Lögberg - 28.08.1924, Síða 4

Bl*. 4
L«ÍBERG, í IMTUDAGINN 28. ÁjGílST 1924.
Hér og þar.
Morgunblaðiö í Reykjavík, sem út kom 2. ágúst
1924, er helgað minningunni um þjóðhátíðina 1874, og
er stór-myndarlegt. 1 því eru fjórar ritgerðir og
fjórar myndir. Ein myndin er af dómkirkjunni í
Reykjavík aö innan, sem tekin var meðan á messunni
stóð 2. ágúst 1874; önnur að Þingvöllum, þar sem Dr.
Grímur Thomsen er að flytja konunginum ávarp frá
íslendingum; þriðja myndin er af ptestaskólahúsinu
fyrir 50 árum og sú fjórða af prófessor Sveinbirni
Sveinbjörnssyni,
Ritgerðirnar eru eftir þá séra Ólaf Olafsson frí-
kirkjuprest: Endurminningar frá 2. ágúst 1874. At-
vinnuvegir íslands í 50 ár, eftrir Jón Þorláksson. Fyr-
ir 50 árum og nú, eftir Einar H. Kvaran, og í Kaup-
mannahöfn 1874, eftir Indriða Einarsson.
Óþarft er að taka fram, að ritgerðirnar allar eru
fróðlegar og skemtilegar. Ein þeirra: Fyrir 50 árum
og nú, eftir Einar H. Kvaran, er prentuð á öðrum stað
í þessu blaði og biðjum vér höfundinn og útgefendur
blaðsins velvirðingar á traustatakinu.
Einn af Heimskringlu rithöfundunum í vikunni
sem leið, kallar sig “H”. Hvort það á að þýða
Hrappur, Hrotti, eða eitthvað annað, gerir litið til.
Honum finst það auðskilið mál, að það sé Sambands-
söfnuðinum til vanvirðu, að Lögberg segi fréttir af
kirkjuþingi Únítaranna í Boston. Ástæðan fyrir þessu
er samt einkennileg og talsvert torskilin. Fréttir af
Únitörum syðra eru Sambandssöfnuði til vanvirðu,
vegna þess að nefndur söfnuður hefir haft svo fram-
úrskarandi mikinn sóma (og gagn?) af sambandinu
við Únitara, að til slíks eru fá dæmi. Svo er sú sæmd
mikil, að Islendingar geta nú dýrkað guð sjálfum sér
til sæmdar í Sambandskirkjunni í Winnipeg. Ekki
nóg með það, heldur eru “frjálslyndu landarnir, vegna
sambandsins við Únitara, nærri búnir að koma sjálf-
um kristindóminum á réttan veg, sem alt af hefir ver-
ið á villigötum vegna “þröngsýninnar”, sem alt ætlar
að drepa. Ef “H” skilur sjálfan sig í þessari grein
sinni í Hlkr., þá er hann víst alveg einn um það.
Feiknin öll hafa blöðin í Ameríku, stór og smá,
haft að segja um ísland og íslendinga þessa síðustu
daga, og er það i tilefni af því, að flugmennirnir, sem
eru á leið sinni í kringum hnöttinn og komu við þar
i Hornafirði og í Reykjavík. Það er hið einkennileg-
asta sambland af viti og vitleysu, sem vér höfum séð í
langa tíð, sem þau hafa um þjóð vora og land að
segja. Hér er sýnishorn úr blaðinu Free Press i Win-
peg 16. þ.m.: ‘Á íslandi er enginn iðnaður og ekki
heldur verksmiðjur. Þar er ekkert búið til nema
smjör, ostar og skyr, heimatilbúin föt, skór úr ógörf-
uðu leðri, skinnföt og ýmsar fiskitegundir og olía bú-
in til markaðar. Fæði fólksins er mjög einfalt. Geit-
urnar þeirra mjólka vel. Kjötið af islenzka fénu er
mjög gott til átu, ullin til tóvinnu og skinnin í belgi.
