Lögberg - 30.06.1921, Blaðsíða 2

Bls. 2
LÖGBERG, PJMTUDA<nNN,
30. JÚNÍ, 1921.
Jíjgberg
Gefið út hvem Fimtudag af The Col-
offlbia Press, Ltd.^Cor. William Ave. &
Sherbrook Str., Winnipeg, Man.
Talsimar: K.6327;o6 N-6328
Jón J. Bíldfell, Editor
Lltanáskriit til klaðsins:
TH|E C0lUMBI/\ PRESS, Ltd., Box 3172, Winnlpeg. Harj.
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LOCBERC, Box 3172 Winnipeg, N|ftn.
The “Lögberg” is printed and published by The
Columbia Press, Limtted, in the Columbla Block,
863 to 857 Sherbrooke Street, Wlnnipeg, Manitoba.
Við veginn.
Engin þjóð getur nokkum táma náð tilætluðum
þroska nema >ví að eins, að hún sé bjartsýn og
hafi óbilandi traust á framtíðinni.
Erfiðdeiikar hinnar líðandi stundar, mega
aldrei ná því haldi á sál einstaklinga eða þjóða,
að hugsjóna takmark framtíðarinnar — lífsfull-
komnunarinnar sjálfrar, gleymist eða falli í
fymsku. — Ef alt er með feldu, styrkist hinn
sanni iþjóðarþroski við andróður og mótbyri.
Vígðu þættimir, segja þá sannast og bezt til upp-
runa síns, er mest reynir á.
Nokkuð mundi það orðum aukið, ef því væri
haldið fram, að atvinnu og iðnaðarástandið í Can-
ada færi dagbatnandi um þetta leyti, og verður
því þó ekki neitað, að í vissum skilningi sé nú
ibjartara miklu umhorfs, en verið hefir að und-
anförnu. Skuggamir, er yfir þjóðinni hvíla og af
iðnaðardeyfðinni stafa, liðast í sundur og fjúka
út í veður pg vind, er þjóðin litast um í blíðviðr-
inu og sér svo langt sem augað eygir gróður-
þrungnar lendur, með fyrirheit um björg og
blessun hverju einasta mannsbarni til 'handa.
“Bóndi er bústólpi, bú er landstólpi.” — pótt
bláþræðimir á iðnaðar og atvinnumálum þjóðar-
innar, sé helzti margir, þá er hitt þó víst, að eins
lengi og uppskeran bregst ekki, er þjóðartilver-
an trygg.
J. H. Grisdale, aðstoðar búnaðarráðgjafi Sam-
bandsstjórnarinnar, hefir fyrir skömmu farið eft-
irfylgjandi orðum um uppskemhorfurnar og er
hann maður, sem viðurkendur er fyrir að vita
hvað hann syngur, þegar um slík mál er að ræða:
“Svo fremi, að ekki komi til sögunnar því
óhagstæðari veðrátta, sem fátt bendir til, má
telja víst, að uppskeran í Canada á yfirstandandi
sumri, verði ein sú lang mesta 1 manna minnum.
í’rá hafi til hafs blasa við akrar, þrungnir af
gróðurmagni, er spá góðu um arðvænlega upp-
skem.”
Alls er í Canada um þessar mundir undir
hveiti 400,000 ekrum fleira, en í fyrra, og 2,300,-
000 fleira en til jafnaðar viðgekst á tímabilinu
1015—1919. J?au ár var þó eins og kunnugt er,
lögð einsdæma áherzla á hveitiræktina sökum
stríðsins. Hveiti var þá einnig í geypiverði og
slík framleiðsla því að sama skapi lokkandi og
arðvænleg. Víst má það nú teljast, að hveiti-
verðið verði mun lægra í ár, en meðan á stríðinu
stóð, en sem betur fer, hefir það samt sem áður
ekki dregið á nokkum minsta hátt úr áhuga
bænda á hveitiræktinni, heldur einmitt það gagn- i
stæða, eins og undanfarnar skýringar í tilliti til
aukins ekrufjölda undir rækt, gefa ljósast til
kynna.
Af hagskýrslum sambandsstjómarinnar fyr-
ir síðastliðinn maímánuð, má sjá að viðskifta-
velta þjóðarinnar hefir lækkað því nær um þriðj-
ung borið saman við viðskiftamagnið í sama
mánuði ánð sem leið. — Magn innfluttra vöru-
tegunda hefir lækkað um 40 af hundraði til móts
við veltuna á sama tímabili í fyrra, en útflutta
varan því sem næst 20 af hundraði. Innfluttar
vörur í maí hlupu upp á $68,304,986, en allar út-
fluttar vörur námu til samans á því tímabili
60,723,065 dölum. Við skiftaveltan öll, hefir því
hlaupið upp á $129,038,951.
