Lögberg - 14.08.1924, Qupperneq 5

LÖLrðERG, FEMT CJDAGINN 14. AGtrST. 1924.
«
II.
Hver er þá afstaSa Vestur-ís-
lendinga til íslands? Sú, fyrst og
fremst, aÖ þaðan eru þeir komnir,
þangað teygja sig rætur ætternis
þeirra og eðlis. Og hvers konar
fólk var það, sem valdist til vestur-
fararinnar ? Undan því hefir ver-
ið kvartað hér vestra, að einstakir
menn heima hafa látið i veðri vaka,
að það hafi verið smælingjarnir, —
snauðasti og ómannaðasti hluti
þjóðarinnar, sem vestur hvarf.
Auk þess, sem slík ummæli eru ó-
vingjarnleg, eru þau vafalaust á-
stæðulaus. Svo mjög finst mönn-
um, sem vestur koma, til um lík-
amlegt og andlegt atgjörvi alls
lx>rra fólks 'hér, að annað hvort á-
lykta þeir sem svo, að fólk þetta
hafi upphaflega verið býsna vel af
Guði gert, eða þá, að Vesturheim-
ur ali betur upp iböm sín en ísland!
Eg held mig að hinu fyrra. Þótt
nokkrar gyllingar hafi verið hafð-
ar í frammi til þessí að ýta undir
fólk til vesturfararinnar, þurfti þá
á sína vísu sjálfstæði og dugnað
til þess að taka sig upp, Qg þegar
á það er ltið, að nýja landnámið
var í fyrstu geysilegum örðugleik-
um háð, og eins á hitt, að sárfáar
sögur fara af þvi, að menn hafi
kiknað undir byrðunum, þá er
sanngjarnt að gera sér all-háar
hugmyndir um manndóm þessa
fólks. Þegar alls er gáð, sverja
þeir sig býsna glögt í ættina til
þeirra, sem eitt sinn kvöddu ætt-
land sitt, Noreg, vegna óánægju
með lífskjör sín og gjörðust frum-
úyggjar íslands.
Þvi hefir stundum verið á lofti
haldið, að forfeður íslendinga hafi
yfirgefið ættland sitt í hollustu við
háleita hugsjón, frelsishugsjónina;
það sem hafi hins vegar dregið
niðja þeirra vestur um haf, hafi
verið hóglífis- og matarhugsjónir!
Já, matarhugsjónir eru ekki æfin-
lega lítilsvirðandi. í augum dreng-
lundaðs heimilisföður, sem á hungr-
aða og klæðlitla fjölskyldu, hlýtur
skyldan að afla matar og klæða, að
vera allheilög. Og sú frelsis-hug-
sjón, sem kallar á menn undan oki
örbyrgðarinnar, er ekki fjarskyld
þeim hvötum, sem rísa gegn yfir-
gangi og ofbeldi. Það vill löngum
fara svo, að fé er vegur til valda,
en örbirgðin gerir fólk að þrælum
manna og örlaga. Og þótt hitt sé
jafnsatt, að auðurinn tekur menn
engu síður þrælataki en fátæktin,
þá eru þeir þó ekki eins hræddir
við það. Nú er því sízt að neita,
að um það leyti, sem vesturferðir
voru i stærstum stil, var Island
fjölmörgum bömum sínum fátækt
land, reglulega hörð fóstra, — svo
hörð, að stór hópur þeirra, sem
sögðu sig úr því fóstri, getur með
engu móti tekið undir orðin al-
kunnu:
“Það agar oss strangt við sín
ísiköldu jel,
“en ásamt til blíðu, það meinar
alt vel.”
Fyrir bragðið eru einstöku menn,
og það ekki svo fáir, óþreytandi við
þær yfirlýsingar, að Island sé
versta landið undir sólunni, að þeir
hati ísland, og alt, sem því komi
við.
En þótt efalaust megi fullyrða,
að þið, landarnir, séuð undantekn-
ingarlítið sárfegnir að vera komnir
að heiman—bet your life!—, þá er
ykkur þó mörgum býsna hlýtt til
gamla landsins. Ekki voru allir
reiðir við það, er þeir kvöddu.
Sumir ætluðu sér jafnvel að koma
aftur, já, við fyrsta tækifæri, —
sækja bara “gullna skinnið” og
koma svo aftur. Og þegar hingað
var komið, gerði fjarlægðin fjöllin
blárri, og smám saman dró timinn
mjúka blæju glyemskunnar yfir
örðugleikana og sársaukann, sem
eitt sinn var flúð frá. Góður er
líka hver genginn, og enginn veit
hvað átt hefir fyr en mist hefir.