íslendingar lifa aðallega á fiski. Þó hafa lifnaðar-
hættir þeirra að því er mataræði snertir, breyzt mikið
frá því að þeir voru hálfgerðir villimenn og átu hálf-
morkinn fisk, sem kallaður var “stokkfiskur”, og var
uppáhalds og aðalfæða vikinganna. Nú á síðustu árum
hafa menn komist að raun um, að ýmsar tegundir
blóma vaxa í íslenzku moldinni og garðamatur.”
The Fresno Republican sagði á meðal annars 7.
þ. m.: “Hin sérkennilegu bœndabýli físlands) eru
að nokkru leyti grafin i hóla og svo hlaðin að utan
með torfi.”
“Einhverjir óvingjarnir ferðamenn hafa sagt, að
Reykjavik væri ljótasti bærinn í Evrópu. Þvi svara
íslendingar á þann hátt, að fyrst sé Reykjavík ekki i
Evrópu og svo hafi útlit bæjarins skánað á síðustu
árum. Orðið Reykjavik meinar Reykjar-lækur, þvi
eins og víða annars staðar í landinu, þá er heit vatns-
uppspretta rétt hjá bænum, og það er dagleg sjón að
sjá lestir af kvenfólki, sem bera þvott og þvottabala
til og frá þessum þvottastað, sem náttúran hefir lagt
upp á hendurnar á þeim.”
Hvað skyldi verða langt þangað til að menn fara
að hætta að standa í þeirri meningu, að íslendingar
séu Eskimóar eða Skrælingjar?
Forsetakosningarnar í Banda-
ríkjunum.
. I. Útlit.
Stór-merkilegur viðburður eru forseta-kosning-
arnar í Bandarikjunum, ekki að eins heima fyrir hjá
þjóðinni sjálfri, heldur ná áhrif þeirra nú orðið svo
að segja út um allan hinn mentaða heim.
Þessar í hönd farandi, sem fram eiga að fara 4.
nóvember n. k., er ekki síður eftirtektarverðar, en aðr-
ar slikar kosningar eru yfirleitt, og heima fyrir eru
þær einkennilegri, alvarlegri og eftirtektaverðari, en
vanalega gerist.
Eitt af meinum þeim, sem stjórnir landanna hafa
átt að stríða við í flestum cilfellum síðan heimsófriðn-
um laúk, eru dreifðar stefnur í stjórnmálum, og með
þeim máttvana, eða að minsta kosti vanheilt fram-
kvæmdarafl. Þessa eyðileggingarafls hefir ekki gætt
mikils, að því er til forsetakosninganna kemur hjá
Bandaríkjamönnum, enda hafa ekki farið fram nema
einar forsetakosningar síðan ófriðnum lauk.
En nú virðist hinn pólitiski stjórnmálahiminn
Bandarikjanna meir en lítið skýjaður. í þetta sinn
sækja fjórir um forsetasætið: sá, sem nú skipar það,
Calvin Coolidge og merkisberi Republicanaflokksins;
John W. Davis, lögfræðingur og merkisberi Demo-
krata; Robert M. LaFolette, maður, sem kominn er
nálæt sjötugsaldri og hefir verið svo að segja alla sína
æfi í flokkiRepublicana, en sem nú er ósáttur við þá
og sækir fram til forseta kosningar í umboði þeirra
manna, sem eins er ástatt fyrir og sjálfum honum'—-
eru óánægðir helzt við alla og með alt, er þá því merk-
isberi óánægjuliðsins. Fjórði inaðurinn, William Z.