Innflutningur á vefnaðarvöru hefir minkað
stórkostlega síðastliðinn mánuð, borið saman við
sama mánuð fyrir ári liðnu. í maímánuði 1921,
námu innfluttar vefnaðarvörur $11,374,296, til
móts við $29,033,102 á sama tímabili árið 1920.—
Sjá má það einnig af hagskýrslu stjómarinnar,
að innflutningur járns og stáls hefir á nefndu
tímabili lækkað úr $12,304,056 niður í 11,322,669.
J?á hefir og verzlun akuryrkju verkfæra þorrið
að mun; má þar sjálfsagt að mestu um kenna
hinu feyki háa verði, sem slík verkfæri standa í.
Pess vegna hafa bændur í mörgum tilfellum, sem
eðlilegt er, reynt að bjargast af með sín gömlu
akuryrkjuáhöld, jafnvel ,þótt léleg væri orðin,
heldur en kaupa ný með ránsverði.
Vemdartolla farganinu hefir lengi verið kent
um óstandið í sambandi við verzlun og verðlag
akuryrkju áhaída og það vafalaust með réttu.
Eru og nú á ferðinni innan vébanda þjóðarinnar,
pólitiskar hreyfingar, er til þess miða, að bæta úr
ójöfnuðinum, er bændur hafa orðið að þola á
Jæssu sviði.
> --------o---------
Samuel Gompers.
Haim er nú sjötíu og eins árs að aldri, þessi
nafnkunni verkamanna íeiðtogi Bandaríkjanna,
þrunginn af lífsfjöri og brennandi áhuga fyrir
velferðarmálum verkalýðsins sem og þjóðarinnar
í heild sinni.
J?að er þegar fyrir löngu viðurkent, að eng-
inn einn maður armar muni hafa lagt eins hart að
sér til þess að hefja verkalýð þjóðar sinnar í
hærra veldi og Mr. Gompers, og líka engum unn-
ist jafn mikið á. Hann hefir ekki ætíð siglt slétt-
an sjó. Stundum hafa holskeflur sundurlyndis-
ins innan hinna víðtæku verkamanna sambanda,
ibrotnað svo óþyrmilega á síðum knararins, að til
stórslysa hefir horft. Vafalaust mundu ýmsir
undir svipuðum kringumstæðum hafa látið hug-
fallast og kannske brotið skip sitt í spón. En þá
fyrst reynir fyrir alvöru á skarpskygni og þol
stýrimannsins, er stærstar verða ágjafinar og
lendingin óvissust.
Verkamanna-samböndin amerísku, þau er Mr.
Gompers veitir forstöðu, telja liklega um þessar
mundir eitthvað á sjöttu miljón meðlima. J?að
er því að sjálfsögðu ekki nema eðlilegt, þótt skift-
ar verði stundum skoðanirnar innan siíks feikna
mannsafnaðar og að sínum augum Mti hver á
silfrið. En einmitt í sambandi við ágreinings-
málin hafa foringja hæfileikar Mr. Gompers kom-
ið allra skýrast í 'ljós.
J?að er til dæmis á allra vitorði, að um þær
mundir sem Bandaríkin ákváðu að leggja út í
stríðið gegn pjóðverj um og Austurríkismönnum,
voru skoðanirnar ærið skiftar hjá verkalýðnum
um afstöðuna til ófriðarins. J?á, jafnvel fremar
en nokkru sinni endranær, sýndi Gompers hvað í
hann var spunnið. Með fádæma lipurð, jafnframt
óbilandi viljaþreki, tókst honum að verja félags-
skap þann hinn mikla frá klofningi og ef til vill
beinni tortímingu. — Gompers vissi, að hann var
á hættulegri siglingu og að skipshöfnin gat þá og
þegar verið í voða; þess vegna hafði hann alt af
björgunarbátinn við hendina. Og Gompers bein-
línis bjargaði verkamanna-samtökunum frá skip-
broti, með því að glæða þjóðemistilfinninguna og
ættjarðárástina í hjörtum verkalýðsins, — láta
alla, eða sem allra flesta, fá sameiginlegan áhuga
fyrir einu og sama máli — og ástin á Ameríku
var það, sem veradaði verkamanna sambandið frá
klofningi, meðan á stríðinu stóð.
