðrum, né held-
ur að ræða um skáldskap lians í heild sinni,
heldur langar oss til að draga fram aðal ein-
kenni lians sem s/kálds—aðal drættina eða
lífþræðina í skáldskap hans, og þá helzt með
hans eigin orðum.
II.
Trúarskáldið.
Matthías var um fram alt trúarinuar skáld.
Hann stendur við grafir ástvina og vina og
liorfir á jarðnesku leifarnar lagðar í skaut
jarðarinnar; en það hryggir hann ekki, því
ihann fylgir andanum út yfir gröf og dauða,
‘inn á land friðar og sælu, og hann er aldrei
hikandi í vissunni um endurfundi sína og
þeirra í eilífðinni. — Guðs rödd heyrir hann í
storminum, í blænum, í briminu, í allri nátt-'
úrunni, í árstíðum og tímamótum, og hann
þýðir hana með eldlegum krafti á mál Snorra
°S Egils, lianda bömum þjóðar sinnar að
lesa, eins og í nýárssálminum fallega, oss
liggnr við að segja óviðjafnanlega:
llvað boðar nýárs blessuð sól?
Hún boðar náttúrunnar jól,
hún flytur líf og líknarráð,
hún Ijómar hett af drottins náð.
Sem yuðs-son forðum gekk um kring,
Hún gengur ársins fagra hring
og leggur smyrsl á lífsins sár
og lœknar mein og þerrar tár.
Ö, sjá pú drottins björtu braut,
þú barn, sem kinðir vetrar þraut;
í sannleik hvar sem sólin skin,
er sjálfur guð að leita þín,
I
Pvi hrœðst þú ei, þótt hér sé kalt
og heimsins yndi stutt og valt
og alt þitt ráð sem hverfult hjól,
i hendi guðs er jörð og sól.
Hann heyrir stormsins Jiörpuslátt,
hann heyrir bamsins andardrátt,
hann heyrir sínum himni frá
hvert hjartaslag þitt jörðu á.
t hendi guðs er hver ein tíð,
í hendi guðs er alt vort stríð,
hið minsta happ, hið mesta fár,
hið mikla djúp, hið litla tár.
1 almáttugri liendi hans
er hagur þessa kalda lands,
vor vagga, braut, vor bygð og gröf,
þótt búvm víð hin yztu höf,
Vor sól og dagvr, herra hár,
sé heilög ásján þin í ár. .,
ó, drottinn, heyr vort hjartans mál,
i hendi þér er Uf og sál.
Hvílík andagift! Hvílíkur trúarstvrkur!
Enginn maður yrkir svona, nema hann haft
bjargfásta trú á kaHeik guðs og umhyggju
hans og vernd til handa öllu, sem lífsanda
dregur.
III.
Bjartsýni.
Mattías var skáld bjartsýninnar. Hann
boðaði aldrei bölsýnis-barlóm eða volæðis-
víl. Hann stóð sjálfur fyrir ofan Jiessi oln-
bogaskot, sem menn eru að gefa hver öðrum,
fyrir ofan undirferli, svik og lygi, uppi á
sjónarhóli skáldsins ímyndunarríka og flug-
liraða, þar sem hann sá hauður og höf liggja
við fætur sér og livergi bar á skugga. Hjá
mannfólkinu, sem er upp og ofan eins og
gengur, hjá þeim, sem ekki hafa þrótt til þess
að lvfta sér upp yfir það smáa, lága og hvers-
dagslega, sigrar það góða æfinlega. Ekkert
stríð svo erfitt, að sigurs sé ekki að vænta;
ekkert mótlæti svo þungt, að mislkunn guðs sé
ekki meiri. Enginn blettur svo svartur, að
ekki sé hægt að afmá hann. Jörðin er dá-
semdarverk skaparans. Holtin, hraunin, dal-
irnir, fossarnir, fjöllin og litlu broshýru
blómin tala máli guðs. Alt, sem lifir, gleðst
út af hinni óumræðilegu fegurð lífsins.
Skáldið sjálft stendur á háum sjónarhóli, og
eins og hann segir í kvæðinu “Ueiðsla”:
“ .... og eg horfði sem örn yfir fold
og min sál var Uk ís-tœrri, svalandi lind,
og cg sá ekki duft eða mold.
Og síðast í kvæðinu.
Eins og heilög gnðs ritning lú thduður og sœr,
alt var himnesku gull-letri skráð,
meðan dagstjarnan kvaddi svo dáse-mdar-skœr
eins og déyjandi guðs-sonar náð.
Þegar skipið Egill flytur Otto AVathne lát-
inn til hafnar, og
Harmur fer um breiðar bygðir,
bol og sorg um fjörð og dali,
Pjóðarsorp og hrygð um hérað
horna milli fósturjarðar.
Þó léttir hrygðinni og sorgarskýih greið-
ast í sundur eins og íslenzka þokan fyrir
blæ og brosi sólar, og bjartsýnin verður eftir
í huga manns áður en kvæðinu lýkur:
Mýki samt og sefi tár
saga þín, sem kcmur nárt
Yfir grát og grafar ból
gnæfir þú á móti sól!
Blessist lif og manndóms ment.
mitt i liafi vel er lent:
Andinn fiýtur yfir Hel:
Otto Wathne, farðu vel!