Foster, er merkisberi jafnaðarmanna. '
Þegar maður lítur yfir þenna lista af forseta-
efnum, þá nemur hugurinn staðar við tvo þá fyrst-
nefndu. Báðir eru þeir þjóðkunnir menn, báðir af-
burða hæfileikamenn og báðir einarðir og miklir fyrir
sér, og undir vanalegum kringumstæðum væri það
litlum vafa bundið, að annar hvor þeirra mundi ná
kosningu 4. nóvember næstk. En eins og nú standa
sakir, er það engan veginn víst, því það er ein af hin-
um ömurlegu afleiðingum þessa sundrunga tímabils,
að sá, sem flest fær atkvæðin eða fylgi hefir mest, er
engan veginn viss með að ná kosningu, ef hann ekki
nær hinum ákveðna atkvæðafjölda í “Electoral Col-
lege , sem er 266 atkvæði, þá verður hann kannske
að lúta í lægra haldi fyrir þeim, sem sáralítinn stuðn-
ing hefir frá almenningi.
Frá voru sjónarmiði er engum blöðum um það að
fletta, að það verður Calvin Coolidge forseti, sem
flest fær atkvæðin við næstu kosningar, og til þess
ber einkum þrent. Fyrst það, að maðurinn sjálfur,
sem er stór hæfileikamaður og svo ákveðinn, að hann
hefir hvað eftir annað lagt stöðu sína í sölurnar fyrir
það, sem hann álitur rétt að vera, eins og í sambandi
við verkfallið í Boston, þó verkamannafélögin muni
seint fyrirgefa honum það og; og aftur nú síðastliðið
sumar, þegar hann tók ráðin af hinum eldri leiðtogum
flokksins og setta þá niður þar sem honum sýndist.
Slikt gera engin smámenni. — I öðru lagi fyrir þá
djörfu framkomu hans, eða ef til vill að réttara væri
að segja fyrir hana, þá stóð flokksþingið í Cleveland
síðastliðið sumar með einum huga á bak við hann ein-
an, sem merkisbera sinn. Og í þriðja lagi, að hann
er forseti nú, sem ekki hefir svo lítið að segja.
Hinn maðurinn, John W. Davis, leiðtogi Demo-
/ krata, er ef til vill alt eins mikill hæfileikamaður og
Calvin Coolidge. Hann var leiðtogi á þingi í Wiest
Virginia þegar hann var 26 ára, og um hann hafa
dómarar hæstaréttar Bandríkjanna sagt, að hann væri
mestur þeirra lögmann, er flutt hefðu mál fyrir þeim
rétti í þeirra tíð. Þá er og sagt um hann, að hann sé
eyðslusamur á sitt eigið fé, en allra manna úrræða-
beztur að afla þess. Wilson forseti skipaði Mr. Davis
sendiherra Bandaríkja á Bretlandi, og má af því ráða,
hvaða álit að hann hafði á honum. Þegar að1 hann
lét af þvi embætti og kom heim með $25,000 skuld
á baki, gekk hann í þjónustu Morgan félagsins al-
kunna, og það er sem lögfræðingur í þjónustu þess
félags, sem þjóðin þekkir hann aðallega.
Ástæða vor fyrir því, að John W. Davis nái ekki
meiri hluta atkvæða við kosningarnar, er sú, að mað-
urinn sjálfur, eins og að hann er í raun, og veru,
stórgáfað glæsimenni, er ekki nógu vel þektur af þjóð-
inni. Sendiherrann og lögfræðingurinn—lögfræðingur
miljónafélagsins—, skyggja á manninn sjálfan. Ann-
að, að á bak við hann stendur flokkur, sem var nærri
búinn að bíða skipbrot á síðasta þingi sínu í New
York, og þó í orði kveðnu að Davis væri heitið ó-
skiftu fylgi hans, þá er óhugsandi, að hugur hafi fylgt
máli hjá öllum. John W. Davis á við raman reip að
draga og fremur óliklegt, að honum takist að koma
svo ár sinni fyrir borð, að hann nái meiri hluta at-
kvæða.
Einhver stjórnmála spámaður þar syðra segir, að
þó John W. Davis sé gefið alt það fylgi, sem hugsan-
legt sé að hann fái, þá geti hann samt ekki fengið
meira en 215 atkvæði í “Electoral College”, en 266 at-
kvæði þarf til þess að ná kosningu. Sami spámaður
segir, að Coolidge sé nokkurn veginn viss með að ná
222 atkvæðum í “Electoral College”, og ef svo fer,
þá þarf hann að eins 44 atkvæði í viðbót til þess að
ná meiri hluta við kosninguna.