Síðastliðinn föstudag var Samuel Gompers, í
borginni Denver, Colorado, kosinn í fertugasta
skiftið forseti verkamanna sambandsins, og það
með feikna atkvæðamagni, 25,022 gegn 12,324 at-
kvæðum, er féllu í hlut Joihn J. Lewis, forseta
hinna sameinuðu námamanna. — pegar úrslit
kosninganna urðu kunn, laust upp fagnaðarópum,
sem aldrei ætlaði að linna. En er hljóð komst á,
þakkaði Mr. Gompers stuðningsmönnum sínum
með viðkvæmum orðum og er mælt, að tár hafi
streymt niður kinnar öldungsins. — AUir aðrir
embættismenn verkamanna sambandsins voru og
endurkosnir.
Minnisvarðar.
Eftir séra R. Marteinsson.
Czecho-Slovakar.
Eftir langa og harða 'sjálfstæðis-baráttu,
er Czecho-Slovaka þjóðin nú viðurkend frjáls að
fullu. Saga hennar hefir verið raunaleg með
köflum, eins og við hefir gengist um flestar aðrar
þjóðir, en hún hefir líka átt fagra sólskinsbletti
—marga sanna menn og ættjarðarvini.
fbúatala þjóðarinnar mun vera um þessar
mundir eitthvað nálægt tíu miljónum. Helming
tölu þeirrar fylla Czechar, er heima eiga í Bo-
hemiu, en hinn helmingur íbúanna, Slovakarnir,
eru dreifðir um Moraviu í Austurríki hinu foraa
og Slovakiu, sem til skamms tíma var hluti af
Ungverjalandi.
Tungumál Czecha og Slovaka, er í raun og
veru eitt og hið sama, þótt innan vóbanda þess
finnist nokkuð mismunandi málýzkur.
J?jóð Czecho-Slovaka er næsta gömul. Snemma
i kristnuim sið tóku Slavar sig upp og fluttust
norður á bóginn frá Caspia hafinu. Sumir settust
að í Dónárdalnum, þar sem nú er Serbia, en aðrir
tóku sér bólfestu í Póllandi og Galiciu. J?á námu
og ýmsir lönd, að ráði Czechusar foringja síns,
þar sem nú liggja Slovakíufylkin. Að umrnáli er
Czecho-Slovakiu landið svipað New York ríki á
stærð. Norðvestan að ríki þessu liggur J?ýzka-
land, en Austurríki og Ungverjaland að sunnan
og austan. Landið er auðugt mjög og einkar vel
til akuryrkju fallið. J?jóðin hefir frá alda öðli
verið herská, þótt vonandi sé að fullveldis viður-
kenningÍH glæði hjá henni friðarhugsjónina.
Tveir af nafnkendustu siðbótamönnum þjóðflokks
þessa voru brendir á báli, þeir Jóihann Húss og
Jeróme frá Prague. Bóhemiumenn urðu fyrstir
til að játast undir Mótmælendatrú í Mið-Bvrópu.
Kvöldkyrð.
Svo undarlega’ er mér orðið
sem alt sé af líku gert.
Hvort hefir þú, himneski faðir!
við hjarta míns strengjum snert?
öll óró er horfin úr huga,
og hljóð er hver gömul sorg,
og dauðinn að sjá eins og draumur,
hver dagur sem friðlýst torg.
Og nóttin er mild eins og móðir
og myrkrið sem ský er dvín,
— hver ósk eins og lind sem leitar
og líður, guð! til þín.
/ S. F.
—Lögrétta.
Stærsta eyðimerkur-bclti heims-
ins liggur frá norSaustri til suS-
vesturs yfir þverar tvær stærstu
álfur heims, ,því nær frá Kyrra-
hafi til Atlanzhafs.
Skyldi nokkuð markvert finnast
á því svæði?
Einmitt á eySimerkursvæðinu
miöju, þar sem nærri aldrei fellur
regn, er eitt allra elzta menningar-
land heimsins, Egyptaland. Fyrsta
orsökin til allrrar þeirrar menning-
ar, sem það land hefir átt aö
fagna, er, eins og öllum er kunnugt,
áin Níl.
Skamt frá höfuöborginni Kaíró,
þar sem eySimörkin liggur aS vest-
urbakka árinnar, standa ferstrend-
ar, oddmyndaSar stein-byggingar,
er nefnast pyramídar.
Vér skulum staSnæmast hjá ein-
um þeirra. ViS jörS er hann 716
fet á hliS, en hæS frá jörSu er 450
til 475 fet. Dyr eru á noröurhliö,
52 fet frá jöröu. Frá þeim liggja
göng skáhalt niöur og inn í bygg-
inguna, sem er þó fremur eins og
fjall, bygt meS mannahöndum úr
steini, heldur en bygging. Göngin
enda i kletti, sem höggvinn er full
hundraö fet niSur í bjargiö, sem
pyramídinn stendur á. Frá gólfi
klefans upp í odd pýramídans eru
600 fet. Frá göngum þeim, sem
nefnd voru, Hggja önnur göng ská-
halt inn og upp, sem eqda í klefa,
er geymir lík konungsins, er þetta
mannvirki lét reisa.