Ög svo reyndist þá Amerika ekki
öllum svo gjörsamlega gallalaus,
undir eins, að einskis gæti verið að
sakna, jafnvel frá Islandi. Ýmis-
legt af þessu tagi hefir stuðlað að
velvild allmargra Vestur-íslend-
inga til íslands og þess, sem ís-
lenzkt er. Að visu er sú velvild
heldur grunn hjá sumum, eingöngu
eigingjörn, þannig tilkomin, að
hlutaðeigendum finst fullnærri
sjálfmn scr höggið, að fyrirlíta
það land og það þjóðerni, sem
hefir klakið J>eim sjálfum út. Fyr-
ir öðrum er velvildin fremur ósjálf-
ráð en beint hugsuð, þ.e., á rót sína
að rekja til uþplags, sem er yfirleitt
þakklátt og ræktarsamt. Eoks eru
þeir, sem tigna gamla landið í hug
og hjarta, í vilja og verki. En—
“þvi er nú ver, sem betur fer” að
þeir eru teljandi, þótt ekki séu þeir
svo sárafáir. Af hugsjónalegum
ástæðum álita þeir það eitt merki-
legasta og blessaðasta landið undir
sólunni. Af því að þeir vilja feg-
úrstu hugsjónum mannlífsins vel,
finst þeim að þeir verði að vilja is-
lenzku þjóðerni vel. Það getur
verið, að þeim skjátlist þar ægilega,
en þeir geta ekki að því gert.
Millum aðal andstæðnanna, sem
koma fram í afstöðu Vestur-íslend-
inga til ættlands sins, eiga sér stað
blæbrigði hugsunar og hjartalags,
alt frá hirðuleysi kalans og fyrir-
litningarinnar til inngróinnar vel-
vildar og lotningar. 1 þessu sam-
bandi mætti benda á það, að eins
og vesturförin hefir vafalaust gjört
yfirgnse|fandi meirihlutann óþjóð-
ræknari og hirðulausari um íslenzk
efni, svo hefir hún hins vegar
vakið ekki allfáa til ákveðinnar
hollustu og viðurkenningar á þjóð-
erni sínu, en áður gjörði vart við
sig hjá þeim.
En ekki er eg viss um, kæru til-
heyrendur, að eg sé íbúinn að mynda
mér neina trausta skoðun á því,
hvort það er rjóminn eða undan-
rennan í vestur-íslenzka þjóðern-
istroginu, sem mesta trygð festir
við þjóðerni sitt og átthaga. Um
það skuluð þér sjálf dæma hvort í
hóp þjóðernisvinanna veljist yfir-
leitt heimskari, eigingjarnari og
duglausari hlutinn. Vel má vera
að þeir, sem íslenzkir eru í anda,
hafi reynst ögn lakari borgarar
þessa lands, en hinir, sem flýttu sér
að brjóta allar brýr að 'baki sér.
En ekki væri það ófróðlegt, bæði
fyrir mig og yður, að afla sér þekk-
ingar í þessu efni, og það sem
fyrst.
Til allrar blessunar er afstaða
Vestur-Islendinga til íslands ekki
sá mælikvarði, sem beinast liggur
við að meta þá á. — Sök sér væri,
að gjöra afstöðu þeirra hvers til
annars að slíkum mælikvarða.
III.
Um samlíf Islendinga vestan hafs
hafa ýmsir ýmislegt að segja. Sagt
er, að það samlíf hafi upphaflega
verið aðdáanlega auðugt af góðvild
og hverskonar mannúð, — að þar
hafi ráðið íslenzk gestrisni og ætt-
rækni í sínum göfugustu myndum.
Jafnsatt mun hitt, að bróðurlegasti
blærinn hafi sumstaðar horfið
býsna snemma af viðskiftum
blessaðra landanna. Og engum
dylst, að á yfirstandandi tíð er inn-
byrðis afstaða Vestur-Islendinga í
meira lagi bágborin. Svo er kal-
inn og kergjan mögnuð, að í sum-
um bygðum er það rétt með skömm
að menn geti unnið saman stórill-
indalítið við Islendingadagshald, og
það þótt þeir séu af báðum flokk-
um allgóðir “Islendingar”. — Ým-
islega gera menn sér grein fyrir
orsökununt að þessu 'böli. Sumir
taka hátíðlega til máls eitthvað á
þessa leið: “Góðurinn minn, þessi
ósköp liggja alment í eðli íslend-
insins; hann er kappsfullur og
metnaðargjarn, öfundssjúkur og
hefnigjarn; gatgangi hann sína
eigin skó, er hann ekki í rónni fyr
en hann hefir troðið skóinn niður
af nágranna sínum!!” Ljóti vitn-
isburðurinn! Skyldi hann hafa
rök við að styðjast? Islendingur-
inn þá eftir alt saman hundheiðið
ómenni? Já, — þegar sá gallinn
er á honum, — þegar örlögin snara
hinu snjalla og róttæka eðli hans
til verri vegar! Úr höndum ment-
aðra og glæsilegra, en hégómlyndra
manna, glataðist eitt sinn sjálf-
stæði íslands. Er þá rangsnúinn
og heiðinglegur metnaður Sturlung-
anna enn þá að verki meðal íslend-
inga austæn hafs og vestan? Efa-
laust fer dómur alls þorra alþýðu
í þá átt. Þráfaldiega hefi eg orðið
þess áskynja, að fólk álítur, að or-
sökin til félagslegu meinsemdanna
hér vestra sé eingöngu persónuleg-
ur metnaður leiðtoganna, — að
enginn verulegur skoðana- ué hug-
sjónamunur eigi sér stað, •— að
óheilbrigðar flokksæsingar og rit-
stælur séu búnar að gera samlíf
Vestur-íslendinga að þeirri “sökkv-
andi Blótbjörk”, sem ekki verði
framar bjargað. JSbr. þjóðsögunni
um bæinn Björk,” sem annaðhvort
vesturísl. blaðið flutti í veturj. —
“Káinnn” kveður:
“Þetta er ekki þjóðrækni
og þaðan af síður guðrækni,
heldur íslenzk heyptrækni
og helvítis 'bölvuð langrækni.”