II. Hœttan.
Hættan, sem Bandaríkjaþjóðinni stafar frá þessu
ástandi, er ekki sú, að forsetaefni óánægju- og jafn-
aðarmanna séu líklegir til þess að ná kosningu; slikt
nær engri átt, og er það forsetaefnum og stuðnings-
mönnum þeirra ljóst. En það er hugsanlegt, að með
þeim og þeirra áhrifum verði hægt að koma því til
leiðar, að enginn þeirra fái ákveðinn meiri hluta at-
kvæða, og að meiri hluti vilja þjóðarinnar fái ekki
að ráða.
Menn geta verið ósammála um hinar • ýmsu
stjórnmálastefnur í Bandaríkjunum og um það, hvort
heldur það ætti að vera Coolidge forseti, merkisberi
republicana flokksins, eða John W. Davis, merkisberi
Demókrata, sem valdinu eigi að ná, þó að líkindum að
flestum glöggsæjum mönnum sé það nú þegar Ijóst,
að sókn sú hlýtur að verða Coolidge miklu auðveld-
ari. En vér erum vissir um, að enginn hugsandi mað-
ur vill að þeir La Follette eða Foster nái svo miklu
valdi í stjórnmálum, að þeir báðir til samans eða ann-
ar hvor þeirra geti sagt fyrir um það, hver skuli vera
forseti Bandaríkjanna. Vér segjum ekki þetta ein-
göngu vegna skoðana þessara manna og þeirra, sem
þeim fylgja að málum, því í landi, þar sem frelsið er
eins víðfemt og það er i Ameríku—eða það, sem í
daglegu tali er kallað frelsi, þá eiga allir menn rétt á
skoðunum sínum—jafnvel þeim sem virðast stríða á
móti heilbrigðri skynsemi og þroskaskilyrðum þjóð-
anna. En vér bendum á það sökum þess, að slíkt
slys hlyti að hafa ósegjanlega mikla ógæfu í för með
sér frá hagfræðilegu og iðnaðarlegu sjónarmiði. 1
þessu sambandi er ekki til neins fyrir draumsjóna-
mennina að benda á þetta eða hitt—ekki til neins fyrir
þá að benda á auðmannafélögin, jafnvægisskort á
milli þeirra fátæku og þeirra ríku, á milli þeirra vold-
ugu og þeirra vesælu, úrelt flokksstjórnar fyrirkomu-
lag, eða neitt af þessum slagorðum, sem eru svo tíð á
vorum dögum, í stað sannreyndar. Menn verða að
gjöra sér grein fyrir því, að ef slíkt skyldi koma fyr-
ir, þá hlýtur það að hafa skaðleg áhrif á alla afkomu
og framsókn þjóðarinnar. En við slíku má engin þjóð
eins og nú standa sakir—ekki einu sinni hin volduga
Bandaríkjaþjóð.
Ráðið við því að afstýra slíku, er að koma auga
á hættuna, sem vangá eða jafnvel ofurkapp getur
haft i för með sér í þessum kosningum, og svo fyrir
hugsandi menn þjóðarinnar — fyrir alla, sem ant er
um velferð hennar—, að skipa sér utan um þann
manninn, sem mesta hefir þjóðarhyllina, og sjá um,
að hann fái meiri hluta atkvæða.
III. Ef að ekkert forseta-efnið fœr meiri
hluta atkvœða.