Sagt er, aö konungurinn Kúfú,
sem uppi var aö minsta kosti 2500
f. Kr., hafi látiö vinna þetta stór-
virki, og grískur sagnritari segir,
aö 100,000 manns hafi unnið aö
verkinu í 20 ár. Er þetta talin sú
stórkostlegasta steinhleðsla, sem
mannshöndin hefir framkvæmt.
, Til hvers var þetta gjört?
MeS þessu var konungurinn að
reisa sjálfum sér minnisvarða.
Stórhuga og samvizkulítill lét
hann alla, sem hann náði til, lúta
sér, og þjóna, og í minnismerkinu
vildi hann einnig vera mestur eftir
dauöann.
Austur á Indlandi, nálægt borg-
inni Agra, stendur bygging ein úr
drifhvitum marmara, sem nefnd er
Taj-Mahal. Stór hvolfturn rís úr
henni miSri og minni turnar frá
hornum. Frábærlega mikiö verk
hefir verið lagt í aö skreyta hana,
en alt saman leyst af hendi meS
þeirri list, sem vakið hefir aödáun
heimsins. Sagt er, að 20,000
manna hafi unniö aö verkinu í 22
ár.
Til hvers var þetta stórhýsi
reist ?
íÞaö er að eins grafhvelfing, sem
keisarinn, S'hah Jehan, á 17. öld
reisti yfir elskaSri konu sinni lát-
inni. ÞaS er minnisvarSi, sem
hann reisti henni, sú veglegasta
grafhvelfing, sem til er í heim-
inum.
Þessir tveir minnisvaröar, pýra-
midinn og ,Taj-Mahal, sem nú hafa
veriS nefndir, eru aS sumu leyti ó-
líkir. Annar er eins og jaröfast
fjall, sem býöur eyöileggingaröfl-
um heimsins byrginn, hinn eins og
skáldskapur hins fegursta skapandi
anda. Hinn fyrri er ávöxtur af
eigingirni og hégómagirnd, reistur
í þeim ákveöna tilgangi, aS geyma
minningu mannsins, sem lét gjöra
hann; hinn af elsku til eiginkonu
og gjörður í þeim tilgangi aS geyma
minningu ástvinar, en ekki þess,
sem reisti.
Þrátt fyrir allan þennan mun,
er þó eitthvað, sem þessar bygg-
ingar eiga sameiginlegt. Þær eru
báðar minnisvarðar. Þær hafa
þáðar þaö hlutverk, að berjast móti
tortímingarafli gleymskunnar, að
minna komandi kynslóðir á það,
er stofnendurnir töldu mikilsvert.
Satt er þaS, aö minnisvarSar eru
margvíslegir: legsteinar í graf-
reitum, steinstrýtur í skemtigörS-
um, leturspjöld í kirkjum, myndir
á opúnberum stööum, bautasteinar.
minningarrit, rúnaristur, útskornir
trjábolir ('totem poles), minningar-
stofnanir, og margt fleira. Og
eins minnisvarðans enn vil eg geta.
Bjarni Thorarensen nefnir hann í
kvæöinu um Fljótshlíö, er hann
segir:
“Sat eg oft þar sér yptir
undir hliöum fríðiun
hóli á bygöur háum
haugur Gunnars þjóökunna.”
AS verpa haug yfir látinn kappa
var, meöal hinna fornu íslendinga,
talin skylda þeirra, sem næst hon-
um stóöu. Haugurinn var minn-
isvaröi.
Minnisvarðar eru til meðal allra
þjóöa, sem náö hafa nokkru reglu-
legu menningarstigi. Jafnvel þjóð-
ir, sem alls ekki teljast til menn-
ingarpjóöanna, hafa sfkiliö eftir
ýmisleg minnismerki um sína dánu.
Fyrir 5,000 árum voru ýms þessi
sem upphaflega var algjörlega rétt
hugsun. Á heilbrigSu og réttu stigi
virðist hugsunin um feöurna hafa
(verið hjá forfeðrum vorum. Vis-
an í Hávamálum:
“Standat bautasteinar
brautu nær
nema reisi niSur at niö”
bendir á, aö þaS hafi veriS siö-
freðisleg skylda, aö reisa feðrunum
minnisvaröa.