Það er jafnt um efni sem orðfæri
ljóðs þessa að segja, að það hefir
hrifið marga að hjartarótum.
En—, svo víða sem þessi hugsun-
arháttur virðist fara um bygðir
vorar hér vestra, þá er þó sann-
leiksgildi hans ærið vafasamt. Senni
legt er, að hann eigi að miklu leyti
rót sína að rekja til þeirrar ógæfu,
að menn hirða ekki um að gera sér
fyllilega grein fyrir kjarna ágrein-
ingsmálanna, og fjölyrða svo um,
að hann sé enginn til! — Frá vissu
sjónarmiði séð, eru umbrotin hér
vestra einmitt þroskavottur. Ýms
mál, sem heima á íslandi hafa um
langan aldur legið í dvala hins frið-
sælasta hlutleysis, hafa vestanhafs
knúð margan landann til afskifta
og athafna. Bæði þjóðernislegu og
kirkjulegu vandamálin hafa mjög
stuðlað að viðleitni manna til sjálf-
stæðis í skoðunum. Það er þess
vegna t. d. ekki bara spaug, að
Vestur-íslendingar séu “guðfræð-
ingar góðir”. Kringumstæður
þeirra hafa gefið þeim almennara
tilefni til trúmálahugleiðinga, en
þjóðkirkjan íslenzka gerir. Og
því er nú sem er. — Gætum þess
enn fremur, að á landnámsárum
íslendinga vestan hafs hefir mann-
kynið rumskað alvarlegar en nokk-
uru sinni áður til þeirrar meðvit-
undar, að meðlimir þess séu stórum
ósammála um mannlífsfyrirkomu-
Iagið, eins og það hefir smámsam-
an mótast undir áhrifum ríkisvalds
og kirkjuvalds. Á þessum síðustu
50 árum eru mennirnir að skiftast
í tvær megin fylkingar, og sú skift-
ing fer ekki eftir þjóðerni, heldur
eftir lífskjörum, lífsskoðun og
lífsverðmætum. Er ekki ástæða til
að ætla, að Islendingar, hér í álfu,
séu rétt eins veðurglöggir á þessi
efni eins og aðrar þjóðir, — að þeir
finni hvað í loftinu liggur, og séu
teknir að slæðast með í þann hóp-
inn, sem lífskjör hvers eins og lífs-
verðmæti benda honum? Það er
“sundrungin mikla’ý sem öllu öðru
fremur liggur til grundvallar fyrir
skiftingu og skærum Vestur-Is-
lendinga. Hvort sú skifting stefni
aðallega í æskilega átt, skal verða
ódæmt af mér að þessu sinni. Þér
vitið, landar góðir, að eg er minni-
hlutamaður á meðal yðar. Hætt
er því við, að minn dómur yrði of
fáum að skapi á svo hátíðlegri
stundu sem þessari.-------
Sagt er, að löndum vorum falli
einkar vel, að hittast á förnum
vegi, hvernig sem þeir kunna að
vera gerðir, og hvaða flokki sem
þeir fylgja. Eg hefi jafnvel
reynslu fyrir því sjálfur. Deilu-
málin koma þá ekki til greina.
Gestrisni, ættrækni og fögnuður
hjartans ríkja þá fyrir öllu öðru.
Þrátt fyrir alt hafa Islendingar ríka
tilfinningu fyrir þjóðbræðrum sín-
um, og eru, út í frá, allajafna fús-
ir til þess að láta hver annan njóta
þjóðernis síns. Þeir eru eins og
stórlynd og orðljót fjölskylda, sem
bak við svarraháttin býr yfir furðu
ræktarsömu eðli. tEn bara að það
fari ekki óvart fyrir þeim eins og
forðum fyrir Grafarbræðrum, sem
voru hér um bil samtímamenn Ól-
afs heitins í Bygg-garði og fyrstu
íslenzku landnemanna hér í álfu.
Grafarbræður voru hversdagslega
mjög gæfir og góðlyndir menn, vel
greindir, en dulir í lund og oft kyn-
legir í háttum. Réru þeir jafuan
tveir saman á sjó, voru tröllauknir
að busðum, og aflamenn hinir
beztu. Einn dag vildi nokkuð nýtt
til: Á milli þeirra ris ágreiningur
um lendingarstaðinn. Vildi sá, er
sat að austanverðu, lenda vestau-
vert við Grafarnesi, hinn hinu meg-
in. Vildi hvorugur lina róðurinn,
En báðir lögðust sem fastast á ár-
arnar; hafði hvorugur betur, en
bátinn keyrði af heljarkrafti upp í
stórgrýtis urð fyrir miðju nesinu,
og lauk þar við sína síðustu sæför.