Ef að svo skyldi fara, sem er ekki óhugsandi, eft-
ir því sem útlitið er nú og ef maður má dæma hugs-
unarhátt Bandaríkjaþjóðarinnar að nokkru eftir sundr-
ung þeirri og flokkadrætti, sem á sér yfirleitt stað
í heiminum, að enginn þeirra, sem um forseta-embættið
sækja, næðu hinum lögákveðna meirihluta í “Electoral
College”, þá verður kosningin í raun réttri ónýt. Það
er að segja, ónýt að því er vilja fólksins snertir. Þjóð-
in sjálf ræður þá ekki lengur, hver forseti hennar er,
heldur er ákveðið með lögum, að þegar slikt komi
fyrir, þá skuli neðri málstofa þjóðþingsins skera úr
á þann hátt, að greiða atkvæði um þá þrjá af for-
seta efnunum, sem undir þeim kringumstæðum sem
þá yrðu, fengju flest atkvæði í “Electoral College”, og
er sú kosning bundin við ríkin á þann hátt, að hvert
ríki hefir eitt atkvæði við þær kosningar, og yrði því
ekki neins úrskurðar að vænta frá þeirri samkundu,
því þeir, sem þar greiddu atkvæði fyrir hönd ríkjanna,
mundu greiða atkvæði með þeim sömu og ríki þeirra
gerðu við kosninguna, svo að auðsætt er, að enginn
þeirra mundi fá mögulegan meiri hluta þar, og væri
þá úti um þá alla sem forsetaefni, þrátt fyrir það, þó
þjóðin hefði greinilega látið í ljós hvern af þeim að
hún vildi hafa fyrir forseta, með meiri hluta atkvæð-
um, sem ekki væri um að villast) en næði ekki hinni
lögákveðnu tölu.
Næst kæmi þá til kasta efri málstofunnar—Sen-
atsins. Því ber undir slíkum kringumstæðum að kjósa
vara-forseta, og skal það kjósa á milli þeirra tveggja
varaforseta-efna, sem flest fá atkvæði í “Electoral
College”, sem undir þeim kringumstæðum sem hér er
um að ræða, yrði forseti, þar sem öll forsetaefnin væru
úr sögunni. En í efri málstofunni ræður Robert La
Follette, eða fylgismenn hans, úrslita atkvæðum. Svo
að endirinn eða niðurlagið á þeim hörmulega leik yrði
sá, að það yrði La Follétte en ekki Bandaríkjaþjóðin,
sem réði þvi, hver næsti forseti Bandaríkjanna yrði.
Norks-Islandsk Samarbeide.
En glædelig íbeslutning vedtoges pá den Norsk-
Lutherske Kirkes distriktsmöte för Canada i Cam-
' rose, Alta., í afvigte Julimáned.
Det bcslutteaes nemlig at ansætte en norsk
lærer vid den Islandske Höiskole i Winnipeg, Man.
Der har om denne sak vært fört underhandlinger
mellem den Islandske Synode og den Norske Kirke
og glædeligt er det at denne sak er bragt i orden.
En sádan lærepost vil styrke den Islandske skole,
da den vil foröka dens lærestyrke og utvide dens vir-
kefeld. Den Norske lærer vil naturligvis bli betalt
av det Norske Kirkesamfund.
Men störst betydning vil den ha för den Norske
befolkning i Manitoba og ogsá i Ontario, idet de nu
kan sende sine börn til den Islandske skole med like-
stor tilfredsstillelse som til en Norskv skole.
Föruten i de almindelige höiskolefag kan den nve
Norske lærer ogsá undervise i Norsk og norsk litera-
tur og historie. Dette vil kanske interessere de Is-
landske ungdommer og de Norske ungdommer vil
kanske finde glæde i at studere Old-norsk eller Is-
landsk, samt dette vort frændefolks litertur og historie,
Som lærer i den nye stilling er anset Pastor C. R.
Sandager. Han har vært bestyrer for Outlook Col-
lege, Outlook, Sask., samt ogsá prest för et par Menig-
heter der. Mr. Sandager er en dygtig lærer og vil
ogsá være prest för den norske Menighet í Winnipeg.
Det Norske folk har alt grund til að være förnöiet
med den trufne ordning, og det er ikke tvil om, at
mange norske ungdommer i Manitoba vil benytte sig
av denne utmærkede Islandske skole nu da den ogsá
har fát et stærkt tilsnit av at være en norsk lærean-
stalt.