Að reisa minnisvarða, er ekki
heldur eitt af því, sem hverfur með
vaxandi menningu. Þeir eru að
veinhverju leyti meS öðrum hætti
en fyr á tíSum, og ekki kemur fram
í sambandi viS þá annað eins hóf-
leysi og stundum átti sér staö áður.
En minnisvarðar eru sí og æ reist-
ir, og óhugsanlegt er, að þeir falli
nokkurn tíma úr gildi. AS þeim
séu reistir minnisvarðar, sem það
veröskulda, því mótmælir tæpast
nokkur maður.
Þeir minnnisvarðar, sem þegar
hafa veriS athugaöir, hafa allir
veriö reistir í þeim eina tilgangi, að
vera minnisvarðar; en til er önnur
tegund minnisvaröa, sem nefna
mætti ósjálfráöa minnisvarða. Eru
þeir oft á tíöum markverðir, og
viljum vér því láta hugann dvelja
viö þá um stund.
Fyrsta hugsunin í því máli er
sú, aö í raun og veru allir einstak-
lingar og allar þjóSir aö reisa sér
minnisvarða meö því, sem þeir eöa
þær framkvæma, eöa meö þeim
myndum af sálarlífi þeirra, sem
koma fram í starfi þeirra. Og næst
því er aS athuga súma þessara
minnisvarSa, sem markveröir eru.
Ef grafiS er í sumum leirhaug-
unum austur viö Evfrat fljót, finn-
ast þar kynstur af bökuöum leir-
spjöldum meö áletrun. Ef grafiö
er i sorphauga á Grikklandi, finst
þar ef til vill standmynd af gyöju
með brotna handleggi, sem gjörð
er af svo mikilli list, aö heimurinn
tekur hana sér til fyrirmyndar í
hinu listfenga. Ef ráfaö er um á
Egyptalandi, má sjá þar súlur meö
tröllaukinni tign og musteri höggv-
in út úr bjargföstum klettunum
svo risavaxin, að heimurinn á ekk-
ert annaS eins. Ef vér værum
staddir á Englandi, stæðum vér ef
til vill andspænis rústum af göml-
um kastala. Þótt hann sé nú að
mestu leyti í rústum, má þó vel
sjá aö hann var eitt sinn rambyggi-
legur og fagur. Ef maður athug-
aSi þaS, sem bendir á fornöldina í
Rómaborg, rendum vér líklegast
auga voru til hins mikla leikhúss,
Colisseum, þar sem eitt sinn þús-
undir Rómverja skemtu sér viS að
horfa á kappana berjast.
Alt eru þetta rústir, en þær rúst-
ir eru minnisvarSar, sem menning-
in í þessum löndum hefir ósjálf-
rátt reist sér.
Minnismerkis eru samt ekki öll
Frústum. Péturskirkjan í Róm,
dómkirkjan í Köln, í Mílan, Kant-
araborg, turninn í Lundúnum,
Eiffelturninn í París, eru ekki í
rústum, en eru samt stórkostleg
minnismerki menningarinnar á
liðnum tímum.
Eimlestir bruna áfram eftir St.
Gotthard fjallgöngunum, 9 mílna
língum, og eimskip eftir Suez-
skurðinum. Fréttaþræöir tengja
saman hin fjarlægustu lönd. Manns
röddin getur í síma borist meir en
hundraö mílur, jafsvel vírlaus
skeyti berast í gegn um loftið eitt,
frá þeim, sem sendir, til þess, sem
tæki hefir til að taka á móti, þótt
hann sé í þúsund mílna fjarlægð.
Alt þetta, ásamt ótölulegum grúa
af öðrum hlutum, eru minnismerki,
sem hugvit menningarinnar hefir
ósjálfrátt reist.
Því miSur eru sumir MinnisvarS-
amir nokkuS með öðrum hætti.
MeS hina glæsilegustu menningar-
dýrS umhverfis, var ótamið ’villu-
dýrseðliS enn þá til. Svo kom þá
líka aS því, að Fenrisúlfur grimd-
arinnar óð fram á vigvöllinn og
læsti klóm sínum í ÓSinn snildar og
listar. Minnismerki þess eru
heimsins stórkostlegustu hryöju-
verk. Auöar gryfjur, þar sem
áöur voru rambyggilegir kastalar,
grjóthrúgur, þar sem áSur voru hin
fgeurstu listasöfn; ömurlegt brot
af veggjum, þar sem áöur voru
hinar dýrðlegustu dómkirkjur, eru
minnisvarSar djöfulæðisiss, sem
heiðin menning i kristnum löndum
ekki gat ráöið viö eða ekki vildi
viS ráSa.
viö ráöa.