Þótti þar mega sjá dæmi upp á
heimskulegan metning greindra
manna. — Það kann að vera, að
slíkur metingur stuðli að því, að
stranda þjóðernisfleyi voru hér
vestra. En, að honum sé einum
um að kenna, er grunnfærnislega
ályktað. Tákn timanna benda á
aðrar alvarlegri og heiðarlegri or-
sakir.
IV.
Mælikvarðinn, sem einkum ber
að meta Vestur-íslendinga á, er
hvorki afstaðan til íslands né inn-
byrðis-afstaðan, heldur — afstað-
an til Vesturheims. Hver er sú af-
staða? Hvernig hafa Islendingar
kynt sig gagnvart þessu nýja fóst-
urlandi, sem þeir eru allflestir á-
nægðir með og ætla að gera það að
föður- og móður- og ættlandi niðja
sinna ? Svarið er þetta: Á þess-
um 50 landnámsárum, hafa hinar
fáu þúsundir, vakið á sér eftirtekt
og það lofsorð, sem víða fer.
Heimskulegum og fáfræðilegum
ummælum um ísland og Islend-
inga hér í álfu, fer sífækkandi, þótt
en eimi eftir af þeim. I ritgerð-
um hérlendra manna, í ræðum
sjálfra þingmannanna, en einkum
um þó í munnmælum þeirra, er
veita mentastofnununum forstöðu,
er íslendingum haldið fram sem
furðulega fjölhæfum og framúr-
skarandi þjóðflokki. Meira að
segja kynokar maður sér við að
hafa sum lofsamlegustu ummælin
eftir, af ótta við að verða brugðið
um raup og þjóðernisgorgeir. —
Það eru Vestur-íslendingar, sem
hafa áunnið íslenzku þjóðinni slík-
an orðstír. — Ef til vill er vitnis-
burðurinn um Vestur-íslendinga
hvergi eftirtektarverðari en í hinu
alþekta fræðiriti “Book of Know-
ledge”. Þar er beint tekið fram,
að íslendingar séu beztu borgarar
Canada. Dómur sá er bygður á
sjálfum hagskýrslum landsins.
Jafnt bamaskólar sem æðri menta-
stofnanir bera því vitni. Viðburð-
ur hefir það þótt, hafi íslendingar
komist undir manna hendur. Og
hin efnalega afkoma þeirra er yfir-
leitt í góðu meðallagi. Á mæli-
kvarða hérlendrar borgarastöðu, —
þann mælikvarða, sem bezt á við,—
lmfa landarnir staðið sig framúr-
skarandi vel, kynt sig sem hæfa
menn og góða. Hið litla þjóðar-
brot hefir á þessum erfiðu land-
námsdögum eignast ýmsa land-
fræga og heimsfræga menn. Þann-
ig mætti margt upp telja Vestur-
Islendingum til verðugs hróss. En
einkum skal þó á eitt bent. Það
kemst ekki inn í hagskýrslurnar, á
því ber mest í hversdagslegu sam-
lífi fólks og viðskiftum. Ein er sú
dygð, sem íslendingurinn hefir
fengið orð á sig fyrir—fögur fé-
lagsleg dygð. Sú dygð er trúmenska
—trúmenska x verkum, samfara
dugnaði, og trúmenska í orðum
eða orðheldni. — Sagt er mér t. d.
að snemma hafi hesta- og gripa-
kuapmönnum lærst að gera undan-
tekningar frá venjulegum varúðar-
reglum, þegar íslendingar áttu í
hlut. Fegursta hrósið, sem eg hefi
sé, um íslenzkt þjóðerni, stóð í
“Free Press” í fyrra, í grein um
landana, sem lentu i lífsháskanum
úti á vatni. Þeir höfðu hest með-
ferðis; báðir hefðu líklega getað
bjargað sér strax, hefði sá, er seinni
varð til, ekki verið að hugsa um
hestinn. “But the pony was bor-
rowed, and the man was an Ice-
lander.” Þetta er yndislegt hrós-
yrði, svo stutt og látlaust sem það
er—enn þá fegurra, en ummælin í
“Þekkingarbókinni.” — Engir hafa
eins útbreitt þekkinguna á íslandi
og Islendingum, eins og Vestur -
íslendingar! Island er í stórri
þakkarskuld við þá, fyrir þá þekk-
ingarútbreiðslu, svo góðrar tegund-
ar sem hún hefir verið. Island
hefir mist alt að þriðjungi barna
sinna vestur um haf. En nokkur
sona- og dætra-gjöld hefir hún
fengið í þeirri viðurkenningu, sem
íslendingar hér vestra hafa áunnið
sér. Þótt þjóðemisfleyið þeirra
sykki nú í saltan mar innan litils
tíma, þá verður þeim ekki vamað
þakkar fyrir það verk, sem þeir
þegar hafa unnið fyrir íslenzkt
þjóðemi.
V.