Dahlton, Sask., iyde August 1924.
Sigv. Rödvik.
Fyrir 50 árum og nú.
Eftir Einar H. Kvaran.
Morgunblaðið hefir mælst til
ara verða gert við efnin.
E glas nýlega ágæta grein um
Stefán Eiríksson. En kynlegt þótti
mér það, að Ihöf. þakkaði gamla
tímanum fyrir Ihann, að því er mér
þess, að eg mintist með nokkrum skildist. .M'enn gerðu það sæmdar-
■orðum á eitthvað af þeim breyting1 verk, að koma St. E. til útlanda,
um, sem eg hefi tekið eftir, að þess að hann gæti lært þar. Og
orðið hefðu hér á landi síðan 1874,1 árangurinn varð mikill og góður,
er við’fengum stjórnarskrána; og eins og öllum er kunnugt. Skag-
tókum við f járráðum isjálfra vor. | firðingar gerðu þetta sama við Sig
Nú eru umskiftin svo mikil, svo ur® Guðmundsson málara sem
margvísleg og svo gagngerð í andaðist fyrir 50 árum_ Árangur-
flestum efnum, að eðlilegra er að 'nn varð sama sem enginn . fá-
nefna þau byltingu en ibreytingu. einar ómetkilegar altariistöflur,
Svo að það liggur í augum uppl, °£ 'tiið mesta fátæktarlíf lista-
að æði mikil fljótaskrift ihlýtur að mannsins sjálfs. Mér skilst svo
verða á þeirri greinargerð, sem sem þeir> er þektu Sigurð Guð-
mér skilst að fyrir iblaðinu vaki mundsson, Ihafi talið hann sann-
að fá Ihjá mér. Eg hefi nokkuð an listamann. En á ihans dögum
lengi fundið til þeirrar löngunar, var enginn til að kaupa neitt af
að semja heila :bók um þetta efnl, honum, og engin list gat þrifist í
og sú löngun hefir farið vaxandl því þjóðlífi, sem ihann var settur í.
á síðustu tímum. En í hreinskilni Nú eru íslensk heimili smátt og
sagt, finst mér eg ekki vita, hvern-' smátt að prýðast íslenskri list, og
ig eg á að skrifa um það stutta íslenskir listamenn eru að ^bera
blaðagrein.
Hvað á eg að velja?
sæmd þjóðar vorrar út um heim-
inn.
En: þeir voru fæstir flátæku
Mér dettur í ihug að benda á þær. gáfumennirnir ,sem lifðu fyrir
framtíðaúhorfur, sem við okkur|1874; gr áttu eins miklu láni að
hlöstu, ungmennunum, sem vorum fagna sigurður Guðmundsson.
um fermingaraldur fynr hálfn I Bólu.Hjálmar er eitt dæmið. Get-
öld. Um hvað áttu menn þá að ur nokkur gert sér í ugarlund ab
'veiJa • I jafn-áberandi gáfaður maður og
Naumast verður sagt, að um hann, væri á þessum tíma látinn
annað væri að velja en að verða | grotna niður í einhverri þeirrt
bóndi eða vinnuhjú. Engin veru- mestu eymd, sem þekist ihefir með
leg sjómannastétt var til. Menn, |iþjáð vnj-ri?
sem fengust við landvinnu á sumr.
um, reru á opnum bátum á vetr-
um. í því var sjómenskan fólgin.
Skúturnar voru aðeins að byrja,
og þá helst til hákarlaveiða. VersL
unarstétt var sama sem engin til,
fáeinir útlendir verslunareigend-
ur og húðarmenn í þeirra þjón-
ustu, sem óvirðing var lögð á, og
nefndir voru “búðarlokur”, senni-
lega eftir kviðlingi Jónasar Hall-
grlmssonar.