Annan flokk ósjálfráSra minnis-
varöa menningarinnar má nefna,
en það eru bókmentirnar. Þær eru
búningurinn, sem hugsanir og til-
finningar mannanna hafa skapaS
sér. AS visu hefir ekki alt veriö
fært i letur, af þvi, sem hreyft hef-
ir sér í sálarlí fi manna, en ]>eir,
sem átt hafa þátt i þeim, hljóta aS
teljast til hinna gáfuðustu og göf-
ugusu, Jærðustu qg 'listfengustu
meöal manna. Þótt þar séu líka
margar ósamkynja raddir, hljóta
allir að viðurkenna, aS í bókment-
unum höfum vér þaS hæsta og það
dýpsta, sem þjóöirnar hafa hugsaö.
Eins og sólin sendir geisla sína
um lög og láö til aö vekja úr dvala
SKYLDA YÐAR AÐ SPARA
MaSurinn meö Sparisjóðinn í bankanum, þarf
ekki aS kvíSa framtíöinni.
Sparsemi, sem bygð er á viljafestu, er ein af
•beztu venjum sem hægt er að æfa.
Sparisjóðsdeild við hvert útibú
THE ROYAL BANK
_______________OF OANADA
Borjtaður höfuðstóll 0g viðlagasj.. $40,000,000
Allar eignir..........$544,000,000
merki til, og á öllum öldunum, sem _
liSnar eru síöan, hafa þau veriö þag( sem lifnað getur, og ávöxtur
gjorS En hvort sem mmnismerk-1 inn af því verður ax til nytsemd
ar og ros til fegurSar, ems sendir
GuS anda fegurðar, anda listar,
anda djúpra hugsana, anda vak-
andi eftirtektar niður í sálir, sem
veita sannleikanunj og snildinni
móttöku. Þessir menn, sem geta
látiS hinn himinborna anda þekk-
jngar og dýrSar srterta sig, rann-
saka alt hátt og lágt, til aö fræSa
menn eSa knýja strengi hörpunn-
ar, til aö veita mönnunum unaö og
hrífa tilfinningar þeirra. Ávöxt-
urinn af þessu er söguljóö Hóm-
ers, leikrit Shakespeares, Edda Is-
lendinga, heimspeki Platós, fagur-
fræSi Ruskins, ljóS Jónasar Hall-
grimssonar.
Hver getur annaö en dást aö
þeim minnisvörSum, sem Grikkir,
ítalir, Þjóðverjar, Englendingar,
NorSmenn, Islendingar og margar
aSrar þjóSir hafa reist sér með bók-
mentum sínumr
Tungumál sérhverrar menning-
arþjóSar er enn fremur minnis-
varSi þess anda, sem í brjósti henn-
ar hefir lifaS. Þegar vel er athug-
aö, kemur þaS i ljós, að tungan er
meira en að eins tákn, sem mönn-
um hefir komiS saman um aö nota,
til þess þeir geti skiliö hver annan.
ViS þaS að klæSa hugsanir, tilfinn-
ingar og vilja í búning, koma í ljós
feikn af þeim andans einkennum,
sem sá hefir til aö bera, er þetta
reynir. I þessu efni, eins og öll-
um öörum, lofar verkiö meistar-
ann. Aldrei eru hugntyndir neinna
tveggja manna nákvæmlega hinar
sömu, og ekki heldur veröa þá tákn
hugsananna hjá neinum tveimur
mönnum algjörlega hin sömu.
Jafnvel þó tveir menn séu á sama
máli í einhverju, segja þeir þó
ekki frá skoðunum sínum á sama
hátt. Hver maður, sem uppgötvar
nýja hugsun, hlýtur að leggja tákn
til málsins, eöa þá nota gömlu
táknin á einhvern nýjan hátt. Hver
auðugur andans maður, sem tákn-
ar sig í ritverkum, og sumir
þeirra, sem aldrei rituSu einn staf,
hafa lagt eitthvað til málsins.' Af
þessu leiöir þaö, aö þeim mun gáf-
aðri, listfengari eöa andlega auð-
ugri sem einhver þjóð er, þeim
mun fegurra veröur mál hennar.
Af þessu verður lika auðsætt, að
landslagiö í heimahögum þjóöar-
innar, lífskjörin, sem hún hefir
haft viS aS búa, eldraunirnar, sem
hún hefir þolaS, sigrarnir, sem hún
hefir unnið, alt þetta, sem í veru-
legum skilningi hefir snert sálar-
líf hennar, sem hún hefir þar af
leiðandi reynt að tákna, hefir haft
áhrif á tunguna. Ótölulegur fjöldi
manna hefir því lagt til tungunnar
og hún geymir aö einhverju leyti
ávöxtinn af anda þeirra og sér-
kenni lundatfars þeirra. OrSin
eru því meira en aö eins dauS tákn.