Ekki vil eg svo við þetta mál
skiljast, að eg láti hugann ekki
hvarfla til þessarar spurningar: Á
hvaða undirstöðum hvílir nú alt
gengi og öll hin lofsamlega viður-
kenning íslendinga hér i álfu? Á
engu öðru í veröldinni, en þjóðerni
þeirra! Hafi þeir unnið fyrir ís-
lenzkt þjóðerni, þá hefir, um leið,
islenzkt þjóðerni engu síður uunið
fyrir þá. Þegar landnemarnir koma
vestUT um hafið, njóta þeir l>ess, að
hafa verið fóstraðir upp við þá al-
þýðumenningu, sem, eftir öllum
táknum að dæma, var þá ein sú
bezta, eða aTlra bezt í heimi. Þetta
er alveg jafnsatt því, að ísland er
sólskinsfátækt og harðbalalegt
land, og hefir verið mörgum hörð
fóstra. Vegna þess er íslendinga
hér sérstaklega getið að dugnaði
og trúmensku, að þessi stórmerka
dygð var viðurkend og iðkuð
landshornanna á milli heima á
“gamla landinu”. Þess vegna hafa
þeir reynst svo orðheldnir, að til
er tekið, að heima á Islandi var
andinn ejtt sinn sá, að frétt þótti
það, sem víða fór, ef einhver sveik
orð sín, og þótti það lítilmannlega
að verið. — Með sorg og sársauka
verður að játa, að þessar samfé-
lagslegu höfuðdygðir, iðjusöm trú-
menska og orðheldni, hafa minni
byr “heima” nú en fyrir nokkrum
áratugum. Erlent aldarfar og
hugsunarháttur ræður þar um. Og
vandséð er hvert stefnir, fyrir sár-
fámennri þjóð, sem mjög er rót-
tæk að eðlisfari, ef sanxlíf þjóðar-
einstaklinganna eitrast af þvi
ræningjaæði verzlunarmenningar-
innar, að selja vöru sína og vinnu,
án nokkurrar tilraunar til drengi-
legrar sanngirni, með það eitt fyr-
ir augunx, að komast yfir senx mest
fyrir sem minst. — En hvað senx
segja skal um félagslegt siðgæði
Austur-íslendinga á yfirstandandi
tíð, þá er víst um það, áð flestir
Vestur-íslendingar eru arfþegar
þeirrar menningar, senx telja má
mjög ágæta i mörgum greinum.
Það er þeirra styrkur og þeirra
hrós. — Nú mun sagan fylgjast
með niðjum yðar, landar góðir, í
önnur 50 ár, og gá að því, hvort
þeir halda áfram að ávinna sér
samskonar orðstír og þann, sem
feður þeirra, íslendingarnir, hafa
áunnið sér “í augsýn allra þjóða”.
Geri þeir það ekki, verður þó ekki
hrjóstrunum heima á íslandi kent
um það. En svo vona eg, og tel
enda líklegt, að yfirleitt muni þeir
gera það. Eg tel líklegt, að þessi
tilfinnanlega blóðtaka, sem fá-
menna íslenzka þjóðin hefir orðið
að sæta vegna Vesturheims, sé að
vilja og ráðstöfun forsjónarinnar,
hinni verðandi, voldugu þjóð þessa
meginlands til blessunar. Eg vona,
að niðjar Vestur-íslendinga haldi
áfram að líkjast fremur ljósi og
salti mannlífsins, en myrkrasvepp-
um þess og ýldusárum. Mættu þeir,
hér vestra, hafa hlutverk saltsins,
sem er svo nauðsynlegt i hverjum
rétti, þótt það sé undur lítið að
vöxtunum!
Kæru tilheyrendur! Þótt eg sé
raunar íslendingur að hugsunar-
hætti, get eg vel og einlæglega ósk-
að yður til hamingju, með þetta
sólríka og auðuga land ykkar.
Verði það niðjum yðar til sannrar
farsældar, Vestur - íslendingar!
Þökk sé yður og heiður fyrir dugn-
að þann og drengskap, sem er að
gjöra ágæti íslenzks þjóðemis að
orðtaki. Verði afstaða yðar til Is-
lands viturleg og heilbrigð. Verði
afstaða yðar innbyrðis eins og
þroskaríkum og kristnum mönnum
og konum sæmir. Verði afstaða
yðar til Canada sú, að í framtíð-
inni geti allar “Bækur þekkingar-
innar” bent á yður sem beztu borg-
ara landsins,—auðuga af trúmensk-
unni við Guð og menn!
Lifi niðjar íslands, vestan hafs
og austan!
Prestastefnan 1924.
Dagana 26.—28. júní var presta-
stefnan haldin í Reykjavík. Hófst
hún með guðsþjónustu í dómkirkj-
unni, þar sem biskupinn prédikaði,
en meirihluti synodusnxanna var
til altaris á eftir; dómkirkjuprest-
ur, séra Bjarnii Jónsson, þjónaði
fyrir altari.
Kl. 4 síðdegis byrjuðu fundar-
höldin í fundarsal K . F. U. M.