Nær því allir em’bættismenn,
prestar og sýslumenn, voru bænd-
ur jafnframt. Emlbættismennirnlr
í Reykjavík voru svo fáir, að tæp-
Þegar vér rennum Ihuganum 50
árum aftur í tímann þá ihugsum
vér um það, við hverjum mann.
virkjum vér tókum. Þau voru 1
trébrú (í Jökuldal), 4 steinkirkjur
(á Hólum, í Reykjavík, á Bessa-
stöðum og í Vestmannaeyijum(, I
kapella (í Viðey), Landshöfðingja-
húsið, 1 ibetrunarhús og latínu-
skólinn. Ef eitthvað hefir gleymst
mér mun það tæpast teljandi. Eng-
inn vegarspotti, enginn viti, engini
’brú, önnur en þessi eina.
Eg hefi ekki talið iþað saman,
sem þingið Ihefir látið leggja í
ast gat neinum unglingi komið til, mannvirki síðan það fékk f járráð-
in. En mikið er það eftir þeím
mannfjölda og eftir þeim efnum,
sem fyrir hendi voru fyrir fimtru
hugar, að hann kæmiist í þeirra
tölu.
Vinnuhjúin sættu beinni kúgun.
Þau voru ófrjálsir menn; voru arum-
skyldug til að vera í ársvist hjá | pegar vér
lítum fimtíu árum
bændum; gátu því að eins losað aftur a bak, þá verður fyrir oss
sig undan þeirri skyldu, að þau ' tími; þegar vér áttum ekkert skip
greiddu, karlmenn 100 á lands-1 og «enginn kunni að sigla,” eins
vísu, 120 álnir, kvenólk hálft og jonas Hallgrímsson kvað.
hundrað á landvísu, 60 álnir fyrlr
lausamenskuleyfi. M'enn áttu und_
Niú mun íslensk botnvörpuskip
ir Ihögg að sækja að fá það, og enn ein vera um 9 miljónir króna virði
óvísari var atvinnan, að leyfinu skip Eimskipafélagsins og rík-
fengnu; sumpart fyrir það, að.isins uin ® miljóna. virði — auk
ekkj var litið vinaraugum á fólk aiira annara skipa í íslertSkri eign.
með svo óhemjulegri frelsisþrá. j vér höfum eignast sjómanna-
Þessu oki var ekki af létt af fyr stétt, sem þykir stnda jafnfætis
en nær því 20 árum eftir að, Mnum aMra fremstu starfsibræðr-
. . . _ _ _ _ _ C — _ _ 1, - — .. r, , b r, i , v\ 1 1
stjórnarskráin gekk í gildi, 1893.
öll veruleg framkvæmdaþrá kafn-
aði í getuleysi, því að peningar
voru ófáanlegir. Hrossa- og sauð-
fjármarkaðir Ibyrjuðu um sama
leyti, sem stjórnarskráin kom.
Fram að þeim tíma var um enga
peninga að tefla manna á meðal,
annað en það örlitla, sem þeir
gátu kríað út úr kaupmönnum,
sem eitthvað áttu afgangs inn-
leggi sínu í verslun. Sparisjóður
Reykjavíkur var stofanður 1872,
en var sama sem ekkert fyrstu
árin og reri einn á báti. Bankí
Ikom ekki fyr en 1886.
Af þesSu litla sem eg hefi nú
bent á, mun öllum geta skilist,
vað lífið var fábreytilegt fyrir 50
árum, í svo nefndum veraldlegum
efnum. Ekkj er það fjölibrejdtara
í andlegum- efnum. Eg trúi því
ekki, að eg verði nokkurn tíma svo
um sínum hvar sem er í heiminum
og er prýði og sæmd þjóð vorri.
Eg veit ekki á þessari istund,
hverju útfluttar vörur vorar námu
fyrir 50 árum. En fyrir 44 árum,
1880, námu þær 5i—6 miljónum.
Árið 1921 námu þær 47% miljón
— þar af 39 mi'ljónir sjávaraf-
urðir.