Þau eru nærri því lifandi persónur,
sum þeirra meö allmikla sögu á
bak viö sig. Þau hafa þroskast og
breyzt eins og mennirnir; þau bera
oft vott um uppruna sinn og þá
lífsreynslu, sem þau hafa gengiS í
gegnum. Engum, sem athugar,
getur því dulist, að ein agferðin til
)>ess aö læra aS þekkja þjóð, er sú,
aö kunna vel tungu hennar. OrS
Matthíasar Jochumssonar til Vest-
ur-íslendinga, eiga hér heima:
“HvaS er tungan? Ætli enginn
orSin tóm séu lífsins forði;
hún er list, sem logar af hreysti;
lifandi sál í greyptu stáli;
andans form í mjúkum myndum,
minnis-saga farinna daga;
flaumar lífs í farveg komnir
fleygrar aldar er stryki halda.
Tungan geymir i tímans straumi
trú og vonir landsins sona,
dauöastunur og dýpstu raunir
darraðar-ljóð frá elztu þjóöum,
heiftar-eim og ástar-bríma,
örlagahljóm og refsidóma;
land og stund í lifandi myndum,
ljóöi vígö hún geymir í sjóöi.”
iö hefir kostaö margar miljónir eöa
eitt dagsverk, hefir tilgangurinn
ávalt veriS sá sami, aö varðveita
minningu þeirra, sem hníga í val-
inn.
AS það væri skylda, aS geyma
minningar feöranna, varð svo sterk
sannfæring kínversku þjóðarinnar,
aö hún tók aS veita þeim tilbeiðslu.
Þetta er aS sjálfsögöu oflangt
gengiS, en þaö er ávöxtur af því,
I alla staði er þaö eðlilegt aS sá,
sem elskar þjóö, elski einnig tungu
hennar, því hann finnur svo mikið
af þjóöinni í tungunni.
“Ó, þú Isalands þjóð,
Guðs Israel noröur í höfum,
tignarlegt tungumál átt,
en talaö og’skiliö af fáum”,
segir Valdimar Briem í hinu frá-
bærlega fagra kvæði sínu “Hvíta-
sunnumorgun.” En þótt vér séum
fámennir, er samt eitthvaS af
hjártastrengjunum bundiö viö
tunguna. MeS Jónasi Hallgríms-
syni tölum vér um “Ástkæra, yl-
hýra máliS” og meS Einari Bene-
diktssyni segjum vér:
“Eg elska þig, málið undurfríða
og undrandi krýp aS lindum þínum,
eg hlýöi á óminn bitra bliða,
brimhljóö af sálaröldum mínum.”
HvaS sem íslenzkri tungu líöur,
hvort sem hún er fullkomin eSa ó-
fullkomin, er hún bergmál sögu ís--
lendinga, ávöxtur af þeim anda,
sem þeir hafa hlotið, hlekkurinn,
sem hefir tengt þá hvern við annan
og þá alla við GuS, einn minnis-
varöinn, sem þeir, meö lífi sínu og
menningu, hafa ósjálfrátt reist sér.
Ef öll sönn list er frá GuSi, því
“öll góð og fullkomin gjöf er ofan
aö og kemur niður frá föSur ljós-
anna,” gefur aS skilja, aö sú Iist
er æöst allra mannlegra lista, sem
kemst næst hinu eilífa föSurhjarta,
sem bezt skilur hiö eilífa tungu-
mál, sem næst kemst því að taka
orðin af vörum hins almáttuga, sem
er mest innblásin af Guöi.
Hvar er þann innblástur aö fina?
I heilögu oröi Guös. Þar tala menn
knúðir af hinum heilaga anda
,GuSs. Þar hefir andi GuSs feng-
iö búning fyrir hin eilífu sann-
indi, og einmitt þau sannindi, sem
mestu varSa fyrir eilífa heill allra
manna. “GuSs hjarta heyrist þar
slá”. GuS sjálfur er þar, skýstólpi
,sem leiSbeinir hinum jarðneska
vegfaranda um sólríka daga, en
bjartur stólpi um dimmar nætur
sorgar og syndar. En af öllum
hinum dýrðlegu myndum hins
blessaöa, eilífa fööur, er ekkert
þar, sem jafnast á viS Jesúm
Krist, oröiö frá eilífö, lambiS
GuSs, sem bar syndir heimsins,
frelsara mannanna, friöarhöfS-
ingjann.