Voru þá kornnir til fundarins 5
prófastar, 16 sóknarprestar, 3
guðfræðikennarar háskólans, 2
uppgjafaprestar og 5 óvígðir
kandidatar í guðfræði. Seinna
bættust i hópinn 1 prófastur og 5
prestar. Var þvi synodussóknin
nokkru minni að þessu sinni, en
undanfarin ár, enda var hún þá
með langmesta móti, sem hún
nokkru sinni hafði verið.
Eftir að biskup hafði sett fund-
inn og kvatt til fundarskrifara þá
séra Friðrik Rafnar og dosent
Magnús Jónsson, gaf biskup allitar-
legt yfirlit yfir viðburði umliðins
fardagaárs, þá er kirkjuna varða.
Mintist hann þar látinna presta:
þriggja þjónandi fséra Björns
Bjömssonar i Laufási, séra Odd-
geirs Guðmundssonar á Ofanleiti
og séra Sigurður Stefánsson i
Vigurj og fim muppgjpafapresta,
fþeirra prestanna séra Björns
Jónssonar i Miklabæ, séra Sigurð-
ar Jenssonar í Flatey og séra Jóns
Halldórssonar á Sauðanesi, og
þeirra prestarma séra Jóns Thor-
stensen, á Þingvöllum og séra Þor-
steins Benediktssonar í Landeyjar-
þingumj. Einnig mintist biskup
tveggja látinna prestsekna, frú Guð-
rúnar Runólfsdóttur á Akureyri
(ekkju séra Matthíasar Jochums-
sonarj og frú Margrétar Erlends-
dóttur i Laugardölum (ekkju séra
Bjarna Sveinssonar á Stafafelli).
Loks mintist haxm tveggja látinna
eiginkvenna presta, frú Valgerðar
Lárusdóttur Briem, konu séra Þor-
steins Briem, og frú Sigriðar Jóns-
dóttur, konu vigslubiskups, herra
Geirs Sæmundssonar á Akureyri.
Aðeins tveir prestar hefðu feng-
ið lausn frá prestskap l>etta far-
dagaár, þeir séra Helgi Árnason í
Ólafsfirði eftir 42 ára prestskap,
og dómkirkjuprestur Jóhann Þor-
kelsson eftir 47 ára prestskap.
Tveir þjónandi prestar hefðu á ár-
inu orðið júbilprestar, þeir sra Páll
próf. Olafsson í Vatnsfirði (vígð-
ur 30. ág. 1873) og séra Jón Þor-
steinsson á Möðruvöllum (vígður
3. mai 1874J. Tveir prestar hefðu
verið vigðir á árinu (kandídatamir
Hálfdán Helgason og Ragnar Ó-
feigsson) og einn prófastur skipað-
ur (séra Árni Þórarinsson i Snæf.
prfd.J. Fimm prestakoll hefðu
verið veitt og í hið sjötta settur
prestur i bili þangað til öðru vísi
yrði ákveðið. Þjónandi prestar
væru í bili 105 og' 3 aðstoðarprest-
ar, en allar likur til að tala hinna
fyrnefndu ykist nú á næstunni urn
tvo. Sem stæði væru 8 prestaköll
óveitt, en þeim mundi áreiðanlega
fækka á þessu sumri.
Tvær steinkirkjur hefðu verið
reistar á árinu, á Brimilsvöllum og
á Kvennabrekku (hin síðarnefnda
þó enn ekki fullgerj og í sunxar
stæði til að reisa þrjár kirkjur (2
úr steini í Mælifelli og á Ríp og 1
úr timbri í Odda). Tvö steinsteypt
prestseturshús hefðu verið reist, á
Skeggjastöðum og Dvergasteini,
Enn skýrði biskup frá afskiftum
alþingis af kirkjulegum málum, frá
yfiri-eið sinni um Norður ísafjarð-
ar prfd. á næstliðnu sumri og frá
utanför sinni og mintist kirkju-
legrar starfsemi hér innanlands (t.
d. sjómannastofunar hér í RvíkJ,
útkomu rita er snertu kirkju vora
(t.d. Menn og mentir Páls próf.
Ólafssonar III, rit dr. Arne Möller
um “Lofsöng íslands um 1000 ár”)
Þá skýrði dómkirkjupr. Bjami
Jónsson frá bókagjöf stiftprófasts
Martensen-Larsen í Hróarskeldu
til islenzkra presta, og sendi presta-
stefnan gefanda þakkarskeyti.
Þá kom til umræðu skifting
styrktarfjár til uppgjafapresta og
prestsekna . Var þar skift 9,290
kr. rnilli 4 uppgjafapresta og 46
prestsekkna. Loks var skýrt frá
hag prestsekknasjóðins og reikn-
ingur hans lesinn upp og samþykt-
ur. I sjóði um nýár voru kr.
42,991.74. Var þá slitið fundi.
Kr. 8.30 flutti séra Bjarni Jóns-
son synoduserindi í dómkirkjunni:
“Dr. John Mott, — eitt blað úr
kirkjusögu vorra tíma.”
Föstudag 27. hójfst fundur á
ný kl. 9 árdegis með bænaflutningi
og sálmasöng.