Þegar hafísinn er að loika höfnum á Norð-
urlandi, segir Matthías:
Hírtu kominn, landsins forni fjandif
Fyrstur varstu enn að sandi,
fyr en sigling, sól og bjargarráð.
Silfur floti sendur oss að kvelja!
Situr ei í stafniskerling Helja,
hungurdiskum hendandV yfir gráð?
En þegar hann er búinn að draga hrika- og
hrygðarmynd af þessum vogesti Islands,
endar hann kvæðið svona:
Veikur maður, hræðstu eigi, hlýddu,
hreyk þér eigi, þoldu, stríddu.
pú ert strá, en stórt er drottins vald,
Hel og fár þér finst á þinum vegi;
fávis maður, vittu, svo er eigi,
Kgltu fast i herrans klœðafald!
Lát sv>o geysa lögmál fjörs og nauða,
lífið hvorki skilur þú né hel.
Trú þú: — upp úr djúpí dauða
drottins rennur fagrahvel.
í kvæði sínu “ Aldar hvöt” sér hann margt,
sem þarf að laga og ótal erfiðleika, sem
þjóðin hans á við að stríða. En hann er ékki
að víla út af slíku. Það gera þeir lítilsigldu
og þeir, sem veika liafa trúna. á sigur þess
góða. Hjá honum er alt að batna, og með
postullegum myndugleik talar hann til þjóð-
ar sinnar:
Flýjum ekki, flýjum ekki,
flýjum ekki þetta landl
pað er að batna, böl að sjatna,
báran enn þó knýi sand !
Bölvan öll er blessun hulin;
biðum rmeðan þverrar grand.
Flýjum ekki, flýjum ekki,
flýjum ekki þetta land!
Skyldi það ekki vera fyrir bjartsýnina
framar öllu öðru, sem íslenzka þjóðin ann
Matthíasi svto heitt?
IV.
Norrcem andinn.
Þegar vér lesum kvæði Matthíasar, þá get-
ur enginn farið þess dulinn hvaða mót þau
beri á sér. Maður finnur, að liann hefir haft
“Hávamál nær höfði, Heimskringlu nær
brjósti”, eins og liann sjálfur komst að orði
um Dr. Guðbrand Vigfússon. Yrkisefnin
piörg, bragarhættirnir og máttur málsins,
sem lijá Matthíasi er voldugri en hjá nokkru
öðru íslenzku skáldi, er vér þékkjum til, minn-
ir oss ávalt á norrænan hetjuanda, norræna
sál, sem stundum er blíð og róleg eins og haf-
ið, þegar það liggur spegilfagurt og slétt við
fætur Norðurlanda fjallanna, eða þá hún
brýzt fram með þunga-nið liafsins, eða í
krafti stormsins, “sem geysar um grund.”
Hver mundi efast um hreiminn í kvæði
Mattliíasar um Jón Arason á aftökustaðnum:
Atlir orð mín heyri,
ég vil kveða’ og syngja,
grípa lands míns gigju,
gamla skapið ynýja.
Hátt í hinsta sinni
htjómi mátið goða;
yfir svik og sorgir
slæ eg morgunroða.
Langt og ríkt er Ufið,
lof sé föður hœða;
gefið hann mér hefir
hendur fullar gæða:
frœgð og gull og fljóð
með fagur-hvíta arma,
dœtur tvœr með trygð
og tignarblíða hvarma.
Gefið hann mér hefir
hrausta sonu’ og friða,
vildi ei hinn atdna
einan táta stríöa,
tand var fult af féndum,
frœkn’ra þurfti seggja,
hart mót heljar sinnum
höggva varð og teggja.
Fyrir trú og frelsi
fósturjörðin dýra,
hóf eg teik í landi,
lögum vildi stýra;
greip hinn gamta mœki,
gall þá styrjar hani,
"út á flœðar ftaustur"
ftæmdi’ eg alta Dani. —
Hverjir hrósa sigrif
hvi eru vcllir rauðir?
■V1Í eru brœður báðir
Björn og Ari dauðir '—
Nú mun gjalla grátur
góða landsins hvita;
hvast þeir dönsku hundar
hærur minar slíta!
Gefið gaum og þegið,
grátið ei né hljóðið.
Lítilsigtdu týðir,
lif mér eigi bjóðið.
Feginn skal nú falta,
fytgja minum sonum ;
þeir mér fytgdu fyrri,
fer það nærri vonum.—
llorfi eg á höggstok:
Herra lifs og dauða,
dæm nú þér til dýrðar
dropana mina rauða.
Fytgi mér til moldar
min hin fornu vígi:
fylgist þá til foldar
falstrú öll og lygi!
FAnna hrópa’ eg hefnda:
Herra, láttu spretta
upp af okkar btóði
att hið sanna’ og rétta:
trú og frelslð forna,
frægð og þrek og trygðir.
Drekkið svo minn dreyra,
dýru fósturbygðirl
Helga, Helga! pórunn!
hjartans kveðju dýrat—
Nú skal breyzkan biskup
blóðið endursklra.
Sankti Tómas sælan
sé eg hjá mér standa.—
Fram! 1 föður-hendur
fet eg tíf og anda.
|jtN0li
I^^WW.ttllllliaiW,