I djúpri lotningu er þaS sagt,
þótt mannlegt orðatiltæki sé notaö,
meö öllu þessu hefir Guð reist sér
minnisvaröa í mannlegri sál.
Þegar vér snúum oss aftur að
hugsuninni um minnisvarða í hin-
um vanalega skilningi, verSur oss
aö spyrja: hvaöa mönnum á aö
reisa minnisvaröa? SvariS liggur
undur beint við: Þeim mönnum,
sem þegar hafa reist sér ósjálfráða
minnisvaröa. Sumir hafa það
gjört að eins í sálum þeirra nán-
ustu; sumir með heilli þjóð. Eftir
því fer, hverjir eiga aö reisa minn-
isvarðana. Eðlilegt er, að þeir reisi
minnisvarðann lí ihverju einstöku
tilfelli, ;sem notiö hafa kærleiks-
starfs þess, sem á aö minnast.
Fjölda iVestur-íslendinga hafa
nú þegar verið reistir minnisvarð-
»ar, í flestum tilfellum aS eins af
nánustu ættingjum, örfáum að eins
af stærri hópum manna, og ekki
hafa allir þeir fengið minnisvaröa
yfir sig, að sér látnum, sem þjón-
uöu vel almenningl, sem áttu minn-
ismerki skiliö; en ekki býst eg viS
aö neinir mótmæli, þegar eg nefni
einn mann, sem á þaö sérstaklega
skiliS af Vestur-Islendingum, að
þonum væri reistur innisvaröi, en
þaö er séra Jón heitinn Bjarnason.
Hvers vegna nefni eg hann?
Hann haföi höfuS og herSar yf-
i sína vestur-ísl. samtíð. Hann
var brautryöjandi í kirkju og þjóö-
erni á allra fyrstu tíðinni, hann yf-
irgaf þægileg lífskjör til þess aS
fórna lífi sínu fyrir landa sína í
hinni sárustu fátækt, sem vestur-
íslenzkur frumbýlingsskapur hefir
af aö segja, og hann var faSir og
forseti kirkjufélags vors. ÆtíS
var hann búinn til sóknar og varn-
ar, þegar kristindómur éða íslenzkt
þjóöerni áttu í hlut. Hver var ein-
lægari eða drenglyndari í hó-pi vor-
um en hann? Hver var oss meiri
stoö en hann? Að spyrja, er í
þessu tilfelli að svara. Þar, sem
hann leiddi, sýndist oss fært að
fylgja. I blóma lífsins kom hann
vestur um haf, hér sleit hann út
Jcröftum sínum og hér bar hann
beinin. I 40 ár var hann fyrirmynd
Vestur-íslendinga í því, sem laut aö
mentun og kirkju.
Er þá nokkur efi á því að Vest-
ur-íslendingar, sérstaklega kirkj-
unnar menn, ættu að reisa honum
minnisvarða?
En hvernig ætti sá minnisvarði
aö vera?'
Fallegur steinn stendur á gröf
hans, sem nánustu ættingjar hafa
reist. ÞaS er ‘þeirra verk, en ekki
almennings.
TalaS hefir veriö um minnisvaröa
úr steini, sem almenningur reisti.
Má vel vera, aö þaö verði einhvem
tíma gjört, en þaS er öðru vísi
minnisvarði, sem mér finst meiri
nauðsyn á.
vBeztir eru minnisvarðar yfir
hina dánu, sem miklir voru og í
raun og veru yfir alla, ef þeir
snerta sem mest beztu strengi lífs-
ins um lengstan tíma. Slíkir minn-
isvaröar eru stofnanir, sém græða
sár manna eöa mannfélaga eöa
glæöa hiö göfugasta líf í ungum
sálum eöa eldri.
Ef um slikan minnisvarða er aö
ræða yfir séra Jóni, viröist sjálf-
sagt aö það sé stofnun, sem leggur
rækt við það andlegt líf, sem hon-
um var hjartfólgnast. Alla sína
tíð hér vestra var það einkum
tvent, sem hann baröist fyrir: sann-
ur, lifandi kristindómur og rækt-
arsemi viö annað göfugt í íslenzk-
um feðraarfi.
Árið 1887 var kirkjuþing haldiö
í Winnipeg. Á því þingi voru séra
Jóni veittir $100 sem þóknun fyrir
ritstjórastarf hans við Sameining-
una undanfariö ár. Þegar í stað
gjöröi hann yfirlýsingu um þaö, að
hann gæfi þá $100 til þess að byrja
skólasjóö. Var þessi upphæö þeg-
in meS þökkum, og úr því var farið