Biskup gaf yfirlit yfir messu-
gerðir og altarisgöngur á liðnu ári
samkvæmt skýrslum presta. Messu-
gerðir á sunnu- og helgidögum
höfðu orðið 4,092, eða rúmar 100
fleiri en árið á undan, en tala alt-
arisgesta 4,768, eða rúmum 600
fleiri en árið áður.
Þá var skotið á prestafélags-
fundi í sambandi við synodus og
rædd þar ýmisleg mál eftir aö greð
hafði verið grein fyrir hag félags-
ins og lagður fram reikningur þess
fyrir liðið ár. Var þar rætt um
framhald Prestafélagsritsins, lagð-
ar fram skýrslur um kirkjugarða,
sem félagsstjórnin hafði útvegað
frá prestum og sóknarprestum, og
rædd dýrtíðarmál varðandi presta-
stétt landsins, einkum að því er
snertir misrétti það er sveitáprest-
ar hafa orðið fyrir, þar sem þeim
eru ætlaðir að eins tveir-þriðju
uppbótar í samanburði við aðra
starfsmenn þjóðfélagsins. Loks
var stjórn félagsins endurkosin.
Stóðu þessar umræður til hádegis,
og var haldið áfram síðdegisfund-
inum til kl. 5.
Þá flutti Halldór Jónsson á
Reynivöllum erindi um kirkjusöng:
Hugsjónir. Þakkaði biskup fyr-
irlesaranum og fóru unxræður fram
á eftir.
Kl. 8 flutti biskup synoduser-
indi í dómkirkjunni: “Hvað er
kristindómur?”
Að því loknu dvöldu synodus-
menn heima hjá biskupi fram und-
ir miðnætti.
Laugardaginn 28. júní kl. 9 var
aftur settur fundur með bæna-
flutningi og sálmasöng.
Þá flutti séra Ragnar Ófeigsson
erindi trúarsögulegs efnis: Buddha
og andastefna hans. Að þvi Ioknu
var 10 mínútna hlé.
Þá flutti prófessor S. P. Sívert-
sen erindi um kirkjulíf á Englandi.
Þakkaði biskup fyrirlestrarmönn-
um fyrir erindi þeirra, en umræð-
ur fór engar fram.
K1 4 og hálf fór fram lokafund-
ur prestastefnunnar að þessi sinni.
Þar var á dagskrá: Samband ís-
lenzku kirkjunnar við kirkjur
Norðurlanda. MáEhef jandi var
séra Bjarni Jónsson. Skýrði hann
frá prestafundi þeirn, er hann sótti
í Danmörku á næstliðnu ári. Auk
þess bar hann fram tilmæli um, að
hér yrði stofnuð grein alheimsfé-
lagsins til eflingar alþjóðafriðar
fyrir tilstilli kirknanna og skýrði
frá starfsemi þess félagsskapar.
Enn fremur flutti biskup kveðju
til íslenzkrar prestastéttar og kirkju
bæði frá Noregi og Svíþjóð, sem
hann hafði verið beðinn fyrir.
Því næst vakti Kjartan prófast-
ur Helgason máls á hver þöfr væri
orðin á að endurskoða Helgisiða-
bók vora og jafnvel einnig sálma-
bókina. Urðu allmiklar umræður
um þetta mál, og lofaði biskup að
taka sérstakl. endurskoðun hand-
bókar til athugunar fyrir næstu
prestastefnu.
Þá vakti biskup máls á því, að
á næsta hausti (27. okt.) vru 250
ár liðin frá dauða Hallgríms Pét-
urssonar og óskaði að þessa yrði
rninst á prédikunarstólunum 19. sd.
e. trín. (26. okt.J.
Séra Böðvar Bjarnason mintist
alheimsfundar “Faith and order”
á næsta ári og lagði fram lista til
áskriftar fyrir þá, er óskuðu að fá
send rit þau, sem gefin væru út að
tilhlutan þess alheimsfélagskapar.
Loks talaði séra Friðrik Frið-
riksson nokkur orð að skilnaði og
flutti bæn. Var þá sunginn sálm-
ur og sagði biskup síðan presta-
stefnunni slitið.—Morgbl.
------o------
Frá tslandi.
Jón 'Bergsson að Egilsstöðum í
Héraði eystra er nýlátinn sam-
kvæmt skeyti er Ibarst í gær. Var
(hann einn Ihelsti ibóndinn aitstan
landis og reyndar kunnur að af-
spurn um land alt. Hann ivar son-
ur merkisprestsins séra Bergs í
Vallanesi og bió hinu mesta mynd-
aribúi að Egilsistöðum um langt
skeið, þar til isýnir bans tóku við
fyrir nokkrum árum. Siðustu ár
æfinnar var Jón nærri blindur og
mun sú raun hafa unnið sitt til
að flýta æfi Ihans. Sveitaverslun
rak Jón lengi og ihúsaði staðinn
betur en dæmi voru til þá á nokkr.
um sveitaibæ. Orðlögð voru þau
Jón og Margrét kona hanjs fyrir
gestrisni og er þó umferð meiri
um Egilsstaði en nokkurn annan
ibæ austan lands. Auk íbúðarúss-
ins er þar nú komið upp stórt
gistibús úr steini. — Væntanlega
gefst Mbl. kostur á að minnast
nánar þepsa merkiismanns.