Fyrir 50 árum hafði stjórn
landsins 300 þúsund króna tekjum
úr að spila á ári. Næsta ár( 1925,
eiga tekjurnar að verða eftir áætl-
un þingsins yfir 8 miljónir og 200
þúsundir.
Fyrir 50 árum Ihafði þjóðin enga
peninga með að fara, eins og eg
hefi áður bent á.
Nú höfum vér tvo Ibanka, og
annar þeirra auglýsir veltu sína
síðasta ár nærri því 367 miljónir.
Velta hins bankans sennilega eitt-
hvað svipuð. Og við síðuistu ára-
mót nemur innieign í þessum bönk.
gamall og gleyminn, að mér líðl um, á sparireikning og dálk, 47%
úr minni bókahungrið í sveitunum
á uppvaxtarárum mínum. Altaf
virðast íslendingar hafa þráð að
lesa. En fyrir 50 árum höfðu þeir
ekkert til að lesa; þó að einhver
gæti keypt bók. Fornsögurnar
voru ófáanlegar. Ein — segi og
skrifa ein — ská'ldsaga var til,
“Piltur og stúlka” og fæstir gátu I
hana náð. örfáar ljóðabækur áttu
einlhverjir gamlir Bókmentafé-
lagsmenn. Þær lágu ekki lausar
fyrir, cnda fóru flestar bækur 1
blöð, því að illkleift var sveita-
mönnum að fá nokkra bókbundna
Þjóðsögur Jón's Árnasonar urðu
hjá flestum að engu, voru lesnar
up til agna. Svo mikið var þetta
miljón. Þar fyrir utan er innieign
í öllu sparisjóðum.
Ef til vill er ekkert eitt út af
fyrir sig, sem sýnir betur en þessi
bankaviðskifti, ihvernig þjóðlíf
vort hefir umturnast síðan fyrir
50 árum.
Eg hefi teki eftir -þvi, að sumir
menn leggja kapp á það, og að
því er mér skilst, hyggjast að leita
sér einhverrar fremdar með þvl,
að gera sem allra minst úr þessari
kynslóð og kasta ónotum til hinn-
ar nýtju menningar. Mér er engin
laununig á því, að mér firtst það ó-
eanngjarnt og fávíslegt. Þvi méira
sem eg hugsa um það, því furðu-
legra finst mér það og dásamlegra
bókahungur, að það var ekki með að þjóð vorri skuli hafa auðnast
öllu óalgengt, þegar mönnum auðn-
aðist að fá að láni bók, sem þeim
þótti mikils um vert, að þeir sett-
ust við að afskrifa Ihana. Og um
einn mann heyrði eg getið í æsku
sem hafði baft ofan af fyrir sér 15
vetur, með því að afskrifa sömu
bókina.
Eg veit ekki, hvert menn mundu
hafa ætlað að komast, ef eitthvert
draumórafífl hefði fyrir 50 árum
haft orð á því að íkoma upp list
hér á landi. Svo mikill gapi var
enginn maður. Enda er hvort-
tveggja að listaverk hefðu verið
nokkuð hjáleit í þjóðlífinu þá, og
að mönnum, óhætt að segja öllum,
að inna það af hendi, sem hún
hefir gert á síðustu áratugum,
jafn.fámenn og hún er, og jafn-
bláfátæk og hún var, þegar hún
tók við umráðum síns eigin fjár.
Eg veit vel að framfarirnar
hafa komið ójafrnt niður. Eg veit,
að þær hafa mestar orðið utan
landbúnaðarins, og að svo má með
engu móti ganga til lengdar. Eg
veit líka, að Ihið unga ríki vort
hefir safnað skuldum.
En þegar eg hugsa um þau ó-
hemju átök, sem þjóð vor hefir
sýnt sig færa um á undanförnum
áratugum, þá finst mér fjarri
öllum' sanni að efast um <það, að
mundi þá hafa þótt eitthvað þarf- hún reynist líka fær um að lyfta