Dáinn er norður á Siglufirði
útgerðarmaðurinn H. Henriksen
frá Haugasundi. Hann lést á
sunnudagsnótt eftir mjög stutta
Iegu, úr lungnabólgu.
Þórarinn B. Þorláksson listmál-
ari andaðist í gærmorgun. Bana-
mein bans var bjartaibilun. Varð
hann veikur í fyrrakvöld en
þyngdi mjög er á nóttina leið og
var ðrendur um morguninn. Þór-
arinn Iheitin dvaldi í sumarbú-
stað þeim, er hann bygði í fyrra
austur á Laugarvatni og var fyrir
skömmu fluttur þangað til oð
mála, er hann lést. Þess mæta
listamanns verður bráðlega m;nst
nánar ihér í iblaðinu.
(Mjóafj arðarpreistaka 11 var ný-
lega veitt séra Haraldi Þórarins-
syni að Hofteigi.
Rannsóknarför til Hofsjökuls.
Þeir nábtúrufræðingarnir cand.
mag. NieSs Nielsen og Pálmi
Hannesson, sem upprunalega
höfðu ætlað að: leggja þepsa da>j-
ana af istað upp í Kerlingafjöll,
hafa orðið að fresta ferðinni
vegna þess ihve illa befir vorað, og
leggja ekki upp fyr en 25. þ. m.
Tímann þangað til ætla þeir að
nota til ferðalags austur í sveitlr.
Mibl. hefir átt tal við br. Nielisen
um Hofsjökulsförina, og segist
bonum þannig frá ferðnáætlun-
inni:
Haldið verður á stað frá Þing-
völllum um Hellisskarð, Hlöðufell
Bláfell og að Hvítárvatni en þaðan
til KerlingarfjaJja, Verður þar
bækistöð nokkra hríð, ef veðrátta
leyfir rannsóknii^ í nágrenninu.
önnur aðalstöðin verður á Arnar-
felli, austanverðu Hofsjðkuls.
Tilgangur leiðangursins er sá,
að mæla ómæld landsvæði — fylla
út í landsuppdráttinn, sem fyrtr
cr. Hafa leiðangunsmennirnir full-
komin landmælingaáhöld með sér,
en vitanlega er árangurinn mest
undir því kominn, hvort veður
verður heiðskýrt. Ennfremur að
athuga jarðmyndanir og safna
bergtegundum.
Gert er ráð fyrir að ferðalag
þetta standi 4 vikur, en 27. ágúsit
gerir Nielsen ráð fyrir að hverra
aftur til Damnerkur.
Þeir ferðalangarnir hafa með sér
vél til að taka kvikmyndir og á-
gætar ljósmyndavélar og er því
pennilegt að þeir eigi eftir að gera
ódauðlegt ýmislegt það, eem
mannsauga hefir aldrei fyr augum
litið.
Alls hafa þeir félagar 11 heista,
þar af 4 undir á'burði. Fylgdar-
maður þeirra verður bóndi ofan
úr Borgarfirði, sem kunnugur er
leiðum.
Það er Carlsbergsjóðurlnn
danski og Sáttmálasjóðurinn, sem
kosta ferð þesisa og enn fremur
hefir nokkur styrkur til bennar
verið veittur úr minningansjóði
Rask örsted. ,
Morguntblaðið.
Frá Danmörku.
Utanríkisráðberrann og norjski
sendisveitarfulltrúinn í Kaupm.
höfn, Ditleff, undirskrifuðu á mið-
vikudaginn samning um Austur-
Grænland, sem stódþingið og rík-
isþingið hafa samþykt. Gekk hann
í gildi 10. júlí.
IMánaðaiiskýrsla Hafstofunnar
dönlsku fyrir maí sýnir, að inn-
flutningurinn var 219,3 milj. kr.
og útflutningurinn 186.99 miljónir,
þar af endurútflutt 14.5 miljónir.
Fyrstu 5 mánuði ársins nam inn-
flutningurinn 950.1 milj. kr„ en
hann var á isama tima í fyirra
810.7 milj. Útflutningur og endur-
útflutningur nam 854.2 miljónum
en var á sama tíma í fyrra 635.9
milljónir.
Málmforði þjóðbankans nemur
209.5 milj. kr. í gulli og 17.8 í
silfri. Upphæð seðla í umferð er
468.3 milj. og málmtrygging
48.6%.
Vísitala ‘Finandstidende’ fyrlr
maí sýnir hækkun úr 219 upp 1
220 og er nú 6% hærri en á sama
tíma í fyrra.
Berlinske Tidende pegja frá því
að Guðmundur IBárðarson jarð-
fræðingur sem nú starfar að rann-
sóknum isteinfræðissafninu i
Khöfn, hafi skrifað ritgerð um
íslenska jarðfræði, er vísindafé-
lagið danska hafi tekið til birt-
ingar, í ritum sínum.
Morgunblaðið 12. júlí.
—.. o--------